T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) DENİZCİLİK OLTA DONANIMLARI

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) DENİZCİLİK OLTA DONANIMLARI ANKARA 2008

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ SADE OLTA DONANIMLARI lta Malzemeleri İğne ve Kancalar Uç Boyun Beden Pala Olta İğnelerinin Sınıflandırılması Tek Uçlu İğneler Çok Uçlu İğneler Zokalar Köstek Bağlı İğneler Kancalar Beden (Misina, Naylon İp, Halat) Fırdöndü, Halka ve Köstek Plakası Fırdöndü Halkalar Köstek Plakası (Omurga) Batırıcı ve Ağırlık Kurşunları İskandil Kurşunlar Boncuk Kurşun Yaprak Kurşun Bakla veya Torpil Kurşun Kıstırmalar Yüzdürücüler (Şamandıralar) Olta Çeşitleri Hareketsiz (Durgun) Oltalar Hareketli (Çeker) Oltalar...35 UYGULAMA FAALİYETİ...36 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...37 ÖĞRENME FAALİYETİ ÇAPARİ OLTALARI Yemli Çapari Yemsiz Çapari Sırtı Takımları Seğirtme Çarpma Dip Sürütme Takımları...45 UYGULAMA FAALİYETİ...47 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...48 ÖĞRENME FAALİYETİ PARAKETA OLTALARI i

4 3.1. Paragat Selesi, Tamburu, Kutusu Paraketa Bedeni ve Köstekler Paragat İğneleri Fırdöndü, Yüzdürücü, Batırıcılar ve Sabitleyiciler Paraketa Çeşitleri ve Avcılık Tekniği Dip Paraketalar Dipüstü Paraketaları Pelajik Paraketa Vertikal Eksen Köstek Bağlantılı Paraketa (Brachpole)...57 UYGULAMA FAALİYETİ...58 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...59 MODÜL DEĞERLENDİRME...61 CEVAP ANAHTARLARI...64 KAYNAKÇA...66 ii

5 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK 624B00020 Denizcilik Balıkçı Gemisi Kaptanlığı MODÜLÜN ADI Olta Donanımları MODÜLÜN TANIMI Olta donanımları hazırlama ile ilgili uygulamaların anlatıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu modülün ön koşulu yoktur. Amaca uygun olarak paraketa oltaları,çapari oltaları, sade olta donanımları hazırlama. Genel Amaç Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında istenilen ölçüye ve tekniğine uygun olarak olta donanımları hazırlayabileceksiniz. Amaçlar 1. Sade olta donanımları hazırlayabileceksiniz. 2. Paraketa oltaları hazırlayabileceksiniz. 3. Çapari oltaları hazırlayabileceksiniz. Balıkçılık atölyesi, balıkçı gemisi, kütüphane, internet, bilgisayar, DVD, VCD, bireysel öğrenme faaliyeti vb. gibi Öğrenme faaliyetlerinin sonunda kazandığınız bilgi ve becerileri, kendi kendinizi ölçerek değerlendirebileceksiniz. Modülün sonunda kazandığınız yeterlik öğretmeniniz tarafından ölçülerek değerlendirilecektir. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Avlama balıkçılığında gerek avcılık teknikleri gerekse avcılıkta kullanılan araç gereçlerin çeşitliliğini bilmekteyiz. Avcılık faaliyeti gemilerle büyük ve kapsamlı av araç gereçleri kullanılarak yapılabildiği gibi küçük tekneler kullanılarak veya teknesiz olarak da yapılabilmektedir. Tekne kullanmadan veya küçük teknelerle yapılan avcılık ekonomik olmaktan ziyade sportif kapsamda değerlendirilen olta balıkçılığıdır. Olta balıkçılığı balık stoklarının verimliliği üzerine doğrudan etkili bir avcılık yöntemi olmadığı için sertifika düzeyinde kontrollü olarak yıl boyunca yapılabilmektedir. Oltalar kendi arasında çeşitlendirilmiş olan basit av araçları olup genel olarak uzunluklarına göre yahut yemli veya yemsiz oltalar olarak sınıflandırılmakta ve balık türlerine göre farklı uzunlukta misina, kanca, ve ağırlıklar kullanılmaktadır. Olta donanımları modülü ile oltaları sınıflandırabilecek ve farklı ölçülerde malzemelerle paraketa oltalarını, çapari oltalarını, sade olta donanımlarını hazırlayabileceksiniz. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu faaliyet ile uygun ortam sağlandığında olta çeşitlerini tanıyabilecek, olta donanımlarında kullanılan malzemeleri seçebilecek ve sade olta donatımı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Balıkçılık atölyesinde veya bir balıkçı barınağına giderek, Olta çeşitlerini Olta donanımlarında kullanılan malzemeleri Olta iğnelerinin sınıflandırılmasını Donanımda kullanılan batırıcı ve yüzdürücüleri Çeşitli tipte olta donatımlarını gözlemleyiniz. Edindiğiniz bilgileri kayıt altına alarak öğretmeniniz ve arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. SADE OLTA DONANIMLARI Su ürünleri avcılığında gerek sportif gerekse ticari balıkçılıkta oltalar yaygın olarak kullanılır. Kıyılarda, açık denizlerde, diğer taraftan akarsu ve göllerde olta avcılığı yapılmaktadır. Oltalar sınıfında yer alan av araç ve gereçleri genel olarak iğne, kanca, beden (misina veya sicim), fırdöndü, batırıcı, yüzdürücü ve yönlendirici malzemelerin amaca uygun miktar, boyut ve teknik tasarım çerçevesinde bir araya getirilmesi ve donatılması sonucunda hazırlanır. Balıklar ve diğer hareketli su canlılarının olta iğnesini ısırması, yutması veya iğneye takılması ile avlama gerçekleşir. Yakalanan ürünün beden ve yardımcı malzemelerle tekneye veya karaya alınmasıyla av tamamlanır. Olta avcılığı şeklinde tanımlanan bu işlemlerin bütünü, değişik balık davranış biçimleri yanında avcılığı yapan kişinin teknik ve deneyimlerine, kullanılan malzemenin uygunluğuna, sağlamlığma ve ortam koşullarına bağlıdır. Oltaların model ve teknik özellikleri avlanılacak tür ve davranışları yanında avlanma yerinin özelliklerine bağımlı olarak çok farklı yapısal değişiklikler gösterir. Göz önüne alınan tasarıma uygun olarak kullanılması gereken malzemelerin teknik özellikleri tanımlanmalı ve fonksiyonları açıklanmalıdır. 3

10 1.1. 0lta Malzemeleri Olta yapımında kullanılan malzemeler 5 grupta toplanır. Bunlar iğne ve kancalar, beden malzemesi (monoflament ve multiflament), batırıcılar, yüzdürücüler, yönlendirici ve destek malzemelerden oluşmaktadır. Her grupta değişik yapı, model ve boyutta bulunan malzemeler, avlanma türü ve şekline göre bir araya getirilerek olta hazırlanır İğne ve Kancalar Olta takımlarının en aktif malzemesini iğneler oluşturmaktadır. Balık ve diğer su ürünleri iğneye takılmak suretiyle avlanmaktadır. İğne ve kancalar iyi kalite çelik, bronz, nikel ve krom karışımı metallerden imal edilir. İğnelerde esas olarak suya dayanıklılık, burulma, darbelere karşı mukavemet ve avlama etkinliği en önde gelen kriterlerdir. Bunun yanında iğnelerin teknik özelliklerinin avlanacak türe uygunluğu büyük önem taşımaktadır. Olta iğneleri yapı olarak 4 kısımdan oluşur. Bunlar; uç, boyun, beden ve pala bölümleridir. Çeşitli iğnelerde bu dört ayrı bölüm birçok yapı farklılıkları gösterir. Bu farklar avlanma etkinliğini artırmak amacı ile geliştirilmektedir Uç Şekil 1.1: İğnenin bölümleri Olta iğnesinin uç kısmı sert, sivri ve pürüzsüz bir yapı ile avcılıkta balık ile ilk teması sağlayan kısımdır. Olta avcılığının etkinliği iğne ucunun av türüne uygunluğu yanında malzemenin uygun, kaliteli ve sağlam olmasına bağlıdır. 4

11 Bu amaçla farklı uç yapıları geliştirilmiş ve kullanılmaktadır. Farklı uç modelleri avlanılacak türün davranışları ve olta iğnesinin kopma durumları dikkate alınarak kullanılır. En çok kullanılan uç tipleri arasında 5 temel form bilinmektedir. Düz (çukur ağızlı) uç Gaga uç (içe dönük) Mızrak uç (dışa dönük) Çift çentikli uç Çentiksiz (kambur uç) İğne ucu ve çentik (tırnak) birlikte bir yapı olarak avlanılan türün oltadan kurtulmasını engelleyecek formda seçilmelidir. Uygun formda olmaması yanında kırık, pürüzlü, paslı ve küt uçlar avlanma etkinliğini ve av verimini azaltmaktadır. Şekil 1.2: İğne uçları 1. Çukur ağızlı uç, 2. İçe dönük uç, 3. Dışa dönük uç, 4 Çift çentikli uç, 5. Çentiksiz(kambur) uç Boyun Olta iğnesinin boyun kısmı uç ile beden bölümlerini birbirine bağlar. Boyun kısmı avlanılacak türün ağız yapısı, davranışlarına ve avlanılacak balığın büyüklüğüne bağlı olarak şekillenir. Bu açılardan çok çeşitli yapılar göstermektedir. İğne boyun yapıları 6 grupta toplanmaktadır: Düz (yuvarlak) boyun Çapraz boyun Oval boyun Köşeli boyun Limerik boyun Gözlü boyun Avlanılacak balığın yemli veya yemsiz bir olta iğnesini kolaylıkla ısırması yutması beklendiğinden boyun kısmının yapı ve teknik özelliği av türüne uygun seçilmelidir. Bu kısım esnek ve sağlam yapılı olmalıdır. İğne ucunun balığa saplanması ile beraber boyun kısmının ağıza, damağa oturması beklenir. Aksi hâlde balık yemi alarak olta iğnesini kusar veya takılmış olta iğnesi kolayca kurtulur. 5

12 Şekil 1.3: Olta iğnesinin boyun yapıları 1. Düz yuvarlak, 2. Çapraz, 3. Oval, 4. Köşeli, 5. Limerik, 6. Gözlü Düz boyunlu iğnelerde 4 ayrı bölüm bir düzlemde yer alır. Çapraz boyunlu iğnelerde beden ve iğne ucu aynı düzlemde yer almaktadır. Şekil 1.4: Çapraz boyun yapıları Oval boyunlu iğneler, normal ve geniş oval olmak üzere 2 ayrı tipte yapılmaktadır. Köşeli iğnelerde boyun 2 kenardan bükülmüş yapı gösterir. Limerik iğnelerde, sap tarafında yuvarlak yapı, uç tarafında köşeli yapı gösterir. 6

13 Gözlü boyunda ise uç tarafı göz yapısı taşır ve genelde gaga uç ile birleşir. Çapraz boyunlu iğneler ile yapılan avcılıkta av verimi artmasına rağmen düz boyunlu iğnelere oranla yem kaybı daha fazla olmaktadır Beden İğne bedeni veya sap olarak adlandırılan kısım boyun bitimi ile pala arasında yer alır. Yuvarlak ve yassı tipleri vardır. Genelde düz yapıda olmakla beraber eğimli, kambur ve çentikli bedenlerde kullanılmaktadır. İğne bedeninin normal uzunlukta olması gerekir. Çoğu iğne türünde normal beden bulunması yanında kısa ve uzun saplı iğnelerde yerine göre kullanılmaktadır. İğne bedenlerini 5 bölümde toplayabiliriz: Normal beden Kısa beden Uzun beden Kambur beden Tırnaklı (çentikli) beden Yuvarlak Yassı Şekil 1.5: İğne beden kesiti Şekil 1.6: İğne bedenleri 1. Normal beden, 2. Kısa beden, 3. Uzun beden, 4. Kambur beden, 5. Çentikli (tırnaklı) beden Pala Olta iğnesinin tutunma ve bağlantı yeri olan baş kısmına pala adı verilir. Bu kısım iğnenin olta bedeni veya köstek ile bağlantısını sağlar. 7

14 Olta iğnesinin avcılık karakteri yanında, beden veya kösteklerden kurtulmaması, avı elde etme bakımından önem kazanır. Av, olta iğnesine takıldıktan sonra değişik davranışlar gösterir. Bunlar; ısırma, kusma, yüklenme, başvurma, dönme, kıvrılma ve benzeri hareketlerdir. Bu tür hareketler sonucunda olta iğnesinin sağlamlığı yanında beden veya köstek ile bağlantısının da emniyetli olması gerekir. Bunu sağlamak amacı ile değişik tür pala yapıları gelişlirilmiştir. Küçük, az hareketli balıkların avcılığında düz yassı pala başlı iğneler kullanılır. Dönme, kıvrılma ve benzeri hareket gösteren balıklar için çelik köstek kullanıldığından, iğne delikli ve topuz başlı palalar daha kullanışlı yapı gösterir. İğne köstek hareketli takımlarda ilmikli pala kullanılır. İğnenin suda duruşunu ayarlamak amacı ile içe ve dışa dönük pala başları mevcuttur. Birçok kriterleri dikkate alarak pala yapılarını altı grupta toplayabiliriz: Düz yassı başlı pala Halkabaş pala İlmikli pala Düz yassı delikli pala Topuzbaş pala İğne başlı pala Şekil 1.7: Pala çeşitleri. Düz yassı başlı pala, 2. Halkabaş pala, 3. İlmikli pala, 4. Düz yassı delikli pala, 5. Topuzbaşlı pala, 6. İğne başlı pala. Olta iğnesinin bölümlerini sembolize eden sınıflandırma dışında farklı ülke ve firmalarca sözü edilen gruplandırmalara uymayan özel tasarım veya yapıda iğne tipleri de yapılmaktadır. 8

15 1.2. Olta İğnelerinin Sınıflandırılması Olta iğneleri yapıları, eleman sayıları ve köstek bağlantıları dikkate alınarak sınıflandırılmaktadır. Bunları dikkate alarak iğne tiplerini 5 grup içinde toplamak mümkün olmaktadır. Tek uçlu iğneler Çok uçlu iğneler Zokalar Köstek bağlı iğne Kancalar Tek Uçlu İğneler Balıkçılık sektöründe olta avcılığında 30 bin çeşit iğne bulunduğu kaydedilmektedir. Bunların büyük bir bölümünü tek uçlu iğne çeşitleri oluşturur. 4 ayrı bölümde istenilen özelliklerin bir araya gelmesiyle oluşturulan tek uçlu iğne modelleri avlanılacak türün biyolojik ve doğal davranış özelliklerine uygun biçimde olmalıdır. Tek uçlu iğnelerin boyut yönünden seçiminde avlanılacak balığın türüne ve büyüklüğüne göre karar verilir. Genel olarak iğnelerin boyutları numara ile ifade edilir. Aynı numaraya sahip bir iğne farklı firmalar tarafından değişik boyut ve ölçülerde imal edilebilmektedir. Bu bakımdan iğneyi deneyimler sonucu seçmek ve kullanmak en iyi yoldur. İngiliz inç sistemine göre iğne boyut ölçüleri bulunmaktadır. Şekil 1.8: İğne ölçüleri (inç) 9

16 Olta iğnelerinin boyut yönünden sınıflandırılmasında l'den itibaren birer rakam olarak artan sayılar, iğnenin giderek küçüldüğünü gösterir. l'den başlayarak ve birer sıfır ilave edilerek büyüyen rakamlar ise iğnenin büyüdüğünü gösterir. Küçük iğneler 1 numaradan 24 numaraya kadar giderek küçülen boyutlarda bulunur. Büyük iğneler ise 1/0 numaradan başlayarak 15/0 a kadar büyüyen boyutlarda imal edilmektedir. Şekil 1.9: İğne boyut sınıflandırılması İğne birimlerinin teknik yapı farklılıkları yanında genelde iğneler ince ve normal yapılı olmak üzere 2 şekilde imal edilir. İnce iğnelere kristal iğne veya sinek iğne de denir. Büyük ve kalın iğnelere kanca adı verilir. Şekil 1.10: İğne çeşitleri a ) İnce b ) Normal 10

17 Şekil 1.11: Kanca iğneler Çok Uçlu İğneler Birden fazla uç taşıyan iğnelere çok uçlu iğneler adı verilir. Genellikle 2 ve 3 uç taşıyan tipler yanında çok sayıda tırnaksız uç taşıyan özel iğneler (şemsiye iğne) bulunmaktadır. Şekil 1.12: Çok uçlu iğneler a. İki uçlu iğne, b. Üç uçlu (çarpma), c. Üçten fazla uç taşıyan (şemsiye iğne) Bu grupta yer alan 2 uçlu iğneler simetrik ve asimetrik yapıda olmak üzere iki alt grupta toplanır. 11

18 a. Simetrik b. Asimetrik Şekil 1.13: İki uçlu iğneler Bu iğnelerde uçlar genelde tek tırnaklı ve pala yapısı halka formundadır. Hareketli oltalarda ve sırt takımlarıda kullanılmak üzere ilikli iğne taşıyan çift uçlu iğneler de geliştirilmiştir. Üç uçlu iğnelere çarpma adı da verilir. Bu modeller bir beden üzerinde eşit açı aralıklarla üç benzer boyutta uç taşır. Su ürünlerine veya balıklara çarptırılıp taktırılması suretiyle avcılık yapılmaktadır. Üçlü iğnelerde genelde yuvarlak, oval ve köşeli boyun yapıları görülmektedir. Bu tür iğneler çarpma olarak avcılık yanında beden üzerine kurşun dökülmek suretiyle zokalı çarpma şeklinde de kullanılabilmektedir. Üçlü iğneler genellikle sırtı ve kaşık gibi sürükleme takımlanda yer alır. Balık veya kaşık biçimindeki araçlara 1-3 adet üçlü iğne takılmak suretiyle avcılık yapılmaktadır. Çok uçlu kalamar kancalarıda bulunmaktadır. Bunlar bir beden üzerinde çok sayıda tırnaksız uç taşırlar. Genellikle kalamar ve ahtapot avcılığında kullanılırlar. Çok sayıda uç bulunması yakalanan avın kaçmasını engel olur. Uçlar bir sıra olabildiği gibi iki veya daha fazla sıra da olabilmektedir. a. Yuvarlak b. Oval c. Köşeli Şekil 1.14: Üçlü iğne ve oltalar 12

19 Beden fosforlu veya ışıklı yapılırsa daha iyi sonuç verir. Bunlara şemsiye iğne veya şemsiye olta adı verilmektedir. Şekil 1.15: Kalamar avcılığında kullanılan çok uçlu iğneler Zokalar Şekil 1.16: Işıklı çok uçlu iğne modeli. Olta iğnelerinin baş pala kısmına balık başı veya benzeri şekilde kurşun dökmek suretiyle zoka iğneleri elde edilir. Avlanılacak dip balıklarının tür ve büyüklüğüne bağımlı olarak g arası ağırlıkta zoka hazırlanır. İğne başına eklenen kurşun malzeme civa ile parlatılarak balıkların iğneye yönelmesi sağlanmakta ve ayrıca ek bir batırıcı ilave edilmeden de olta kullanılabilmektedir. Yemli ve yemsiz zoka iğneleri olmak üzere 2 şekilde kullanılır. 13

20 Şekil 1.17: Zoka çeşitleri Yemli zokalar tek uçlu iğnelerle hazırlanır. Misina beden ucuna takılmış zoka dibe uzatılarak, zoka kurşununun parıltısı, takılan yemin cazibesi ile balıkların dikkati çekilir ve avcılık yapılır. Yemsiz zokalara seğirtme adı verilmektedir. Yapılışı zoka iğnesinde olduğu gibidir. Yapıları farklı olup, torpil ve balık vücudu şeklinde dökülür. Bunlar genellikle sürükleme şeklinde kullanılır. İğne sabit ve hareketli olmak üzere 2 şekilde bağlanmaktadır. Sabit iğne kurşuna gömülü ve hareketsizdir (palamut-torik seğirtmesi). Bazı seğirtme tiplerinde uç kısma halka bağlanır ve halkaya üçlü olta iğnesi takılır (kofana ve lüfer seğirtmesi). Bir diğer şekli de yünlü zokalardır. Bunlar tek iğneli hazırlanır ve seğirtmeden daha küçük kurşun taşır. Zoka kurşununun ortasında bulunan deliğe tüy parçası takılmakta ve böylece su içinde hamsi, istavrit gibi balık görünüşü kazandırılmaktadır Köstek Bağlı İğneler Olta avcılığında kullanılan bazı iğne tipleri doğrudan köstek bağlı olarak yapılmakta veya hazırlanmaktadır. Kıyı bölgesi avcılığında pratik bir model olarak kullanılır. Doğrudan monoflament naylon köstek bağlı iğneler amatör avcılıkta pratik kullanım açısından kolaylık sağlamaktadır. Diğer yandan çapari oltaları yapımı için tüylü olarak hazırlanmış köstek bağlı iğneler hazır bulundurulmaktadır. Keskin dişli ve predatör balıkların avcılığında kurtulmalara engel olmak için olta iğnesinin pala kısmına ince çelik telden cm köstek bağlanır. Bu bağ genelde iki kat yapılmaktadır. Örneğin levrek, lüfer ve yılan balığı avcılığında bu tür çelik tel köstek bağlı iğneler kullanılır. 14

21 Şekil 1.18: Çelik tel köstekli iğneler Kancalar Büyük balıkların olta ile avcılığında büyük boyutlu (10/0-15/0) kalın iğneler kullanılmaktadır. Bunlara kanca adı da verilmektedir. Bu tür kancalarda doğrudan köstek bağı yoklamalara karşı dayanıklı olmamaktadır. Bu yönden kancanın baş kısmına sabit olarak fırdöndü monte edilir. Fırdöndü parçasını bedene takılabileceği gibi ara zincirle kösteğe bağlı olarak da kullanılabilir. Fırdöndü parçası iğne veya kancanın sert hareketler karşısında köstek veya bedenden kurtulmasını engellemekte her türlü dönme ve kıvrılmalara karşı emniyet sağlamaktadır. Çelik tel veya zincir köstekler ısırmaya veya kesmeye karşı önlem gerektirir. Bu durum avcılığın başarısını artınr. Şekil 1.19: Fırdöndü başlı kanca ve çelik zincir köstekli kanca 15

22 1.3. Beden (Misina, Naylon İp, Halat) Olta iğnesinin, yüzdürücü, köstek ve kurşunların kullanılmasını sağlayan ana malzemeye beden adı verilir. Beden olarak önceleri doğal malzemeler kendir, ipek vb. kullanılmış olmasına karşın günümüzde sentetik malzemeler kullanılmaktadır. Bunlar arasında en fazla kullanılanları polyamid (naylon, perlon) ve polyester ürünleridir. Beden malzemeleri monoflament (tek kat) veya multiflament (çok katlı) olarak kullanılabilir. Polyamit kökenli naylon veya perlon tek kat ürünlere misina adı verilmektedir. Misinanın şu özellikleri taşıması arzu edilir: Elastikiyet Kopmaya karşı dayanıklılık Yumuşaklık Güneş ışığı, küflenme ve kimyasal maddelere karşı dayanıklılık Renk Büküme dayanıklılık (düğümleme dayanımı) Elastikiyet, uzunluğu etkilemeyen uzama kabiliyetidir. Polyamit ve polyester ürünlerinde % 2-8 arasında değişir. Fazla gerilmelerde eski hâle dönemez. Kopma dayanımı avcılıkta en önemli ölçütlerden biridir. Misinanın dayanma gücü avlanılan balığın ağırlığını ve direncini karşılayabilmelidir. Balıkların yakalanma esnasında kendi ağırlıklarının 8-10 katı direnç uygulayabileceği unutulmamalıdır. Misina yumuşaklığı veya sertliği kullanım kolaylığı bakımından önem taşır. Bu özellik fleksibilite olarak adlandırılır, beden malzemesi her türlü araca (makara, mantar, tahta vb.) kolay sarılabilmeli, kolaylıkla açılabilmelidir. Polyamit ürünlerde bu özellik yeterli ölçüde sağlanabilmektedir. Monoflament misinaların düğümlemeye dayanımı olta yapımında önem taşımaktadır. Düğümleme tipine bağımlı olarak kopma dayanımı azalmaktadır. Normal düğümleme olayında polyamit ürünlerde % 4 direnç kaybı olur. Naylon ve perlon misinalarda düğümleme dayanımı, düz kopma dayanımının % 96 sı olarak kabul edilebilir. Yanlış düğümleme ve kör düğümlerde kopma dayanımı % 50 oranında azalmaktadır. Beden malzemelerinde renk balıkçılık açısından önem taşımaktadır. Özellikle ortama bağımlı olarak beden malzemenin görülmemesi istenmektedir. Bu amaçla şeffaf beyaz yanında gri, mavi, yeşil, ebrulu ve flor ışıklı tek kat misina bedenler imal edilmektedir. Misina bedenlerinin güneş ışığı ve diğer dış etkenlere dayanıklılığı göz önüne alınan faktörler arasında yer alır. Genelde sentetik ürünler güneş ışığına karşı dayanıksızdır. Fazla güneş ışığı alan misina sertleşir, çatlamalar ve kırılmalar meydana gelir. Avlanılacak sulardaki tuzluluk ve tuz birikintisi bu yıpranmayı hızlandırır. 16

23 Tek kat sentetik misina türleri mm-1 mm çapta istenilen uzunlukta imal edilebilmektedir. Bedenlerin gruplanması ve sınıflandırılmasında 2 yöntem kullanılır. Çap (mm) Taşıma gücü (kg veya pound) Misinaların kopma dayanımı ve taşıma gücü çap genişliği ile orantılı olarak artar. Çap genişliği mm birimi üzerinden misinanın sınıflandırma numarasını ifade eder. Örneğin 0.50 mm çap genişliğine sahip bir misinaya 0.50 veya 50 lik misina adı verilir. Taşıma gücü yönünden yapılacak sınıflandırmada maksimum ne kadar ağırlıkta balığı taşıyabileceği dikkate alınarak 1-3 kg veya 5-10 kg güçte misina olarak isimlendirilir. Bazı ülkelerde ağırlık birimi pound kullanıldığından misinaların taşıma gücü pound (Ib) olarak da ifade edilmektedir. Paket veya bobinler üzerinde (Ib) olarak taşıma gücü belirtilir. Misinaların taşıma gücü çaptan başka imalat kalitesine göre de değişiklik göstermektedir. Polyamit kökenli naylon ve perlon misinaların yanında, polyester malzemeden yapılan akron bedenler özellikle açık deniz avcılığında büyük balıkların yakalanmasında kullanılmaktadır. Dakron bedenlerde esneklik daha az olmasına rağmen kopma dayanımı ve taşıma gücü daha fazladır. Dakron bedenlerde taşıma gücü kg düzeyine kadar çıkabilmektedir. Köpek balığı ve kılıç avcılığında oltalar bu bedenle hazırlanır. Sürükleme olta takımlarında da dakron beden tercih edilmektedir. Olta yapımında beden olarak ip, sicim ve halat malzemelerden de yararlanılmaktadır. İp olarak çok katlı naylon ürünler kullanılır. Özellikle pareketa bedenleri olarak sertleştirilmiş naylon ip kullanılır. Büyük balıkların olta avcılığında 2-4 mm çapta polimer halatlardan yararlanılmaktadır. Örneğin orkinos oltasında 4 mm polimer halat ve mersin balığı karmak oltalarında 2 mm halat kullanılmaktadır Fırdöndü, Halka ve Köstek Plakası Olta takımları kullanılırken akıntı, avlanılacak türün gösterdiği davranışlar gibi nedenlerle dönme, bükülme ve gam meydana gelir. Yemin türü ve takılış pozisyonu daha sonra avlanılan balığın davranışları da eklenince beden ve köstekler gam yapabilir. Bu durum genellikle kırılmalara ve kopmalara neden olmaktadır. Bu nedenlerden olta bedenlerinde dönme ve gamların engellenmesi amacıyla fırdöndü, halka ve köstek plakaları kullanılmaktadır Fırdöndü Olta avcılığında teknik olarak en önemli konu, bedenin kullanılma anında gam yapmamasıdır. Bundan dolayı beden malzemeleri donatılmadan önce gamı alınır. Olta kullanılırken meydana gelebilecek gamları engellemek için uygun boyut ve modelde bir veya birkaç fırdöndü donatmak gerekmektedir. Fırdöndünün suya dayanıklı olması için çelik, pirinç, nikel ve alaşımlardan elde edilen sağlam metal malzemelerden yapılır. Fırdöndü, iğne-köstek, iki ayrı köstek veya köstek-beden arasında donatılmaktadır. İki ucu serbest hareket edebilen bu parça olta bölümlerinin aynı yönlerde dönme hareketine imkân sağladığından gam oluşmaz ve varsa bile mevcut olan gam avcılığı etkilemez. 17

24 Fırdöndü kullanılmadığı zaman meydana gelen dönme ve gamlar oltayı bozar ve av verimini düşürür. Kimi durumlarda olta bedeninin veya kösteğin bağlantı yerlerinden kopmasına neden olur Bunun dışında gamlı beden toplandığında dolaşmalar ve karışmalar söz konusu olacağından olta takımı kullanılmaz hâle gelebilir. Değişik olta takımlarında kullanılan farklı model ve boyutlarda fırdöndü çeşitleri bulunur. Bunlar arasında düz (norm) fırdöndü ve klipsli fırdöndüler ilk sırayı alır. Daha az kullanılmakla beraber bilye yataklı ve torpil yapılı fırdöndü tipleri de vardır. Şekil 1.20: Çeşitli şekilde ve kullanım dirençleri farklı fırdöndü modeller Fırdöndünün yapısı ve montaj şekli olta fonksiyonlarına ve karşılaşılacak yüklere uygun olmalıdır. Örneğin dip uzatma oltalarında düz (norm) fırdöndü kullanmak uygun olur. Sürükleme takımlarında klipsli fırdöndü, çalışma kolaylığı sağlar. Büyük ve hareketli balıklarda, torpil fırdöndü veya bilye yataklı fırdöndü kullanılmalıdır. Fırdöndünün modeli yanında büyüklüğünü de iyi seçmek gerekir. Fırdöndü sınıflandırması olta iğnelerinde uygulanan yöntemle yapılır, l'den itibaren artan rakamlar küçük boyutları, 1/0 ve artan rakamlar büyük boyutları ifade eder. Klips adı verilen parçalar halka şeklindeki baş kısımdan fırdöndü halkasına sabit olarak takılır. Klipsin diğer ucu tırnak gövde içinde açılıp takılabilir yapı gösterir. Klips sınıflandırılmasında 0 dan başlayarak artan rakamlar boyut büyüklüğünün artışını gösterir. Fırdöndünün karşılaşılacak yüke göre seçilmesi avlanma emniyetini sağlamaktadır. 18

25 Çap Düğümsüz düz misina beden Düğümlü beden Tablo 1.1: Misina bedenlerin taşıma gücü (kopma dayanımı (kg) Şekil 1.21: Fırdöndü boyudan 19

26 Şekil 1.22: Klips boyutları Kd Fb Kd Fb 3 kg kg.-i4 kg kg.-5 kg. 12-n 15 kg.-17 kg., kg.-8 kg I7 kg,-20 kg. 1/0-2/0 8 kg.-10 kg kg.-32 kg. 3/0-4/0 10 kg.-12 kg kg.-54 kg. 5/0 Tablo 1.2: Kopma dayanımına ( Kd ) bağımlı olarak seçilen fırdöndü büyüklüğü (Fd) Üç başlı fırdöndü tipleri özellikle dip sürütme takımlarında kullanılır. Üç yöne serbest hareket sağlayan bu malzemeler yardımı ile olta, kurşun ve beden ayrı halkalara bağlanabilmekte ve serbest hareketler sağlamaktadır. Şekil 1.23: Üçlü fırdöndü bağı 20

27 Halkalar Olta balıkçılığında gamlanmayı önlemek amacıyle 2 tip halka kullanılır. Bunlar açık ve kapalı halkalardır. Halkalar genelde yaylı paslanmaz çelik, bakır ve pirinç malzemeden yapılır. Yemli oltalarda parlak çelik, yemsiz oltalarda bakır tercih edilmektedir. Kapalı halkalarda beden ve köstekler ayrı ayrı bağ yapılır. Şekil 1.24: Kapalı halka bağı Açık halkalar kullanış bakımından kolaylık sağlar. Açık halkalarda en önemli özellik yarık uçlarının çıkıntı yapmaması ve halka bedeni içinde gözlenmiş yapıda olmasıdır.. Şekil 1.25: Açık halka yapısı Açık halkalara sürükleme takımlarında ve dip sürütme takımlarında tekli fırdöndüler ayrı ayrı takılır. Şekil 1.26: Açık halkalara fırdöndü takılması 21

28 Köstek Plakası (Omurga) Küçük bir dikdörtgene benzer veya yamuk dörtgen şekilli, metal veya plastikten yapılmış bir plakadır. Bedene üst köşelerinden bağlanan bu plaka gama karşı çok etkilidir. Ana bedene bir kenarı tutturulur, diğer kenarı da kösteğe bağlanır. Kullanılan plaka düz olmalıdır. Su içindeki hareketi esnasında dik şekilde durmak suretiyle bedenin gamını önler. Plaka bağların ayrıca fırdöndü takılması bu parçaların etkinliğini artırır. Köstek plakası,orta suda kullanılan hareketli sürükleme oltalarında gamlanmayı önlediği için büyük yarar sağlar ve avlanma verimliliğini artırır Batırıcı ve Ağırlık Kurşunları Şekil 1.27: Köstek plakası Oltanın dibe batması, belli bir derinlikte durması veya belli bir kesimde yüzdürülmesini sağlamak amacı ile çeşitli batırıcılar (ağırlık) kullanılır. Batırıcıların suya dayanıklı ve ekonomik olması gerektiğinden geçmiş dönemlerde taş, cam ve benzeri malzemeler kullanılmakta iken günümüzde ise batıncıların yapımında kurşun kullanılmaktadır. Farklı olta yapılarına ve değişik avlama yöntemlerine bağımlı olarak birçok kurşun batırıcı tipi mevcuttur. Batırıcılar şekil yapıları ve ağırlıkları dikkate alınarak sınıflandırılır. İskandil kurşunlar Boncuk kurşun Yaprak kurşun Bakla ve torpil kurşunlar Kıstırma 22

29 Şekil 1.28: Kurşun çeşitleri İskandil Kurşunlar Balık vücudu ve torpil şeklinde kurşun veya kurşun çinko karışımı malzemeden yapılan batırıcılara iskandil adı verilir. Tek veya her iki ucunda delik taşıyan tipleri mevcuttur. Ağırlığı g arasında değişir. İskandil kurşunları her tür dip oltasında, çapari takımlarında kullanılmaktadır Boncuk Kurşun Ortası delikli küresel yapılı tiplere boncuk kurşun adı verilir. Kıyı uzatma ve yemli salma oltalarda köstek veya beden üzerine hareketli olacak şekilde takılır. Ağırlık 1-40 g arasında değişir. Boncuk kurşunların serbest takılmasının çeşitli yararları vardır. Olta ucundaki yemli iğne, balık tarafından alındığında kurşunun yaratacağı ağırlık geç algılanır. Oltanın dipte fazla gezmesini engeller ve dipte belirli bir alanda kaymasını sağlar Yaprak Kurşun Düz plaka hâlinde mm kalınlıkta batırıcı malzemelere yaprak kurşun adı verilir. Kullanılacak yere göre değişik en ve boyda kesilerek sarma suretiyle kullanılır. Oltalarda istenilen ağırlığa uygun en ve boyda kesilen parçalar beden, köstek veya ara beden üzerine dolama sarma yoluyla hareketsiz ağırlık olarak takılır Bakla veya Torpil Kurşun Bakla veya zeytin çekirdeği şeklinde, ortası kanal delikli batırıcılara bakla kurşun adı verilir. Oltalarda kullanılanların ağırlıkları 3-50 g arasında değişir. Atıp çekme şeklinde kullanılan çapari oltalarında köstek üzerine takılır. Bazı kaşık oltalarında beden üzerine ağırlık olarak da takılabilmektedir. Bakla kurşunların büyük tipleri ( g) ağların donatılmasında batırıcı olarak kullanılır. 23

30 Kıstırmalar Küresel yapıda, ortası yarık ağırlık malzemelerine kıstırna adı verilir. Olta takımının dibe gönderilmesi orta suda belli kesimde tutulması veya akıntılı yerlerde oltanın fazla gezinmesini engellemek, istenilen yere daha kısa sürede ulaşmasını sağlamak amacı ile ek ağırlık takılır. Bu durumlarda kolay takılabilen kıstırma kurşunlarından yararlanılmaktadır. Kıstırmanın ağırlığı hiçbir zaman ana batırıcınm ağırlığını geçmez. Gerek iskandil, gerekse zoka esas ağırlığı oluşturur. Kıstırma kurşunları gerekli durumlarda yardımcı ağırlık görevi görür. Küresel kıstırmalar g arasında değişen ağırlıklarda imal edilir Yüzdürücüler (Şamandıralar) Yüzdürücü olarak kullanılan şamandıralar olta balıkçılığında önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle göl ve durgun sularda, az akıntılı akarsularda, sakin deniz koylarında ve sığ yerlerde yapılan olta avcılığında şamandıralar kullanılmaktadır. Su içinde belirli yüzdürme gücüne sahip olan bu araçlar esas olarak doğal ve yapay mantar, içi hava dolu plastik, polyester ve fiberglas malzeme, ağaç, şekillendirilmiş strafor ve poliüretan dolgu materyallerden yapılır. Yüzdürücü olarak görev yapan çeşitli şamandıra tipleri oltanın istenilen su kesiminde tutulmasını, yemli iğnenin balıklar tarafından görülebilecek şekilde askıda kalmasını, balık yakalandığında işaret vererek farkedilmesini ve salma oltalarda yerin belirlenmesini sağlar. Bu amaçlarla farklı şamandıra modelleri geliştirilmiştir. Küresel (top) şamandıra Dolgun şamandıra Kalem şamandıra Işıklı şamandıra Şekil 1.29: Şamandra tipleri 24

31 Küresel top şamandıralar top, balon ve yuvarlak çemberli yapıdadır. Sert plastik, polyester, fiberglas ve strafor malzemelerle yapılır. Genellikle işaret şamandırası olarak kullanılır. Dolgun şamandıralar armut, yumurta, silindir ve oval huni şekline sahiptir. Ağaç, mantar ve plastik malzemeden yapılır. Olta kanal deliği ve sıkıştırma çubuğu bulunur. Uzatma oltalarının orta suda dik vaziyette askıda tutulması amacı ile fırdöndü üzerinden bedene takılır. Silindirik tipler dip paraketalarında iğnenin palasına takılarak yüzdürülmesini sağlar. Kalem şamandıralar genel olarak ince uzun bir yapı gösterir. Kalem sapı, torpil, sigara, değnek ve mekik şeklinde yapılan tipleri mevcuttur. Kalem şamandıralar alt ve üstte taşıdıkları sabit halkalar yardımı ile fırdöndü üzerinden olta bedenine takılır. Şekil 1.30: Olta şamandırasının bedene bağlanması Genellikle torpil şeklindeki şamandıraların ortasına bir ışık çubuğu takılmak suretiyle gece balık avcılığı yapma imkânı sağlamaktadır. Şekil 1.31: Işıklı şamandıra Yüzdürücülerde en önemli konu dengenin iyi ayarlanmasıdır. Şamandıranın dengesi kıstırmalar yardımı ile ayarlanır. Balık yemi aldığında şamandra su yüzeyinde batıp çıkma hareketi yaparak avın yakalandığının işaretini verir. Bu olay avlanma verimini etkiler. 25

32 Bu durumlarda balık, yemi kusabilir veya yemi alarak olta iğnesini bırakır. Her iki durumda da avlanma verimi düşer. Su yüzeyinde kalan işaret mantarları ve şamandıraların yapısı, avlanılacak balığın türü ve avlanma şekline bağlı olarak farkı bağlantı yöntemleri gösterir. Dip paraketa takımlarının yüzer köstekleri ucunda iğne palası ile köstek bağlantı yerine silindirik, içi delik ufak mantar yerleştirilir. Böylece yemli iğnenin otlu zeminlerde dipten yükselmesini sağlamaktadır. Salma oltalarda beden ucuna yuvarlak veya küt şekilli strafor veya mantar yüzdürücü bağlanarak yeri belirlenir ve işaret şamandırası olarak görev yapar Olta Çeşitleri Balıkçılık sektöründe değişik su ürünlerini avlamak amacı ile çok değişik olta takımları geliştirilmiştir. Kıyı, sahil ve açık denizde dip, pelajik ve yüzeyde av yapmaya yönelik olmak üzere, ortam şartları balık türü ve davranış biçimleri dikkate alınarak olta takımları hazırlanır ve uygun teknikle kullanılır. Oltalar 4 bölümde toplanmaktadır Hareketsiz (Durgun) Oltalar Hareketsiz (durgun) oltalar, uygun şekilde yemlenmiş olta iğnesi veya iğne grubunu beden ve diğer malzemeler yardımı ile su ortamında istenilen bölgeye atmak, uzatmak veya sevketmek suretiyle, avlanan türün yemli oltayı yutarak yakalanmasını sağlamak ve uygun teknikle avı karaya veya tekneye almak olarak tanımlanır. Bu takımlarda atıp, toplama işlemleri dışında olta, bulunduğu yerde durgun vaziyette kalır, hareket etmez. Yemli iğnelerin su ürünleri tarafından farkedilmesi, bulunması ve yutulması suretiyle avcılık yapılır. Bu nedenle durgun oltalarda en önemli konu olta takımının teknik donatım özellikleri yanında kullanılan yem çeşidinin av türüne uygunluğudur. İğne hareketsiz kaldığından balığın oltayla teması sadece kullanılan yemlerin tür, şekil ve kalitesine bağlıdır. Yemli oltaların deniz, göl ve akarsular başta olmak üzere her çeşit su ortamında dip, orta su ve yüzeyde kullanılan tipleri mevcuttur. Bu grupta yer alan oltalar kamışlı olta, salma olta, uzatma ve bırakma akımları olarak da adlandırılabilir. Yapımında çeşitli iğneler yanında beden, fırdöndü, batırıcı, yüzdürücü, işaret şamandırası, kamış, teleskop ve makaralardan yararlanılmaktadır. Doğada mecut olan her çeşit su ürünlerini avlamaya yönelik olta tipleri geliştirilmiştir. Aynı türü avlamaya yönelik farklı olta türü de mevcuttur. 26

33 Şekil 1.32: Hareketsiz olta tipleri Hareketsiz yemli oltalar, amatör, sportif, profesyonel ve meslek balıkçılığı içinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tür oltaların yapımında kullanılacak olan iğneler, beden ve diğer malzemeler avlanılması düşünülen tür, büyüklüğü (ağırlığı), davranışları ve avlanma yerine uygun olarak seçilmelidir. Uzatma oltaları genelde doğal veya yapay yemli olarak kullanılmaktadır. Kullanılan yemler avlanacak türün istediği özellikleri taşımalıdır. Canlı yemlerin bütün olarak kullanılması yanında, çeşitli su ürünlerinin yaprak veya parça etleri kabukluların vücut kesimleri, bazı bataklık kurtları, yengeçler ve özellikle yavruları yem malzemesi olarak kullanılır. Balıkçılık sektöründe araç ve malzeme üreten bazı firmalar tarafından çeşitli yapay yemler geliştirilmiş ve olla avcılığında yer almıştır. Uzatma oltalarında bir veya birden fazla iğne yer alabilmektedir. 27

34 Şekil 1.33: Yapay yemli olta çeşitleri Olta yapımında kullanılan düğümler Şekil 34 a, b, c, d, e, f, g'de belirtilmiştir. 28

35 Şekil 1.34.a: İğne bağları (düz yassı pala başlı) 29

36 Şekil b: İğne bağı (halka başlı) Şekil c: Köstek bağları 30

37 Şekil d: Fırdöndü-beden bağları Şekil e: Kasa bağları 31

38 Şekil f: Beden bağı. Şekil 1.34.g: Halka bağları 32

39 Kıyı ve sığ su avcılığında beden ucuna tek iğne takılır. Kıstırma kurşunları ile gerekli ağırlık sağlanarak elden uzatma veya kamış (teleskop) yardımı ile fırlatma suretiyle avcılık yapılır. Şekil 1.35: Kıyı oltası Derin su avcılığında beden ucuna fırdöndü ve ara beden bağlanmaktadır. Ara beden üzerine köstekler yardımı ile 1-5 iğne bağlanır ve uç kısmına iskandil kurşunu takılarak yemlenir ve dibe indirilir. Şekil 1.36: Yemli çok iğneli hareketsiz dip oltaları 33

40 Zoka takımları yemli oltalar arasında yer alan önemli av araçlarıdır. Zokalı oltalar ile önemli ölçüde çipura, fangri, mercan, trança ve karagöz avcılığı yapıldığı bilinmektedir. Zoka oltası hazırlanırken zoka iğnesi, kıstırma kurşunu, fırdöndü ve misina beden kullanılır. Donatımda zoka iğnesi bir ara beden (misina) ile fırdöndüye bağlanır. İkinci bir, ara beden ve fırdöndü buna ilaveten takılabilir. Fırdöndü ile olta bedeni arasına kıstırma ipi ve zoka kurşunundan ağır olmamak üzere bir kıstırma kurşunu takılır. Olta bedeni (misina) avlanılacak derinliğe göre hazırlanıp eklenir. Şekil 1.37: Zoka oltası Zoka oltalarının ikinci bir tipi, hırsızlı zoka oltasında iğne üzerine bir ara beden ile ikinci bir iğne donatılmıştır. Şekil 1.38: Hırsızlı zoka 34

41 Hareketli (Çeker) Oltalar Bu grupta çapariler, kaşık, sırtı, seğirtme, çarpma ve sürütme oltaları yer alır. İğneler üzerinde canlı veya yapay yem kullanılabilir. Olta takımında hareket sağlanarak suda cazip görüntüler, pırıltılar oluşturularak özellikle pelajik balıkların iğnelere atlayarak takılması sağlanır. Şekil 1.39: 0lta kamışları 35

42 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ İşlem Basamakları Öneriler Olta çeşitlerini sınıflandırınız. Balıkçılık atölyesinde çalışıyor iseniz atölye güvenlik kurallarına uyunuz. Olta donanımlarında kullanılan malzemeleri hazırlayınız. Olta iğnelerini sınıflandırarak sade oltalar için uygun olanını seçiniz. Sade oltalar için amaca uygun olarak beden kısmını hazırlayınız. Köstek kısmına amaca uygun olarak seçilmiş olta iğnelerini balıkçı düğümü ile bağlayınız. Köstek kısmını fırdöndü ile bedene bağlayınız. Balıkçılık sahasında çalışıyor iseniz denizde güvenlik kurallarına uyunuz. Tekniğine uygun ve ekonomik malzeme kullanmaya özen gösteriniz. Olta malzemelerini direkt güneş ışığına maruz bırakmayınız. 36

43 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları cevaplayarak, öğrenme faaliyetinde öğrenmiş olduğunuz bilgileri ölçünüz 1. Aşağıdakilerden hangisi olta malzemelerinden değildir? A. İğne B. Olta bedeni C. Kanca D. Fırdöndü E. Çapar 2. Aşağıdakilerden hangisi olta iğnelerinde aranılan özelliklerden değildir? A. Suya dayanıklı malzemelerden yapılmaları B. Niteliği önemsiz metal malzemelerden yapılmaları C. Darbelere karşı mukavemet D. Avlanacak balık türüne uygun olması E. Burulma kabiliyeti 3. Balığın olta iğnesini kusmaması iğnenin hangi özelliği ile ilgilidir? A. Kaliteli malzemelerden yapılması ile B. İğne ucunun sivri olması ile C. İğnenin boyun kısmının damağa tam oturması ile D. Pala kısmının yassı olması ile E. İğne bedenini uzun olması ile 4. Zoka nedir? A. Üç uçlu iğnelere verilen isim B. Oltanın gam yapmaması için bedene takılan malzeme C. Küresel yapıdaki ortası yarık kurşun D. Pala kısmına balık benzeri kurşun dökülmüş olta iğnesi E. Çok uçlu olta iğnesi 5. Aşağıdaki özelliklerden hangisi misina bedeni için önemli değildir? A. Renk B. Uzunluk C. Kopma dayanımı D. Bükülme dayanımı E. Güneş ışığına karşı mukavemet DEĞERLENDIRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarınız doğru ise uygulamalı teste geçiniz. 37

44 UYGULAMALI TEST Balıkçılık laboratuvarına veya bir balıkçı barınağına giderek, sorumlu öğretmene veya balıkçılara çalışmalarınız hakkında bilgi veriniz. Ondan izin alarak yukarıdaki öğrenme faaliyetinde öğrendiğiniz gibi sade olta donanımlarını hazırlayınız. Yaptığınız uygulamayı aşağıdaki değerlendirme ölçeğine göre değerlendiriniz. Olta çeşitlerini sınıflandırdınız mı? Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Olta donanımlarında kullanılan malzemeleri hazırladınız mı? Olta iğnelerini sınıflandırarak sade oltalar için uygun olanını seçtiniz mi? Sade oltalar için amaca uygun olarak beden kısmını hazırladınız mı? Köstek kısmına amaca uygun olarak seçilmiş olta iğnelerini balıkçı düğümü ile bağladınız mı? Köstek kısmını fırdöndü ile bedene bağladınız mı? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki öğrenme faaliyete geçiniz. 38

45 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Bu faaliyet ile uygun ortam sağlandığında çeşitli tipte çapari oltaları hazırlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Balıkçılık atölyesinde veya bir balıkçı barınağına giderek, Çapari çeşitlerini Çapari donatımında kullanılan malzemeleri Çeşitli tipte çapari oltalarının hazırlanışını gözlemleyiniz. Edindiğiniz bilgileri kayıt altına alarak öğretmeniniz ve arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. ÇAPARİ OLTALARI Beden üzerinde çok sayıda tüylü veya tüysüz iğne taşıyan oltalara denir. Çapariler yemli ve yemsiz çapari olmak üzere iki grupta toplanmaktadır Yemli Çapari Bu tip çapariler hareketsiz olarak kullanılır. Balık avcılığı olta iğnelerine yem takılmak suretiyle gerçekleştirilir. Bu tip çaparide ara bedenin üzerinde kurşun önde yer almakta ve kurşunu takiben iğne bağlı köstekler eşit ara ile gelmektedir. Kösteklerinin arkasına ara beden ile ana bedeni birbirine bağlayan bir fırdöndü yerleştirilmektedir. Bu tip çapari ile mercan, çipura, karagöz, sargoz, ısparoz, izmarit, kupez, vb. balıkların yaygın olarak avcılığı yapılmaktadır. 39

46 Şekil 2.1: Yemli çapari olla takımı Yemsiz Çapari Aktif olarak avcılık yapan çapari takımlarıdır. İğnelerin üzerine avlanılacak türe göre farklı renkte tüyler (hindi, horoz, martı ve ördek), iğne bedenine sırt tarafından ucu pala üzerine gelecek şekilde kırmızı ibrişim ile bağlanır. İğne boyu da avlanılacak türe göre değişmektedir. Köstek boyları cm arasında değişmektedir. Misina kösteklere bağlı olan iğneler, aynı aralıklar ile misina beden üzerine dizilir. İğne sayısı 10 iğneden 100 iğneye kadar değişmektedir. Kullanılan iğneler düz ve uzun saplı yapıya sahiptir. Bu tip oltalar yemsiz olarak uzatılır. Suda hareket ettirilerek kaçan küçük bir balık sürüsü görünümü verirler. Bu şekilde pelajik balıklarm (uskumru, kolyoz, istavrit, palamut, lüfer) avcılığında yaygın olarak kullanılmaktadır. Yemsiz çapariler modellerine göre dikey ve yatay olarak iki tiptedir. Dikey çaparide, kurşun ve iğne bağlı kösteklerin dizilimi yemli çaparide olduğu gibidir. Daha çok balıklann sürü teşkil ettikleri yerlerde avcılık için tercih edilirler. Yatay çaparide ise, iğneler eşit aralıklarla ile bağlandıktan sonra kurşun yerleştirilir. İğne bağlı kösteklerin boyu 50 cm civarında ve iki köstek arası mesafe 1.5 m civarındadır. Genellikle balıkların dağınık olarak bulundukları bölgelerde tercih edilirler. Çok uzun olduğu İçin daha büyük bir alarm tarama imkânı sağlar. Fakat dikey çapari kadar pratik değildir ve özel bir kullanım şekli vardır. 40

47 Şekil 2.2: Tüylü iğne Şekil 2.3: Çapari oltaları. a. Dikey çapari, b. Yatay çapari, Bu oltalar kaşık sapı veya kaşık kepçesinin değişik normlarda şekillendirilmesi suretiyle prizmatik veya oval yapıda, renk ve desenlerde hazırlanır. Kaşık kısmı kurşun, çelik, nikel vb. metallerden yapılmaktadır. Kaşık aracının baş kısmında delik halka veya fırdöndü bulunur ve gövdesi üzerinde 1-2 adet üçlü kanca iğnesi yer alır. Kaşık, ucundaki halka veya fırdöndü yardımıyla olta bedenine bağlanır. 41

48 Olta bedeni üzerine ağırlık kurşunları takılır ve uygun bölgede seyreden tekne ile çekilerek kaşığa su içinde kaçan-yüzen bir balık görüntüsü verilir. Bu durumda balık kaşığı yutarak kancalara takılır. Şekil 2.4: Kaşık oltası yapımı 2.3. Sırtı Takımları Şekil 2.5: Kaşık tipleri Sentetik malzemelerden yapılan yüzer balık makederine adı serilir. Bu maketler suya dayanıklı yapıda olup, model balığın tüm görünüş, yapı ve renklerini taşır (Örneğin; sardalya, hamsi vb.). Sırtı uçta ve kuyruk kısmında olmak üzere 2-3 adet üçlü olta iğnesi taşır. Baş kısmında halka veya fırdöndü bulunmaktadır. Olta bedenine baştan bağlanan sırtı, ağırlık kurşunları yardımı ile orta suda sürüklenmektedir. Aynca baş altında yassı-oval bir dil taşır. Bu parça yardımıyla suda dalıp-çıkma hareketi kazanır ve avlanacak balıkların dikkatini çeker. Sırtı takımlarıyla orta suda geçen sinarit, levrek, lüfer gibi baıklar avlanmaktadır. 42

49 Şekil 2.6: Sırtı çeşitleri Şekil 2.7: Dilli sırtıda hareket şekilleri 43

50 2.4. Seğirtme Yemsiz olarak kullanılan zokalara seğitme adı verilir. Yapılışı zoka iğnesinde olduğu gibidir. Yapıları daha farklı olup, torpil ve balık vücudu şeklinde dökülür. Bunlar genellikle sürükleme şeklinde kullanılır. İğne sabit ve hareketli olmak üzere 2 şekilde bağlanmaktadır. Sabit iğne kurşuna gömülü ve hareketsizdir (palamut ve torik seğirtmesi). Bazı seğirtme tiplerinde uç kısmına halka bağlanır ve halkaya üçlü olta iğnesi takılır (kofana ve lüfer seğirtmesi). Bir diğer şekil de yünlü zokalardır. Bunlar tek iğneli hazırlanır ve seğirtmeden daha küçük kurşun taşır. Zoka kurşununun ortasında bulunan deliğe tüy parçası takılmakta ve böylece su içinde hamsi, istavrit gibi balık görünüşü kazanmaktadır. 2.5.Çarpma Çarpma üçlü iğnenin veya üç adet tekli iğnenin beden kısmından (pala dahil) kurşun ile birleştirilmesinden elde edilir. İğnenin büyüklüğü ve kurşunun ağırlığı avlanılacak balık türüne göre ayarlanır. Çarpma balıkların sürü hâlinde geçiş yaptığı dönem ve yerlerde atıp çekme ile avlanma sağlanır. Kanca uçları balıklara rastgele yerlerden takılır. Bu yöntemle semi pelajik ve pelajik türler avcılığı yapılabilir. Şekil 2.8: Çarpma 44

51 2.6. Dip Sürütme Takımları Sürütme takımları sandal veya tekne arkasından bırakılarak çekilmek suretiyle avcılık yapılan takımlardır. Yemli veya yemsiz iğneye balıkların atlayarak yakalanması suretiyle av operasyonu gerçekleştirilir. Sürütme takımları, dip ve pelajik olarak ikiye aynlmaktadır. İki sürütme takımının birbirinden yapı olarak tek farkı kullanılan ağırlığın farklı olmasıdır. Pelajik sürütme takımlarında daha az ağırlık kullanılmaktadır. Sürütme takımlarında iğne 4-6 m'lik misina köstek ile fırdöndüye bağlanır. Bu fırdöndüye 1.5 m'lik bir ara beden ve ara bedenin diğer ucuna bir fırdöndü daha bağlanır. Kurşun 1-2 m'lik ayrı bir köstek ile fırdöndüye bağlanır. Olta bedeni ucuna üçüncü bir fırdöndü eklidir. Bu üç fırdöndünün boşta kalan uçları bir halkaya takılarak birleştirilir. Bu şekilde hareket etme anında üç ayrı bölümün serbest hareket etmesi sağlanır ve dönmeler (gam) engellenir. Burada üç ayrı fırdöndü yerine üçlü fırdöndü de kullanmak mümkündür (Şekil 48). Pelajik sürütme takımları akya, çıplak ve lambuga; dip sürütme takımları ise; sinagrit, orfoz, lahoz ve lüfer avcılığında yaygın olarak kullanılmaktadır. Şekil 2.9: Sürütme olta takımları Sürütme olta takımlarında kullanılan iğneler genellikle çift olarak kösteğin ucuna monte edilir. Takımın ucundaki iğne normal olarak kösteğe bağlanır. Diğeri ise ayrı bir misina beden ile sabit iğnenin ön tarafına bağlanır. Bu şekilde ikinci iğneyi köstek üzerinde hareket ettirerek yemin boyuna göre ayarlamak mümkündür. Bu tip olta takımlarında kullanılan yemler küçük canlı balıklardır. Bunların başlıcaları; iskorpit, zargana, küçük kefal balıkları ve çeşitli kaya balıklarıdır. Bazen de sürütme takımlarının ucuna sırtı bağlanarak kullanılması da mümkündür. 45

52 Şekil 2.10: Yalancı yemle çalışan dip sürütme takımları 46

53 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ İşlem Basamakları Öneriler Donatılacak çapari türünü tespit ediniz. Balıkçılık atölyesinde çalışıyor iseniz atölye güvenlik kurallarına uyunuz. Çapari için uygun malzeme seçimi yapınız. Uygun kalınlık ve uzunlukta misina kullanarak beden kısmını hazırlayınız. Balıkçılık sahasında çalışıyor iseniz denizde güvenlik kurallarına uyunuz. Tekniğine uygun ve ekonomik malzeme kullanmaya özen gösteriniz. Amaca uygun çapari iğnelerini seçiniz. Olta malzemelerini direkt güneş ışığına maruz bırakmayınız. Yemsiz çapari için iğnelere avlanacak balık türüne göre tüy takınız. Çapari iğnelerini balıkçı düğümü kullanarak köstek kısmına bağlayınız. Köstek kısmının ucuna veya köstekle beden arasına amaca göre batırıcı bağlayınız. Köstek kısmını fırdöndü ile beden kısmına bağlayınız. Avlanılacak balık türüne göre iğne ve tüy seçilmesine özellikle dikkat ediniz. 47

54 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları cevaplayarak, öğrenme faaliyetinde öğrenmiş olduğunuz bilgileri ölçünüz. 1. Aşağıdakilerden hangisi yemsiz çaparilerin bir özelliği değildir? A) Aktif avcılık yapılan çaparilerdir. B) İğne üzerinde farklı renkte tüyler bulundurur C) Hareketsiz olarak kullanılan çaparilerdir. D) Köstek boyları cm arasında değişir. E) İğne boyları avlanacak balık türüne göre değişir. 2. Beden üzerinde çok sayıda tüylü vaya tüysüz iğne bulunduran el oltalarına ne ad verilir? A) Zoka B) Seğirtme C) Kaşık D) Paraketa E) Çapari 3. Çarpma nedir? A) Üçlü iğnelerin beden kısmında kurşunla birleştirilmiş hâli B) İğnenin beden kısmından balık benzeri kurşunla birleştirilmiş hâli C) Bedenle kösteği birleştiren olta malzemesi D) İğnenin pala ve uç kısmı arasındaki bölümü E) İğneyi kösteğe bağlayan kırmızı ibrişim 4. Kaşığı olta bedenine bağlayan yapıya ne ad verilir? A) Halka veya fırdöndü B) Kıstırma C) Sırtı D) Ara beden E) Kanca 5. Aşağıdaki özelliklerden hangisi palamut seğirtmesinin bir özelliğidir? A) Yapıları balık vücudu şeklini andırır. B) Genellikle sürükleme şeklinde kullanılırlar. C) Seğitmenin uç kısmındaki halkaya üçlü iğne bağlanmıştır. D) Sabit iğne kurşuna gömülü ve hareketlidir. E) Zoka iğnesinin ortasına tüy parçası takılır. 48

55 DEĞERLENDİRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarınız doğru ise uygulamalı teste geçiniz. 49

56 UYGULAMALI TEST Balıkçılık laboratuvarına veya bir balıkçı barınağına giderek, sorumlu öğretmene veya balıkçılara çalışmalarınız hakkında bilgi veriniz. Ondan izin alarak yukarıdaki öğrenim faaliyetinde öğrendiğiniz gibi çapari oltasının donatımını yapınız. Yaptığınız uygulamayı aşağıdaki değerlendirme ölçeğine göre değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Donatılacak çapari türünü tespit ettiniz mi? Çapari için uygun malzeme seçimi yaptınız mı? Uygun kalınlık ve uzunlukta misina kullanarak beden kısmını hazırladınız mı? Amaca uygun çapari iğnelerini seçtiniz mi? Yemsiz çapari için iğnelere avlanacak balık türüne göre tüy taktınız mı? Çapari iğnelerini balıkçı düğümü kullanarak köstek kısmına bağladınız mı? Köstek kısmının ucuna veya köstekle beden arasına amaca göre batırıcı bağladınız mı? Köstek kısmını fırdöndü ile beden kısmına bağladınız mı? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 50

57 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 3 Bu faaliyet ile uygun ortam sağlandığında çeşitli tipte paraketa donanımlarını hazırlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Balıkçılık atölyesinde veya bir balıkçı barınağına giderek Paraketa çeşitlerini Paraketa yapımında kullanılan malzemeleri Çeşitli tipte paraketa oltalarının hazırlanışını gözlemleyiniz. Edindiğiniz bilgileri kayıt altına alarak öğretmeniniz ve arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. PARAKETA OLTALARI Paraketa; uzun bir beden üzerine çok sayıda iğnenin, köstek adını verdiğimiz kollar ile belirli aralıklarla bağlanması sonucu oluşan, yemli ve yemsiz olarak kullanılabilen hareketsiz oltalar sınıfında pasif bir av aracıdır. Ülkemizde kullanılan paraketa takımları esas olarak 4 grup malzemeden oluşur. Paraketa selesi, tamburu, kutusu Paraketa bedeni ve köstekler Paraketa iğneleri Fırdöndü, yüzdürücü ve batırıcılar. Paraketa selesi 3.1. Paragat Selesi, Tamburu, Kutusu Paraketanın içerisinde toplanıp muhafaza edildiği araçtır. Yöremizde hayıt ve kuru kamış dallarından örmek suretiyle yapılır. Tahta kutular olduğu gibi lastik kutularda da kullanılmakladır. Paraketa bedeni selenin içerisine istiflenirken iğneler selenin üst kenarına sabitlenen mantara sıra ile batırılarak yerleştirilir. Ülkemizin Doğu Akdeniz kıyılarında kullanılan ve iğnelerin yemlendikten sonra sıralandığı şapka bölümü oluşturulmuş şapkalı paragat selelerinde bulunmaktadır. Büyük kancalı ve uzun paragat takımlarında tahta kutular kullanılmaktadır. Son yıllarda paragat istiflemede büyük rölelere de talep artmıştır. 51

58 3.2. Paraketa Bedeni ve Köstekler Resim 3.1: Paraketa tahtası Paraketa bedeni olarak tek kat misinalar (monoflament) ve çok katlı naylon kablo büküm iplerden (multiflament) yararlanılır. Naylon ipler daha kullanışlıdır. Fleksibilitesinin fazla oluşu, daha az gamlanması, operasyonda atma çekme işleminin avantajı yanında görünürlük özelliğinin çok oluşu ve kullanmadan önce bazı işlemlerin gerekmesi dezavantajını teşkil etmektedir. Orkinos gibi büyük balıkların avcılığında kullanılan pelajik paraketalarda 4-6 mm çapında polimer yaka halatları beden olarak kullanılabilmektedir. Köstek malzemesi genellikle monoflament misinadır. Köstek uzunluğu avcılığı yapılacak türün davranış özelliklerine göre ayarlanır. Çok uzun köstekli takımlarda dolaşma ve takımın tahribatı fazla olmakta, çok kısa köstekli takımlarda avlama verimi düşük olmaktadır Paragat İğneleri Paraketalarda balığın yakalandıktan sonra kurtulabilmesi için yeterince zaman vardır. Bu kaçışı önlemek için iğnenin kolay kusulmayacak tipte olması çok önemlidir. Son yıllarda tür bazında iğne şekilleri geliştirilmekte ve hedef türe yönelik avcılık yapılmaktadır. Ayrıca geniş boyunlu (wide-gab) iğnelerin, balığın yakalandıktan sonra kusması en zor iğne olan iğne tipi olduğu yapılan çalışmalarda tespit edilmiştir. Ülkemizdeki paraketa takımlarıda yem kaybının daha az olması nedeniyle düz iğneler tercih edilmektedir. 52

59 3.4. Fırdöndü, Yüzdürücü, Batırıcılar ve Sabitleyiciler Paraketa takımları pasif av araçları olduğundan avcılık sırasından uzun bir süre yakalanan avın tepkilerine maruz kalır. Bu süre içerisinde av takımının dolaşması, kopması, av etkinliğinin azalması muhtemeldir. Yakalanan ürünün sergilediği hareketlerin bedene iletilmemesi, ana beden-köstek bağlantısının fırdöndü ile yapılması sonucu sağlanabilir. Böylece av takımının etkin bir şekilde ava devam etmesi ve yakalanan balığın kaçma şansının azaltılması mümkün olur. Diğer yandan av takımının hedef türün olduğu mevkide konumlandırabilmesi av verimini direk etkiler. Orta suda yemlenen balıkların avcılığı için dip paraketalarının kullanılması sonuç vermez. Bu yüzden av takımı yüzdürücü ve batırıcılarla askıya alınarak av takımının istenilen bölgeye yerleştirilmesi avcılıkta başarıyı sağlar. Ek olarak çayırlık bir alanda kullanılan, dip paraketanın da yemlerin çayırların arasına girerek avcılık dışı kalması kösteklere eklenecek yüzdürücülerle sağlanabilir. Ayrıca batırıcılar av takımının akıntı ile sürüklenmesini önlemektedir. Av takımının operasyon yapılacağı yerde bulundurulması av etkinliği ve av takımının geleceği açısından önemlidir. Su altında akıntı veya yakalanan avın hareketi ile sürüklenen bir paraketa, dolaşıp karışabilir ve hatta çoğu zaman kaybedilir. Bu yüzden paraketalarda av takımının basma ve sonuna ağırlık ve şamandıra bırakılır. Şekil 3.2: Paraketa çapaları 3.5. Paraketa Çeşitleri ve Avcılık Tekniği Paraketa ile avcılık yöntemi, diğer av araçlarına göre daha zahmetli ve tecrübe isteyen bir avcılık operasyonu gerektirir. Av operasyonu öncesi paraketa takımının denize kanşmadan rahat bir şekilde dökülebilmesi için av takımının neta edilmesi gerekmektedir. Avlanılacak türe uygun yem seçilir ve hazırlanır. Yem hazırlama işlemi yemin türüne göre değişir. Örneğin sardalya ile yapılacak yemlemede yemler kesilir ve iğneye özenle takılır. Diğer yandan deniz patlıcanı ile yapılacak bir yemlemede yemin bir takım özel işlemlerden geçirilmesi gerekmektedir. Yemlenen iğneler tekrar sepetin kenarındaki mantara dikkatlice yerleştirilir. Av sahasına gelindiğinde paraketanın ucu, bir ucunda şamandıra diğer ucunda ayak taşı diye tabir edilen ipe, dipten bağlanarak hem av takımının yerinin belirlenmesi hem de takımın akıntı ile sürüklenmemesi sağlanmış olur. Tekne ağır yol veya kürekle kumluk eriştelik zemini olan 0-20 kulaçlık derinliklerde "S" çizerek hareket eder. Bu arada sepetin başında olan kişi sırası gelen iğneyi mantardan çıkararak yavaşça suya bırakır. Bu şekilde paragat denize bırakılmış olur. 53

60 Takımın denize dökülmesi sırasında sepetin içerisine yemli bir iğne mantardan kurtulup düşmüş ise bu iğnenin sepetten çıkarılmasına çalışılmamalı tereddüt etmeden o köstek bedene en yakın yerinden kesilmelidir. Operasyon sabah gün ağarmadan veya akşam güneş batımına yakın başlar. Yemin türü ve av sahasına göre 1-3 saat sonra toplanır. Takımın toplanması kürekle olur. Önce ayak taşı ve şamandıra tekneye alınır daha sonra Paraketa sepetin içerisinde istiflenmeye başlanır. Sırası gelen iğne eğer varsa yeminden temizlenerek mantara sırası ile dizilir. Paragattaki balıklar canlı ve mücadeleci olduğundan takımın toplanması sırasında teknede bir kepçe bulundurmak esastır ve balıklar bu kepçe yardımıyla tekneye alınmalıdır. Paraketa takımları kullanma şekline ve yerine göre dört grupta incelenebilir: Dip paraketaları Dipüstü paraketaları Pelajik paraketalar Vertikal paraketa Dip Paraketalar Deniz, göl veya akarsuların dip zeminine av takımının uzatılması, bırakılması şekliyle av yapan bu takımda iğne yer alır. Ana beden, köstekler ve iğneler zemin üzerinde yer alır. Takımda ayaktaşı hariç batırıcı ve yüzdürücü bulunmaz. Şekil 3.3: Geleneksel dip paraketası Dip paraketaları genelde avcılığı yapılmak istenilen balıkların geçiş yaptığı, toplandığı, yemlendiği kırmalık, kumluk ve kumluk ağırlıklı olan eriştelik kıyısal bölgelerde bırakılır. Ülkemizde çipura, mercan, fangri mercan, sinagrit, trança, kalkan, orfoz vs. dip paragatları ile avlanmakatadır Dipüstü Paraketaları Zikzak paraketa Şamandıra köstekli paraketa Dipüstü set paraketa 54

61 Zikzak Paraketa Semipelajik türlerin avcılığında kullanılan paraketa modelidir. Av takımı üzerinde belirli uzunluklarla bir yüzdürücü bir batırıcı donatılarak oluşturulur. Suda duruşu zikzak şeklinde olduğundan adı buradan gelir. Yem kaybının azaltılması ve dip üstünde farklı derinliklerde avlanmayı sağlayan paraketa modeli ülkemizde geleneksel paraketanın operasyon zorluğu nedeniyle pek yaygın kullanılmamaktadır Şamandıra Köstekli Paraketa Şekil 3.4: Zikzak paraketa Dip paraketaların kösteklerine şamandıra bağlantısı ile oluşturulmaktadır. Bu av takımında amaç eriştelik yerlerde yemin otlar arasına girip kaybolmasını önlemek olarak sıralanabilir. Ülkemizde çipura avcılığında kullanılan dip paraketaları iğne diplerine yüzdürücüler takılarak kullanılmaktadır. Bu av takımının dizaynında dikkat edilecek hususlar yüzdürücünün balığı korkutmayacak şekilde ve boyutta takıma donatılabilmesi ve av takımının tamamen yüzdürülmesidir. Şekil 3.5: Şamandıra köstekli paraketa 55

62 Dipüstü Set Paraketa Dip paraketa ile avcılığın mümkün olmadığı, taşlık kayalık yerlerde, av takımının zeminden 1-2 kulaç yukarıda asılı durabilecek şekilde donatıldığı paragatlardır. Takımın her iki ucunda ayak takımları mevcuttur. Belirli aralıklar ile yüzdürücüler donatılır. Av takımının çok yükselmesini önlemek amacıyla takım belirli uzunlukta ayaktaşı halatları ile zemine sabitlenir Pelajik Paraketa Şekil 3.6: Dipüstü set paraketa Herhangi bir yerde sabitlenmeyip akıntıyla sürüklenen takımlardır. Genellikle pelajik balıklardan kılıç ve orkinos avcılığında kullanılır. Bu yüzden balık yakalandığında yorulmasını sağlayacak şamandıralar su yüzeyinde yer alır. Operasyonda balık yakalandığını anladığında suyun dibine doğru dalmaya başlar. Yüzdürücüler bir süre daldırılır. Gücü kalmadığında kendini serbest bırakan balık avlanır. Paraketalar genelde balıkların geçit yaptığı boğazlarda ve göç yerlerinde uygulanır. Balıkların geçit derinliği tespit edilerek şamandıra ipleri ayarlanır. Köstekler çelik tel, zincir yaka olup, ana bedene genelde klips ile takılır. Operasyonda av takımı serbest bırakılacağı gibi teknenin bodoslamasına bağlanarak tekneyle birlikte akması sağlanır. Genellikle gece avcılık yapılır. Av takımı 8-10 saat denizde bırakılır. Yem olarak sardalya salkım şeklinde veya bir tek uskumru sırtından suda yüzer durumda kalacak şekilde takılır. Ülkemizde kılıç balığı avcılığı Çanakkale, Çeşme açıkları ve Fethiye yöresinde yaygın olarak yapılmaktadır. Şekil 3.7: Peiajik paraketa 56