Neden tehlike??? Elektrik kaynaklı tehlikeler ve meydana getirdiği sonuçlar ;

Transkript

1 Neden tehlike??? Elektrik kaynaklı tehlikeler ve meydana getirdiği sonuçlar ; Elektrik akımının canlı vücudundaki sinirler, kaslar ve kalp çalışması üzerindeki etkileri, Elektrik akımından dolayı oluşan ısının ve arkların neden olduğu yanıklar, Ani şok ve korku sebebi ile meydana gelen düşme, çarpma gibi fiziksel zararlar, Yangınlar, olarak sınıflandırılabilir. 1

2 Elektrik tesislerinde güvenlik Toprak kaçak akımı ; Gerilimli bir iletkenin, yalıtım hatası sonucu bir gövdeye temas etmesi sonucunda toprağa akan akıma "toprak kaçak akımı" denir. Temaslar iki alt gruba ayrılır; Direkt (doğrudan) temas Endirekt (dolaylı) temas 2

3 Elektrik tesislerinde güvenlik Direkt (doğrudan) temas; Bir insanın, işletmeye tabi olan gerilim taşıyan parçalara, bir başka ifadeyle aktif bölümlere dokunması olayıdır. Aktif Bölümler : İşletme araçlarının normal işletme şartlarında gerilim altında bulunan iletkenleri ve iletken bölümleridir. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 3 3

4 Elektrik tesislerinde güvenlik Endirekt (dolaylı) temas; Bir insanın, işletmeye tabi olmayan fakat yalıtım hatasından dolayı gerilim taşımaya başlayan parçalara dokunması olayıdır. Gövde : İşletme araçların her an dokunulabilen, aktif bölüm olmayan fakat bir arıza durumunda gerilim altına girebilen iletken bölümleridir. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 3 4

5 Elektrik tesislerinde güvenlik Herhangi bir yalıtım hatası bulunan elektrik cihazına veya direkt enerji altındaki iletkenlere temas eden kişinin vücudu üzerinden elektrik akımı geçer. Akımın vücuttan geçişi ile meydana gelen tehlikenin önemi birçok etkene bağlıdır. Bunların başlıcaları; akımın değeri vücut direnci akımın geçiş süresi akımın vücutta izlediği yol 5

6 Elektrik tesislerinde güvenlik Electrical Safety Hazards Handbook.pdf 6

7 Elektrik tesislerinde güvenlik Elektrik akımı her zaman; en kısa ve en düşük dirence sahip yolu seçer 7

8 Elektrik tesislerinde güvenlik IEC standardına göre insan hayatı için kritik akım eşik değeri 30 ma olarak belirlenmiştir. Bir insanın vücut direnci ise ortam şartlarına göre ohm arasındadır. Buna göre tehlikeli gerilim değeri kuru ortam şartlarında yaklaşık; olup, Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 31 e göre 50V olarak standardize edilmiştir. 8

9 Elektrik tesislerinde güvenlik ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ Madde 3 Gerilim altındaki bölümlere dolaylı (endirekt) olarak dokunmaya karşı koruma düzenleri İnsanları ve evcil hayvanları 5O voltun üzerindeki dokunma gerilimlerinin neden olacağı tehlikelerden korumak için kullanılacak düzenlerin tümüdür. Koruyucu yalıtma (Madde 33) Üzerinde durulan yerin yalıtılması Küçük gerilim (Madde 34) Koruma topraklaması (Madde 35) Sıfırlama (Madde 36) Koruma hat sistemi (Madde 37) Hata gerilimi koruma bağlaması (Madde 38) Hata akımı koruma bağlaması (Madde 39) Koruyucu ayırma (Madde 40) 9

10 Elektrik tesislerinde güvenlik AKIM DEĞERİ ETKİSİ 0,01 ma Akımın hissedilme sınırı, elde gıdıklanma olur 1-5 ma Elde uyuşma hissi, elin ve kolun hareketi zorlaşır ma Tutulan cisim henüz bırakılabilir, elde ve kolda kramp başlar, tansiyon yükselir ma Tahammül edilebilen akım şiddeti, tansiyon yükselir, kalp düzensiz çalışmaya başlar, solunum zorlaşır, reversibl kalp durması baş gösterir, genel olarak bilinç yerindedir, bazı kişilerde 50 ma'den sonra bayılma meydana gelir ma Akımın etki süresine bağlı olarak kalpte fibrilasyon baş gösterir, bilinç kaybolur. (0,3 sn'den daha kısa süreli elektrik çarpmalarında fibrilasyon olmaz.) > 3-8 A Tansiyon yükselir, kalp durur, akciğerler şişer, bilinç kaybolur. 10

11 Elektrik tesislerinde güvenlik AC-4-1 zone: Up to 5% probability of heart fibrillation AC-4-2 zone: Up to 50% probability of heart fibrillation AC-4-3 zone: More than 50% probability of heart fibrillation AC-1 zone: Imperceptible AC-2 zone: Perceptible AC-3 zone : Reversible effects: muscular contraction AC-4 zone: Possibility of irreversible effects 11

12 Elektrik tesislerinde güvenlik Kaçak akıma karşı alınması gereken iki temel önlem vardır : Temasın söz konusu olduğu devrede toprak kaçak akım cihazı kullanılması Temasa müsait tüm gövdelerin topraklanması Kaçak akım koruma şalterleri, bağlı bulunduğu şebekede oluşan herhangi bir kaçak durumunda devreyi açarak güvenli bir koruma sağlar. ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ Madde 18 - Sayaç ve sigortaların büyüklüğü ve yerlerinin belirlenmesi Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç yapı bağlantı kutusuna yangın koruma, sayaç kolon devrelerine ise hayat koruma eşikli, düzeneği ile birlikte termik manyetik şalter veya otomatik sigorta (ayrı ayrı veya birlikte) konulmalı ve tüm koruma düzenleri arasında seçicilik sağlanmalıdır. 12

13 Elektrik tesislerinde güvenlik Kaçak akım koruma şalterleri, hayat koruma amaçlı ve yangın koruma amaçlı olmak üzere iki sınıfa ayrılır: 1- Hayat koruma : Kaçak akım koruma şalteri 30 ma ve üstündeki değerlerde devrenin enerjisini ani olarak keserek güvenli bir koruma sağlar. 13

14 Elektrik tesislerinde güvenlik Kaçak akım koruma şalterleri, hayat koruma amaçlı ve yangın koruma amaçlı olmak üzere iki sınıfa ayrılır: 2- Yangın koruma : Kaçak akım değeri 300 ma'e ulaştığında yangın tehlikesi oluşmaya başlar. Kaçak akım koruma şalteri, kaçak akımın 300 ma eşik değerinde ve üstündeki değerlerde mal ve can güvenliği açısından devrenin enerjisini keserek, güvenli bir koruma sağlar. 14

15 Elektrik tesislerinde güvenlik Faz Nötr Toprak 15

16 Elektrik tesislerinde güvenlik Faz Nötr Toprak ohm 16

17 Elektrik tesislerinde güvenlik Faz Nötr Toprak ohm 17

18 Elektrik tesislerinde güvenlik Faz Nötr Toprak Nötr Faz 18

19 Elektrik tesisatında kullanılacak sigortanın değeri akıma göre belirlenir. 19

20 Elektrik tesislerinde güvenlik Ana sigorta Nötr Faz Kaçak akım koruma şalteri 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

28 28

29 Enerji iletim & dağıtım kabloları Yüksek gerilim yer altı kabloları 29

30 Enerji iletim & dağıtım kabloları Elektrik enerjisinin taşınmasında kullanılan kabloların; d iletken kısmının kesit alanı, kablo tarafından taşınan ile orantılıdır akım dışındaki yalıtkan kısmının kalınlığı, kablo tarafından taşınan ile orantılıdır gerilim 30

31 Enerji iletim & dağıtım kabloları ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ (R.G ) Madde 57 - Yalıtılmış iletkenler ve kablolar Elektrik iç tesislerinde iletkenler için aşağıdaki renk kodları kullanılacaktır: - Koruma iletkenleri için Yeşil- sarı - Orta iletkenler ve nötr iletkenler için Açık mavi - Faz iletkenleri için, yürürlükteki kablo standartlarına uygun olmak üzere her faz için farklı renkler ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ (R.G ) Kablolar Madde 58- f) Kablo renk kodları TS 6429 standardına uygun olacaktır. 31

32 Enerji iletim & dağıtım kabloları Neutral or mid-point conductors Where a circuit includes a neutral or mid-point conductor identified by colour, the colour used for this purpose shall be blue Line conductors in AC-systems For line conductors in AC-systems the preferred colours are BLACK, BROWN and GREY Protective conductors Protective conductors shall be identified by the bi-colour combination green-and-yellow. 32

33 Enerji iletim & dağıtım kabloları ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ (R.G ) Kablolar Madde 58- b) Kabloların en küçük kıvrılma yarıçapı, D kablonun dış çapı olmak üzere Çizelge-20 deki gibi olmalıdır. Kablo damar sayısı Çizelge-20 Kablolarda en küçük kıvrılma yarıçapı XLPE ve PVC yalıtkanlı A.G. Kablo kıvrılma yarıçapı (R) XLPE ve PVC yalıtkanlı Y.G. Zırhlı kablolar Üç damarlı 12 x D 15 x D 15 x D Bir damarlı 15 x D 15 x D 15 x D 33

34 Elektrik tesislerinde güvenlik İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ 2.3. Tesisatlar İlgili standartlarda aksi belirtilmediği sürece, tesisatların periyodik kontrolleri yılda bir yapılır Elektrik tesisatı, topraklama tesisatı, paratoner tesisatı ile akümülatör ve transformatör ve benzeri elektrik ile ilgili tesisatın periyodik kontrolleri elektrik mühendisleri, elektrik tekniker veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır Madde de belirtilen kriterler saklı kalmak kaydı ile bir kısım tesisatın periyodik kontrol kriterleri ve kontrol süreleri Tablo: 3 te belirtilmiştir. EKİPMAN ADI Elektrik Tesisatı, Topraklama Tesisatı, Paratoner Akümülatör, Transformatör Yangın Tesisatı ve Hortumlar, Motopomplar, Boru Tesisatı Yangın Söndürme cihazı Havalandırma ve Klima Tesisatı KONTROL PERİYODU (Azami Süre) Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl 1 Yıl Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl TS ISO standardında belirtilen sürelerde 1 Yıl 34

35 Topraklama Topraklama, işletme akım devresinin bir noktasının veya bir tesisisin akım taşımayan iletken kısımları ile toprak arasında iletken bir bağlantı kurmak olarak tanımlanır. Koruma topraklaması İşletme topraklaması Fonksiyon topraklaması 35

36 Topraklama Koruma topraklaması İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için işletme araçlarının aktif olmayan metal kısımlarının topraklanması İşletme topraklaması İşletme akım devresinin, tesisin normal işletilmesi için topraklanması Fonksiyon topraklaması Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi için yapılan topraklama (Örn: Yıldırım etkilerine karşı koruma ) 36

37 Topraklama Topraklama elektrodu, toprağa gömülü ve toprakla iletken bir bağlantısı olan veya beton içine gömülü, geniş yüzeyli bağlantısı olan iletken parçalarıdır. Topraklayıcı olarak; Çubuk topraklayıcı, Şerit veya örgülü iletken topraklayıcı, Levha topraklayıcı kullanılmaktadır. 37

38 Topraklama ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR YÖNETMELİĞİ (R.G ) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Alçak Gerilim Tesislerinde Topraklama Topraklama Tesislerinde Muayene, Ölçme ve Denetleme Madde 10a- Her topraklama tesisi, kullanıcı tarafından işletmeye alınmadan önce, montaj ve tesis aşamasında, gözle muayene edilmeli ve deneyden geçirilmelidir. Gözle muayene Koruma iletkenlerinin bağlantılarının sürekliliğinin ölçülmesi ve denetlenmesi Elektrik tesisinin yalıtım direncinin ölçülmesi ve denetlenmesi Toprak özgül direncinin ölçülmesi Topraklama direncinin ölçülmesi 38

39 39

40 Parlayıcı ve patlayıcı ortamlar Başta kimya, petrokimya endüstrileri ve madenler olmak üzere birçok sektörde, uçucu nitelikteki maddelerin üretimi, işlenmesi, taşınması ve depolanması esnasında bu maddeler toz, gaz veya buhar olarak ortama salınmaktadır. Bu maddeler belli oranlarda oksijen ile birleştiğinde patlayıcı özellik kazanmaktadırlar. Böyle bir ortamda herhangi bir ateşleme kaynağının oluşması ile patlama yaşanması kaçınılmazdır. 40

41 ATEX (ATmosphere EXplosives) (ATEX 95) Ekipman Direktifi 94/9/EC ; Potansiyel patlayıcı atmosferlerde kullanılmak amacıyla üretilen ekipman ve koruyucu sistemler (ATEX 137) Çalışma Yeri Direktifi 99/92/EC ; Patlayıcı atmosferlerden potansiyel riskteki çalışanların iş güvenliğinin ve sağlığının iyileştirilmesi için minimum gereklilikler MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK (94/9/AT) Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Sayısı: (4.Mük.) ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Sayısı:

42 Parlayıcı ve patlayıcı ortamlar Patlayıcı ortamlar : Atmosfer şartları altında, tutuşma oluştuktan sonra yanmanın tüm yanmamış karışıma yayıldığı gaz, buhar, sis veya toz halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımı Muhtemel patlayıcı ortam : Konumu ve işletme şartları nedeniyle patlayıcı hale gelebilen ortamı Muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılacak teçhizat ve koruyucu sistemler : Ayrı ayrı veya birlikte, enerjinin üretilmesi, aktarılması, depolanması, ölçülmesi, kontrolü ve dönüştürülmesi için ve/veya malzemenin işlenmesi için kullanılacak olan ve muhtemel tutuşma kaynakları ile patlamaya yol açabilecek makineler, donanım, sabit veya seyyar cihazlar, kumanda aksamları ile cihazları ve algılama veya koruma sistemleri 42

43 Parlayıcı ve patlayıcı ortamlar %100 Oksijen %0 Fakir karışım Zengin karışım %0 Yanıcı madde %100 43

44 Parlayıcı ve patlayıcı ortamlar ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK (R.G ) Patlamaların önlenmesi ve patlamadan korunma MADDE 5 (1) İşveren, patlamaların önlenmesi ve bunlardan korunmayı sağlamak amacıyla, yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemleri alır. Bu önlemler alınırken aşağıda belirtilen temel ilkelere ve verilen öncelik sırasına uyulur; a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, c) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak. Patlayıcı madde unsurunu devre dışı bırakmak Ateşleme kaynağını devre dışı bırakmak Patlamanın etkisini sınırlandırmak 44

45 45

46 46

47 47