ағымына сай жаңа заманғы технологиялар бойынша тұрғызған. Сөйтіп, ол малды асылдандыру

Transkript

1 Табиғи өнім өндірісі сақталып, жаңа технологиялар игерілуде С С ОБЛЫСТЫҚ Қоғамдық-саяси газет Сейсенбі, Oral óńіrі 29 мамыр 2018 жыл 57 (20621) oral_oniri@inbox.ru Газет 1917 жылдың 28 шілдесінен бастап шығып келеді жылы "Құрмет Белгісі" орденімен марапатталған twitter.com/zhaikpress 6 Шыңғырлаудағы «Men qazaqpyn!» Тексерістің азаюы, кәсіпкерліктің тынысын ашады Өткен сенбі күні Шыңғырлауда «Men qazaqpyn!» тақырыбындағы телевизиялық байқауының аудандық іріктеу кезеңі мәреге жетті. Ғасырлардан жеткен бабалар мұрасы, ұлт үні болған жан дүниеміздің рухани арқауы төл өнерімізді насихаттау, дамыту, сол арқылы ұлттық ерекшелігімізді сақтау мақсатында ұйымдастырылған бұл шараға ауданымыздан жеті үміткер қатысты. «Qazaqstan» РТРК» АҚ БҚО филиалының директоры Асланбек Ғұбашев, облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы басшысының орынбасары Сайран Дүйсентегі, облыстық халық шығармашылығы орталығының әдіскері Батырхан Қайыров қазылық еткен өнер сайысында күйшілер Азамат Қалиев пен Әлібек Жұмашев байқаудың облыстық кезеңіне жолдама алды. Байқау барысында қазақ халқының күйші-композиторларының «Байжұма», «Терісқақпай», «Балбырауын», «Ерке сылқым», «Әлқисса» күйлері мен «Шырайлы Шыңғырлауым» әні, «Әбдіғалидың термесі», халық әні «Желкілдек» орындалды. Байқауға шер көкірек, зар дауысты қобыз үнін қосқан Дарина Ақбалеева Құрманғазы бабамыздың «Түрмеден қашқан» және Арынғазының «Арынғазы» күйлерін орындап берді. Қаршыға ЕЛЕМЕСОВ, Шыңғырлау ауданы 2 Суретті түсірген Темірболат ТОҚМАМБЕТОВ «Жедел жәрдем» жүйрік шықты «20 дана «Орал өңіріне» жаздырамын» Астана қаласының 20 жылдығына байланысты Орал қаласындағы П. Атоян атындағы стадионда «Дені сау дәрігер дені сау емделуші» атты медицина қызметкерлерінің облыстық спартакиадасы өтті. Оған облыс орталығы мен аудандардан 500-ге жуық ақ желеңді қатысты. Спартакиада аясында спорттық ойындар ұйымдастырылды. Мұхтар Жомартов Қаратөбе ауданына қарасты Сулыкөл ауылдық округіндегі «Еркебай» шаруа қожалығының жетекшісі. Кәсіпкер азаматтың мал шаруашылығын өрістетіп, бірқатар ауылдастарын жұмыспен қамтып отырған жайы бар. Мұхтар Жортабайұлы бүгінгі таңда етті тұқымды ірі қара өсірумен айналысады. Тәжірибе алмасу бағытында ауыл шаруашылығы дамыған шет мемлекеттерде болып, шаруашылығындағы қора-қопсыларын да уақыт ағымына сай жаңа заманғы технологиялар бойынша тұрғызған. Сөйтіп, ол малды асылдандыру жұмысына айрықша ден қойып келеді. Шаруашылығымыз облыс орталығынан шалғайда орналасқанымен, жалпы қоғамның күнделікті тыныс-тіршілігі туралы ақпараттардан, рухани дүниелерден де шет қалғымыз келмейді. Әсіресе, соңғы кездері газетінде «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында жарық көріп жүрген шежіре, туған жер тарихы, ұлттық салт-дәстүр бағытындағы танымдық мақалаларды тұшына оқитын болдық. Елбасы айтқанындай, экономикамыздың драйвері болып отырған ауыл шаруашылығы саласын жандандыру, заманға сай ғылымданған өндірісті дамыту, жаңа технология жетістіктері бағытында жарық көретін ақпараттарға да осындай басылымдар арқылы қанығып келеміз. Бүгінде биылғы жылдың екінші алты айлығы үшін «Орал өңірі» газетіне жазылу науқаны жүріп жатқандығынан жақсы хабардармыз. Осы орайда жаңалыққа, газет оқуға құштар шалғайдағы ауылдастарымды өз есебімнен газетінің 20 данасына жаздырамын, дейді Мұхтар Жортабайұлы. Медициналық қызметкерлер арасында спортты жанына жақын тұтатындар көп. Олар түрлі деңгейдегі спорттық шараларда белсенділік танытады. Саламатты өмір салтын насихаттауда дәрігерлердің өзі нақты үлгі көрсетуі тиіс. Мысалы, облысымыздағы медициналық мекемелердің басшылары үстел теннисінен сайысты, деді облыстық денсаулық сақтау басқармасы басшысының орынбасары Айзада Шүкірғалиева. Спартакиада қорытындысында шағын футбол, жеңіл атлетика, волейболдан дес бермеген облыстық жедел медициналық жәрдемнің стансасының ұжымы жалпыкомандалық есепте басым түсті. Арқан тартудан Орал көпбейінді қалалық аурухана, асық атудан Сырым аудандық ауруханасы ұтты. Басқа командалар түрлі аталыммен марапатталды. Нұркен ҒАППАР

2 AQPARAT Суретті түсірген Темірболат Тоқмамбетов Ақ Жайық өңіріне жұмыс сапарымен келген ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының төралқа төрағасы Тимур Құлыбаев «Алгоритм» технопаркінде облыстық кәсіпкерлер палатасы өңірлік кеңесінің отырысына қатысты. Кеңес отырысына облыс әкімі Алтай Көлгінов, облыстық кәсіпкерлер палатасы қызметкерлері, мемлекеттік құрылымдардың өкілдері және кәсіпкерлер қатысты. Тексерістің азаюы, - Биылғы 1 мамырдағы мәлі мет бойынша, жұмыс істейтін кәсіп керлік субъектілердің саны 38,6 мыңды құрады, бұл өткен жыл ғы дан 4,5 пайызға артық. Шағын және орта кәсіпкерлік саласында жұмыс істейтіндер саны да артып, 113 мың адамға жетті. Бұл да был тырғы сәйкес мерзімдегі көрсет кіштен 5,5 пайызға көп. Салықтық түсімдер молаюда, ШОБ-тен 52 млрд. теңгеден астам түсті. Облыс бюджеті 185 млрд. теңгені құ райды, соның 53 млрд. теңгесі ша ғын және орта кәсіпкерліктен тү седі. Мұнда өсім бар. Өткен жыл ғы өндірілген өнім 1,4 трлн. тең гені құрап, 2016 жылғы көрсет кіштен 150 млрд. теңгеге артық шықты. Облыстың ӨЖӨ құрылы мындағы шағын және орта кә сіп керліктің үлесі 42 пайызды құрай ды. Бұған мемлекеттік қолдау дың және кәсіпкерлердің белсенділі гінің арқасында қол жетті. Кәсіп керліктің дамуына кедергі келті ретін тосқауылдар алынуда, тек серістер азайды. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығымен 720 кәсіпкерге 820 қызмет көрсетілді. Даму институттары шағын несие леу бойынша ырғақты жұмыс іс - Oral óńіrі порттық әлеует бары анық. Іргеде Ресейдің бес облысы және Атырау облысы бар. Сондықтан ауыл ша р уашылығы тауар өндірушілеріне өнім өткізуге көмектесу керек. Атырауға ет Астрахан жағынан және аздаған көлемде БҚО-дан келеді. Сондықтан ішкі кооперацияны дамытуымыз керек. Атырау мал азығына мұқтаж, оны осы жерде дамытуға болады, деді Тимур Құлыбаев. Сондай-ақ төралқа төрағасы өңірлерде құ рылыс және құрылыс материал дары қауымдастығын, БҚО-да сау да қауымдастығын құруды ұсын ды. Оның айтуынша, құрылыс қар қынды жүруде, ал құрылыс мате риалдарының басым бөлігі сырттан сатып алынады. Яғни құ ры лысқа бөлінген қаржымен көр ші лес елдерді субсидиялаудамыз. Жиында өңірлік кеңес мүше лері, «Отделстрой» ЖШС-ның ди- кәсіпкерліктің тынысын ашады теуде. Биыл Елбасының тапсыр масымен «Президенттің бес әлеу меттік бастамасы» бойынша ауыл ға бөлінетін шағын несие көлемі екі еселенеді. Өткен жылы 2 млрд. теңге болса, биыл 4 млрд. теңге ауылдағы шағын және орта кәсіп керлікті дамытуға бөлінеді. «Бастау» жобасы бойынша өткен жылы тек бес ауданда кәсіпкерлік негіздеріне 938 адам оқытылса, биыл 12 аудан мен Ақсай қаласында оқыту көзделген. Осының өзі кә сіпкерлікті жаңадан бастаған ауыл тұрғындарына үлкен көмек болады деп білемін. «Бизнестің жол картасы » бағдарламасы бойынша 830 жоба мемлекеттік қолдауға ие болды, - деді Алтай Көлгінов жиында. Тимур Құлыбаев кәсіпкерліктің облыс экономикасының дамуына қомақты үлес қосып отырғанын атап көрсетіп, осындай басқо су лардың озық тәжірибелерді тал қылауға мүмкіндік беретінін айтты. Бес жыл бұрын жұмыстың ба - Сенбі күні «Ақжайық» стадионында денсаулық сақтау саласы мамандары, мемлекеттік қызметкерлер, жергілікті оқу орындары ұжымдарының қатысуымен республикалық «Challenge Другой ты!» акциясы өтті. Елбасы өзі бейнеүндеу жариялап, қолдау білдірген «Chal lenge Другой ты!» бастамасын батысқазақстандықтар да қол дай тынын жеткізді. Бұқара халық ара сында дене тәрбиесі мен салауат ты өмір салтын насихаттауды мақ сат еткен ша раға облыс әкімінің орынбасары Ғаби долла Оспан құлов қатысты. Дәл қазір еліміз бойынша отандық спорт, мәдениет сала сының танымал өкілдерінің, қо ғам қайраткерлерінің қа тысуымен бір мезгілде дене шынықты ру жаттығулары өтуде. Олар осылайша денені шынықтырып, спорт пен шұғыл дануды жас ұрпаққа үл гі етуде. «Дені саудың жаны сау» деп бабаларымыз сым бес бағыты белгіленді. Соның бірі кәсіпкерлердің құқығы мен заңды мүдделерін қорғау. Бұл ба ғытта бірқатар жұмыс атқарылды. Бас прокуратурамен кәсіпкер лер дің құқығын қорғау бағытында тұ рақты негізде жұмыс жасалуда, кеңестер құрылды. Біз заңдылық тардың сақталуын қарап қоймай, мәселелердің қайдан туындайтынын зерттеп, мемқұрылымдардың кәсіпкерліктің дамуына кері ық пал ету мүмкіндіктерін азайту үшін тиісті заңнамаларға өзгеріс тер енгіземіз, - деді Тимур Құлы баев. Оның айтуынша, «Атамекен» ҰКП Жоғарғы сотымен бірге жұ мыстануда. Тәжірибе көрсет ке нін дей, сот құрылымдары мемқұры лымдар мен кәсіпкерлер ара сын дағы істерді қарағанда ішінара мемлекеттік құрылымдардың ұс танымын жақтайды. Ендігі жерде соттардағы кәсіпкерлердің құқы ғын қорғау мәселесі бойынша сұ рақтарды тұрақты түрде қарасты руға келісілген. - Палатада кәсіпкерліктің түйт кілді мәселелері бойынша тізілім жасалған. Қазірдің өзінде 570 сұ рақ бақылауға алынып, оның 70 пайызы қаралып, шешілді. Өмір бір орында тұрмайды. Күн сайын бір мәселе алдан шығады. Статис тиканың бақылап көріп отырмыз, соңғы жылдары тексеріс деңгейі 30 пайызға қысқарды. Кәсіпкерлік ке жасалатын «қысым» төмендеді, - деген Тимур Асқарұлы. Кездесу барысында облыстық кәсіпкерлер палатасының дирек торы Сәкен Карин палата жұмысы ның негізгі бағыттары жайында әңгімеледі жылы палатаға 100-ден астам жазбаша өтініш тү сіп, оның 50 пайыздан астамы оң шешілген. Палата жұмыс істеген жылдар ішінде кәсіпкерлердің 160 млн. теңге шамасында мүлік тік құқықтары қорғалған. - Агроөнеркәсіптік кешен бо йынша өңірдің даму көрсеткіштері ұнамды. Облыстың ірі қара басын өсіру жоспарымен таныстым. Экс - ректоры Валентина Михно өңір де инженерлік инфрақұрылым бо йынша электрондық карта құру ға, кәсіпкер Валерий Крылов «БЖК-2020» бағдарламасы шеңбе рінде ЕДБ-лардың несиелерінің пайыздарын субсидиялауға, «Ша ғын бизнес орталығы» ЗТБ-ның директоры Шолпан Жұматаева Астана қаласының тәжірибесі негізінде көше саудасын ұйым дастыруға, «Х. Қапанов атындағы халықаралық гимназия» ЖШСның директоры Хайдар Қапанов жеке балабақшаларды жан басы на қарай қаржыландыруға, «Отау Алан» ЖШС-ның директоры Ляна Тұрсынова ыстық тамақ ұйым дас тыруға, «Медцентр» ЖШС-ның директоры Рафхат Истаев жеке емхананы мемлекеттік қаржылан дыруға қатысты және өзгелері де сұрақтарына тиісті жауаптарын алды. Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА, Бастаманы қолдайды бекер айтпаған.біз басым бөлігіміз, әсі ресе, мемлекеттік қызметкерлер күн ұза ғы на компьютердің алдында отырамыз. Сондықтан жұмыс бары сында уа қыт тауып, денені шы нық тырып тұрған жөн. Өңір тұр ғындарын қимыл-қозға лысты арттырып, денсаулыққа барын ша көңіл бөлуге шақырамын. Әрқа шан спортпен шұғылданып, денсаулықта ры ңызды нығайтып жүрі ңіздер! деді салтанатты шарада сөз алған Ғабидолла Абдоллаұлы. Шара басталмас бұрын өңір спорт шылары қатысушыларға ар нап каратэ, күрес, бокс, футбол сы қылды спорт түр лерінен шеберлік сағатын ұйымдас тыр ды. Кейін жиналғандар 15 минут бойы кө ңілді әуен ырғағымен дене шынық тыру жаттығуларын жасады. Өз тілшіміз Суретті түсірген Темірболат Тоқмамбетов 2

3 Oral óńіrі іssapar 3 Өткен сенбіде облыс әкімі Алтай Көлгінов бастаған өңіріміздің делегациясы Шығыс Қазақстан облысына барды. Аймақаралық кооперация аясындағы бұл сапар барысында батысқазақстандықтар Шығыс Қазақстан облысының әкімі Даниял Ахметовпен кездесті. Содан кейін жергілікті бірқатар ірі кәсіпорындарды аралады. Атап айтқанда, түрлі көлемдегі арматура шығаратын үш зауытта болды. жұмыстарын жүргізді. «Силумин- Шығыс» ЖШС бұл іске 60 миллионнан астам доллар жұмсаса, ал өнеркәсіптік арматура зауытының жаңғыруына бағытталған қаржы бұдан екі есе артық. Осылайша мұндағы әрбір кәсіпорын «техникалық толысу» тұрғысынан даму үстінде және бұл бағыттағы жұмыстар жалғасын табады. Айта ке- Әбішұлы Назарбаевтың аймақаралық кооперация туралы тапсырмасын жүзеге асыру аясында бүгін Шығыс Қазақстан облысына келдік. Басты мақсат Қарашығанақ консорциумының көкжиегін кеңейту. Соған орай Қазақстандағы барлық өнеркәсіптік кәсіпорынның мүмкіндіктерін саралаймыз. Шығыс Қазақстан еліміздегі үлкен индустриалды аймақтардың бірі екені белгілі. Осы сапар барысында әріптестеріміз, яғни шетелдік инвесторлар бұ- «Жоғары технологиялы жабдықтар елімізде де өндіріледі» ШҚО тауар өндірушілерінің тек Қазақстанда емес, сондай-ақ шетел нарықтарында да өзіндік орны бар. Мәселен, Өскемендегі өнеркәсіптік арматура зауытының мұнай жабдықтары мен құбыр жүргізу арматуралары Ресей мен Өзбекстанда сұранысқа ие. «Силумин-Шығыс» ЖШС да бес жылдан бері «ҚПО б. в.» - мен тығыз іскерлік қарым-қатынаста. ШҚО әкімі Даниял Ахметовтың айтуынша, Өскемен арматура зауыты соңғы жылдары 100 миллион доллар көлеміндегі қаржыға қайта жаңарту ту керек, бұл зауыттар «ҚПО б. в.» компаниясының сенімді серіктестерінің қатарында. «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг б. в.» қазақстандық тауар өндірушілерді, қызмет көрсетушілерді дамытуға бағытталған бірқатар жобаларды жүзеге асырып келеді. Бұл шетелдік және қазақстандық компаниялардың өзара серіктес болуына ықпалын тигізіп жатыр. Ондай компаниялардың ішінде шығысқазақстандықтар да бар. Жалпы, бізде осы өңірдің компанияларымен жоға- ры деңгейде жұмыс істеу тәжірибесі қалыптасты. Сол себепті тасымалдаушыларымызбен және мердігерлеріміздің арасында шығысқазақстандықтардың артқанын қалаймыз, деді «ҚПО б. в.» компаниясының бас директоры Эдвин Блом. Қарашығанақ жобасындағы қазақстандық мазмұн үлесі бүгінде 6,5 миллиард долларды, яғни 54,7 пайызды құрайды. Бұл ретте Елбасы қойған міндетке сай өңір кәсіпорындары төртінші өнеркәсіптік революция жағдайында қы- зу қарқынмен қайта жаңғырып, барынша бәсекеге қабілеттілігін арттыруда. Бұл мәселе облыс әкімдігінде өткен жиында да сөз болды. Нақтылап айтқанда, онда жергілікті компаниялардың Қарашығанақ кен орнын игеру ісіне қатысу мүмкіндіктері талқыланды. Бұдан бөлек, Шығыс және Батыс Қазақстан облыстары арасында сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және гуманитарлық салаларда серіктестік туралы меморандумға қол қойылды. Президентіміз Нұрсұлтан рын шетелден алынып келген жоғары технологиялы жабдықтар қазір елімізде де өндіріліп жатқанына да көз жеткізді деп ойлаймын, деді Батыс Қазақстан облысының әкімі Алтай Көлгінов. Кездесу соңында ШҚО әкімдігі мен «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг б. в.» компаниясы жергілікті мазмұнды дамыту бойынша өзара серіктестік туралы меморандумға қол қойды. Сондай-ақ «ҚПО б. в.» мен «Силумин-Шығыс» ЖШС жиілікті реттеу желілеріне техникалық қызмет көрсету бойынша қызмет ұсыну туралы ұзақ мерзімді келісімшарт жасасты. Облыс әкімінің баспасөз қызметі Туристердің тартысты сайысы Жаяу туризм техникасы бойынша өңіріміздегі туризм орталықтарының (стансаларының) қызметкерлері арасында ұйымдастырылған жарыс өз мәресіне жетеді. Облыстық білім басқармасының жұмыс жоспарына сәйкес және «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында салауатты өмір салтын насихаттау, жаяу туризмді дамыту, қызметкерлер арасында тәжірибе алмасу мақсатында қолға алынған төрт күндік шара далалық жағдайда өтуде. Құрамына қалалық және аудандық туризм орталықтары директорларының орынбасарлары, бөлім меңгерушілері, әдіскерлері, қосымша білім беру педагогтары енген командалар жаяу туризм техникасы, өткелдер мен жеке қашықтықтарды бағындыру, кроссжорық, жорық есебі, капитандар жарысы талаптары бойынша өзара шеберлік жарыстыруда. Орал қаласы мен барлық аудандардан келген қатысушылар туристік жорықтар мен техникалық қашықтықтардан мүдірмей өтумен қатар, «үздік аспаз», «әдіскерлер» байқаулары мен «би-батл» сынды өнер сайыстарына да белсенді қатысып, намысқа тырысып бағуда. Сонымен қатар жарыстың экологиялық десант кезеңінде командалардың экологиялық әдістәсілдерді меңгеру, танымдық, экскурсиялық бағыттарды ұйымдастыру қабілеттері де саралануда. Тартысты өтіп жатқан сайыс жеңімпаздары мен жүлдегерлерінің есімдері бүгін анықталмақ. Динара ЖҰМАБЕКҚЫЗЫ, Tyŕısterdin tartysty saıysy Jaıay tyŕızm tehnıkasy boıynsha ońírimizdegi tyŕızm ortalyqtarynyn (stansalarynyn ) qyzmetkerleri arasynda uıymdastyrylgán jarys oź maŕesine jetedi. Oblystyq bilim basqarmasynyn jumys josparyna saíkes jańe «Ry hanı janǵýry» bag darlamasy aıasynda salayátty oḿir saltyn nasıhattay, jaıay tyŕızmdi damyty, qyzmetkerler arasynda ta jirıbe almasy maqsatynda qolgá alyngán toŕt kuńdik shara dalalyq jag daıda o ty de. Quramyna qalalyq jańe ay dandyq tyŕızm ortalyqtary dırektorlarynyn orynbasarlary, boĺim menǵeryśhileri, a diskerleri, qosymsha bilim bery pedagogtary engen komandalar jaıay tyŕızm tehnıkasy, o tkelder men jeke qashyqtyqtardy bagýndyry, kross-joryq, joryq esebi, kapıtandar jarysy talaptary boıynsha oźara sheberlik jarystyry da. Oral qalasy men barlyq ay dandardan kelgen qatysyśhylar tyŕıstik joryqtar men tehnıkalyq qashyqtyqtardan mu dirmeı o tyḿen qatar, «uź- dik aspaz», «a diskerler» baıqayĺary men «bı-batl» syndy ońer saıystaryna da belsendi qatysyp, namysqa tyrysyp bagý da. Sonymen qatar jarystyn ekologıalyq desant kezenínde komandalardyn ekologıalyq a dis-taśilderdi menǵery, tanymdyq, ekskyŕsıalyq bagýttardy uıymdastyry qabiletteri de saralany da. Tartysty o tip jatqan saıys jenímpazdary men juĺdegerlerinin esimderi buǵin anyqtalmaq. Dınara JUMABEKQYZY, «Oral ońíri» Сенбі сайын жәрмеңке Өткен сенбідегі ауыл шаруашылығы өнімдерінің жәрмеңкесінде Бөрлі ауданының 13 ауылдық округінен келген тауар өндірушілер, өз өнімдерін Ақсай қаласының тұрғындарына ұсынды. Әр сенбі сайын өтетін жәрмеңке қараша айына дейін жалғаспақ. Басты мақсат азық-түлік бағасын тұрақтандыру. Таңмен таласып жәрмеңкеге ағылған жұрттың қарасы көп болды. Ет, сүт, нан өнімдерімен бірге жеміс-жидектер мен бау-бақша өнімдерінің мол түрі халыққа арзан бағамен ұсынылды. Әсіресе, мал еті қолжетімді бағамен саудаланды. Бау-бақша, көкөніс өнімдері де молынан қойылды. Көңілге қонымды баға, аталған тауарларға жоғары сұраныс туғызды. Өңірдегі омарташылар да жәрмеңкеден қалыс қалмай, жергілікті балдың түр-түрін әкелді. Қарапайым халықтың қамы үшін жасалған жәрмеңке осымен екінші рет ұйымдастырылып отыр. Мұндай шара, жергілікті шаруаларға өз тауарларын делдалсыз саудалап, баға тұрақтылығын қамтуға мүмкіндік бермек. Айым НҰРҒАЛИЕВА, Бөрлi ауданы

4 4 qoǵam Торыатбасын дүбірлеткен шара Торыатбасы тауың кие, тасыңда құт, Еңсеңді баса алмаған жасын уақыт. Торыатбасы, тұлғаңмен-ақ тұрғандайсың, Жер Ананы аспан-көкке жақындатып... Иә, бауырындағы ел биіктігін пір, тасын кие тұтқан Торыатбасыны осылай суреттеген ләзім. Сайын даланың төрінде көлбей жайғасқан көлемді таудың ауқымы 50 га, абсолютті биіктігі 211 метр. Ересек адам еңбектеп шығатын еңселі таудың етегінде тұрып, табиғаттың ғаламатына таң қалмай тұра алмайсың. «Құдайдың құдіретін білгің келсе, тауға бар» дейді қазақ. Бабаларымыз тіршіліктен түйіп, өмірден байқап, әр сөзін бір даналық етіп қалдыра берген ғой. Х ош делік... Осы таудың баурайына елді жинаған тартымдылығы да, та ғы лым дылығы да аса жо ға ры жақсы бір шара өтті жуырда. Ау дан дық туризм және экология орталығы, аудандық «Жастармен жұмыс жө ніндегі ресурстық ор талығы», «Шың ғырлау» спорт клубының ұйым дастыруымен аудандық тау туризмі техникасы және ұлттық спорт түрлерінен аудан мекемелері қызметкерлері арасын да жарыс ұйымдастырылды. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдар ламалық мақаласы аясында өткі зілген жарыста аудан көлемінде тау туризмін насихаттау, ұлттық спортты қолдау, халықтың осы спорт түрлеріне қы зығушылығын арттыру, осы арқылы салауатты өмір салтын насихаттау сынды негізгі мақ саттарды көздеген шара аса тартымды өтті. Айдынды атырапта қатар ор наласқан То ры атбасы мен Қы лыштау жонының ор та сына киіз үйлер тігіліп, аудан округте рі нен, түрлі мекемелер мен бөлімдер ұжым дарынан жасақталған, жарыстан же ңім паз болуға үмітті командалар бас қос ты осы жерде. Тау басынан қарағанда, ақ шаң қан киіз үйлер, командалардың ша тыр ла ры құд ды бір жайлауға ел келіп қон ған дай тамаша әсер бе ріп тұрды. Жарысқа ұзын саны 10 команда қатысып, туристік біліктілік, ат үстіндегі шеберлік, са дақ атудағы дәлдік, қыз қуудағы икем ді лік, ар қан тартудағы командалық рух ты шың дау, аударыспақтағы әб жілдікті сынға салды. Шырайлы шара екі күнге созылды. Жарыс барысында, әуелі тау туризмі техникасын білу, тау басына арқанмен өрмелеу, альпинизм элементтерін меңгеру, коман дада жұмыс жасауды жаттықтыру сынақ тары қолға алынды. Бұл тартысты аудандық Oral óńіrі Заманның уақыт талабына сай өзгеріп, дамып отыруы заңды құ былыс. Сағат санап өзгерген әлем дік үдеріске рухани дүниесі ор нық ты, білімді, кәсіпқой адам ға на ілесе алады. Сондықтан Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Болашаққа бағ дар: рухани жаңғыру» идеясын ұстан ған мақаласы дүниежүзілік дең гейдегі көштен қалмай, өз орнымыз ды нықтап алу мақсатында келелі ой мен салиқалы пікір, батыл шешімдерге құрылған ма ңыз ды құжат болды. Салт-дәстүрімізді қадірлейік! ту ризм және экология орталығының ма ман дары аса ықтиятты, мұқият ұйымдас тыр ды. Жарыста Л. Қылышев атындағы Шилі ОЖББМ ко ман да сы І орынды, Шың ғырлау мектебінің коман дасы ІІ орынды, Мәдениет, тілдерді дамыту, дене шы нық тыру және спорт бөлімі мен «Шың ғыр лау» спорт клубының бір лескен командасы ІІІ орынды иемденді. Тау баурайында ұлт тық ойын түрлері бел алды. Жігіттер арасында ащы сайлық Асылан Қа биевтің мерейі үстем болды. ІІ орынды Л. Қылышев атындағы Шилі ОЖББМ-ның мұғалімі Қол ға нат Шөпенов жеңіп алды. ІІІ орынды жастар ресурстық орталығы командасынан, ақсайлық азамат Асхат Серіков иемденді. Бұл тұста аса мықтылық танытып, ойын талабына сәйкес бірнеше қарсыласын қа та рынан ат үс тінен жұлып түсірген Қол ғанат Шө пеновке көпшілік қошеметі жо ғары болды. Аударыспақтың жоғары сал мақ тағылар арасында, яғни 80+ (80 келіден жоғары) салмақтағы ке зе ңі нде не салмағы, не тәуе келі жетпегендері болды, дегенмен бәс тігіп шыққандары да тамаша ойын көрсетті. Ұрандаған көпшіліктің алдында айқын же ңіс ті белогорлық 51 жастағы Ба уыржан Кө пешов, ІІ орынды осы тау маңындағы Торыатбасы (Марксизм) ауылының тұрғыны Жәнібек Құрымбаев, ІІІ орынды ақ бұ лақ тық Нұртас Бөденов қанжы ға ға бай лады. Бұдан әрі «Теңге ілу» жарысы озды рыл ды. 200 метрлік қашық тықтан ат жіберіліп, ара лары 5 м-ден алты жерге теңгелер (қол ға тұтуға ыңғайлы етіп жасалған ора мал түйіншектер) тасталынды. Осыны шабандоздар шауып ке ле жатырған бетте жер ден іліп алып, бір көтеріп тастай беруі ке рек-ті. Бірнеше азамат бұл сайыстан да бақ сынап, бірі артық, бірі олқы тү сіп жатты, арасынан көз ге түс кен дер «Шың ғырлау кол леджі» коман да сы нан Мирас Асылгерей І орын, ащы сай лық Асылан Қа биев ІІ орын, Ақбұлақ ауыл дық округі коман да сы нан Кәрімжан Қос жанов ІІІ орынды жеңіп алды. Жарысқа қатысу шы лардың қанын қыз дырған ойын ның бірі кә дім гі «Қыз қуу» болды. Жал пы, ұлттық ойынның осы түрі мен «Жамбы ату» ойыны көпшілік ал дын да көр сеті лім тү рін де ұйым дасты рыл ды. Жарыстың алғашқы күні кешінде ко ман далардың сәлемде суі, кө ңілді тап қыр лар алаңы, кешкі дала би кешімен жалғасып, көңіл ді түйінделді. Келесі күнгі таудың саф ауасы, рауанды таңы әдемі атып, шараға жиналған «ша ғын ауылдың» тіршілігі қарбаласа бас талды, таң ғы тамақтану, даладағы таңғы шай рахаты, айнала табиғаттың көз той мас көркемдігі өз алдына бір рахат әлемі, өз алдына бір бө лек әң гі ме десе боларлық. Бұл күнгі ойындар кәдуілгі ар қан тар ты сумен басталды. Әр командадан «мық ты мын» дегендер арқан бойына тізіліп, тар тыс бас талып кетті. Осылайша мәреге жеткен жарыс бары сы түс ауа түйінделіп, аудандық мәслихат хатшысы Галина Волкогон жабылу салтана тын да сөз сөйлеп, туризмнің жалпы еліміз үшін, оның ішінде ауданы мыз үшін аса ма ңыздылығын, осы нау аяулы табиғатты ба ғалау, қа дір леу, қорғау, ел игілігіне орны мен пайдалану, оны демалып, қоқыс шашып кету орны емес, жан-дү ние нің тазару, рухани демалу, таби ғат пен үндесу аймағы на ай нал дыру қажеттігін еске са лып өтті. Та би ғат аясын дағы ұлт тық ойын дардың сонша лықты тар тым ды өт ке ніне, ауданымыз үшін бұл ойын дар дың маңызды лы ғына және оны дәс түр лі қалып қа енгізудің қажетті гіне де тоқ талды. Бұдан соң, дала сахнасында жо ғарыда аталып өткен жеңім паз дар марапатталды. Шара сәтті өтті деп тарасты оған жи нал ғандар. Сәттілігі сонда, әр жүректе ұл ты мыз ға деген мақтаныш сезімі лаулады, ту ған жерге деген сүйіспеншілік артты, дос тық аясы ұлғайды, табиғат бе сігіне құр мет күшейді. Бұл та ғы лымды шараның дәс түрге айналуына бір себеп осы болуы керек. Қаршыға ЕЛЕМЕСОВ, Шыңғырлау ауданы Рухани дүние сі мықты жанның алмайтын асуы болмайды. Елдің тұрмыс-тірші лі гі мен тыныс алып, өмірімен ете не байланысып өс кен ұрпақ өмірге ширығып өседі. Ол еліне жаны ашып, бойында ғы мүм кін дігі мен қабілетін, қолы жет кен бар игілігін сол туған жеріне арнайды. Елім деп соққан жүрегі бар зиялы адам өз заманының жетістігін білімге, мәдениет пен өнерге, ғылымға жастарды бағыттау деп түсінеді. Бұл тұрғыдан келгенде өзім ең бек ететін университет ғалым дары мен ұстаздары бірсыпыра жұ мыстар тындыруда. Қазіргі жас тардың қабілет-қа рымы ешкімнен кем емес. Оқу ба засы мен білім беру жүйесін, зертханаларды же тілдіріп, мықты маман-кадрларды шоғырландырып, тиісті жағдай жа сай алсақ, біз алмайтын асу болмай ды. Елбасымыз Нұрсұлтан Әбіш ұлы мен Оралға келген сапарында маған да жүзбе-жүз кездесу мүмкіндігі туғанын мақтанышпен айтамын. Мәдениет пен өнер қай раткерлерін жинаған кездесуде Президент ағылшын тіліне аса мән беру керектігін нақты мысалдар келтіре отырып жеткізді. Өте дұрыс, қазақтың ұлы мен қызы ағылшын тілін меңгергеннен еш ұтылмайды. Көкжиек кеңейіп, дүние жүзінде еркін жүріп, ең бек етуіне жол ашылады. Тек тілі мізді, салт-дәстүрімізді көздің қа рашығындай аялап, қамқорлап ұс тасақ болғаны. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Бо лашақ қа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласын да: «Адам баласы шексіз зерденің ғана емес, ғажайып сезімнің иесі. Туған жерге, оның мәдениеті мен салт-дәстүрлеріне айрықша іңкәрлікпен атсалысу шынайы патриотизмнің ма ңыз ды көріністерінің бірі» де ген болатын. Елбасының осы сөз де рін басшылыққа ала отырып, об лыс тық Суретшілер одағы, БҚО Қазақстан хал қы ассамблеясының қолдауымен ту ған еліміздің өнерін насихаттау мақсаты мен «Жазира Жайық» атты суретші лер дің халықаралық көрмесін Уфа (Ресей, Башқұртстан) қаласында өткіздік. Енді РФ-ның басқа да қалаларында өткізу жоспарлануда. Өйткені, ел болашағы жастардың ұлттық рухының биік болуына, халқы мыздың тарихы мен салт-дәс тү рін терең білуге, Отанға, елге, жерге де ген махаббатын оятуда бейнелеу өне рінің үлесі зор. Өткенімізге көз жіберсек, бірнеше ғасырлық тарихымыз бар, әлемдегі ең бай тілдердің бірі саналатын көркем тілі, әдебиеті, төлтума өнері, ұлттық музыка сы мен өзіндік ою-өрнегі бар ха лық пыз. Ендеше, өзегімізді сақтай отырып, ұл ты мыздың ай қындалған өзіне ғана тән дара жо лын жаңғыртуымыз керек демекпін. Қуандық МӘДІР, М. Өтемісов атындағы БҚМУ-дың қауымдастырылған профессоры, ҚР Мәдениет саласының үздігі

5 Oral óńіrі memlekettik Til 5 Қазақ тілі Қазақстан халқын біріктіруші фактор Ономастикадағы оралымсыздықтар ойлантады Халқының саны көп, экономикалық қуаты мығым, әскери күші басым державалардың отарлау жүйесінің басты құралы өздерінің қасаң саясатын аз ұлттардың санасына сыналап енгізу. Сол арқылы отарлаған елдерін оқ шығармай-ақ жаулап алып, өз ырқынан шығармау екеніне кешегі Кеңестік дәуірде көзіміз жеткен болатын. Ал отарлау саясатының ең тиімді әдісі алдымен олардың санасынан атамекені, туып-өскен жері, өзен-көлінің атауын өшіру. Бір сөзбен айтқанда, ұлтты мәңгүрттендіру. Күні кешеге шейін бір ғана аудан емес, тұтас елді жайлап кеткен Ленин, Сталин, Калинин, Молотов, Маленков тағы басқа кеңестік қайраткерлердің атымен колхоз-совхоздардың, көшелер мен мектептердің жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай қаптап кеткенін қалай ұмыта аларсың?!. Ол ол ма, Қазақстанға Кіші Октябрь орнатамын деп тұтас бір ұлтты аштыққа ұшыратып, халықты қынадай қырып тастаған қу жақ Голощекин мен аштан қырылған халықтың бас көтерген азаматтарын жүйелі түрде жойып, Мәскеуден қосымша жоспар сұраған Мирзояндарды да төбемізге көтеріп дәріптегеніміз жалған емес. Әрине, жан жадыратарлық істер жоқ емес, бар. Мысалы, Орал қаласының ықшамаудандарының көшелеріне Алаш арыстарының атын берген облыс орталығын басқарып отырған азаматтардың оң істері сөз жоқ, қуанарлық та, құптарлық та бастама. Әйтсе де Жайық бойындағы кейбір ауыл-кенттердің атауын өзгертетін уақыт жеткені де ескерілуі керек. «Сабақты ине сәтімен» дегендей, сабырды сары алтынға балайтын халықпыз, ерте ме, кеш пе мұның да сәті түсер. Осындай өзгерістің өзі осы өңірді мекендеген көп ұлтты жұртымыздың бірлік-ынтымағын, бір-біріне деген ізгі қарым-қатынасын, туысқан халықтардың ел мен жер иелеріне деген риясыз құрметін көрсетеді. Біздің қолымызда Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігінен Президент әкімшілігіне берілген әкімшілік-аумақтық бірліктердің құрамдас бөліктеріне, объектілерге беруге ұсынылатын тарихи тұлғалар мен дәстүрлі атаулар тізімі бар. Бір қарағанда бәрі де дұрыс, тізімдегі есімдердің қай-қайсысы да қазақ шежіресіндегі тарихи тұлғалар. Әйтсе де тізімнің асығыстау, тек тапсырманы орындай салу үшін жасала салғаны да көзге бірден шалынады. Мысалы, XIV-XVIII ғасырларда өмір сүрген халқымыздың қайраткер тұлғалары, батырлары мен ақындары, көсемдері мен шешендері Қарасай, Әйтеке, Бұқар жырау, Райымбек, Сырым, Исатай, Наурызбай сынды қайраткерлеріміздің аттарында аудандар бар. Осы аталған тұлғалар мен Әбілқайыр, Бөгенбай, Қабанбай, Төле би, Қазыбек би секілді сайыпқыран саңлақтарымыздың аттарымен сансыз көшелер аталады. Мұндай қайталаулар XIX- XXI ғасырларда өмір сүрген ұлт, өнер қайраткерлерінің аты-жөніне қатысты да жиі ұшырасады. Егер жауапты орындар осы мәселеге мейлінше зейін қойып, зерделей түссе, тарихымызға тереңірек үңілсе, елдігіміздің еңсесін көтеріп, жеріміздің тұтастығын сақтауға қанын да, жанын да аямаған қаншама арыстарымыз көлеңкеден шығып, төрт құбыламыз түгенделе түскен болар еді. Қазақ елі тәуелсіздік алғанына ширек ғасырдан астам уақыт өтті. Осы жылдарда егемендігімізді нығайтып, мемлекетіміздің қадасын қағысып, Елбасымызға серік болып, қандай да қиын-қыстау кезеңдерде ісімен де, сөзімен де елдік қуатымызды арттыруға үлес қосқан тұлғаларды тізімнен көре алмадық. Мемлекетіміздің құқықтық талап-қағидаларын қалыптастыруға белсене атсалысқан белгілі заңгерлер С. Зиманов, Н. Шаекенов, К. Халықов, көрнекті мемлекет қайраткерлері болған Ұ. Қараманов, Е. Асанбаев, О. Мұқамбетжанов, Н. Балғымбаев, қазақ өнерін дүние жүзіне танытқан даңқты дирижер Ш. Қажығалиев, атақты композиторлар Б. Жұманиязов Ә. Бейсеуов, М. Маңғытаев аталған тізімде мүлде жоқ. Қазақстанның заңы, ережесі барша қазақстандықтарға ортақ болса керек. Елбасы Н. Ә. Назарбаев «Туған жердің әрбір сайы мен қырқасы, тауы мен өзені тарихтан сыр шертеді. Әрбір жер атауының төркіні туралы талай-талай аңыздар мен әңгімелер бар. Әрбір өлкенің халқына суықта пана, ыстықта сая болған, есімдері ел есінде сақталған біртуар перзенттер бар. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс», деп өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында атап көрсеткен. Ал ондай өңірлер, ондай тұлғалар елімізде аз ба? Ендеше біз неге бірін-бірі қайталайтын қасаң тізіммен шектелуге тиіспіз?! Өзі туып өскен өлкесінің табиғатын, сол өңірді өркендетуге бар күшжігерін жұмсаған қайраткерлерін білмесе, болашақ патриоттар қайдан шықпақ? Республикалық ономастикалық комиссияға ұсынылған дәстүрлі атауларға да айтарымыз бар. Елбасымыз айтқандай, әр өңірдің өз ерекшелігі бар. Біздіңше жас ұрпақ өз өлкесінің тарихын мейлінше білуі үшін атауларды әр өлкенің табиғи ерекшеліктеріне сәйкестендіру керек. Мысалы, тізімде айбалта, ақдидар, ақшам, байқоныс, бозғанақ, ашудас, арлан деген жалпы атаулар бар. Ал осы атаулардың айтылуы әдемі болғанымен, мәні қандай? Осы атаулар көшелер мен елді мекендерге жараса ма? Ақкекіл, бура, ашудас көшелері деген атаулардың қандай қисыны бар? Мұндай екіұшты, дүдәмәл атауларды биліктің күшімен телігеннен көпшілік қалың бұқара, қоғамдық сана қабылдай ала ма? Ал Қазақстан Республикасының «Ономастика туралы» заңының әрбір бабында көше, кент атауларын халықпен ақылдаса отырып атау жөнінде нақты айтылған. Жер-су, ауыл-кент, көше атаулары біздің ұлттық келбетіміз болмақ. Біз бүгін уақыт, Елбасы беріп отырған мүмкіндікті тиімді пайдаланбасақ, болашақ ұрпақ алдында кешірілмес күнәға батамыз. Сондықтан да бесігімізді дұрыс түзейік, ағайын! Түлектер тест тапсыруға қамдануда Биыл облыс бойынша мектептерден 5203 түлек қанат қағады. Соның 3752-сі, 72 пайызы ҰБТ-ға қатысуға өтініш білдірген. Оның ішінде 2893-і, яғни 77 пайызы қазақ тілінде тапсырмақ. Орал қаласы мен Ақжайық, Бөрлі, Жаңақала, Жәнібек, Қазталов, Қаратөбе, Сырым аудандары бойынша ұлттық бірыңғай тестілеуді өткізетін тоғыз пункт белгіленген. Былтыр ҰБТ өткізу сипаты өзгергені мәлім. Биыл алдымен 20 маусым мен 1 шілде күндері қорытынды аттестаттау өтеді. Түлектердің 291-і «Алтын белгіге», 169-ы «Ерекше аттестатқа» үміткер. Ұлттық бірыңғай тест 20 маусым мен 1 шілде аралығында өтеді. Оқушылар бес пәннен емтихан тапсырады. Оның екеуі мамандығына сай таңдау пәндері. ЖОО-ларға түсуге шекті балл 50. Кейбір салалық мамандықтар бойынша оқуға қабылдау шегі 60 балдан жоғары. Тестілеу өтетін аудиторияларға интернет жиілігіне тосқауыл болатын жабдықтар орнатылады және онлайн бақылау камералары қойылады. Түлектерге арнал- Зәкария СИСЕНҒАЛИ, Жаңақала аудандық мәслихатының хатшысы ған тамақ мәзірінің сапасы, жатын орнының санитарлық тазалығы мен көлік қауіпсіздігіне байланысты салалық ұйымдар тексеріс жүргізуде. Айта кетейін, былтыр 4442 оқушының 68 пайызы ҰБТ-ға қатысты. Мектеп емтиханынан соң биыл да тест тапсыратын түлектер саны азаюы мүмкін. Себебі бас тартуға өз еркімен шешім қабылдайтындар болады, деді ҰБТ-ға дайындық жөнінде мәлімет берген облыстық білім басқармасының бөлім басшысы Светлана Темірғалиева. Нұртай АЛТАЙҰЛЫ Өз мамандығын ерекше жақсы көріп, үлкен жетістіктерге жетіп жүрген мұғалімдер ауданымызда аз емес. Солардың бірі Жәңгір хан атындағы орта мектептің І санатты бастауыш сынып мұғалімі Альфия Аксенова. Фатима тоташты сі лісі Хан ордасы ауылында туыпөскен Альфия өз жолын адаспай тапқан жан. Бала кезінен білім беру ісінің үздігі, аяулы анасы Рухия Хабибқызын үлгі тұтып, сол сияқты елге сыйлы ұстаз болсам деп алдына мақсат қояды. Ізденімпаз ұстаз сол мақсатына жетті. Ол биыл Алматы қаласында өткен «Үздік педагог 2018» байқауында өзінің осал еместігін дәлелдеп, «Үздік педагог» төсбелгісіне ие болып, арнайы дипломмен марапатталды. Бұл оның алғашқы жетістігі емес. Өткен жылы облыстық «Смарт-педагог» байқауында ең жоғары ұпай жинап, Алматы қаласында әр облыстан таңдалған 30 мұғалімнің арасынан суырылып шығып, «Смарт-педагог» атағын жеңіп алып, осы байқауда оған «Майкрософт» компаниясының арнайы қомақты сыйлығы қоса бұйырды. Үнемі ізденісте, өзін-өзі жетілдіріп жүретін Альфия өткен жылы «Сабақ контенті» облыстық бастауыш сынып мұғалімдері байқауынан үздік болып оралды. «Ақжайық аруы» кітабына ауданнан есімі енген үш нәзік жандының бірі де біздің осы кейіпкеріміз екенін айтып өткен орынды. Хан Жәңгірдің ақылды жары Фатима ханымның Қазан қаласынан алдыртқан туыстары бүгінде Хан ордасында тұрақтап қалғаны тарихтан белгілі. Альфия Ринатқызы да сол текті ұрпақтың туысы саналады. Марқұм нағашы әжесі Мнаура Фатима ханымның білімді, парасатты адам болғанын айтып: «Сен де сол сияқты елге сыйлы болып өсесің, қарлығашым» деуші еді. Сол сенімді ақтауға тырысып келемін, дейді кейіпкеріміз. Әдемі жымиысымен айналасына керемет шуақ шашып жүретін ол: «Түлеп ұшқан кей шәкірттеріме сыртынан қарап, «Әттеген-ай, бұл балама аз көңіл бөліп қойдым ба?» деп кейде өзіме сын көзбен қараймын. Оқушыларымның жетістіктеріне мақтанып жүремін. Түрлі байқаудан жеңіспен оралғанда, анама міндетті түрде сыйлық алып келемін. Себебі, менің осындай деңгейге көтерілуім анамның арқасы. Гүлнәр ҚАДЫРОВА, Бөкей ордасы ауданы

6 6 Сейсенбі, dáýlet 29 мамыр 2018 жыл Oral óńіrі Өңіріміздегі іргелі сүт өңдеуші «Береке» ЖШС нарықтың талаптарына сай техникасын, технологиясын жаңарту жұмыстарын табысты жүргізуде. Ескі ғимаратына да қайта жөндеу жұмыстары басталған. Жаңа технологиялардың енгізілуімен ондағы шығарылатын өнім түрлері молая түсті. Бүгінде аталмыш зауыт сүт өнімдерінің 30 шақты түрін өндіреді. Кәсіпорын басшылығы шикізаттан тарықпас үшін шаруашылықтарды дамытуға мән-маңыз беріп отыр. Зеленов ауданындағы Володарка ауылында ет бағытындағы 200 ірі қара бағылуда. Биылдан бастап гейіміз. «Берекенің» өнімдері бұрынғысынша адам ағзасына пайдалы қасиеттерін сақтап қалды. Бірақ бәсекенің аты бәсеке. Сауда орындарындағы сөрелерге жайғасқан өнімдерде кәсіпорынның үлесі сондықтан да аздау шы- өнімдер табиғи. Қайсысын тұтынатынын тұтынушы өзі шешеді. Қоспасы орта мөлшердегі өнімдер өндірісі технологиясын тәжірибе ретінде пайдаланып, өнімдері шығарылды, дегустация жасалды. Байқағанымыз, ондай өнімдер бәсекеге бек жарамды әрі құрамындағы қоспасының адам ағзасына еш зияны жоқ, деді Қымбатбек Қадырұлы. Кәсіпорын ескі және жаңадан сатып алынған технологиялық жабдықтарды қатар пайдаланып отыр. Кәсіпорын басшысының айтуынша, Ресей технологиясының Франция, Италия Табиғи өнім өндірісі сақталып, жаңа технологиялар игерілуде сүт бағытындағы аналық мал ұстау жоспарланып, мал азығын дайындауға 450 гектар жер телімі алынды. Кәсіпорын ет өңдеу бағытын екінші кезекке қалдырып, сүт өңдеу бағытына басымдық беруге қам-қарекет жасауда. Өйткені өндіріс орны шикізаттан тарығып, тек жергілікті сүтке ғана иек артса, сүт өнімдерін өндірудің қиынға соғатынын жақсы сезінді. Сондықтан белгілі көлемде жергілікті табиғи сүтпен және осы заманның талабына сәйкес басқа да сүт өнімдерін шығаруда пайдаланылатын шикізаттармен жұмыстануды көздейді. Қазір «берекеліктер» сүт өнімдерін өндірудің тұрақты іргетасын қалыптастыруға жұмылған. Еуразиялық одақ шеңберінде Ақ Жайық өңіріне де сырттан сүт өнімдері көп тасымалданады. Қатаң нарықтық бәсекелестік жағдайында жергілікті өндірісші «Береке» техника, технология жағынан көштен қалып қоймай ма деген сұрағымызды серіктестік директоры Қымбатбек Айдаровқа төтесінен қойдық. Тұтынушы жергілікті сүт өнімдерінің қандай техника, технологиямен шығарылатынын білмеуі ықтимал, бірақ заманауи технологиямен өндірілген жергілікті өнімдерді көргісі келетіні заңды. Әрине, бұл жағынан әзірге мақтана алмаймыз. Өйткені күні кешеге дейін біз өндірісші ретінде табиғи өнімдерімізді, соның технологиясын, сапасын сақтап, жоғалтпау бағытын ұстандық. Міне, сол мақсатымызды орындадық. Түсіне білген адамға, бұл біздің қол жеткізген тұрақты деңғар. Қазіргі уақытта өнімдеріміз өзіміздің дүкендерде, базарларда және «Суровский», «Лидер», «Бәйтерек» сықылды ірі сауда орындарында табиғи өнім ретінде ұсынылуда. «Берекенің» сүт өнімдері табиғи болғандықтан, өзінің қасиетіне сай, негізінен 3-5 күнге бұзылмай сақталады. Алайда нарықтағы сұранысты ескере отырып, екінші кезекте таза табиғи мен қоспасы бар өнімдерді шығаруға бет бұрудамыз. Ондай өнімдердің сақталу мерзімі бір ай ғана. Алайда сақталу мерзімі алты айға шыдайтын қоспасы көбірек өнімдерді шығаруға моральдық тұрғыдан тартындық. Бүгінде 30 күнге дейін сақталатын жаңа өнім ірімшіктің 100, 200, 400, 500 граммдық қалбырдағы жаңа түрлері («Янтарьный», «Дружба», «Астана» деп аталады) шығарылуда. Ірімшіктің алты айға, бір жылға дейін бұзылмайтын түрлерін шығаруға болады. Алайда өнімдерімізді алысқа тасымалдамаймыз. Өңірдегі тұтынушыға күнбе-күн өндіріп, балғын түрінде ұсынамыз. Қазір 100 граммдық ірімшікті тұтынушыға ұсындық, өнім өткізуде еш түйткіл жоқ. Сондай-ақ бұрыннан өндірілетін «Бифидок», «Бифийогурт», «Бифилайф» сықылды табиғи өнімдер өндірісі қаз-қалпында сақталды. Әрине, табиғи өнімдер өндірісінің өзіндік кемшіліктері де жоқ емес, олар ұзақ мерзімге жарам- сыз, табиғи майдың және ірімшіктің бағасы сөредегі қоспасы мол өзге осындай өнімдерге қарағанда сәл қымбаттау болатыны тағы бар. Бірақ, бастысы ол сықылды дамыған елдердің технологиясынан еш кемдігі жоқ. Қоғамда алыс шетелдің технологиясы мықты деген жаңсақ түсінік қалыптасқан. Кәсіпорын 2017 жылы 400 млн. теңгеге балмұздақ жасайтын итальяндық желі сатып алып, өнім шығаруда. «Италияндық «Соgil» желісінің өнімділігі, ал ресейлік қондырғының техникалық деңгейі жоғары, тек өнімділігінің сәл-пәл төмендеу екенін өндірісте салыстырып байқадық. Халқымыздың саны немістер сияқты 90 млн., ағылшындар сияқты 85 млн. емес. Сондықтан бізге өнімділігі жоғары қондырғының қажеті шамалы», дейді тәжірибелі өндірісші. «Береке» мұнымен тоқталып қалмай, нарықтың сұранысына орай алдағы уақытта алты ай, бір жыл мерзімге дейін сақталатын сүт өнімдері түрлерін өндіріп, тұтынушыға ұсынбақ. Ондай өнімдерді шығаруға кәсіпорынның толықтай мүмкіндігі бар әрі оған мол шикізаттың да қажеті шамалы. Бүгінде «Берекеде» сүт өнімдерінің 30 шақты түрі өндіріледі. Қазір сүт полиэтилен қаптамада шығарылады. Алдағы жазда сүтті картон қорапшада шығару жоспарланған. Ондай қораптағы сүт 14 күнге бұзылмай сақталады әрі бәсекеге төтеп береді деп күтілуде. Әдетте тұтынушылар жергілікті кәсіпорын өнімдеріне мін тақпайды, бірақ кейбір өнімдердің сыртқы орамасы кеңес заманындағы жазуымен тұр дегендей сын айтылатын. Бүгінде «Береке» бұл сыннан қорытынды шығарды. Мысалға, бұрыннан өнді- рілетін «Мальвина» балмұздағының орамасы жаңартылып, вафли стаканда шығарылып жатыр. Алайда кейбір тұтынушылар бұрынғы қағаздағы түрін сұрайтын көрінеді. Ал «Пломбир Береке» балмұздағының дәмі, сапасы кеңестік замандағы өнімдерді еске салады. Кейбір өнімдердің орамалары жаңартылды. Оралдық кәсіпорынның сүт өнімдері түрлерін өндіру көлемі кейбір өнім түрлерінен төмендесе, кейбір түрлері бойынша өсті. Мысалға, табиғи май, сүзбе өндірісі өсіп, сүт, қаймақ өнімдері кеңестік кездегі көлемнен төмендеді. «Берекенің» өнімдері Оралға және Атырауға шығарылады. Алда Ақтау жағына өнім шығару, бірінші кезекте балмұздақпен қамту жоспарланды. Көршілес елдермен салыстырғанда еліміздің экономикалық тетіктері озық. Еліміздің жаңа салық заңдылығында бұрынғы салық кодексіндегі ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеушілерге бағытталған негізгі баптары сақталып, кейбірі өзгертілген. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеушілерге қосымша құн салығына 70% жеңілдік беру жағы сақталған. Өндірісшілердің барлығы үшін қосымша құн салығы басты мәселе десек, бұл бізде тамақ өнімдеріне 12%, Ресейде тамақ өнімдеріне 10% және өзге өнімдерге 18%, елімізде ҚҚС екі-үш минөтте кері қайтарылады, Ресейде алты айда қайтарылады. Мұндай жағдай елімізде жылдары болды. Бірақ, Ресей экономикасының озық жағы да бар. Онда банктік қаржыландыру жү- йесі өте жақсы дамыған, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеушілерге жылдық 0,5%-дық мөлшерлемемен қаржыландырылады. Ал, бізде несиелік қаржы алты пайызбен береді. Белорусьтар бұрында 1%-бен несиелейтін, қазір несиелеу 0,15%-ды құрайды. Елімізде тыныштық болса, алдағы жылда еліміздегі кейбір түйткілді мәселелер шешіліп, бізде жақсы жеңілдіктер болады деп білеміз, деді Қымбатбек Айдаров. Сүт өңдеу кәсіпорнына жас мамандарды жұмысқа қабылдау, өндіріс үрдісіне тәрбиелеу жұмыстары басшылықтың назарында. Тәжірибелі өндірісші, білікті басшы, ұлтжанды азамат Қымбатбек Қадырұлы бір жылдары ауылаймақты аралап, технолог мамандығына оқытуға ұл-қыз іздеп, таба алмады. Содан мектепті өте жақсы бітірген өзінің екі қызын сүт өнімдері технологына Алматыдан оқытып алды. Қазір оның тұрмыс құрған қос қызы Гүлжан Нәсіпқалиева мен Гүлшат Қабдошевалар кәсіпорынның белді мамандары болып қалыптасты. Сонымен қатар өндірістік машықтан өтуге келіп, өздерін жақсы қырынан танытқан бір кездегі студенттер Гүлжан Жұмағожиева, Айнұр Сәрсенғалиевалар бүгінде кәсіпорында технолог қызметін мінсіз атқаруда. Қорыта айтар болсақ, 200-дей адамды тұрақты жұмыспен қамтып отырған «Береке» уақыт көшінен қалмай, биіктерге ұмтылуда. Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА, Батыс Қазақстан жоғары медициналық колледжі оқу орнына түсуге мына мамандықтар бойынша талапкерлерден құжат қабылдайды мамандығы «Емдеу ісі» біліктілігі «Фельдшер» мамандығы «Емдеу ісі» біліктілігі «Акушер» мамандығы «Медбикелік іс» біліктілігі «Жалпы практикадағы медбике» мамандығы «Медбикелік іс» «Медбике ісінің қолданбалы бакалавры» мамандығы «Лабораториялық диагностика» біліктілігі «Медициналық зертханашы» мамандығы «Гигиена және эпидемиология» біліктілігі «Гигиенист-эпидемиолог» мамандығы «Фармация» біліктілігі «Фармацевт» келісімшарт негізінде Өтініштер 20 маусымнан 20 тамызға дейін қабылданады. Мемлекеттік гранттық мамандықтар бойынша конкурс 25 тамыз 2018 жыл Оқушыларды қабылдау кешенді тестілеу түрінде өткізілетін қабылдау емтихандарын тапсыру арқылы конкурстық негізде жүзеге асырылады. Білім беру қазақ және орыс тілдерінде жүргізіледі. Қабылдау емтихандары мынандай пәндер бойынша өткізіледі: 1. Қазақстан тарихы 2. Биология 3. Қазақ немесе орыс тілі 4. Химия (тек «Фармация» бөліміне) Қажетті құжаттар: 1. Өтініш 2. Орта білім туралы құжат (түпнұсқа) нысанындағы егілу құжаты және 086 үлгідегі анықтама флюорография суретімен қоса 4. 3х4 мөлшеріндегі 6 фотосурет 5. Жеке куәлік (түпнұсқа және көшірме) 6. Мекенжай анықтамасы Қабылдау комиссиясы мына мекенжайда орналасқан: Орал қаласы, Жәңгір хан көшесі, 67-ғимарат. Жүретін автобустар: 2, 3, 5, 22 (Медколледж аялдамасы) Эл.пошта: zkmk-priem@ mail.ru Сайт:

7 Oral óńіrі qyzyl kіtap 7 «Жоқтайтұғын бүгінде хайуанат көп, Ойланатын нәрсе көп тіршілікте!» Кетем іштей тітіреп, Түршігіп те: Дүниені төңкерер бір шүріппе! Жоқтайтұғын бүгінде хайуанат көп, Ойланатын нәрсе көп тіршілікте! Отыратын кез емес түңіліп құр, Төзім тауы бор болып үгіліп тұр. Айналаңа қарашы, Адамдарға, Өзіңе-өзің қарашы үңіліп бір! Сөз болып па кәрілік, Қарттығымыз! Бізге лайық бір жүкті артты ініміз. Кеткен жоқ па азайып ерлігіміз?! Кеткен жоқ па жоғалып мәрттігіміз?! Қадыр МЫРЗА ӘЛИ («Қызыл кітап» поэмасынан) Шитұмсық шалшықшы Өте сирек, жойылып бара жатқан түр. Таралуы толықтай анық емес, себебі өте сирек кездесетін ұялау орындары Сібірдің әр түрлі аудандарында шашырап жатыр. Бұталар өскен шымтезекті батпақтарда қоныстанады, ұшып өту кезеңінде дала көлдерінде кездеседі. Қазақстанда Еділ- Жайық өзендерінен Ертіске дейін, яғни республиканың солтүстік бөлігінде кездейсоқ кездесіп қалады. Саны белгісіз, жылына 10-ға дейін шалшықшы есепке алынады. Шектеу факторлары анықталмаған. Сақталған популяциясын іздеу және олардың биологиясы мен экологиясын жанжақты зерттеу қажет. Осы мәселелерді анықтағанға дейін барлық шалшықшыны қорғау керек. Аққұйрықты субүркіт Саны кеміп келе жатқан, сирек кездесетін құс. Еуразияның солтүстік бөлігінде, оңтүстігінде Орталық Азия мен Моңғолияға дейін кең тараған. Соңғы жылда Қазақстанның бұрын дағдылы суларының көпшілігінде кездеспейтін болды. Қазір Қазақстанда 200-дейі ұялайтын болса, оның жартысынан көбі Жайық пен Іле өзендерінің су алқаптарында. Санының азаюының негізгі себептері тікелей жою, сулардың жағаларын шаруашылыққа пайдалану, өрт кезінде ұяларының жойылуы. Балауса бұғы қоңыз Саны азайып бара жатқан түр. Қазақстанда белгілі туыстың жалғыз өкілі. Жайық өзенінің бойындағы жайылма ормандарды мекендейді. Санының азаюының негізгі себептері Жайық өзенінің бойындағы емен ормандарының көлемінің қысқаруы және ескі кеуек ағаштардың жарамсыздануы. Қарабас өгіз шағала Сирек, реликті түр, саны кемуде. Қара теңізден Оңтүстік Сібірге дейін жекелеген топтары ұялайды. Қазақстанда колониялары Балқаш, Алакөл, бірен-саран Қарағанды және Батыс Қазақстан облыстары мен Каспий теңізінің аралдарында сақталған. Жалпы саны 40 мың шамасында болса, Қазақстанда 4 мыңдайы мекендейді. Алакөл қорығын құруды тездету және Балқаш көлінің аралдарында қорықша құру қажет. Дала сколиясы Қазақстанның барлық жерінде кездеседі, бірақ қазір адам қызметінің әсерінен саны жылдан-жылға азая түсуде. Балаңқұрты жерде тіршілік ететін тақтамұртты қоңыздардың балаңқұртында масыл болып тіршілік етеді. Аралар мен олардың иелері көп шоғырланған тың жерлерді қорғау қажет. Үкі Саны кеміп келе жатқан сирек кездесетін түр. Еуразияда, сондай-ақ Қазақстанда кең тараған. Шөлді, далалы, таулы, орманды жерлерді мекендейді. Санының қанша екені белгісіз, бірақ көпшілік жерлерде сирек. Санын шектеуші себептер: электр сымдарында және уланған жемді жеп өлгенінен басқа, қауырсынынан ұлттық әшекейлер мен бойтұмарлар жасау үшін ұядағы балапандарын алудың да кері әсері үлкен. Сондықтан оны қорғаудың тағы бір жолы қауырсынын пайдалану үшін қолдан өсіру керек. Көктем жанаргүлі Сирек түр. Осы туысқа кіретін өсімдіктердің ішіндегі айтарлықтай бағалы дәрілік өсімдік. Декоративті, көпжылдық шөптесін өсімдік. Тек тұқымымен көбейеді. Наурыздың соңынан мамырдың аяғына дейін гүлдейді. Жемісі маусымның аяғы, шілденің ортасында піседі. Сақталып қалған жерлері игерілген қаулы далалар, борлы жерлер, Батыс және Солтүстік Қазақстандағы кесілген орман алаңқайлары. Жерді кеңінен жырту, дәрілік шикізат ретінде жинау түрдің Қазақстанда толығымен дерлік жойылып кетуіне соқтырады. Санкт-Петербург қаласындағы ботаникалық бақта қолдан өсірілуде. Түрді сақтап қалу үшін өсімдікті жинауға тыйым салу, мәдени жағдайға көшіру керек. Сақталып қалған шіліктерді қорғауға алу қажет. Еуропа қара күзені Қазақстанда жайылған түр. Негізінен Батыс Қазақстанда мекендеген. Жайық өзені маңында сирек кездеседі. Ал солтүстік Қазақстаннан бір рет қана кездескен. Бірен-саран күзеннің Ресейден келуі мүмкін. Күзеннің тіршілігі тұщы су қоймаларымен тығыз байланысты. Мекендейтін жайлы орындары жағасында қалың шөп өскен өзектер мен өзендер және көлдер. Қолда өсіп-өнеді. Түрді сақтап қалу үшін хайуанаттар паркі мен аң фермаларында өсіру қажет. Еділ жанаргүлі Саны азайып бара жатқан түр. Өте әсем, шипалы, көпжылдық өсімдік. Биіктігі см. Сабақтары жалқы. Наурыз-сәуір айларында гүлдейді. Батыс, Солтүстік, Орталық Қазақстанда бұталардың арасында, қайыңды ормандардың шетінде, шөптесін, қаулы далаларда өседі. Жерді қарқынды пайдалану, дәрілік шикізат ретінде және гүлшоқтарына жинау өсімдік санының төмендеуіне әкеліп соғады. Түрді табиғатта сақтау үшін өсімдікті дәрілік шикізат ретінде жинау мөлшеріне шек қою керек. Шұбар күзен Сирек, таралу аймағы тарылып, саны кемуде. Қазақстанның шөлейтті-шөлді аймақтарында, атап айтқанда, бұрындары батыста Еділ-Жайықтан, шығыста Зайсан ойпатына дейін таралған. Осы күндері Еділ-Жайық арасындағылары жойылып кеткен. Негізінен тың жерлерді жырту және кеміргіштермен күресу үшін улы химикаттарды кең қолданудың салдарынан азайып кеткен.

8 29 мамыр 2018 жыл Oral óńіrі 8 óner Сейсенбі, Oral óńіrі тағы шығып, енді өзінің жорға мінгендей тымақты алшы киетін «төл аты» - «Термеге» басты деп жазғаны түсті ме. Сәуле: «Келесі тыңдайтындарыңыз Наурызбектің термесі» деп домбырасын қағып-қағып жіберіп, бабына келген жорғадай төкпектете жорғалай жөнелді. «Келдіңдер бүгін топталып, Ортаңда мен отырмын, Домбыраны қолға алып, Саусақты татын. Мектеп бітірген соң ауылдық клубқа жұмысқа орналасып, өзінің сүйікті ісі әнін салып жүрді. Елге Ғарекең келмесе, осылай жүре берерме еді кім білсін. Құдайдың жіберген сыйы болар, елге концертпен келген қазақтың аяулы ұлы Ғарекеңмен кездесіп, алдында ән салып берді. Шамасы, жас өреннің ән айтуы ұнаса керек, сол кездесуде Сәулені өзінің домбырасын ұсынып, ақжол тілеп: «Не бел кетсін, не белбеу кетеді деп қысылма қызым, шырқа» деп ақ батасын берген-ді. Әуелі Алла, одан қалса, Ғарекеңе сыйынып-ап, додаға кірді де кетті. «Айнамкөз», «Паңкөйлек», «Ардақ», «Смет», «Үлкен айдай», «Ақ Жайық» осы қалай деген әндерді шырқыратып салды-ау. Қалғаны есінде жоқ. Естігені лауреат Ән падишасының шәкірті Жалпы, Жайық өңірі өнерге кенде емес екені бесенеден белгілі. Кешегі өткен әнші, жыршы, күйші, дастан, қисса айтудың айтулы шебері Қабижамал Жүсіпова, радиодан қазақ әндерін таратушылар Тәмті Ибрагимова, Нағима Әбілова, жыраулық өнерді жалғастырушы Қаламқас Орашева, әйгілі «Гүлдер» ансамблі құрамында өнер көрсетіп, қазақ әндерін шетелдерге танытқан Қалампыр Рахимова сынды қазақ ән өнеріне өшпес із қалдырған апаларының жолын жалғап, жолы қыздар түгіл, жігіттерге жеңіл бола бермейтін өнер әлеміне еркіндей еніп, айшықты із салып келе жатқан аруларымыздың бірі - Сәуле Таудаева. Тегі Сұлтансиық масқар Құрман руынан екен. Мұхит әншілік мектебінің ірі өкілі, ән падишасы Ғарифолла Құрманғалиевтің шәкірті. Сәулемен алғашқы өткен ғасырдың жылдары сол кездегі Қазақстанның астанасы Алматы қаласында кездесіп, концертін көрудің сәті түсті (кейін бір өнер шаңырағында қызметтес боламыз деп кім ойлаған). Ол кезде мен эстрада және цирк өнері студиясында, атынан айналайын Ғарекемнің класында оқып жүрген едім. Оралдан өнерпаздар келіп, есеп беру концертін «Қазақконцертте» өткізеді деген соң жыршы Аманқос Садықов екеуміз сол кешке көрермен ретінде қатыстық. Зал лық то- лы, ине шаншар жер жоқ. Шамасы, көбі жерлестер болса керек. Көрермендер қашан басталады дегендей шыдамсыздана қол шапалақтап қояды. Оралдың әншілерін еститін болдым ғой деп қасымдағы Аманқос мәз (өйткені ол да Ғарекеңнің класында оқып жатқан болатын). Бір кезде концерт те басталды-ау әйтеуір. Қа- натқали, Сағадат және «Гүлдерайым» триосы өздерінің әсем әндерін шырқап, халықты бір серпілтіп тастады. Сахнаға Ғ. Қүр- манғалиевтің шәкірті, Әміре Қашаубаев атындағы республикалық әншілер байқауының лауреаты Сәуле Таудаева шығады дегенде, зал бір сәтке сілтідей тына қалып, сәлден соң ду қол шапалақтай жөнелді. Елден келгесін бе екен, әлде сол әншілік мектептің өкілі болған соң ба білмеймін біссімілләні ә дегеннен Мұхиттың «Айдайынан» бастады. «Мұхитың салады енді айдайына, Бақ бергей ер жігіттің маңдайына» деп шырқағанда дауысы кетті дерсің шарықтап, қыран құстай сорғалаған әсем дауыс, сұлу үн залды кернеп кетті. Аманқостың көзі бақырайып, демін ішіне тартып, отырғышқа жабысып алған, домбыра қағысын айтсайшы, шебердің қолымен шегені қаққан балғадай деп тамсанып қояды. Ән бітер бітпестен, көрермендер қол шапалақтап қоя берді. Келесі ән «Сметке» басты «Алтайдың кен шығардым саласынан, Биік шың терең құз жартас арасынан, Соқ балға жарқылдаған болат сүймен» дауысы саңқ-саңқ етеді. Әннің ішіне әбден кіріп алған, өзге дүниені ұмытып кеткендей. Көрермен де айт, айт деп, айқайға басып, қол шапалақтап, әншінің делебесін қоздыруда. Келесі ән ұстазы Ғарекеңнің «Қаламқасына» ұласты. Әсіресе, әннің қайырмасына келгенде «Сүйген сәулем, Қаламқас, Ақ жүзіңе ғазиз бас, Мың оралып білекке, Жібек толқын сүмбіл шаш, Көз алдымнан кетпейді, Кең маңдайлы қара қас, Қаламқас» деп қайырғанда, көрермен де әншімен бірге қосыла жымдасып, бірігіп кеткендей көрінді маған. Осымен болдым дегендей орнынан тұрып, ишара білдіріп, иіліп сахна сыртына беттемек болып еді ән құдіретіне елітіп алған халық қол шапалақтап, сахнадан жібермей қойды. Есіне академик Ахаң, Ахмет Жұбановтың ұстазы Ғарифолла туралы естелігінде халық сахнадан жібермеген соң, амал жоқ Ғарифолла бастым пернеге» дей бергенде, көрермен де қиқуға басты. Айқайшу. Ой пәлі, өркенің өссін! Жырдың сөзін естіртер емес. «Естіген бар, білген бар, Көрмеген бар, көрген бар, Көзіменен көрмей-ақ, Сыртымнан біліп жүрген бар, Сол үшін мына сіздерге, Жырлайтұғын келді кез». Неткен тегеурін, неткен темперамент. Жырдың орындалуы, дыбыс тазалығы, дикция, сөз бен саздың біріне-бірі құйылуы, домбыра қағысы бір арнаға тоғысып, тыңдаушыны тылсым әлемге енгізіп, трансқа кіргізіп жібергендей болды. Көрермендер орнынан тұрып кетті. Қолпаштаған халық, ұсынылған құшақ-құшақ гүл. Әнші бақыты деген осы шығар шамасы. Иә, ол кез де бір дәурен еді. Оған да, міне, 31 жыл өтіпті-ау. Сынаптай сырғыған уақыт десеңізші. Шегініс Арман қуып, елден жыраққа кеткеніне де ширек ғасырдан асыпты-ау. Міне, 60 жасқа да келіпті. Күні кеше ғана сияқты еді. Баяғының қарттары айтушы еді, мың күнің бір күндей болмайды деп. Есіне марқұм әжесі орала берді. Әдемі көйлек, әшекейлі қамзол, күміс білезік, сәнденіп киінетін кербез, тұла бойы тұнған саз кісі еді жарықтық. Ел аузындағы жыр термелерді жатқа айтып отыратын еді марқұм. Әжесінің маңдайынан сипап отырып, неше алуан аңыз-ертегілер айтып, ән-жырды төгілте жырлап отыратыны есіне түсті, қайран, уақытай десеңші! Өз дегенін алады да. Әкесі Жаман өнерлі болатын. Күй шертіп, әнге де салып қоятын Қыз-Жібек операсындағы Шегенің ариясын өлтіре орындайтын соның әсері ме жастайынан әнге, өнерге бір табан жақын тұрды. Құрқылтайдың ұясындай кішкене үйде іні-сіңлілерін қатар-қатар отырғызып алып, ән шырқайтын. Кейде інісі Жасталаппен бірге қой кезекке шыққанда, далада бозторғаймен жарыса шаршағанша шырқап, ән салушы еді. Қайран, балалық-ай. Әжесі іс тігіп отырсын, ұршық иіріп отырсын мейлі немересінің құлағына сіңе берсін дейме екен, әйтеуір, жырлаудан бір жалықпайтын. Өсе келе Бибігүл апасындай ән салғысы келді. Сол кісіге еліктеп бақты. Әсіресе, «Гәккуді» апайға еліктеп айтқанды ұна- өзіне Алматыға оқуға шақырады. Осындай Ұлы әншінің аузынан жылы сөз естіген жас әншінің, қандай күйде болғанын көрсеңіз! Жүрегі жарылардай қуанғаны рас. Расыменен, оқуға түскені ме? Өзіне-өзі сене алар емес. Өйтпегенде-ші. Әнші болам деген мыңдаған жастардың арманы болған Ғарекеңнен, әйгілі ән падишасы Ғарифолла Құрманғалиевтен сабақ алу бақыты бұйырғанына қатты қуанған. Ішінен тәубе, тәубе деді. Орындалған арман Арада екі-үш ай өтті. Міне, көптен күтіп, қиялданып жүрген ару қала Алматыға да келіп жетті. Ақ басты Алатау жан-жағы толы шырша, етегі жасыл желекке көмкерілген қиялдағы ертегідей сұлу қала екен. Бірден ұнады. Екі жыл осы қалада атағынан ат үркетін, елдегі бірегей оқу орны республикалық эстрада және цирк өнері студиясында оқитынына қуанды. Дейтұрғанмен де, көңілі астан-кестен, бұл жерге үйренісіп кете алам ба деген де қобалжуы басым. Ғарекең қалай қабылдар екен, кеудеде сан сұрақ. Келесі күні Ғарифолла Құрманғалиевтің өзінің шәкірттеріне «Айналайындар, қош келдіңдер, барлықтарыңызға сәттілік тілеймін, қадамдарыңызға гүл бітсін!» деген ақ тілекпен айтылған сөзі, кешегі қобалжу, қалай қарсы алады деген ойдан бір сәтте арылтты. Көңілі орнына түсті. Сонымен сабақ басталып кетті. Әнді жүрекпен айту, дыбыс шығару, әннің образын беру, мимика, домбыра қағысы, сахнаға шығу мәдениеті, дикциямен жұмыс жасау, дауыс қою сияқты шеберлік сабақтар жүргізіледі екен. Жастайынан ән айтқаны болмаса, әншілік оқудың дәл осындай қиын болатынын ойламапты. Құдай берген даусы мен құймақұлақтығы еш кедергі келтірмей, өткізіліп жүрген сабақтарды тез меңгеріп кетуіне себепші болды. Ғарекеңнің баптауына түскен соң, айналдырған бір жылдың ішінде небір әндердің қыр-сырын, иірім қайырымдарын үйреніп, сахнада айтуға ысылып, ән додаларға түсуге әжептәуір жарап қалады. Екінші курста оқып жүргенінде, Әміре Қашаубаев атындағы республикалық байқауға Ғ. Құрманғалиев класы бойынша жолдама берілді. Байқау алдында Ғарекең атанғаны. «Өй, сен осы менен де асып кететін әнші болайын деп тұрсың-ау деймін!» - деп Ғарекеңнің арқасынан қағып, маңдайынан сүйгені мәңгілікке есінде сақталып қалыпты. Шәкіртке бұдан артық бақыт бар ма? Ұстаз үмітінің ақталғаны. Әнші болам деген арманының орындалғаны да. Сөз соңы Студия бітірген соң Алматыда құрылған «Отырар сазы ансамблі» құрамында бір жыл әншілік қызмет атқарып, 1982 жылы туған елге оралып, Орал филармониясына жұмысқа орналасты. Әнші Ғ. Құрманғалиевтің шәкірті Сағадат Рахметжановпен жанұя құрды. Жұбайы екеуі гастрольдік сапармен Қазақстанның барлық қалаларын, Өзбекстан, Қарақалпақстан, Ресейдің Мәскеу, Самара, Астрахан, Саратов, Орынбор, Арабия, Әбу- Даби қалаларын аралады. Еткен еңбегі еш болмады. Қазақ ән өнерін дамытудағы еңбегі үшін Елбасының Жарлығымен 1996 жылы «Қазақстанның еңбек сіңірген артисі» атағы берілді. 36 жыл сахнада. Бір адамның ғұмыры емес пе! Әр аймақ өздерінің жақсылары мен жайсаңдарын осындай мерейлі жасқа толғанда марапаттап жатқаны баршаға мәлім. Ендеше, біз де Сәуледей қазақ ән өнерінің шолпан жұлдызын әлде де мәртебелі марапатқа ұсынбасақ, елдігімізге сын болмай ма? Жеңеше, қазақта «алпысты деген талтүс» дейді ғой, мерейлі жасыңыз құтты болсын! Деніңізге саулық, жанұя бақытын, бала қызығын, шығармашылық табыс тілей отырып, «Жайықтың ақ сәулесі жарқыраған, Мұхиттың салшы әніне арқыраған. Әніңнен Ғарекеңдер тірілгендей, Қымбат-ау, өнеріңнің парқы маған. Өнерін жалғап Мұхит, Ғарекеңнің, Бүгінге солар салған әнді әкелдің. Әніңді естіген жан разы болып, Деп қояды Ақсәулеш бәрекелдім. Бақытың баянды болып үйіп берген, Болмасын өміріңде күйік шермен. Жүзе бер айдынында саф өнердің, Көрейік әр кез сені биіктерден!» деген әрі әнші, әрі ақын Тілекқабыл Қуанышқалиұлының сізге арнаған өлеңімен аяқтамақпын. Серік АБДЫРАХМАНОВ, Ғ. Құрманғалиевтің шәкірті, өнер зерттеуші

9 Oral óńіrі áleýmet 9 Шегенделген шекара ұлттық қауіпсіздік кепілі Кеше ҚР ҰҚК Шекара қызметінің облысымыздағы 2029 әскери бөлімінің құрылғанына 17 жыл толуына орай «Ашық есік» күні өткізілді. Әскери кешенде өткен шараға шекарашылармен қатар қала мектептері мен әскери-техникалық колледж студенттері, арнайы шақырылған қонақтар қатысты. Шараның салтанатты бөлімінде мерекеге жиналғандарды ҚР ҰҚК Шекара қызметі 2029 әскери бөлімінің командирі, подполковник Бауыржан Рысбеков құттықтады. Бүгін Орал шекара жасағының құрылғанына 17 жыл толып отыр. Осы тарихи өлшемнің қысқа мерзімінде барлық қиындыққа қарсы тұруға қабілетті шекара жасағы қалыптастырылып, егемен еліміздің шекара қызметінің мүмкіндігінше заманға сай техникалық жабдықталған жүйесі құрылды жылдың 18 тамызында ҚР Президенті Жарлығымен құрылған шекара әскерлері осы жылдар кезінде өз қалыптасуының қиын кезеңдерін өткеріп, егеменді, тәуелсіз Қазақстанның қауіпсіздігі мен аумақтық тұтастығының кепілі бола білді. Осы «Аудан әкімдіктерінің өртке әзірліктері нашар» Орман-тоғайдың адамзат баласы үшін пайдасы көп. Алдымен ол - аң мен құстың мекені, адам баласы үшін тіршілік көзі. Жасыл желекті жер шарының «өкпесі» деп бекерге атамайды. Сондықтан оны есепсіз кесуден, жалақтаған «жау» өрттен сақтау қашан да маңызды. Өңірімізде өрт қауіпті кезеңінде орман және дала өрттерінің алдын алу мен жою бойынша іс-шаралар кешені жасақталып, іске асырылуда. кезеңнен бастап ҚР ҰҚК Шекара қызметімен іргелі істер атқарылды. Жаңа шекара округтері құрылды, шекара жасақтары жасақталды. Соның ішінде 2000 жылдың 10 қазанында ҚР ҰҚК төрағасының бұйрығымен 2029 әскери бөлімі Орал шекара жасағы құрылған болатын. Қазіргі кезеңде біздің жасағымыз алға қойылған міндеттерді толығымен атқарып келеді. Әскерилердің мемлекеттік шекара күзетіндегі ерен еңбегі тұрғындарға сенімді тыныштық сыйлауда. Бөлімнің барша әскерилерін бүгінгі атаулы күнмен шын жүректен құттықтап, қызметтеріне сәттілік, табыс, шыдамдылық тілеймін, ал шекара шебінде тұрақтылық пен тыныштық болсын, деді Бауыржан Данасұлтанұлы. Бұдан соң бөлім командирі ҚР ҰҚК төрағасының бұйрығына сай шекара қызметінің капитаны Ержан Алғалиевке, аға сержант Бисенғали Алдияровқа ІІ дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медалін, Өңірдің орман қоры 216,8 мың га (соның ішінде га орман) құрайды. Бұл облыс аумағының 0,6%-ы. Орман қорын қорғаумен сегіз мемлекеттік мекеме айналысады. БҚО ТЖД өрт қауіпсіздігі саласындағы бақылау және профилактикалық қызмет басқармасының бастығы Ерлан Төрегелдиевтің брифингте ұсынған ақпаратына сүйенсек, облыс аумағында ғарыштық мониторинг жүргізу үшін «Ғарыш сапары» ҰҚ АҚ-мен 6,5 млн. теңгені құрайтын келісімшарт жасалған. Биыл облыс аумағында жалпы көлемі 22,1 га екі орман өрті және жалпы көлемі 1962 гектарды құрайтын 92 табиғи жану тіркелді. Өрттің шығуына тұрғындардың отты ұқыпсыз пайдалануы және құрғақ шөптерді рұқсатсыз өртеуі себеп болды. Аталған бағытта департамент жергілікті полиция қызметінің атты батальонымен бірлескен жұмыстар атқаруда, деді Ерлан Төрегелдиев. Оның айтуынша, қазіргі уақытқа дейін жеті өрт сөндіру бекеті құрылған. Атап айтқанда, үшеуі Бөрлі ауданының Успен, Ақсу, Киров ауылдарында, екеуі Зеленов ауданының Үлкен Шаған, Егіндібұлақ ауылдарында және Теректі ауданының Аңқаты ауылында, Қазталов ауданының Болашақ ауылында. Аталған өрт сөндіру бекеттері аумағы 25 шақырымды қамтитын жақын орналасқан 22 елді мекеннің өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы өрттен қорғану маусымының шараларын биылғы ақпан айында бастады. Облыстағы сегіз орман қорғау мекемесі әзірлік жұмыстарын ширатып, пысықтауда. Бүгінде ол мекемелерде өрт сөндіру бекеттері құрылуда. Өңірде төрт өртті бақылау мұнарасы, 13 өрт сөндіруші техника, 114 байланыс құралы, 39 трактор, 215 жеке өрт сөндіру құралы дайын. Өткен жылы өрт сөндіруші жасақтар дала өртін сержант Мирлан Ізғалиевке, ефрейтор Марс Жұбандықовқа ІІІ дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медалін табыс етті. Сондай-ақ қызметтік міндеттерін үлкен жауапкершілікпен орындаған және қызмет бабында жүктелген тапсырманы мүлтіксіз атқарған бір топ шекарашылар алғысхаттармен марапатталды. Олардың қатарында майор Дмитрий Панасюк, капитан Асхат Өтемісов, Жанат Бәкіров, Әділ Қарлыбаев, Жанна Муфтиева, Гүлжазира Аймашева сынды шекарашылар бар. Сонымен қатар мерекелік шараға қатысушыларға шекарашылардың қару-жарақтары мен әскери техникалары, қоян-қолтық ұрысының жаттығулары мен байланыс құралдары таныстырылды. Қызметтік иттердің көлік құралына жасырын орнатылған жарылғыш затты, бірнеше қатысушының ішінен қалтасында есірткі бар адамды табуы, шекара бұзушыны ұстауы оқушылар мен студенттердің көңілінен шықты. Мерекелік шара соңы облыстық филармонияның концерттік бағдарламасына ұласты. Нұрбек ОРАЗАЕВ, сөндіруге 111 рет шықты. Өйткені дала өрті айналып келіп, орманға кіреді. Былтыр сондай 17 орман өрті болды. Жақында Үкімет отырысында өртті болдырмау және оның алдын алу мәселесі қаралды. БҚО өрт жағдайлары бойынша өңірлер арасынан 6-орыннан көрінді. 17 орман өрті аз көрсеткіш емес. Үкімет отырысына орай аудан әкімдіктерінен алған ақпараттарға «қарнымыз ашып» отыр. Аудандарда өрттің алдын алуға қатысты ұйымдастыру жұмыстары жүріп жатқанымен, ақпараттарында жалпы «дайынбыз, екі машина, үш тракторымыз бар» дегеннен аспайды. Бұл аудан әкімдіктерінің биылғы өрт жағдайларына әзірліктерінің нашарлығын көрсетеді. Тұрғындарды ақпараттандыру жөнінде хаттамалары жоқ. Көктемде шаруашылықтардың басшыларымен жиналыс өткізіп, олардың міндеттерін айтып, бекіту жағы ақсап жатыр. Қожалықтар жерлерін өртеген кезде сақтық шараларын ескермейді. Биыл Теректі ауданында сондай жағдай болды, деді облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы басшысының орынбасары Махамбет Ихсанғали. Оның айтуынша, тұрғындар арасындағы үгіт-насихат жұмыстарына көп көңіл бөлінуде. Орал Атырау, Орынбор, Ақтөбе, Жымпиты бағыты жолдарындағы көлік жүргізушілерге өрт қауіпсіздігі жөнінде парақшалар таратылады. Өйткені жол бойына сөндірілмей тасталған темекі тұқылынан да өрт шығады. Орманда от жағуға заңмен тыйым салынған. Мұны көпшілік ескере бермейді. Орманда от жаққан екі адам әкімшілік жауапкершілікке тартылып, оларға теңге көлемінде айыппұл салынған. Биыл екі өрт оқиғасы Орал орман шаруашылығы аумағындағы екі саяжайда орын алды. Одан мемлекетке 69 мың теңге шығын келді. Сондай-ақ тұрғындар өзенкөлдердің жағасына демалғанда қоқыс қалдықтарын жинап кетпейді. Өткен жылы «Таза жағалау» акциясы барысында 800 тонна қоқыс жиналды. Ержан АЛҒАЛИЕВ, шекара қызметінің капитаны: Бала кезімнен әскери қызметте болуды армандағанмын. Мектеп, жоғары оқу орнын бітіріп, әскерге бардым. Шекарашы қызметіне келгеніме биыл 15 жыл болды. Бүгінгі мерекеге орай ІІ дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медальмен марапатталдым. Бұл мен үшін үлкен жетістік. Шекарашы мамандығын таңдаған соң уақытпен санаспай, ел үшін қызмет жасауымыз керек. Болашақта да еліміздің тыныш, шекарамыздың берік болуы үшін аянбай еңбек етемін. Барша әріптестерімді бүгінгі айтулы мерекемен құттықтаймын! Кирилл КРУГЛИКОВ, 5 колледж студенті: Бүгінгі әскери бөлімде өткен «ашық есік» күніне қатысқаныма қуаныштымын. Шара барысында шекара қызметі туралы үлкен мағлұмат алдым. Біздің тыныштығымызды күзететін әскерилердің күнделікті жұмысымен таныстық. Шекарашылардың арнайы оқытылған иттері де өте ақылды екен. Ортаға шақырылған еріктілердің арасында мен де болдым. Жанқалтама салынған есірткіні қызметтік ит лезде тауып алды. Бұл мен үшін күтпеген жағдай болды. Барша шекарашыны кәсіби мерекесімен құттықтап, еңбектеріне жеміс тілеймін! БҚО төтенше жағдайлар департаменті бастығының орынбасары Нұрлан Таубековтың айтуынша, соңғы он жылда облыс су айдындарында адамдардың қаза болуына талдау жүргізілген. Осы уақыт аралығында 270 адамды су «жұтқан», соның 70-сі бала. Суда қайғылы қазаға ұшырағандардың 35%-ы масаң күйде суға шомылған, 39%-ы суға түсу кезінде судағы қауіпсіздік ережелерін бұзған немесе жүзе білмейді, 12%-ы балалар, яғни ересектердің қарауынсыз суға түскен және тағы басқалар. Биыл өңір аумағында табиғи және техногендік сипаттағы 18 төтенше жағдай тіркеліп (2017 ж. 14 адам, 28,5%-ға көбейген), 17 адам зардап шекті (2017 ж. 11 адам, 54,5%-ға көбейген), екі адам қаза тапты (2017 ж. 4 адам, 50%- ға азайған). Облыс бойынша 211 өрт тіркеліп (2017 ж. 221), 10 адам зардап шегіп (2017 ж. 11 адам), екі адам қаза тапты (2017 ж. 8 адам), деді Нұрлан Таубеков брифингте. Департамент бөлімшелері суға шомылу маусымы кезінде міндеттерін орындау үшін дайындыққа келтірілді. Барлық техника қажетті жабдықтар және құралдармен жабдықталды. Жазғы маусымда су айдындарындағы жұмысты атқару бойынша 70 құтқарушы, 27 жүзу құралдары, рейдтер өткізу үшін екі катер және 29 автокөлік дайындалды. Жергілікті полиция қызметімен «БҚО қауіпті акваторияларда рейдтер мен күзет жүргізу туралы» бірлескен жоспар бекітілді, деді Бақытжан Ихсанов брифингте. Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА,

10 10 Сейсенбі, aýtomotovelo 29 мамыр 2018 жыл Oral óńіrі Көлденең көліктен кесір көп Соңғы жылдары халықтың тұрмыстық жағдайының едәуір жақсарғанын қала көшелеріндегі көлік ағынының көбейгенінен-ақ анық аңғаруға болады. «Көрпеңе қарап көсіл» демекші, әл-ауқаты жеткендер темір тұлпардың таңдап тұрып «су жаңасын» мінсе, жағдайына қарағанда арманы басым жандар көршілес елдерден бағасы арзан көлік қуып келуде. Не дегенде де осыдан жыл бұрын көлік байлық пен барлықты байқатса, бүгінде қарапайым күнделікті қозғалыс құралына айналғаны анық. Жергілікті полиция қызметі ұсынған мәліметке сүйенсек, бүгінгі таңда облыс бойынша 195 мыңдай, ал Орал қаласы бойынша 103 мыңға жуық аутокөлік тіркелген. Ал 2010 жылы бұл көрсеткіш 113 мыңды құраған. Бас-аяғы сегіз жылда көлік саны 80 мыңға өскен. Бұл ресми тіркелген көлік құралдары ғана. Бұған заңды түрде тіркеуге тұрмайтын, жергілікті жерге ешбір салық төлемдерін төлемейтін, басқаша айтқанда, яғни, көлденең, екінші сөзбен айтар болсақ, «келімсек» көліктерді қосыңыз. Осыдан біразырақ жыл бұрын көршілес Ресейде рубль бағамы құлдырап, өңір тұрғындары облысымызға шекаралас орналасқан Саратов, Самара, Орынбор секілді қалалардан бағасы арзан көліктерді көптеп әкелгені есімізде. Ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап Еуразия экономикалық одағына мүше Ресей мен Беларусь елдерінен Қазақстанға әкелінген көліктердің шыққан жылдары мен Еуро-4 экологиялық нормасына байланысты қойылған шектеулер алынып тасталды. Бұл жердегі айтылып отырған мәселе Қазақстан аумағында айналымға шығарылатын автокөліктерден шығатын зиянды қалдықтарға қойылатын талаптар деп аталатын отандық құжат туралы. Осы құжаттың қосымшаларының бірінде Еуро-4 экологиялық стандартқа сай келмейтін көліктерге Қазақстан аумағында жүруге тыйым салынған болатын. Еуро-4 экологиялық стандартына байланысты талаптар тек Еуразия экономикалық одағына мүше емес елдерден әкелінген көліктерге қойылады. Сонымен қатар ЕАЭО-ға мүше елдерге әкелінетін көліктер 2007 жылдан бұрын шыққан болмауы тиіс, ішінде кемі бір қауіпсіздік жастығы, балалар орындығын орнатуға арналған жүйе, ABS (блокировкаға қарсы тежегіш жүйесі), күндіз жүруге арналған жарық шамы мен иммобилайзер болуы керек. Құп делік. Жергілікті халықтың жағдайының жақсарып, бас-басына көлік мінгеніне біздер де қуанамыз. Дегенмен еліміз бойынша тұрмыстық қатты қалдықтарды заман талабына сай утилизациялау және қайта өңдеу шарасы қолға алынып, іштегі көлік «қоқысын» тазартамыз деп жүргенде жанымыздан келіп «біреудің тамтығы» кіріп жатқан жоқ па деген ой туындайды. Сонымен жоғарыда айтылған стандарттарға сай келмейтін, осы жердің жолын таптап, ауасын ластап жүрсе де «пропискаға» тұрмайтын, қазынаға көк тиын пайда әкелмейтін «келімсек» көліктердің жайы туралы жергілікті полиция басшылары не дейді? Соңғы жылдары облыс аумағында Ресей, Қырғызстан және Армениядан әкелінген, сол елдің нөмірімен жүрген көліктер саны артуда. Дегенмен шет елдік нөмірлі аутокөліктің басым бөлігі Ресей Федерациясына тиесілі. Ол жақтан әкелінген көлік құралдары елдегі заңнамаларға сәйкес кеденнен кедергісіз өткенімен, қойылатын талаптарға сай келмесе, есепке алынбайды. Сол себепті Ресейден көлік алушылар сатушымен келісімге келіп, сол жақтың есебінен шығармай, біздің елге әкеле алады. Тіркеуде жоқ көліктер жол ережесін бұзған жағдайда олардың дерегін анықтау қиынға түседі. Олар орын алған көлік оқиғасына қарамай, ізін жасыруға тырысады. Егер ереже бұзған көлік қолымызға түссе, оны айып тұрағына қойып, ресейлік әріптестерге сұраныс жолданады. Тіркеуде жоқ көліктердің нақты санын анықтау мақсатында жергілікті полиция қызметінің шешімі негізінде наурыз айынан бастап шет елдік нөмірлі аутокөліктерді тіркеу журналын ашып, әрқайсысына бөлек парақша толтыру шарасын қолға алдық. Соның нәтижесінде бүгінгі күнге дейін 800-ден астам ресейлік аутокөлік есепке алынып, заңдылығы туралы көрші елге сұраныс жолданды. 122 аутокөлікке жолданған сұраныс нәтижесінде 27 көліктің ол жақтан да есептен шығарылғандығы анықталып, айыппұл тұрағына тоғытылды. Яғни бұл көліктер екі елдің де есебінде жоқ. Сонымен қатар тексеріс жүргізілген көліктердің ішінен екеуіне Интерпол арқылы халықаралық іздеу жарияланғандығы анықталып, тәркіленді, дейді БҚО ІІД ЖПҚ бастығының орынбасары, полиция майоры Ербол Әлімбеков (суретте). Жол сақшыларының тарапынан жоғарыдағы аталған шаралар ұйымдастырылғанымен, түйткілді түбегейлі шешу мүмкін болмай тұр. Тіркеуге тұрмай тайраңдаған темір тұлпар иелері көшедегі жол белгілерінің талабы мен жылдамдықты азайту тәртібі, бейнебақылау камералары секілді шектеулерді ескеріп жарытпайды. Адам өліміне немесе ауыр жарақат алуына әкеп соққан жол оқиғасы орын алған жерден олар көлігін түгелімен қалдырып, қашып кететіндігі туралы да жиі еститін болдық. Ағымдағы жылдың өткен төрт айы ішінде ресейлік нөмірлі аутокөліктің қатысуымен болған 125 жол-көлік оқиғасы тіркеліп, соның салдарынан 3 адам көз жұмып, 12 азамат түрлі дене жарақатын алған. Қалған жағдайда көлік иелеріне материалдық шығынды төленген. Жыл басынан бері ресейлік нөмірлі көліктің кесірінен болған 13 жол-көлік оқиғасында аутомобиль иесі оқиға орнынан бой тасалаған. Бүгінгі таңда сол көлік иелерін анықтау жұмыстары жүргізілуде. Мамыр айының 3-8 аралығында «Аутоқұрық» жедел-профилактикалық іс-шарасы өткізілді. Шара басталған екі күннің өзінде 186 ресейлік нөмірлі көлік жүргізушісі әкімшілік жауапкершілікке тартылды. ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық кодексінің 590-бабының екінші тармағы бойынша 10 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады, дейді Ербол Еркінұлы. Бір қызығы, белгіленген талапқа сай келмейтіндігін біле тұра, шет елдерден көлік әкелу тыйылмай тұр. Қолжетімді көліктің қожайыны атанған жан қолында құжаты болмағандықтан, күні ертең оны ешкімге сата алмайтындығы, тіпті елде жүргізіліп жатқан утилизациялауға да тапсыра алмайтындығын ескерсе екен дейміз. Бағасының арзандығына қызығып алып келген көлігіңнің рахатын көре алмай, полиция қызметкеріне ұсталып, аяқ басқан сайын айыппұл төлеу кім-кімге де жақсы емесі анық. Қазақта «Алыстан арбалағанша, жақыннан дорбала» деген сөз бар. Қолжетімді бағадағы әрі сапасы сын көтеретін автокөліктерді Қазақстанда да шығару ісі жылдан-жылға серпін алуда. Олай болса, қалтаның қалыңдығына емес, тұлпардың сапасына қарап, отандық көлік мінетін күнде алыста болмас... Нұрбек ОРАЗАЕВ, «Үздік аутомеханик» Жақында қаладағы А. Иманов атындағы жол-көлік колледжі базасында техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының студенттері арасында «Үздік аутомеханик» облыстық байқауы өткізілді. Облыстық білім басқармасы мен мектепке дейінгі, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының облыстық оқу-әдістемелік кабинеті ұйымдастырған шараның басты мақсаты техникалық және кәсіптік білім беру саласын насихаттау, жұмысшы мамандардың беделі мен кәсіби білікті кадрларды даярлаудың сапасын арттыру және қабілетті студенттерді анықтау болатын. Байқауға қатысушылар «Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік ережелері» пәні бо-- йынша сұрақтарға жауап беру, «Жол қозғалысы ережелерінен» берілген тест тапсырмаларын орындау, тренажер кабинетінде компьютер арқылы және арнайы автодромдарда көлік жүргізу, автокөлік бөлшектерін бұзып жинап және оған сипаттама беруден сынға түсті. Сайыс қорытындысында А. Иманов атындағы жол-көлік колледжінің студенті Ғаділжан Мәмбеталиев сайыстарда сүрінбей өтіп, жеңімпаз ретінде танылды. Сондай-ақ Орал газ, мұнай және салалық технологиялар колледжінің студенті Рысбек Серікқалиев екінші орынды иеленсе, Батыс Қазақстан инженерлік-технологиялық колледжінің студенті Марат Есендосов пен А. Иманов атындағы жол-көлік колледжінің студенті Павел Шлапак үшінші орыннан табылды. Ал Ақсай техникалық колледжінің студенті Тамырлан Мақсот «Өз ісінің шебері» аталымының иегері атанды. Байқаудың жеңімпаз-жүлдегерлеріне дипломдар, облыстық оқу-әдістемелік кабинетінің сертификаты және бағалы сыйлықтар табыс етілді. Нұр АСЫЛ

11 Oral óńіrі habar-oshar мамыр Саяси қуғын-сүргін мен аштық құрбандарын еске алу күні 1997 жылы Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың Жарлығына сәйкес 31 мамыр Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні болып жария ланды. Ал ел үкіметіне жыл сайын сол күні саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған іс-шаралар әзірлеп өткізу тапсырылған болатын. Жаңақала ауылының тұрғыны болған, ел құрметіне бөленген, шаңырағымыз дың отанасы, балала рының қамқоршысы, немерелерінің мейі рімді де сүйікті әжесі Лиза Құбашқызының 70 жасында дүние салғанына биылғы 17 маусымда 10 жыл болады. Иманың жолдас болып, ұрпағыңды желеп-жебеп жатқайсың. Еске алушы: жұбайы Молдағали Талайдың тағдырына балта шапқан нәубет Б ұл күні күштеп ұжымдас тырудан зардап шеккен, голощекиндік режім ұйым дастырған ашаршылыққа ұшыраған, сталиндік кезеңнің Үл кен террорынан және өзге қан құйлы оқиғалардың отынан өткен азаматтарды еске аламыз. Тарихшылардың бағалауынша, Кеңес одағы бойынша жылдары 60 миллион адам, оның ішінде Қазақстан бойынша 103 мың адам қуғын-сүргінге ұшыраған. Олардың 25 мыңы атылды. Басым бөлігі алаштың зиялылары еді. Жазықсыз адамдарды арнайы сот органдары емес, «үштіктер» жаза лап отырды. Ең қызығы, осы «үш тікке» аудандық комитетінің бірін ші хатшысы, аудандық атқару ко митетінің төрағасы және жергілік ті Ішкі істер халық комиссариаты ның (ІІХК) бастығы кірді жылдардың өзінде Қа зақ АССР ОГПУ саяси өкілінің үштігі істі қарап, адам жөнінде шешім қабылдаған, соның ішінде адамға ату жазасы на кесу жөнінде үкім шығарған. Ал Батыс Қазақстан бойынша 1937 жылдың өзінде 853 адам қуғынға түсіп, 335-і атылып кете барған. Жалпы алғанда, жылдар аралығында тек біздің облыс бойынша бес мың адам үштік тің шешімімен жазаланды. Оның 1330-ы сол үштіктің үкімімен ату жазасына кесілген. Жазалаушылардың назарына ең алдымен облыс басшылары ілікті. Партия, кеңестік шаруашылық және мәдениет ұжымдарында бас шылық қызмет атқарған зиялылар түрлі айыптармен жазаланды. Олардың қатарында облыстық жоспарлау басқармасының басты ғы Әбдірахман Құлшурин, Орал аупарткомының хатшысы Жақсы лық Құлтасов, Орал обаға қарсы күресу стансасының бастығы Мә жит Шомбалов, Казталовка аупарт комының хатшысы Торан Айтма ғамбетов, Тайпақ аудандық пар- тия комитетінің басшысы Нұрғазы Әжеев, колхоз басқармасы Ишан Сатаев және т. б. болды. Қуғынсүргінге ұшырағандар ұлтшыл ұйым дардың мүшесі, Кеңес өкіме тіне қарсы күштер ретінде айыпталып, оларға «Алашордашы», «Са дуақасовшы», «Құрамысовшы», «Қожановшы», «Меңдешовшы» деген айдар тағылды. Сонымен қатар көптеген азаматтар қоғамда орын алып жатқан оқиғаларға қатысты пікірі, бірауыз сөзі үшін жазықсыз жау атанды. Мысалы, Орал округі, Жаңақала ауылының тұрғыны Фатима Баки рова «Билік басындағылар бай лардың малын тәркілеп, ал ком мунистер тәркіленген мүліктерді арақ қылып ішеді» дегені үшін сот талды. Ол кісінің арғы тағдыры беймәлім. Мұндай әділетсіз жаза лаулардың тізбегінде шек болмады. Қуғын-сүргін туралы айтқанда, облысымыздың тумасы, ату жазасына кесілген қазақ қыздарының бірі Шахзада Шонанова туралы айтпай кету мүмкін емес. Белгілі қоғам қайраткері Бақытжан Қа ратаевтың немере қарындасы, ға лым Телжан Шонанұлының жұбайы болған Шахзада Аронқызы «тап жауының қызы» деп айыпталып, ақыр соңында 1938 жылы Алматы түрмесінде атылды. Мұндай оқиғалардың тізбегін шексіз жалғастыра беруге болады. Бірақ ең бастысы қазіргі ұрпақтар дың алдында үлкен міндеттер тұр ғандығын естен шығармауымыз керек. Бұл Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақа ласында жарияланған мақсат-міндеттермен үндесетіндігін айта кеткен жөн. Ол үшін төмендегі келелі шараларды қолға алуымыз қажет. Біріншіден, күні бүгінге дейін қуғын-сүргін тарихы өзіндік баға сын толық алып үлгермеді. Мұра ғатта қатталған құжаттарды ғылы ми айналымға қосуды, іргелі зерттеулерді жүргізуді одан әрі жан- дандыру қажет. Әсіресе, Ішкі істер халық комиссариаты (ІІХК), саяси бюро отырыстары құжаттарын зерделеу қажет. Екіншіден, облыстық телеарна лар, продюсерлік орталықтар ар қылы қуғын-сүргінге қатысты де ректі фильмдер түсірілсе дейміз. Жақында ғана продюсер М. Жәкі баевтың орталығының бастамасы мен ұйымдастырылған «Жеңіс та рихы - История победы» кино циклының кезекті серияларының тұсаукесері бұл мәселені жүзеге асыра алатындығымызды көрсетті. Үшіншіден, жыл сайын 31 мамырда халықтың Орал қалалық бейітінде орналасқан саяси қуғынсүргін құрбандарына арналған ескерткішке барып, ата-бабалар рухына тағзым ететіндігі белгілі. Болашақта қаланың орталық бөлі гінде адамдардың күнделікті назарында болатын ескерткіш-мемориал салынса, дұрыс болар еді. Төртіншіден, қазіргі таңда үш қазақ қызының саяси қуғын-сүргін құрбаны болып, ату жазасына ке сілгендігі айтылып жүр. Торғай Сүлейменова, Мәмила Таңатова, Шахзада Шонанова сынды қара көздердің ер адамдармен бірге атылып кеткендігін және соңғы сының Сырым ауданының тумасы екендігін ескерсек, көтеріліп отырған мәселенің өзектілігі анық тала түседі. Сондықтан облыс кө лемінде Шахзада Шонанованың тұлғалық рөлін көтеру (мүсінін ор нату, көше атын беру және т. б.), қыз балалар тәрбиесінде пайдалану мәселесі өте маңызды болмақ. Осылайша қазіргі ұрпақ алдында үлкен міндеттер тұр деп білеміз. «Өткенге топырақ шашсаң, келешек саған тас атады» дейді халық даналығы. Тарихқа тағзым ете білейік ағайын! Саялбек ҒИЗЗАТОВ, тарих ғылымдарының кандидаты Ақжайық ауданы Алғабас ауылының тұрғыны болған, сүйікті әкеміз Қадырбай Кунгалиев тірі болғанда, 29 мамыр күні 58 жасқа толар еді. Жылжуда айлар, ескірмейді тәлімің, Жоқтығың, әке, біздер үшін әлі мұң. Ұрпақтарың ұмытпайды өзіңді, Естерінде жүресіз сіз бәрінің. Еске алушылар: зайыбы Ұлдай, бала-келіндері, қыз-күйеу балалары, немере-жиендері Ақжайық ауданы Алғабас ауылының тумасы, құдамыз болған Қадырбай Кунгалиев тірі болса, 29 мамырда 58 жасқа толар еді. Құдамызды сағына еске аламыз. Адам мәңгі жүрмейді бұл жалғанда, Көнеміз ғой тағдырдың салғанына. Көзімізге ып-ыстық жас келеді, Құда, өзіңізді сағынып еске алғанда. Еске алушылар: әулеттің құда-құдағайлары Қаратөбе ауданының тұрғыны болған, бірімізге аяулы жар, бірімізге сүйікті әке, бірімізге жан бауыр бола білген Ермек қали Рахымғалиұлы Шұғыловтың ара мыз дан кеткеніне 30 мамыр күні бір жыл болады. Амал не?! Сағынышпен еске аламыз. Адал жар, аяулы әке, асыл арман, Сағыныш сізге деген басылар ма?! Көз жұмдың, дүниеден өттің ерте, Тағдырдың жазғанына шара бар ма?! Сағына еске алушылар: анасы Рәзия, зайыбы Нұргүл, балалары Бекарыс, Эльдар, Әли, бауырлары Құрметті оқырмандар! Орал өңірі газеті және zhaikpress.kz сайты облыс тұрғындарымен жедел де тіке байланыс орнату мақсатында арнайы whatsapp нөмірін іске қосты. Оған сіз хабарлама жіберіп, газетке немесе сайтқа өз тақырыбыңызды ұсынуға болады. Елге, халыққа пайдасы тиетін маңызды мәселені, әлеумет назарын аударатындай оқыс оқиғаны шұғыл хабарлап, газет журналистерінің іссапармен келіп, зерттеу жүргізуіне мұрындық боласыз. Газет жанынан ашылып отырған жедел байланыс түрі оқырман мен үнқағаздың үндестігін бұрынғыдан да жақсарта түседі деп сенеміз. Жайық Пресс ЖШС және Орал өңірі газеті редакциясының ұжымдары танымал өлкетанушы, ардагер журналист Қайыржан Хасановтың қайтыс болуына байланысты марқұмның әулетінің қайғысына ор тақтасып, көңіл айтады. «ОРАЛ ӨҢІРІ» Батыс Қазақстан облыстық қоғамдық-саяси газеті , Орал қаласы, Мұхит көшесі, 57/1. Е-mаіl: оral_oniri@inbox.ru Меншік иесі: «Жайық Пресс» ЖШС Бас директор Жантас Набиоллаұлы САФУЛЛИН Бас редактор Бауыржан Файзоллаұлы ҒҰБАЙДУЛЛИН Редакция алқасы: Сырымбек Тұяқов, Сәкен Әбілхалықов (бас редактордың орын ба са р лары), Жаннат ЕСПОЛАЕВА (жауапты хатшы), Нұртас Сафуллин (гуманитарлық бөлім), Нұрбек ОРАЗАЕВ (экономика бөлімі). Қолжазбаларға пiкiр айтылмайды және пай да ла ныл маған хат автор ларына жауап қай та рыл май ды. Деректердің дәлдiгi үшiн автор жауап ты. Жарияланым авторларының пiкiрлерi ре дак ция көз қара сын бiл дiр мейдi. Редакция тап сы ры сы мен жа зыл ма ған мате риал дар үшін қаламақы тө лен бейді. «Орал өңірінде» жа рия лан ған материалдарды сіл темесіз көшіріп ба су ға бол май ды. Мақалалар электрондық нұсқада қабыл да на ды. А белгісімен жарияланған материалдар ақы лы болып есептеледі. Газет ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2006 жылғы 4 мамырда тіркеліп, 7201-г куәлігі берілген Телефондар: Бас редактор , Бас редактордың орынбасарлары , Жауапты хатшы Жарнама қабылдау тел/факс: ; Бухгалтерия Е-mail: zhaikpress@inbox.ru Газет облыстық га зе тi редакциясының компью тер лiк орталығында терiлiп, бет тел дi. "Полиграфсервис" ЖШС баспаханасында басылды. Л.Толстой көшесі, 27/6. Телефон: Индексі: Осы нөмірдің таралымы: , 3 баспа табақ. Газет аптасына үш рет шығады. Корректорлар: Н. СҰЛТАНОВА, Г. Қолғанатова Кезекшi редактор: Г. бияшева

12 12 Сейсенбі, kerýen saraı 29 мамыр 2018 жыл Oral óńіrі «Kazpost-тан сыйлықтар жылы» акциясы басталды Өткен сенбіде Оралдағы «Қазпошта» АҚ-ның облыстық филиалы ғимаратында пошта қызметі арқылы зейнетақы мен жәрдемақы алушылар арасында сыйлықтар ұтысы өтті. «Kazpost-тан сыйлықтар жылы» деп аталатын бұл акция еліміздегі пошта байланысының ұлттық операторы «Қазпошта» АҚ компаниясының 25 жылдық мерейтойы құрметіне ұйымдастырылды. «Қазпошта» АҚ-ның облыстық филиалы директорының орынбасары Нұрғиса Қамашев компанияның мерейтойына орай бірқатар іс-шара жоспарланғанын, соның бірі алғашқысы аталмыш акция екенін айтты. «Қазпоштаның» клиенттері болып жүргендеріңізге, пошта қызметіне сенім білдіргендеріңізге ұжымның атынан алғыс айтамын. Компанияның қызметі төрт бағытта пошталық қызметтер жиынтығы, қаржылық, брокерлік және агенттік қызметтер бойынша жүргізіледі. Жеке және заңды тұлғаларға қызмет көрсетеміз. Бұл акция жыл бойы, яғни қазан айының 1-іне дейін жалғасады. Пошта қызметін пайдаланып зейнетақы алатын зейнеткерлерден коммуналдық төлемдерді қабылдау тегін және пошта бөлімшелерінде, «Қазкоммерцбанк» АҚ-ның бөлімшелеріндегі банкоматтардан комиссиясыз ақша алуға жеңілдік жасалған. Бүгіннен бастап поштадан зейнетақы және жәрдемақы бойынша есепшот ашқан клиенттерімізге арналған акция ойнатылады, деді Нұрғиса Мәлікұлы. Шарада облыстық ардагерлер ұйымы кеңесінің төрағасы Мырзағали Мұхамбетов «Қазпошта» басшылығына мерейтойлық бірінші акцияны зейнеткерлерге арнағаны үшін алғыс айтты. «Биыл Ұлы Жеңістің 73 жылдығына «Самұрық- Қазына» әл-ауқат қоры соғысқа қатысқан ардагердің әрқайсысына 100 мың теңгеден қаржы бөлді. Соны пошта оларға жеткізіп берді. Сол үшін ризашылығымызды білдіреміз», деді ол. Алдымен компанияның зейнетақы мен жәрдемақы алушысы болып табылатын Батыс Қазақстан облысының филиалының клиенті арасында жеті негізгі сертификат және залда қатысып отырған клиенттер үшін теңге көлеміндегі қосымша сертификат ұтысқа салынды. Ұтыс ойыны «RANDOM.ORG» бағдарламасымен кез келген санды таңдау арқылы ойнатылды. Алдымен «Сенім» қызметі бойынша зейнетақы және жәрдемақы алуға арналған ағымдағы немесе карточкалық шот ашқан клиенттері теңгеден теңгеге дейінгі сомаға «ТехноДом» дүкендерінен тұрмыстық техниканы сатып алуға арналған сертификаттар ұтыс ойыны ойнатылды. Ақжайық ауданының тұрғыны Айша Түйешева 200 мың теңгенің және осы ауданнан зейнеткер Қарағойшы Құрманғалиев 100 мың теңгенің сертификаттарын иеленді. Тасқалалық Тәнзила Нарықова, Жәнібек ауданынан Гүлмира Закарина, Бөкей ордасы ауданынан Лаура Темірешева және оралдық Дариға Мұсақұловаға 50 мың теңгенің сертификаты бұйырды. Залда отырғандар арасындағы қосымша ұтыс ойыны бойынша зейнеткер Ғибатолла Тілебалиев та 50 мың теңгенің сертификатына қол жеткізді. Мерекелік шараға пошта филиа- лының серіктестері «Банк Хоум Кредит» және «Альфа Банк» өкілдері қатысты. «Банк Хоум Кредит» те поштаның ұтыс ойынынан сырт қалмай, шараға қатысушылар арасында аталмыш банк қызметіне қатысты викторина өткізіп, сыйлықтар табыс етті. Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА, Суретті түсірген Айбатыр НҰРАШ «Ақжайық» «Қайсар» 0:0 Өткен жексенбі күні Футболдан ел чемпионатының ХХІІ турында Оралдың «Ақжайығы» П. Атоян атындағы стадионда Қызылорданың «Қайсарын» қабылдады. Батысқазақстандық клубтың бас бапкері міндетін атқарушы Артур Авакянц сәрсенбі күні «Астанамен» өткен ойындағы құрамға өзгеріс енгізе қойған жоқ. Дегенмен бұл жолы алаң иелеріне дәл сондағыдай сәттілік жолдас болмады. Матч барысында қонақтар доп- қа көбірек иелік етіп, «Ақжайықтың» қақпасына жиірек қауіп төндірді. Сондай сәттерде қақпашы Сергей Ткачук екі мәрте сэйв жасай білді. Екіншісінде С. Ткачук қайтарған допты Игорь Худобяк теуіп үлгерді. Енді бірде «Қайсардың» құрамындағы франциялық легионер Иоанн Аркин бос қалған қақпаны дәл көздей алмады. Жалпы, осымен үшінші ойын қатарынан С. Ткачук өз қақпасын аман алып қалып отыр. Әрине, мұнда қорғаушылардың да үлесі бар. Шабуыл ұйымдастыру кезінде «Ақжайық» футболшыларына дәлдік жетіспеді. Тіпті өзіне қарсы тәр- тіп бұзылғаннан кейін белгіленген айып добын Малик Мане қақпадан әлдеқайда жоғары тепті. Екінші таймда Иван Антиповтың орнына шыққан, чемпионатта 8 голмен мергендер көшін бастап келе жатқан украиналық легионер Адеринсола Хабиб Эсеола да жарқырай көріне алған жоқ. Ол соққан допты төрешілер шабуылшы ойыннан тыс қалды деп есептемесе, содан кейінгі оңтайлы сәтте Эсеоланың өзі мүлт кетті. Бәлкім, оны бірден ойынға қосу керек пе еді, әйтеуір алаң иелері бұл кездесуде басымдылық таныта алмады. Қайта қызылордалықтар жеңістің ауылына бір табан жақын тұрды деуге бо- лады. Қос команда бірінші айналымда да Қызылордада 1:1 есебімен тең тарқасқан болатын. «Ақжайық» бұл турдан кейін 17 ұпаймен бесінші орында келеді. Айта кетейік, өз алаңында Талдықорғанның «Жетісу» командасын 3:0 есебімен ұтқан астаналықтар қоржынындағы ұпай санын 34-ке жеткізді. Атырауда жергілікті клубты 3:1 есебімен тізе бүктіріп, 29 ұпай жинаған «Қайрат» бұрынғысынша екінші орында. Әйтсе де, алматылықтардың елордалықтардан екі ойыны кем. Сырт алаңда Қарағандының «Шахтерін» 1:0 есебімен ұтқан Қостанайдың «Тобылы» 26 ұпаймен үздік үштікті түйіндеп тұр. Бейсенбі, 31 мамырда ХІІІ турдың ойындары өтеді. Бұл күні оралдықтар Павлодарда жергілікті «Ертіспен» шеберлік байқасады. Жексенбі күні Ақтөбеде жергілікті клубпен 1:1 есебімен тең ойнаған алтыншы орындағы павлодарлықтардың еншісінде 14 ұпай бар әрі батысқазақстандықтардан бір ойыны кем. Сондықтан олар «Ақжайықты» қуып жету үшін өз алаңында жеңіске ұмтылатыны анық. Ғайса БӘЙМЕН Құрметті оқырман! Егер де сіз мемлекеттік қызмет көрсету мекемелеріндегі қызмет сапасының олқылықтарын, мекеме-кәсіпорындардағы сыбайлас жемқорлық фактілері орын алуының, жалпы, қоғамдағы келеңсіз жайттардың куәсі болсаңыз, газеті редакциясының телефон нөміріне хабарласуыңызға немесе oral_oniri@inbox.ru электронды мекенжайына хат жолдауыңызға болады.