ÝÇÝNDEKÝLER. Motorlarýn elektriksel korunmalarý...18 Toleranslar...19 Motor sipariþlerinde istenen bilgiler...19 ÝÞLETME DEÐERLERÝ

Transkript

1

2 ÝÇÝNDEKÝER OTOR TÝPERÝNDE ÝGEERÝN TANII... TANDARTAR VE TAVÝYEER... EKANÝK YAPI Gövde ve yatak taþýyýcý kapaklar... ahfaza koruma dereceleri... oðutma... Uç baðlantý kutusu... Kablo giriþi... Yataklar...5 abit bilya rulmanlý standart tasarým...5 Yatak düzenleri...5 ilindirik makara rulmanlý güçlendirilmiþ tasarým... Yataklama düzeni... Yataklarýn bakýmý... Ýzin verilebilir mekanik kuvvetler... Radyal kuvvetler...7 abit bilya rulmanlý standart tasarým...7 ilindirik makara rulmanlý güçlendirilmiþ tasarým...7 Eksenel dýþ kuvvetler... abit bilya rulmanlý standart tasarým... ilindirik makara rulmanlý güçlendirilmiþ tasarým...9 il ucu... 0 Titreþim...0 Gürültü düzeyi...0 Boya...0 Depolama...0 Yapým biçimleri ve kurulma düzenleri... EEKTRÝKE YAPI Gerilim ve frekans... Anma gücü... Aþýrý yüklenebilme... Anma momenti... Yalýtým sýnýfý... Frekans dönüþtürücüden beslenen kafesli asenkron motorlar hakkýnda genel bilgiler... Kafesli asenkron motorlarýn hýz ayarý... Kafesli asenkron motor hýzýnýn anma hýzý altýnda ayarlanmasý... Kafesli asenkron motor hýzýnýn anma hýzý üzerinde ayarlanmasý... Çalýþma türleri...5 Kalkýþ sýklýðý... Kalkýþ süresi...7 Uç baðlama ve yolverme yöntemleri... * yolverme... * Dolaylý yolverme... * Yumuþak yolverme... otorlarýn elektriksel korunmalarý... Toleranslar...9 otor sipariþlerinde istenen bilgiler...9 ÝÞETE DEÐERERÝ Yüksek verimli motorlar Alüminyum gövde kutuplu, 000 d/dak...0 kutuplu, 500 d/dak...0 Yüksek verimli motorlar Dökme demir (pik) gövde kutuplu, 000 d/dak... kutuplu, 500 d/dak... Verimi arttýrýlmýþ motorlar kutuplu, 000 d/dak Alüminyum gövde... kutuplu, 000 d/dak Dökme demir (pik) gövde... kutuplu, 500 d/dak Alüminyum gövde... kutuplu, 500 d/dak Dökme demir (pik) gövde...5 kutuplu, 000 d/dak Alüminyum gövde... kutuplu, 000 d/dak Dökme demir (pik) gövde... kutuplu, 750 d/dak Alüminyum gövde...7 kutuplu, 750 d/dak Dökme demir (pik) gövde...7 Çift devirli motorlar 500/000 d/dak, Yük momenti sabit Dahlander Baðlantý /500 d/dak, Yük momenti sabit Dahlander Baðlantý /500 d/dak, Yük momenti sabit Ayrý argý /000 d/dak, Yük momenti deðiþken Dahlan. Baðlantý /500 d/dak, Yük momenti deðiþken Dahlan. Baðlantý /500 d/dak, Yük momenti deðiþken Ayrý argý... BOYUTAR Ayaklý motor boyutlarý: Alüminyum gövde... Dökme demir gövde...5 Flanþlý motor boyutlarý: Flanþ biçimi A, DIN EN 50 7 Alüminyum gövde... Flanþ biçimi A, DIN EN 50 7 Dökme demir gövde...7 Ayaklý ve flanþlý motor boyutlarý: Flanþ biçimi A, DIN EN 50 7 Alüminyum gövde... Flanþ biçimi A, DIN EN 50 7 Dökme demir gövde...9 Flanþlý motor boyutlarý: Flanþ biçimi C, DIN EN 50 7 Alüminyum gövde...0 Flanþ biçimi C, DIN EN 50 7 Dökme demir gövde...0 Ayaklý ve flanþlý motor boyutlarý: Flanþ biçimi C, DIN EN 50 7 Alüminyum gövde... Flanþ biçimi C, DIN EN 50 7 Dökme demir gövde... YEDEK PARÇA... KAYIÞ KANAKARI... Düz kayýþ kasnaklarý... Dar Vkayýþ kasnaklarý... Bu katalogda verilen bilgileri, önceden ihbar etmeksizin, kýsmen veya tamamen deðiþtirme veya iptal etme hakkýný saklý tutarýz.

3 OTOR TÝPERÝNDE ÝGEERÝN TANII V. C A G E 00 a Çift devirli motorlarda, yük momenti hýzýn karesiyle orantýlý uygulamalar (Belirtilmediði hallerde yük momenti sabit uygulamalar) Kompakt motor (Küçük gövdeye büyük güç) Kutup sayýsý = Demir boyu : 000 d/dak : 500 d/dak : 000 d/dak : 750 d/dak Alüminyum alaþýmdan yapým (Belirtilmediði hallerde dökme demir yapým) Gövde uzunluðu : Kýsa : Orta : Uzun motor fazlý, kafes rotorlu asenkron il ekseninin tabandan yüksekliði (mm) (IEC 0 0) Tam kapalý, dýþ yüzeyden soðutmalý Yüksek verimli motorlar (cemep) TANDARTAR VE TAVÝYEER Bu katalog, Türk tandartlarý Enstitüsü T ve Uluslararasý Elektroteknik Komisyonu IEC tavsiyelerine uygun olarak 5 dan 00 yapý büyüklüðüne kadar fazlý, kafes rotorlu, tam kapalý, endüstride genel kullaným amacý ile imal edilen asenkron motorlarýn mekanik ve elektriksel deðerleri hakkýnda gerekli bilgileri vermek üzere hazýrlanmýþtýr. T T EN 50 7 asenkron motorlarý, aþaðýda belirtilmiþ standart ve tavsiyelere uygun olarak tasarlanýr, imal ve kontrol edilir. T 07 T 05 EN 0 0 T 0 EN 0 0 T 09 EN 0 05 T 0 EN 0 0 T EN 0 07 T EN 0 0 T EN 0 09 T 5 T 07 T 07 T HD 7 T EN 0 05 T 07 T EN 50 7 IEC * DIN/EN DIN EN 50 7 DIN EN 0 0 DIN EN 0 0 DIN EN 0 05 DIN EN 0 0 DIN EN 0 07 DIN EN 0 0 DIN EN 0 09 DIN EN 0 0 DIN EN 0 0 DIN EN 0 0 ekanik titreþim: þiddetin ölçülmesi, deðerlendirilmesi ve sýnýrlarý. DIN IEC 0 0 DIN EN 0 05 DIN 95 DIN 7 Ayaklý ve flanþlý döner elektrik makinelerinin boyutlarý ve anma güçleri. ýnýflandýrma ve performans. Döner elektrik makinalarýnda kayýplarýn ve verimin deneylerle belirlenmesi için metotlar. ahfazanýn koruma dereceleri. oðutma yöntemleri. Yapý biçimleri ve kurulma düzenlerinin simgeleri. Baðlantý uçlarýnýn iþaretlenmesi ve dönme yönü. Gürültü sýnýrlarý. Isýl koruma kurallarý. Yolverme özellikleri. Elektrik þebeke gerilimleri. Elektrik makinelerinin yalýtýmýnda kullanýlan malzemelerin iþletmedeki ýsýl kararlýlýk özelliklerine göre sýnýflandýrýlmasý. Uç baðlantý kutusu kablo giriþleri. ilindirik mil uçlarý. * IEC 0 0 sýrasýyla ayaklý ve flanþlý döner elektrik makinelerinin sadece boyutlarýný ve anma güçlerini tanýmlar, ancak anma güçleri ile yapý büyüklükleri arasýnda herhangi bir iliþki kurmaz. Buna mukabil T EN 50 7 ve DIN EN 50 7 sýrasýyla ayaklý ve flanþlý döner elektrik makinelerinin yapý büyüklüklerine göre boyut ve anma güçlerini tanýmladýklarý gibi aralarýndaki iliþkiyi de belirtir.

4 EKANÝK YAPI Gövde, yatak taþýyýcý kapaklar ve flanþlar otorlarýn gövdelerinde, yatak taþýyýcý kapaklarýnda ve flanþlarýnda kullanýlan malzemeler yapý büyüklüklerine göre aþaðýdaki tabloda verilmiþtir. Yapý Büyüklüðü Gövde Kapaklar Alüminyum Alüminyum veya Dökme Demir Dökme Demir Bütün motorlarýn ayaklarý gövdeye sabit olarak birlikte dökülmüþtür.... yapý büyüklüðündeki motorlarda iki adet kaldýrma halkasý gövdeye sabit olarak birlikte dökülmüþtür. Ayrýca... yapý büyüklüðündeki motorlarda isteðe baðlý olarak DIN 5 e uygun kaldýrma halkasý takýlabilir. Yapý büyüklüðü arasýndaki bütün motorlarda kaldýrma halkasý (DIN 5) vardýr. ahfaza koruma dereceleri Alüminyum Alüminyum veya Dökme Demir Dökme Demir Flanþlar B5 B/Küçük B/Büyük Alüminyum Alüminyum veya Dökme Demir Dökme Demir Alüminyum Dökme Demir Koruma derecesi, T 09 EN 0 05 e uygun olarak Uluslararasý Koruma kelimelerinin Ýngilizce baþ harfleri olan IP ve iki karakteristik rakamla belirtilir. Alüminyum Dökme Demir imgesi IP 55 IP 5 Birinci rakam Rastgele dokunmaya ve yabancý cisim giriþine karþý koruma ahfazanýn içindeki hareketli gerilimli bölümlere rastgele dokunmaya karþý tam koruma. Zarar verici miktarda toz birikimine karþý koruma. Toz giriþi tam olarak önlenmemiþ olmakla birlikte, motorun çalýþmasýný etkileyecek miktarda tozun mahfazanýn içine girmesine engel olunmuþtur. Ýkinci rakam uya karþý koruma Herhangi bir doðrultudan makinenin üzerine püskürtülen suyun zarar vermesine karþý koruma. Gemi güvertesinde fýrtýnada, veya basýnçla püskürtülen suyun makinenin içine girerek zarar vermesine karþý koruma. Not: Bu standart, patlayýcý ortamda çalýþtýrýlmasý öngörülen makineler ile, nem, korozyona neden olan buharlar, böcek ve mantar gibi olaðandýþý iþletme koþullarýnýn gerektirdiði özel koruma derecelerini kapsamaz. elektrik motorlarý tozlu ve nemli ortamlarda çalýþabilecek þekilde IP 55 koruma derecesine uygun olarak imal edilir. Bu nedenle motorlar, ýlýmlý atmosferik þartlara karþý herhangi bir özel önlem almaya gerek olmadan, üstü örtülü dýþ ortamda iþletmeye alýnabilir. otorlar doðrudan gelen güneþ ýþýnlarýndan korunmalýdýr. Ancak, açýk ortamda çalýþma, ýslaklýk derecesinde nem, korozyon yapýcý kimyasal veya kýyýsal atmosfer gibi aþýrý sert iklim koþullarýna karþý, aþaðýda kýsaca ifade edilen gerekli koruyucu önlemler alýnmalýdýr. Özel koruyucu boya kullanýlmalý, Koruma derecesi IP 5 öngörülmeli, Aþýrý neme karþý sargý baþlarý özel bir lakla korunmalý, Atmosfere açýk her türlü düþey kurulmalarda, mil kenarlarýndan motorun içine su sýzmasýna karþý, þu çözümler motorun soðutma düzenini engellemeyecek bir biçimde uygulanmalýdýr : il ucu aþaðýda : Koruyucu ek bir kapakla (Kanopi) örtülmeli, il ucu yukarýda : Özel bir koruyucu kapakla örtülmeli veya yatak sýzdýrmazlýk contasý takýlmalýdýr. u yoðunlaþmasý olayýna karþý alýnacak önlemler ise þöyledir : Plastik tapa ile kapatýlmýþ su boþaltma delikleri, motorun yapý biçimi/kurulma düzenine uygun olarak mahfazasýnýn en alt noktasýna açýlýr ve daima temiz tutulmalýdýr. Tapalar çýkarýlýrsa, motor mahfazasýnýn koruma derecesi IP olur.

5 Bununla beraber tam kapalý motorlarýn gövde içi sýcaklýðýný daima öngörülen düzeyde tutarak su yoðunlaþmasýný önlemek en uygun yöntemdir. Bunun için aþaðýdaki uygulamalarý tavsiye ederiz. otorun ön ve arka sargý baþlarýna aþaðýdaki çizelgede tavsiye edilen toplam güçlerde iki adet ýsýtýcý yerleþtirilmelidir. Ancak ýsýtýcý, motor çalýþtýrýlmadan önce devre dýþý býrakýlmalýdýr. Tavsiye edilen ýsýtýcý güçleri Yapý büyüklüðü Gerilim V Isýtýcý Güç (Toplam) W veya Diðer bir çözüm, motoru besleyen gerilimin kesilmesinden sonra, bir ototransformatör vasýtasý ile U ve V uçlarýna motor besleme geriliminin % u kadar düþük bir gerilim ve anma akýmýnýn % u kadar bir akým uygulamaktýr. oðutma (T 0 EN 0 0) Yapý büyüklüðü 5 olan motorlarýn soðutma pervanesi yoktur (IC 0), serbest yayýlýmla soður. Yapý büyüklüðü...00 olan motorlar, çelik sacdan yapýlmýþ delikli mahfaza kapaðý içinde çalýþan soðutucu bir pervane ile dýþ yüzeyden soðutulur (IC ). Pervane mahfaza tasýnýn arka yüzeyinde, standart deney parmaðýnýn koþullarýna uygun ve yeteri kadar hava geçiþine elveriþli delikler açýlmýþtýr.... yapý büyüklüðündeki motorlarýn soðutma pervaneleri yüksek nitelikli güçlendirilmiþ Polyamid malzemeden, 00 yapý büyüklüðünün ise alüminyum alaþýmdan imal edilir. oðutma pervanesi, motorun arka tarafýndaki mil çýkýþýna tespit edilmiþ olup, dönüþ yönüne baðlý olmaksýzýn çalýþýr. Uç baðlantý kutusu Bütün uç baðlantý kutularý IP 5 koruma derecesine uygun olup, þebeke kablo giriþinin her iki taraftan kolayca yapýlabilmesi için º döndürülebilecek þekilde motorun ön üst kýsmýna yerleþtirilmiþtir. Genel yapýmda motorlar adet sabit uca sahiptir ve uç baðlantý kutusu içinde gövde ile doðrudan temaslý bir topraklama vidasý vardýr yapý büyüklüðündeki motorlarýn uç baðlantý kutularý yüksek nitelikli güçlendirilmiþ Polyamid malzemeden,... yapý büyüklüðünde olanlarýn korozyona dayanýklý basýnçlý pres döküm alüminyum alaþýmdan, 00 yapý büyüklüðünün ise dökme demirdendir. Ýstek üzerine... yapý büyüklüðündeki motorlarýn uç baðlantý kutularý korozyona dayanýklý basýnçlý pres döküm alüminyum alaþýmdan imal edilir. Kablo giriþi Uç baðlantý kutusuna kablo giriþleri T 07 / DIN 95 e uygun olarak ve DIN EN 50 ye göre imal edilen rakorlar veya özel istek halinde Etanj (IP ) rakorlar vasýtasý ile saðlanýr. Yapý büyüklüðü Kablo giriþ rakoru Rakor sayýsý En büyük kablo dýþ çapý mm En büyük iletken kesiti Toplam mm Baðlantý ucu ölçüsü Pg Pg Pg Pg 9 Pg Pg Pg 7 * , x 5x5 x x 0x x x55 * Rakor yerine kablo giriþ delikleri vardýr. (Ø mm)

6 Yataklar otorlarda yüksek nitelikli, ses kontrolu yapýlmýþ sabit bilyalý rulmanlar (DIN 5) veya silindirik makaralý rulmanlar (DIN 5) kullanýlýr. elektrik motorlarýnda tek sýralý sabit bilya rulmanlý tasarým standart olarak sunulur. Aþaðýda Þekil, ve te gösterilen yataklama düzenindeki standart tasarým rulmanlarýn taþýyabileceði radyal ve eksenel kuvvetler sayfa 7 ve deki çizelgelerde verilmiþtir. ve üstü yapý büyüklüðündeki motorlarda, motor mil ucuna uygulanan radyal kuvvet sayfa 7 de verilen deðerlerin üstündeyse, daha fazla radyal kuvvet taþýma kapasitesine sahip silindirik makara rulmanlý tasarým seçilmelidir (Þekil ). Eðer, motor mil ucuna uygulanan eksenel kuvvet sayfa 7 de verilen deðerlerin üstündeyse, özel tasarým gerekebileceðinden lütfen bize danýþýnýz. abit bilya rulmanlý standart tasarým Yapý büyüklüðü Kutup sayýsý Önrulman Arkarulman Þekil No. 09 ZZ C 0 ZZ C ZZ C 00 ZZ 0 ZZ 0 ZZ 0 ZZ 05 ZZ 0 ZZ 0 ZZ 09 ZZ C 0 ZZ C ZZ C Yapý büyüklüðü Kutup sayýsý Önrulman Arkarulman Þekil No. ZZ C 5 ZZ C 5 ZZ C ZZ C C C C C C C ZZ C 5 ZZ C abit bilya rulmanlý yataklarýn eksenel boþluðu, öngerilimli yay (Þekil ve ) veya helezon yaylar (Þekil ) ile sýnýrlanýr. Böylece, yatak titreþimleri ve gürültüsü en aza indirildiði gibi, rulman ömrü de uzar. Yataklama düzenleri Yaðlama Nipelleri Ön erbest yatak (Yay gerilmeli) Þekil Þekil Þekil Arka erbest yatak Ön erbest yatak (Yay gerilmeli) Arka abitlenmiþ yatak Ön erbest yatak (Yay gerilmeli) 5... yapý büyüklüðündeki motorlarda (Þekil ) ve... yapý büyüklüðündeki motorlarda (Þekil ) imalatçýsý tarafýndan ömür boyu yaðlanmýþ, her iki tarafý kapalý (ZZ) sabit bilyalý rulmanlar kullanýlýr yapý büyüklüðündeki motorlarda uygulamanýn gerektirdiði hallerde, milin eksenel yönde oynamasýný engellemek için, istek üzerine Þekil deki gibi sabitlenmiþ yataklama düzeninde imalat yapýlýr yapý büyüklüklerindeki (Þekil ) motorlarda açýk tip sabit bilyalý rulmanlar kullanýlmakta olup, iþletme esnasýnda yaðlamak için nipeller bulunur. Rulman ile rulman tutucu dýþ kapak arasýndaki yað tutucu disk, gresi rulman içerisinde tutar yapý büyüklüðündeki motorlarda sayfa de belirtilenlerden daha yüksek eksenel kuvvetler için, istek üzerine her iki tarafý kapalý (ZZ) veya açýk (yaðlama nipelli) sabit bilyalý, eþ rulmanlý tasarýmda imalat yapýlýr. Ýzin verilebilir eksenel dýþ kuvvetler için bize danýþýnýz. Ön ve arka kapaklara lastik toz contalarý (Vring) konur. Ýstek üzerine yað keçesi öngörülebilir. Arka abitlenmiþ yatak 5

7 ilindirik makara rulmanlý güçlendirilmiþ tasarým (Yüksek radyal kuvvetler için) ve üstü yapý büyüklüðündeki motorlarda kayýþ/kasnak tahriki kullanýlýyorsa, silindirik makara rulmanlý tasarýmý seçmeniz önerilir yapý büyüklüðündeki motorlarda silindirik makara rulmanlý güçlendirilmiþ tasarým, yaðlama nipelli konstrüksiyonda (Þekil ) imal edilir. Ýzin verilebilir radyal kuvvetler sayfa 7 de, eksenel kuvvetler ise sayfa 9 da verilmiþtir. Yataklarýn bakýmý Rulmanlar, içerisinde oksitlenme ve korozyon önleyici maddeler bulunan, mineral esaslý, lityum sabunlu, viskozite derecesi ve çalýþma sýcaklýðý 0ºC...+0ºC olan DIN 5 5 e uygun gresle yaðlanýr. Ancak motor normal ortam sýcaklýk sýnýrlarý dýþýnda iþletmeye alýnacak ise, çalýþma koþullarýna uygun bir gres seçilmelidir. Rulmana konulacak gres miktarý, rulman iç boþluk hacminin yaklaþýk / ü kadar olmalýdýr. Parmak hesabý ile kullanýlacak gresin gram cinsinden miktarý, en az rulman iç çapý (mm) kadar olmalýdýr. Yaðlama nipelli rulmanlar (Þekil ve ), Ýþletme ve Bakým Talimatý kitapçýðýnýn 0. sayfasýndaki tavsiyelere uygun olarak yaðlanmalýdýr. Bununla beraber elveriþsiz koþullarda çalýþan motorlarda rulmanlar engeç yýlda bir veya daha kýsa aralýklarla yaðlanmalýdýr. Kullanýlan kavramalar iþletme esnasýnda mile radyal veya eksenel kuvvetler uygulamýyorsa, yatay kurulma düzenindeki motorlarýn rulman anma ömrü en az saattir. ayfa 7, ve 9 daki izin verilebilir radyal ve eksenel kuvvetler saat anma ömrüne ve 50 Hz lik þebeke frekansýna göre hesap edilmiþtir. Pratikte ise rulmanlarýn büyük bir kýsmýnýn ortalama gerçek ömrü anma ömründen yaklaþýk 5 kat daha uzundur. Ýzin verilebilir mekanik kuvvetler Ýzin verilebilir eksenel ve radyal kuvvetler, ilgili çizelgelerde Newton (N) biriminde verilmektedir. Eðer rulman üzerine gelen eksenel ve radyal kuvvetler verilen deðerlerden büyük ise, doðru yatak düzenini seçebilmemiz için motorun yapý büyüklüðü, biçimi ve kurulma düzeni, iþletme þekli, çalýþma devri, yük uygulama noktasý, yükün özelliði (büyüklüðü, yönü, sabit veya deðiþkenliði), tahrik edilen makinenin tipi, tahrik þekli (Kasnak, diþli çark, kavrama v.s. ile) gibi bilgiler sipariþte belirtilmelidir. Ýzin verilebilir radyal kuvvetler F r = Radyal kuvvet (N) X = il faturasý ile kuvvet uygulama noktasý arasýndaki mesafe (mm). X max ölçüsü mil uzunluðuna eþittir. Kasnak ekseni mil uzunluk ölçüsünün içinde kalmalýdýr. F r = P.k D.n 0 7 (N) P : otor gücü (kw) n : Tam yükteki hýz (d/dak) D : Kasnak çapý (mm) k : Kayýþ gerginlik katsayýsý (yaklaþýk) Yapý büyüklüðü Kutup sayýsý Önrulman Arkarulman Þekil No. NU 09 E NU 0 E NU E NU E NU 5 E NU 5 E NU E NU E NU E NU E NU E NU E NU E 09 C 0 C C C 5 C 5 C C C C C C C C Düz kayýþ ve avara kasnakla tahrik için : k= Vkayýþ ile tahrik için : k=5 Düz kayýþ ve çoklu Vkayýþ ile avara kasnaksýz tahrik için : k= Yataklama düzeni Yaðlama Nipelleri Þekil Ön : akaralý rulman Arka : abitlenmiþ yatak ilindirik makara rulmanlý (NU serisi) tasarýmýnýn kullanýldýðý motorlarda, iþletme esnasýnda radyal kuvvet çok küçük olursa rulmanýn yuvarlanma yüzeyleri ile makaralarý arasýnda kaymalar meydana gelir ki, bu da makaralarýn kýzaklanmasýna, dolayýsýyla rulman ömrünün kýsalmasýna neden olur. Eðer radyal kuvvet çok küçükse veya þiddetli þok yükler veya titreþim varsa özel yataklama konstrüksiyonu gerekebileceðinden lütfen bize danýþýnýz.

8 Ýzin verilebilir radyal kuvvetler abit bilya rulmanlý standart tasarým (Eksenel kuvvet Fa = 0) Yapý büyüklüðü d/dak X 0 N X max N d/dak X 0 N X max N d/dak X 0 N X max N X 0 N d/dak X max N ilindirik makara rulmanlý güçlendirilmiþ tasarým (Eksenel kuvvet Fa = 0) Yapý büyüklüðü d/dak X 0 N X max N d/dak X 0 N X max N d/dak X 0 N X max N X 0 N d/dak X max N

9 Ýzin verilebilir eksenel dýþ kuvvetler abit bilya rulmanlý standart tasarým YATAY Ý Yapý büyüklüðü Çekme Ýtme F r = 0 max. F r X o da X max da N N kutuplu (000 d/dak) kutuplu (500 d/dak) DÝKEY Ý il aþaðý il yukarý Kuvvet aþaðý Kuvvet yukarý Kuvvet aþaðý Kuvvet yukarý max. F F r = 0 r max. F F X o da X max da r = 0 r max. F F X o da X max da r = 0 r max. F F X o da X max da r = 0 r F X o da X max da r = 0 N N N N N N N N N N N N N N * * * * * kutuplu (000 d/dak) * kutuplu (750 d/dak) * Bu deðerler için lütfen danýþýnýz

10 Ýzin verilebilir eksenel dýþ kuvvetler ilindirik makara rulmanlý güçlendirilmiþ tasarým YATAY Ý DÝKEY Ý Yapý Çekme Ýtme il aþaðý il yukarý Kuvvet aþaðý Kuvvet yukarý Kuvvet aþaðý Kuvvet yukarý büyüklüðü max. F F r = 0 r max. F F X o da X max da r = 0 r max. F F X o da X max da r = 0 r max. F F X o da X max da r = 0 r max. F F X o da X max da r = 0 r X o da X max da F r = 0 N N N N N N N N N N N N N N N N kutuplu (000 d/dak) * * * kutuplu (500 d/dak) kutuplu (000 d/dak) kutuplu (750 d/dak) * Bu deðerler için lütfen danýþýnýz * * * * * Bütün deðerler : En az saatlik 0 rulman ömrüne göredir. 50 Hz frekans içindir. 0 Hz þebekeler ve çok devirli motorlar için lütfen danýþýnýz. 9

11 il ucu tandart imalatýmýzda motorlarýn mil ucu tek taraflýdýr ve uygun kama takýlýr (T EN 50 7 / IEC 0 0). Ayrýca mil ucuna DIN biçim D ye uygun diþ çekilir. Ýstek halinde motorlar her iki tarafýnda mil ucu bulunacak biçimde imal edilebilir. il ucunun salgýsý, flanþ faturasýnýn eþ merkezliliði ve yüzeyinin dikliði T EN 50 7 / IEC 0 0 de belirtilen normal sýnýf sýnýrlarý içerisindedir. Ýstek halinde Duyarlý sýnýf toleransýnda da imalat yapýlýr. Titreþim tandart motorlarýmýzýn rotorlarýnýn dinamik balansý DIN EN 0 0 de belirtilen normal mekanik titreþim sýnýfýna uygun olarak, mil ucuna konan YARI KAA ile komple yapýlýr. Bu nedenle motorun mil ucuna takýlan kasnak, diþli, kavrama v.b. iletim elemanlarý ile pervanenin dinamik balansý, kama yuvasý açýlmadan önce düz bir malafa üzerinde alýnmalýdýr. Gürültü düzeyi Genel amaçlý elektrik makinelerinde gürültü düzeyinin sýnýrlarý T EN 0 09 da belirtilmiþtir. elektrik motorlarýnda gürültü düzeyi belirtilen sýnýrlarýn oldukça altýndadýr. Gürültünün ana kaynaðý vardýr :. anyetik kuvvetler : tator paketini radyal doðrultuda titreþime zorlar.. Rulmanlar : Bilya ve makaralar geometrik yapý bozukluðuna baðlý olarak gürültü yaparlar.. oðutma pervanesi : Havalandýrma sesi denilen gürültüyü çýkarýr. Bu ana gürültü kaynaðý içinde en etkili olaný genellikle pervanedir. Özellikle büyük motorlarda bu durum açýkça hissedilir. Ýstek halinde gürültüyü azaltmak için özel önlemler alýnabilir. Hava ortamýnda yayýlan gürültü, ses geçirmez ve yankýsýz deney odasýnda, DIN EN e uygun olarak saptanýr. db (A) birimindeki yüzey ses basýncý düzeyi motor yüzeyinden m mesafedeki deðiþik yerlerde yapýlan ölçümlerde, ses ölçüm cihazýnýn A skalasýnda okunan ses basýncý deðerlerinin ortalamasýdýr. Tolerans +db (A). Aþaðýdaki deðerler 50 Hz þebeke frekansý için geçerlidir. 0 Hz için deðerler yaklaþýk db(a) artar. Yapý büyüklüðü kutup db(a) kutup db(a) kutup db(a) kutup db(a) * Bu deðer için lütfen danýþýnýz. Boya tandart ve motorlar RA 70 (DIN ) gri renkli, motorlar ise RA 5007 (DIN ) mavi renkli koruyucu boya ile boyanýr. Ýstek halinde aþýrý nemli atmosfere, kimyasal maddelere ve mikroorganizmalara karþý dayanýklý özel bir dýþ boya uygulanýr. Depolama otorlar uzun müddet depolanacaksa; nemsiz, titreþimsiz, temiz ve iyi havalandýrýlmýþ yerlerde muhafaza edilmeli ve iþletmeye alýnmadan önce yalýtým dirençleri ölçülerek gerekiyorsa sargýlarý kurutulmalýdýr. (Bkz. Ýþletme ve Bakým Talimatý ayfa ve 5) Yüzey sesbasýncý düzeyi *

12 Yapým biçimleri ve kurulma düzenleri (T EN 0 07) Ayaklý Ayaksýz, flanþlý Þekil imge Açýklama Yapý Büyüklüðü Þekil imge Açýklama Yapý Büyüklüðü I B I 00 Tabana kurulu I B5 I 00 Flanþtan kurulu. Flanþ biçimi A, FF I B I 05 Duvara kurulu. Tahrik tarafýndan bakýldýðýnda ayaklar solda I V I 0 Altta flanþtan kurulu. Flanþ biçimi A, FF il ucu aþaðý doðru I B7 I 0 Duvara kurulu. Tahrik tarafýndan bakýldýðýnda ayaklar saðda I V I 0 Üstte flanþtan kurulu. Flanþ biçimi A, FF il ucu yukarý doðru I B I 0 Tavana kurulu I B I 0 Flanþtan kurulu. Flanþ biçimi C, FT 5... I V5 I 0 Duvara kurulu. il ucu aþaðý doðru I V I Altta flanþtan kurulu. Flanþ biçimi C, FT il ucu aþaðý doðru I V I 0 Duvara kurulu. il ucu yukarý doðru I V9 I Üstte flanþtan kurulu. Flanþ biçimi C, FT il ucu yukarý doðru Ayaklý, flanþlý Ayaksýz, ön kapaksýz I B5 I 00 Tabana kurulu, flanþtan baðlantýlý. Flanþ biçimi A, FF I B9 I 90 Gövde alnýndan kurulu I V5 I 0 Duvara kurulu, Flanþtan baðlantýlý Flanþ biçimi A, FF il ucu aþaðý doðru I V I 9 Gövde alnýndan kurulu. il ucu aþaðý doðru I V I 0 I B I 0 I V5 I I V9 I Duvara kurulu, Flanþtan baðlantýlý Flanþ biçimi A, FF il ucu yukarý doðru. Tabana kurulu, flanþtan baðlantýlý. Flanþ biçimi C, FT Duvara kurulu, Flanþtan baðlantýlý Flanþ biçimi C, FT il ucu aþaðý doðru. Duvara kurulu, Flanþtan baðlantýlý Flanþ biçimi C, FT il ucu yukarý doðru. Ayaklý, ön kapaksýz I V9 I 9 Gövde alnýndan kurulu. il ucu yukarý doðru I B5 I 0 Tabana kurulu, gövde alnýndan baðlantýlý

13 Gerilim ve Frekans EEKTRÝKE YAPI otorlar standart olarak V anma gerilimine ve 50 Hz frekansa göre imal edilir. Ýstek üzerine V a kadar gerilimlere ve 500 Hz frekanslara göre imalat yapýlýr. Anma gerilimindeki ±%5 ve frekansýndaki ±% ndaki deðiþmeler pratik olarak motor gücünde herhangi bir deðiþikliðe neden olmaz. Ýzin verilebilir gerilim deðiþikliðinin alt ve üst sýnýr deðerlerinde devamlý çalýþan motorlarýn sýcaklýðý, sargý yalýtým sýnýfýna göre izin verilen sýcaklýk artýþ sýnýrýnýn en fazla 0K üzerine çýkabilir. 50 Hz frekansa göre imal edilmiþ motorlar genellikle 0 Hz frekanslý bir þebekeye baðlanabilir. Bu durumda, çeþitli gerilimlerdeki yeni iþletme deðerlerini bulmak için, katalog deðerleri çizelgede verilen yaklaþýk katsayýlar ile çarpýlýr. 50 Hz 0 Hz Anma Þebeke Tam yükte çalýþma deðerleri gerilimi gerilimi V V Güç Hýz I N N I A /I N A / N K / N I 0 0 * * * * * 0 Hz e göre özel sargý,5,,5,5,,5,,5,,5,5,,5,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,5,5,5,5 Anma gücü Anma gücü P N motorun plakasýnda belirtilen ve anma deðerlerinde milinde verdiði mekanik güçtür. Etkin güç P, motorun þebekeden çektiði güç olup, kayýplar nedeni ile milinde verdiði mekanik güçten daha büyüktür. P (W) =. U. I. Cos j Verim (h), mekanik gücün etkin güce bölümüdür. Katalogda verilen verim deðerleri IEC 0 0 ye göre kayýplarýn toplanmasý yöntemiyle hesaplanmýþtýr. Bu katalogda verilen anma güçleri, anma gerilim ve frekansýnda, 0ºC ortam sýcaklýðýnda, deniz seviyesinden 000 m yüksekliðe kadar olan yerlerde ve sürekli iþletme () türünde, motorun milinde verdiði mekanik güçtür. F yalýtým sýnýfýnda imal edilen standart motorlarý 0ºC ý aþan ortam sýcaklýklarýnda ve 000 m den daha yüksek yerlerde çalýþtýrýldýklarýnda, anma güçleri aþaðýdaki oranlarda deðiþir. 7 7,0 7 7, , 5 0, 5 5,0 5 5,0, 5, 5, 7, 7 Ortam sýcaklýðý C < Yükseklik m Anma gücü % Anma gücü % Eðer ortam sýcaklýðý ve yüksekliði her ikisi birlikte deðiþirse, izin verilen yeni gücü bulmak için anma gücünü yükseklik ve sýcaklýða ait katsayýlarla çarpýnýz. Eðer güç azalmasý % 5 i geçerse, düþük kullaným faktörüne baðlý olarak, motorun çalýþma özellikleri elveriþsiz olur. Bu durumda lütfen bize danýþýnýz. 000 m nin üstündeki yüksekliklerde 5ºC lik ortam sýcaklýðý, her 00 m yükseklik artýþý için aþaðýdaki miktarlarda düþerse anma gücünde deðiþiklik olmaz. F yalýtým sýnýfý için,0ºc H yalýtým sýnýfý için,5ºc

14 Aþýrý yüklenebilme Rejim sýcaklýðýnda çalýþan standart bir asenkron motordan 5 dakika aralýklarla ve dakika süre ile anma akýmýnýn,5 katý kadar aþýrý akým geçerse motor sargýlarýna zarar verecek bir sýcaklýk yükselmesi meydana gelmez. tandart asenkron motorlar, anma gerilim ve frekansýnda çalýþýrken, anma momentinin, katýna kadar tedrici artan anlýk aþýrý momentlere 5 saniye süre ile dayanabilir. Yukarýda tanýmlanandan daha uzun süreli aþýrý yüklenebilmeler motorun büyüklüðü ve sýcaklýk artýþ karakteristiði ile aþýrý yükün süresi, sýklýðý ve aþýrý yüklemenin motor soðuk durumda veya rejim sýcaklýðýnda çalýþýrken uygulanmasýna baðlýdýr. Anma momenti otor milinden alýnan moment : Anma momenti (Nm) = 9550 kgf m = 9, Nm ~ 0 Nm Yolvermede motor momenti, çalýþtýrýlan makinenin karþý momentinin her zaman üstünde olmalýdýr. Yalýtým sýnýfý Anma gücü (kw) Anma hýzý (d/dak) tandart imalatýmýz motorlar F sýnýfýnda yalýtýlýr. Her ne kadar direnç metodu ile F sýnýfýnýn izin verilen sýcaklýk artýþ sýnýrý 05K ise de, motorlarý, daha uzun bir ömür ve daha iyi performansa sahip olmalarý için B sýnýfý sýnýrý (K) içinde çalýþacak þekilde tasarýmlanmýþtýr. Bu husus (dahil) yapý büyüklüðüne kadar olan motorlarýn 0ºC ve daha büyüklerin de 55ºC ortam sýcaklýklarýna kadar dayanabilmesine veya alternatif olarak sýrasý ile güçlerinin %5 ve %0 arttýrýlabilmesine veya besleme gerilimindeki zorlu þartlara karþý koyabilmesine imkan verir. Ýstek üzerine motorlar daha üstün bir yalýtým sýnýfý olan H (5K) sýnýfýnda üretilir. tandart imalatýmýzda kullanýlan yuvarlak bakýr emaye bobin teli iki kat () emayeli olarak üretilir. Birinci kat H (ºC) termal sýnýfýndaki polyesterimid ile, ikinci kat ise C (00ºC) termal sýnýfýndaki polyamidimid ile emayelenir. otor sargýlarý, titreþime karþý dayanýmý arttýrmak ve daha üstün bir ýsý geçirgenliði saðlamak için H sýnýfýnda sentetik bir verniðe (polyester) daldýrýlýr ve daha sonra piþirilerek kurutulur. tandart olarak imal ettiðimiz motorlarýn sargýlarý, tropikal iklim koþullarýna uygun biçimde yalýtýlmýþtýr. Böylece, normal iklim koþullarýndan baþka orta nemli yerlerde kullanýlabileceði gibi, saldýrgan gazlar, buhar ve yaðlý ortamlara karþý da dayanýklýdýr. Ýstek halinde %95 baðýl neme dayanacak sargý yalýtýmý yapýlýr. Frekans dönüþtürücüden beslenen kafesli asenkron motorlar hakkýnda genel bilgiler tatik frekans dönüþtürücüler, saðladýklarý deðiþken frekanslý ve gerilimli güç kaynaðý ile kafesli asenkron motorlarýn hýzýný geniþ bir aralýkta ayarlamayý olanaklaþtýran elektronik düzenlerdir. Uygun tasarlanmýþ bir frekans dönüþtürücü ile beslendiðinde, kafesli bir asenkron motorun basamaksýz ve pratik olarak kayýpsýz hýz ayarý yapýlabilir. Frekans dönüþtürücülerde motora gelen þebeke gerilimini anahtarlayarak kontrol etmek için ayrý yöntem kullanýlýr; PA (Pulse Amplitude odulation = Darbe genlik modülasyonu) ve sýkça kullanýlan PW (Pulse Width odulation = Darbe geniþlik modülasyonu). otora gelen alternatif gerilim önce doðru gerilime dönüþtürülür sonra, PW metodunda doðru gerilim dilimlenerek, PA metodunda ise dilimleme uygulamadan, üç fazlý çýkýþ gerilimi oluþturulur. Kafesli asenkron motorlarýn hýz ayarý Günümüzde, hýzý frekans dönüþtürücüler ile ayarlanan kafesli asenkron motorlar, otomasyon uygulanan her türlü tesis ve donanýmda kullanýlmaktadýr. Geniþ bir aralýkta kayýpsýz hýz ayarýnýn baþlýca yararlarý enerji tasarrufu, süreç ve kalite iyileþtirmesidir. Yapýlan hesaplar ve ölçümler göstermiþtir ki, pratikte rastlanan hýz aralýklarýnda en iyi iþletme özellikleri genellikle kutuplu kafesli asenkron motorlar ile elde edilir. Bu nedenle uygulamada bu kutup sayýsý yeðlenmelidir. Ancak, çok düþük veya yüksek hýzlar gerektiðinde, baþka kutup sayýlarý seçilebilir. otor anma gerilimi normal durumlarda þebeke gerilimine eþit alýnýr ki, frekans dönüþtürücü arýzalandýðýnda motor þebekeden doðrudan beslenebilsin.

15 Frekans dönüþtürücülerle kullanýlan asenkron motorlar standart yapýdadýr, ancak büyük güçlerde özel tasarlanmýþ motorlar gerekebilir. Bütün frekans dönüþtürücülerin ortak özelliði, þebekeden doðrudan beslemeye göre motor kayýplarýnýn artmasýdýr. Gerilim ve akýmda harmoniklerin bulunmasýndan kaynaklanan bu artýþ nedeniyle, frekans dönüþtürücüden beslenen bir asenkron motor anma gücünü veremeyebilir. Uygulamada, IEC tavsiyesine uyarak, anma gücünün %00 arasýnda düþürülmesi uygun olur. Belli bir motor için güç düþürme çarpanýnýn seçiminde, bu motorun sýcaklýk yedeði göz önüne alýnmalýdýr (Bak. IEC 007 : Frekans dönüþtürücüden beslenen kafesli asenkron motorlar için uygulama rehberi). Yüksek gerilim artýþ ve yüksek anlýk gerilimlerin oluþma olasýlýðý nedeniyle frekans dönüþtürücüden beslenen asenkron motorlarýn yalýtým sistemleri þebekeden beslemeye göre daha fazla zorlanabilir. Bu zorlama artýþý, motorun kaçak reaktansýndan baþka frekans dönüþtürücünün frekansýna ve frekans dönüþtürücü ile motor arasýndaki kablo uzunluðuna baðlýdýr. O halde kablo uzunluðu, filtre gereksinimi ve bazý durumlarda özel yalýtým sistemlerinin kullanýlmasý incelenmesi gereken konulardýr. Pratikte kablo uzunluðu olabildiðince kýsa alýnmalýdýr, bundan dolayý imalat programýnda yer alan frekans dönüþtürücülerle entegre (kablosuz direkt baðlantý) asenkron motorlar deðiþken hýz uygulamalarý için tavsiye edilmektedir. Özellikle büyük motorlarda çift kafesli veya derin oluklu rotor yapýmý yüksek harmonik kayýplara neden olduðundan bu tasarýmdan kaçýnýlmalýdýr. Bir frekans dönüþtürücüden beslemede motorun yüksek kalkýþ momentli olmasý gerekmediðinden, farklý kafes tasarýmlarý daha uygun olabilir. Fakat, frekans dönüþtürücünün arýza durumlarýnda özel kafesli rotorlara sahip asenkron motorlar þebekeden doðrudan besleneceðinden özellikle sabit döndürme momentli tahriklerde doðrudan kalkýþ yapmasýnýn garanti edilmediði unutulmamalýdýr. Öte yandan, frekans dönüþtürücüden beslenen bir asenkron motor, harmonikler nedeniyle, þebekeden beslemeye göre daha fazla gürültü üretebilir. Uygun motor ve frekans dönüþtürücü tasarýmý ile bu gürültü azaltýlabilir. Frekans dönüþtürücüden beslemenin diðer bir etkisi, motor milinde gerilimlerin endüklenebilmesidir. Bu gerilimler önemli deðerlere çýkarsa, oluþan akýmlar yataklara zarar verebilir ve erken arýzalanmalara neden olabilir. Bu arýza türü ile ender karþýlaþýlmasýna raðmen, iþletme güvenliði bakýmýndan yataklarýn tahrik edilmeyen tarafýnda yalýtým öngörülebilir. Kafesli asenkron motor hýzýnýn, anma hýzý altýnda ayarlanmasý Frekans azaltýldýðýnda besleme gerilimi frekansa orantýlý olarak düþürülürse, manyetik akýsý sabit kalan motor sabit döndürme momentinde yüklenebilir. Döndürme momenti sabit tutulursa, akým ve güç katsayýsý deðiþmez. Düþük frekanslarda döndürme momentinin deðer kaybetmemesi için, gerilimin frekansa orantýlý olmaktan daha büyük bir deðer almasý gerekir. Böylece, stator direncindeki gerilim düþümü karþýlanmýþ olur. erkezkaç pompa ve vantilatör gibi momentin hýz ile azaldýðý deðiþken moment ihtiyacý olan yük uygulamalarýnda, frekans dönüþtürücü seçerken gerilimin frekansa orantýlý olmaktan daha düþük bir deðerde olmasý gerektiði dikkate alýnmalýdýr. Düþük hýzlarda motor pervanesinin ürettiði soðutma havasý devirle orantýlý olarak azalýr. abit moment ihtiyacý olan uygulamalarda, devir düþtüðü zaman manyetik aký sabit kalacaðýndan motorda oluþan ýsý deðiþmez, dolayýsýyla pervanenin soðutma havasý yeterli olmaz. otorda oluþan ýsý tümüyle uzaklaþtýrýlamaz ve düþük hýzlarda demir kayýplarýnýn azalmasý da soðutmanýn yetersizliðinden kaynaklanan olumsuzluklarý tam olarak karþýlayamaz. Bu durumda, motorun çýkýþ gücünü azaltmak veya cebri (baðýmsýz) soðutma öngörmek gerekebilir. Kafesli asenkron motor hýzýnýn, anma hýzý üzerinde ayarlanmasý Genel olarak frekans dönüþtürücüler þebeke geriliminden daha büyük deðerde bir gerilim veremediðinden, frekans anma deðerinin üzerine çýkýnca gerilim/frekans azalacaðýndan motor manyetik alaný ve akýsý zayýflar, böylelikle motor anma devrinin üzerinde anma gücünü verebilir, fakat döndürme momenti azalýr. Anma çalýþmasýndaki devrilme momentine baðlý olarak motor, gücün azalmaya baþladýðý hýza kadar sabit güçte çalýþtýrýlabilir. Daha yüksek frekanslarda þiddetli alan zayýflamasý kaymayý, kayma da bakýr kayýplarýný arttýrýr, buna ek olarak, oluklarda ýsý kaybýna neden olan deri etkisi zararlý bir etki yapmaya baþlayabilir. Her ne kadar yüksek devirlerde oluþan kayýplar motor gücünün anma deðeri ile sýnýrlanmasýna neden olsa da, motorun izin verilebilen en büyük hýzý baþka etkenler tarafýndan belirlenir. Devrilme momenti : Artan frekans ile azalýr. Yatak tasarýmý : Anma hýzýnýn üzerinde artan titreþimler nedeniyle yataklarýn mekanik zorlanmasý artar, yataklarýn ve gresin ömrü azalýr. Böyle bir durumda, rotorlarýn (özel) derecesinde (DIN EN 0 0) dengelenmesi tavsiye edilir. Pervane tasarýmý : otor soðutma pervanesi artan merkezkaç kuvvetlere dayanacak mekanik saðlamlýkta olmalýdýr. Normal olarak, mile takýlan soðutma pervaneleri ancak 0 Hz frekansa kadar uygundur. Bundan baþka, kendinden soðutmalý motorlarda pervane gürültüsü artan hýzla þiddetlenir. Bu sakýncalar cebri (baðýmsýz) soðutma kullanarak önlenebilir.! Anma hýzýnýn üzerinde çalýþan asenkron motorlarýn izin verilebilen en büyük hýzlarý için lütfen danýþýnýz.

16 Çalýþma türleri Çalýþma rejimi, boþta çalýþma ve durma dönemleri ile birlikte motora uygulanan yüklerin uygulanma süreleri ve sýrasýný da kapsayan bir çalýþma programýdýr. Çalýþma rejimi türü ise, motorun belirlenen sürelerde deðiþmeyen bir veya daha çok sayýda belirli yük ile çalýþma düzenidir. Elektrik motorlarý çok çeþitli iþletme koþullarýna uygun olarak imal edilir. tandart çalýþma rejimi türleri T 07 / IEC 0 0 de sýnýflandýrýlmýþtýr. : ürekli çalýþma. otorun sabit yük altýnda ýsýl dengeye ulaþana kadar çalýþmasý. : Kýsa süreli çalýþma. otorun sabit yük altýnda, ýsýl dengeye ulaþmasýna yetmeyecek bir süreyle çalýþmasý ve ardýndan ortam ýsýsýna soðuyana kadar durmasý. Çalýþma süresi 0, 0, 0 ve dakika olarak tavsiye edilir. : Dönemli kesintili çalýþma. Birbirinin ayný çalýþma periyotlarý dizisinden oluþur. Her periyot iki bölümdür; birincisi sabit yük altýnda çalýþma, diðeri de durma. Kalkýþ akýmý sýcaklýk artýþý meydana getirmez. Çalýþma dönem süresi baþkaca bir anlaþma olmadýðý taktirde 0 dakikadýr. Baðýl çalýþma süresi bir periyodun %5, %5, %0 ve %0 ý olarak öngörülür. : Yolvermeli, dönemli kesintili çalýþma. Birbirinin ayný çalýþma periyotlarý dizisinden oluþur. Her periyot sýcaklýk artýþý meydana getirecek kadar uzunca bir kalkýþ, sabit yük altýnda çalýþma ve durma döneminden oluþur. Çalýþma periyotlarý motorun ýsýl dengeye ulaþmasýna yetmeyecek kadar küçüktür. Kalkýþ yük momenti (N), saatteki kalkýþ sayýsý, yüzde olarak baðýl çalýþma süresi ve eylemsizlik moment katsayýsý verilmelidir. 5 : Elektriksel frenlemeli, dönemli kesintili çalýþma. Birbirinin ayný çalýþma periyotlarý dizisinden oluþur. Her periyot sýcaklýk artýþý meydana getirecek kadar uzunca bir kalkýþ, sabit yük altýnda çalýþma, anlýk elektriksel frenleme ve durma dönemlerinden oluþur. Kalkýþ/Frenlemede yük momenti (N), saatteki kalkýþ/frenleme sayýlarý, yüzde olarak baðýl çalýþma süresi ve eylemsizlik moment katsayýsý verilmelidir. : ürekli dönemli çalýþma. Birbirinin ayný çalýþma periyotlarý dizisinden oluþur. Her periyot iki bölümdür; birincisi sabit yük altýnda, diðeri de yüksüz çalýþma. Bu çalýþma türünde durma yoktur. Çalýþma periyotlarý ýsýl dengeye ulaþýlamayacak kadar kýsadýr. Çalýþma dönem süresi baþka bir anlaþma olmadýðý taktirde 0 dakikadýr. Baðýl çalýþma süresi bir periyodun %5, %5, %0 ve %0 ý olarak öngörülür. 7 : Elektriksel frenlemeli sürekli dönemli çalýþma. Birbirinin ayný çalýþma periyotlarý dizisinden oluþur. Her periyot sýcaklýk artýþý meydana getirecek kadar uzunca bir kalkýþ, sabit yük altýnda çalýþma ve elektriksel frenlemeden oluþur. Bu çalýþma türünde durma yoktur. Çalýþma periyotlarý ýsýl dengeye ulaþýlamayacak kadar kýsadýr. Çalýþma dönemindeki yük ve eylemsizlik moment katsayýsý verilmelidir. : Dönemli yükhýz deðiþmeli çalýþma. Birbirinin ayný çalýþma periyotlarý dizisinden oluþur. Her periyot, önceden belirlenmiþ bir hýzda sabit yük altýnda çalýþma, takiben farklý hýzlarda bir veya birden fazla baþka bir sabit yük altýnda çalýþmadan oluþur. Bu çalýþma türünde durma yoktur. Çalýþma periyotlarý ýsýl dengeye ulaþýlamayacak kadar kýsadýr. Çalýþma dönemindeki her bir hýz için, yük ve baðýl çalýþma süreleri ile eylemsizlik moment katsayýsý verilmelidir. 9 : Dönemsiz yükhýz deðiþmeli çalýþma. Öngörülen bir çalýþma aralýðýnda yük ve hýz periyodik olmayan bir þekilde deðiþir. Bu çalýþma türünde genellikle motor anma gücünün üstünde aþýrý yüklemeler sözkonusudur. Her bir hýzdaki yük ve eylemsizlik moment katsayýsý verilmelidir. Baðýl çalýþma süresi : otorun, yolverme ve elektriksel frenleme dönemlerini de kapsayan yükte çalýþma süresinin dönem süresine yüzde olarak ifade edilen dýr. J / J Z Eylemsizlik moment katsayýsý = J J : otorun eylemsizlik momenti (kgm ). J Z : Ýþ makinesinin ve kavrama gibi baðlantý parçalarýnýn motor miline göre toplam eylemsizlik momenti (kgm ). Frenleme türünün mekanik veya elektriksel [doðru akým frenleme veya alternatif akým frenleme (motorun dönüþ yönünü deðiþtirerek)] olduðu hususu da ayrýca belirtilmelidir. Katalogda verilen çalýþma deðerleri, sürekli çalýþma () türüne aittir. Bununla beraber, standart olarak türünde imal ettiðimiz motorlar, izin verilen en yüksek sýcaklýk deðerini aþmamak kaydý ile, diðer bütün çalýþma türlerinde de çalýþabilirler. 5

17 Kalkýþ sýklýðý Eðer bir asenkron motor sýk kalkýþ yaparsa, kalkýþ ýsýnmasý belli bir sürede yapabileceði kalkýþ sayýsýný sýnýrlar. Boþta çalýþmada saatteki izin verilen kalkýþ sýklýðý deðerleri (z o ) motorlarý için aþaðýdaki çizelgede verilmiþtir. Ýþletmede bir asenkron motorun saatte yapabileceði kalkýþ sayýsý (z) iþletme koþullarýna baðlýdýr ve þu formüle göre bulunur. J z =.. + [ P ( ) P. N ] z o z : Verilen iþletme koþullarýnda saatteki kalkýþ sýklýðý. z o : Boþta çalýþmada saatteki kalkýþ sýklýðý (çizelgede verilen). J : otorun eylemsizlik momenti (kgm ). J z : Ýþ makinesinin ve kavrama gibi baðlantý parçalarýnýn motor miline göre toplam eylemsizlik momenti (kgm ). : Hýzlanma esnasýnda motorun ortalama momenti (Nm). : Hýzlanma esnasýnda iþ makinesinin ortalama momenti (Nm). P N : otor anma gücü (kw). P : Ýþ makinesinin gerektirdiði güç (kw). Eðer bir asenkron motor iþletme koþullarýnda sýk kalkýþ yapar ve durursa izin verilen motor gücü P, anma gücü P N den daha küçüktür ve aþaðýdaki formüle göre hesaplanýr. P = P N z. J Ö + J z. z o J J J z motorlarý için, motor anma momentinin yaklaþýk iki katý alýnabilir. Elektriksel yön deðiþimi kalkýþa göre yaklaþýk,5... katý ýsý oluþturur, yani bir yön deðiþimi yaklaþýk kalkýþa eþittir. Bu nedenle saatteki izin verilen yön deðiþimi sýklýðý, kalkýþ sýklýðý e bölünerek bulunur. Ancak, yön deðiþimi hesaplarýnda yük momenti dikkate alýnmaz. Yapý büyüklüðü * Boþta çalýþmada, saatteki izin verilen kalkýþ sýklýðý (z o ) otor hýzý (d/dak) * oðutma pervanesi yoktur (IC 0, T 0 / IEC 0 0). ** Bu deðer için lütfen danýþýnýz. **

18 Kalkýþ süresi Bir asenkron motorun güvenli bir kalkýþ yapabilmesi için hýzlanma esnasýnda motor momenti, her hýz deðerinde iþ makinesinin yük momentinden yeterince büyük olmalýdýr. Özellikle motorun kalkýþ momentinin iþ makinesinin durma halindeki yük momentinden büyük olmasý gerekir. Hýzlanmada yük momentleri yüksek olan tahrikler için motor kalkýþ momentlerini arttýran özel rotorlar yapýlabilir. Kalkýþ süresi elektrik motorunun iþletme davranýþý bakýmýndan çok önemli bir büyüklüðüdür. Her kalkýþ kafes rotorlu asenkron motoru ýsýttýðýndan, motorun zarar görmemesi için kalkýþ süresini ve sýklýðýný sýnýrlamak gerekir. Genelde kalkýþ süresinin hesaplanmasý karmaþýktýr. Ýlk yaklaþýmda aþaðýdaki formül uygulanabilir. t a = (J + JZ). n 9,55. ( ) t a : Kalkýþ süresi (s) J : otorun eylemsizlik momenti (kgm ) J Z : Ýþ makinesinin ve kavrama gibi baðlantý parçalarýnýn motor miline göre toplam eylemsizlik momenti (kgm ) n : otor iþletme hýzý (d/dak) : Hýzlanma esnasýnda motorun ortalama momenti (Nm) : Hýzlanma esnasýnda iþ makinesinin ortalama momenti (Nm) Bu yoldan elde edilen kalkýþ süresi motorlarý için çizelgedeki izin verilen deðerlerden küçük ise, motorun bu kalkýþý yapmasýnda ýsýnma açýsýndan sakýnca yoktur. Kalkýþ süresinin izin verilen deðerleri, motorun kalkýþý soðuk durumda veya iþletme sýcaklýðýnda yapmasýna baðlýdýr. Hesaplanan kalkýþ süresinin izin verilen deðeri geçtiði hallerde kalkýþý kolaylaþtýrýcý önlemler alýnabilir veya kalkýþ özellikleri daha elveriþli bir motor seçimi yoluna gidilebilir. Yük momenti hýzýn karesi ile artan ve eylemsizlik momenti fazla büyük olmayan tahriklerde kafes rotorlu bir asenkron motor genellikle soðuk durumda, iþletme sýcaklýðýnda ard arda kalkýþ yapabilir. Bir sonraki kalkýþ için soðumasýna kadar (yaklaþýk yarým saat) beklemek gerekir. Kritik hallerde lütfen bize danýþýnýz. Yapý büyüklüðü oðuk durumda yolvermede, izin verilen kalkýþ süresi (s) otor hýzý (d/dak) Ýþletme sýcaklýðýnda oðuk durumda Ýþletme sýcaklýðýnda oðuk durumda Ýþletme sýcaklýðýnda oðuk durumda Ýþletme sýcaklýðýnda * * Y / D Yolvermede kalkýþ süresi, yukarýda verilen doðrudan yolvermedeki kalkýþ sürelerinin üç katýdýr. * Bu deðerler için lütfen danýþýnýz. 7

19 Uç baðlama ve yolverme yöntemleri tandart imalatýmýzdaki motorlarýn uç baðlama ve yolverme yöntemleri Kutup sayýsý ve V, 50 Hz de anma gücü (kw) sýnýrlarý 0 V ( D ) / V ( Y ) V ( D ) kw ³,7 kw Yolverme yöntemleri kw,5 kw ³ kw ³ kw, Y / D veya diðerleri yolverme Kafesli bir asenkron motora en kolay yolverme yöntemi, motorun þebekeye doðrudan baðlanmasýdýr. Gerekli yolverme donanýmý sadece doðrudan yolvericidir. En çok tercih edilen bu yöntemde, yüksek yolverme akýmý nedeniyle elektrik idarelerinin kurallarýna ve sýnýrlamalarýna dikkat edilmelidir. Dolaylý yolverme Ýstek üzerine motorlarda yukarýdaki çizelgeden farklý sargý baðlamasý yapýlýr. Çok devirli motorlara, anma gücünden ve kutup sayýsýndan baðýmsýz olarak, doðrudan yolverilir. Ýstek halinde Y/D yolvermeye uygun imalat yapýlýr. otorun yolverme akýmý þebeke sýnýr deðerinden büyükse, yýldýz üçgen yolverme kullanýlabilir. Üçgen baðlamada þebeke fazfaz gerilimine göre sarýlmýþ (örn. V, 00V) bir motora yýldýz baðlamada yol verilir. Bu yöntemde yol verme akýmý ve momenti doðrudan yolverme deðerinin yaklaþýk / üne düþer. Yýldýzdan üçgene geçiþte akým ve moment darbelerini sýnýrlamak için geçiþ, motor anma hýzýna olabildiðince yaklaþýnca (%9...95) gerçekleþtirilmelidir. Bununla beraber büyük motorlarýn yüksek yolverme akýmýný kademeli yýldýz üçgen (Y / D / D ) baðlama ile bir miktar daha düþürmek mümkündür. Yumuþak yolverme Bazý hallerde motorlarýn yumuþak yol almasý istenir, yolverme akýmý ise önemli deðildir. O zaman bir yumuþak yolverici kullanýlabilir. Böylece yolverme süresi yumuþak bir yolvermeye göre ayarlanabilir ve motor çalýþmasý sürekli izlenerek voltajýn gereksinimine göre ayarlanabilir, dolayýsýyla kayýplarýn en düþük düzeye indirilmesi saðlanabilir. Yumuþak yolverici kullanýldýðýnda, motorun moment özeðrisi iþ makinesinin özelliklerine uygun olmalýdýr. otorlarýn elektriksel korunmalarý otorlarda sargý sýcaklýklarýnýn öngörülen deðerlerin daha üstüne çýkmasýna izin verilmemelidir. Dolayýsýyla sargýlarýn ýsýsal korunmasý iþletme koþullarýna en uygun olacak biçimde seçilmelidir. Genelde, motorlar gecikmeli aþýrý akým korumasý saðlayan bimetal mekanizmalý devre kesiciler veya aþýrý yük röleleri ile korunurlar. Ancak bu koruma özellikle kalkýþ sürecinde etkilidir. Bundan baþka, motorlar herhangi bir sebepten dolayý oluþabilecek aþýrý sýcaklýk artýþlarýna karþý sargýlarýna yerleþtirilen bimetal anahtarlar olan termostatlar ve yarý iletken sýcaklýk duyargalarý olan termistörler yardýmýyla da korunurlar. Termistörlü koruma, dýþ etkenlerden ve iþletme türünden baðýmsýz olarak sýcaklýðý en kritik nokta olan sargýda kontrol ettiðinden, diðer motor koruma düzenlerine göre daha güvenlidir. igortalar, normal olarak motoru deðil, sadece sistemi korurlar.

20 Toleranslar (IEC 0 0) Verim (kayýplarýn toplanmasý yöntemi ile) 50 kw a kadar motorlar : P 50 kw 50 kw tan büyük motorlar : P > 50 kw 0,5 ( h) 0,0 ( h) Güç katsayýsý (cos j) cos j en az 0,0 en çok 0,07 Kayma (tam yükte ve çalýþma sýcaklýðýnda) Kalkýþ akýmý ± % 0 P< kw motorlarda, ±%0 a izin verilebilir. + % 0 Kalkýþ momenti % 5 ten + % 5 e kadar (+ % 5 özel bir anlaþma ile geçilebilir.) Devrilme momenti Eylemsizlik momenti Gürültü sýnýrý % 0 (Ancak, bu tolerans düþüldükten sonra dahi devrilme momenti anma momentinin en az, katý kadar olmalýdýr.) ± % 0 + db (A) otor Taleplerinde Ýstenen Bilgiler Adet otor tipi Anma gücü (kw) Anma gerilimi, frekansý ve baðlama yöntemi (Yýldýz veya üçgen) Hýz (d/dak) / Kutup sayýsý Ýþletme türü Yapý biçimi ve kurulma düzeni Koruma derecesi Yalýtým sýnýfý Ortam koþullarý (ýcaklýk, baðýl nem, yükseklik v.s.) Ýþ makinesinin tipi ve özellikleri Diðer bilgiler 9