İÇMESUYU ARITMA TESİSLERİNİN İŞLETİLMESİ- BAKIM VE ONARIMI Fatih GÜRGAN ASKİ ARITMA TESİSLERİ DAİRESİ BAŞKANI
GİRİŞ İnsan sağlığı için gerekli olan temel ihtiyaç maddelerinden en önemli yere sahip bulunan içme ve kullanma suyunun sağlıklı ve güvenilir bir şekilde temin ve dağıtımı çok önemli bir konudur. Sosyal ve ekonomik gelişme ile birlikte yaşam standartlarının yükselmesi kişi başına içme ve kullanma suyu gereksinimlerini de arttırmakta, ayrıca su kaynaklarındaki mevsimsel azalmalar, içme suyu dağıtım şebekelerindeki önemli orandaki kayıp ve kaçak kullanımlar nedeniyle içme suyu açığı ortaya çıkmaktadır. Özellikle ülkemizde yaşanan hızlı nüfus artışı, kentlere göç, kentleşme ve sanayileşme sonucu günlük su tüketimlerinin artışının yanı sıra kaynak ve yeraltı su rezervlerinin azalması sonucu içme suyunun yüzeysel su kaynaklarından sağlanmasını zorunlu hale getirmiştir. Yüzeysel su kaynaklarının kullanımı ise içme suyu arıtma tesislerinin yapımını gündeme getirmiştir.
Dünyadaki suların ne kadarı içmesuyu olarak kullanılabiliyor?
ARITMA NEDİR? Mevcut su kaynaklarımızın bir kısmı içme ve kullanma suyu ihtiyaçlarımızı karşılamak için doğrudan kullanmaya uygun değildir. Bu nedenle suların kullanma amaçlarına göre çeşitli işlemlerden geçirilmesine arıtma denir.
ARITMA PROSES SEÇİMİ Arıtma prosesinin seçimine etki eden faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; A. Suyun Özellikleri a. Su Kaynağının Türü Su kaynağının, yeraltı suyu mu yoksa yüzeysel su mu olduğu arıtma tipini belirlemekte önemli bir etkendir. Yeraltı sularının kalitesinde zamanla büyük bir değişim gözlenmez. Ancak dere, göl ve baraj gibi yüzeysel suların kalitesinde saatlik, günlük ve mevsimlik değişimler söz konusudur. b. Su Kaynağının Kalitesi Ham su kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanılabilmesi için bazı şartları sağlaması gerekmektedir. Sularda bu şartları sağlamak ve suda bulunması istenmeyen maddeleri belirli bir seviyenin altında tutmak için çeşitli standartlar geliştirilmiştir. Ülkemizde kabul edilen İçme suyu Standartları; TS 266, WHO, EPA ve Sağlık Bakanlığının İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkındaki Yönetmeliğidir.
ARITMA PROSES SEÇİMİ İçme ve kullanma sularında istenilen temel özellikleri aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz. a. Su kokusuz, renksiz, berrak ve lezzetli olmalıdır. Sularda fenoller, yağlar gibi suya kötü koku ve tat veren maddeler olmamalıdır. b. Suda hastalık yapan mikroorganizmalar olmamalıdır. Sulardaki bazı mikroorganizmalar dizanteri, tifo, kolera, sarılık, çocuk felci gibi hastalıklara neden olabilirler. Sudaki zararlı mikroorganizmaları yok etmek için dezenfeksiyon en etkili yöntemdir.
ARITMA PROSES SEÇİMİ c. Suda sağlığa zararlı bazı kimyasal maddeler olmamalıdır. Çünkü bazı kimyasal maddeler zehir etkisi gösterir. Arsenik, Kadmiyum, Krom, Kurşun, Civa, Selenyum bunlardan bazılarıdır. Örneğin suda civanın bulunması sonucu, baş ağrıları, yorgunluk, kol ve bacaklarda ağrılar görülür. Krom ülser, bronşit, akciğer ve böbrek hastalıklarına neden olur. d. İçme suları agresif olmamalıdır. Sular nötr, agresif (aşındırıcı) ve incrustonte (taş yapıcı) özelliktedir. İçme suyu havzalarının korunmasında suyun bu özelliğinin bilinmesi gereklidir. Suların agresifliği boruların korozyonuna neden olur. Ayrıca boruların aşınması halinde borudan ayrılan elementler suyun tadının bozulmasına neden olur.
ARITMA PROSES SEÇİMİ B.Tesis Yeri Seçimi Arıtma tesisi yapılacak yerin durumu, arıtma tipine karar verirken dikkat edilecek faktörlerden biridir. Tesis yeri seçiminde etken olan faktörler; a. Arıtma tesisinin su kaynağı ve şebeke depoları ile hidrolik bağlantısı, Arıtma tesisi yapılacak yere ham suyun cazibeli gelmesi ve arıtma çıkışında şehir deposuna cazibeli akışın sağlanabilmesi,arıtma yeri tesbit edilirken öncelikle düşünülmesi gereken bir durumdur. b. Arıtma yerinin topoğrafyası, Arıtma tesisi olarak seçilen yerin topoğrafyasının çok sarp olmaması, hafif meyilli olması, dere yatağı olmaması tercih edilir. Sert ve çok meyilli bir arazide kazı, dolgu, istinat duvarları, heyelan ve feyezan durumlarında ıslah etmek yapılacak sistemin maliyetini arttırır.
ARITMA PROSES SEÇİMİ c. Arıtma yerinin zemin şartları, Seçilen yerin zemininin sağlam olması, yeraltı su seviyesinin yüksek olmaması istenilen koşullardır. Aksi durumlarda tesis maliyetini oldukça arttıracak şekilde zemin ıslahı gerekebilecektir. d. Arıtma tesis yerinin konumu, Tesis yeri seçilirken tesisin gelecekteki gelişme durumları dikkate alınarak yeterli büyüklükte alan olması, seçilen yere ulaşım şartları, tesis yerinin beldeye uzaklığı, istimlak problemi olmamasına dikkat edilmelidir. C. Arıtma Tesisi Yapılacak Beldenin Sosyo-Ekonomik Yapısı Arıtma tesisi yapılacak beldenin gelişme durumu, ekonomik durumu, sosyal yapısı yapılacak arıtma tesisinin tipini etkileyen yan faktörlerden biridir.
ARITMA PROSESLERİ Başlıca üç tip arıtma vardır. Bunlar; 1. Fiziksel Arıtma; Sudaki kirliliğin fiziksel özelliğine bağlıdır. Partikül büyüklüğü, özgül ağırlık, viskozite gibi. Bu tip işlemlerin tipik örnekleri ızgaralama, filtrasyon ve gaz transferidir. 2. Kimyasal Arıtma ; Kirliliğin kimyasal özelliğine bağlıdır. İlave edilecek kimyasal maddelerin özelliklerinden yararlanılır. Kaogülasyon, çökeltme, hızlı filtre, iyon değişimi. 3. Biyolojik Arıtma; Çözünebilir ve kolloid organik kirleticileri gidermek için biyokimyasal reaksiyonlardan yararlanılır. Örnek olarak biyolojik filtrasyon gibi.
ÖRNEK PROSES AKIŞ ŞEMASI
ARITMA BİRİMLERİ 1. Proses Yapıları A. Giriş Yapısı Tesise gelen suyun basıncını kırmak ve özellikle birden fazla kaynaktan su geliyorsa kalitesini düzenlemek ve/veya gerektiğinde ön klorlama amacıyla suya verilen klora yeterli temas süresi sağlayan bir ünitedir.
1. Proses Yapıları A. Giriş Yapısı ARITMA BİRİMLERİ
ARITMA BİRİMLERİ B. Havalandırma Yapısı Havalandırma yapıları, suya oksijen kazandırarak demir ve manganın oksidasyonu, amonyumun giderilmesi, karbon dioksit, hidrojen sülfür, metan, uçucu yağlar ve kimyasal maddelerin giderilmesinde kullanılır. İçme suyu arıtımında kullanılan havalandırıcıları 3 sınıfta toplamak mümkündür. a) Cazibeyle çalışanlar b) Püskürtücüler c) Basınçlı hava ile havalandırma İçme suyu arıtımında en çok kullanılan havalandırıcılar cazibeyle çalışan kaskat tipi havalandırıcılardır.
ARITMA BİRİMLERİ B. Havalandırma Yapısı İçme suyu arıtımında en çok kullanılan havalandırıcılar cazibeyle çalışan kaskat tipi havalandırıcılardır.
ARITMA BİRİMLERİ C. Hızlı Karıştırma Yapıları Kimyasal maddelerin suya karıştırıldığı ve uniform dağılımın yapıldığı yapılardır. Mekanik veya hidrolik olarak karışımın sağlanması mümkündür. Prosesin açıklaması; suda bulunan askıdaki ve kolloidal partiküller genellikle negatif bir elektrik yükü taşırlar ve bu nedenle birbirlerini iterek yumaklaşmayı ve dolayısıyla çökeimeyi önlerler. Bu etkiyi yok etmek için suya kimyasal maddeler (örneğin; alüminyum sülfat, demir üç klorür, PAC ve demir sülfat gibi) ilave edilir. Yardımcı kimyasal madde olarak anyonik polielektrolit ilave edilebilir. Bu maddeler pozitif yüklü metal iyonları içerdiği için negatif yüklü askıdaki ve kolloidal partikülleri nötralize ederler. Bu nötralizasyon sonucu partiküller birleşmeye başlayacak ve birleşmeden sonra çökelerek sudan atılabileceklerdir.
ARITMA BİRİMLERİ C. Hızlı Karıştırma Yapıları
ARITMA BİRİMLERİ D. Flokülasyon Yapıları (Yumaklaştırma Havuzları) Yumaklaştırıcı kimyasal maddelerin hızlı karıştırma odasında suya karıştırılmasından sonra yumakların oluşması için yavaş karıştırma işleminin yapılması gereklidir. Bu işlem partiküllerin birleştirilmesi veya büyüklüklerinin arttırılması demektir. Karıştırma işlemi mekanik veya hidrolik olarak yapılabilir. Ancak en fazla mekanik yumaklaştırıcılar kullanılır.
ARITMA BİRİMLERİ E. Çökeltme Tankları İki biçimde yapılır: a) Basit çökeitme: Suda bulunan çökebilen maddeleri sudan uzaklaştırabilmek için kullanılır. Bu tanklar genellikle bulanıklığı çok fazla olmayan sularda, suyun içine herhangi bir kimyasal madde verilmeden sudaki kirletici parametrelerin belli bir sürede ve hızla geçirilmesi sırasında, yerçekimi kuvveti ve özgül ağırlıkları yardımıyla çökeltilmesi esasına göre çalışır. Özellikle yavaş kum filtrelerinden önce ve onun yükünü azaltmak amacıyla kullanılır. b) Hızlı karıştırma ve yumaklaştırmayı takip eden çökeitme: Renk ve bulanıklığı gidermek için yumaklaştırıcı kimyasal maddelerin ilavesi ve sertliği gidermek amacıyla kireç ve soda ilavesi ile oluşan çökebilen maddeleri sudan uzaklaştırmak için kullanılır.
E. Çökeltme Tankları ARITMA BİRİMLERİ
E. Çökeltme Tankları ARITMA BİRİMLERİ
ARITMA BİRİMLERİ F. Filtre Yapıları Filtrasyon suyun gözenekli bir ortamdan geçirilmesi işlemidir. Bu işlem esnasında sudaki asılı ve kollaidal maddelerin tutulması, bakteri ve diğer organizma sayılarının azalması, organik maddelerin okside olmasının sağlanması gibi nedenlerle su kalitesinde iyileşme sağlanır. Filtrasyon fiziksel, kimyasal ve bazı durumlarda biyolojik olarak su arıtımında kullanılan en eski ve temel metotlardan birisidir. Filtreler filtrasyon hızlarına göre yavaş filtreler ve hızlı filtreler, akım şartlarına göre cazibeli ve basınçlı filtreler, filtre malzemesine göre tek ortamlı ve çok ortamlı filtreler olarak çok farklı sınıflandırılabilirler.
F. Filtre Yapıları ARITMA BİRİMLERİ
ARITMA BİRİMLERİ a) Yavaş Kum Filtreleri Su yerçekimi ile ve düşük hızla ince bir kum tabakasından geçirilir. Filtrasyon 0.1-0.2 m3 /m2 saat arasında seçilir. Bu filtreler genellikle bulanıklık değeri 50 NTU yu aşmayan ve alg ve renk problemi olmayan sularda ve işletme İçin kalifiye eleman buimanın zor olduğu durumlarda kullanılır. b) Hızlı Kum Filtreleri İçme suyu arıtma tesislerinde bu filtreler farklı şekillerde kullanılır. i- Tek arıtma birimi olarak; derin yeraltı sularında, demir ve manganın giderilmesinde. ii- Yavaş filtrelerden önce kullanılması. Yavaş filtreler kolayca tıkanabildikleri için sudaki askıdaki katı madde miktarını azaltmak için önce hızlı sonra yavaş kum filtreleri kullanılabilir. iii- Yüzeysel suların arıtımında koagülasyon, sedimentasyondan sonra ve son arıtma ünitesi olarak.
ARITMA BİRİMLERİ Hızlı filtrelerde filtrasyon hızı 5-15 m3/m2.sa arasında değişmektedir. Hızlı filtrelerde filtre ortamı olarak silika kumu kullanılır. Kum kalınlığı 0.9-1.5 m arasında ve kum dane çapı 0.8-1.2 mm alınır, çakıl kalınlığı 30 cm kalınlığında 3 tabaka olarak 1.6-2.5mm, 2.5-5.6 mm, 5.6-12.5 mm alınır. Filtre taban yapısında, beton plakalar üzerine (yaklaşık 1 m2 lik alan üstünde 25-75 adet olacak şekilde) nozullar yerleştirilir. c) Basınçlı Filtreler Basınçlı filtrelerde gravite tipi hızlı filtrelerdeki prensipler geçerlidir. Tek fark bunlarda filtre yatağı, filtre tabanı ve filtre yatağı üzerindeki ham su, su geçirmez çelik bir silindir içine alınır. Böylece elde edilen kapalı sistem ham suyun atmosferik basınçtan daha büyük bir basınçla filtre yatağından geçirilmesini sağlar. Filtrasyon hızı 4-10 m3/m2.sa arasındadır. Kum çapı 0.9-1 mm arasındadır. Kum kalınlığı 0.6-0.76 m arasındadır. Çakıl ise 0.38-0.60 m dir.
ARITMA BİRİMLERİ G. Dezenfeksiyon ve Klor Temas Tankı Suda bulunan hastalık yapıcı mikroorganizmaların giderilmesi işlemine dezenfeksiyon denir. Suların dezenfeksiyonu, klor, kloramin, ozon ve klordioksit gibi kimyasal madde ilavesiyle veya ultraviyole ışınları ile yapılır. İçme suyu dezenfeksiyonu amacıyla en yaygın yöntem klorlamadır. Klorlama ise genelde, gaz klorla ve sıvı sodyum hipoklorit ile yapılabilir. Aynı zamanda tesis girişinde, giriş yapısında demir, mangan, tat ve koku giderimi için ön klorlama yapılır.
ARITMA BİRİMLERİ G. Dezenfeksiyon ve Klor Temas Tankı
ARITMA BİRİMLERİ H. Temiz Su Deposu Temiz su deposu arıtılmış suyu bir süre depolamak amacıyla ve tesisteki kimya binası, idare binası, lojman gibi yerler için düşünülen servis suyu ile filtrelerin geri yıkama suyunu veya geri doldurma suyunu depolayacak şekilde dizayn edilebilir. Bu durumlarda manevra odasında gerekli revizyon yapılarak servis suyu için hidrofor, geri yıkama suyu temini için pompaların yerleştirilmesi gereklidir.
H. Temiz Su Deposu ARITMA BİRİMLERİ
ARITMA BİRİMLERİ 2. Yardımcı Yapılar A. Filtre Geri Yıkama Suyu Tutma Tankı Filtre geri yıkama sularının sisteme kazandırılması için özellikle yüksek kapasiteli tesislerde bu tanklar yapılır. Geri yıkama suyu tankta bir süre bekletilerek durulmuş üst su çökeltme tankları öncesine basılır. Dipte biriken çamur ise çamur yoğunlaştırma havuzlarına gönderilir.
ARITMA BİRİMLERİ 2. Yardımcı Yapılar A. Filtre Geri Yıkama Suyu Tutma Tankı
ARITMA BİRİMLERİ 2. Yardımcı Yapılar B. Çamur Giderimi ile İlgili Yapılar İçme suyu arıtma tesislerinde oluşan çamurların giderimi için prosesler; i- Çamur yoğunlaştırıcı havuzlar; ÇökeItim havuzları tabanında çökeitilen çamur, çamur konilerinde biriktirilir. Ham su özellikle baraj veya göletlerden tesise geliyorsa çamurun geri kazanılması gerekir. Bu amaçla çöken çamurda ayrıca bir arıtma işlemine tabi tutulur. Çökeltim havuzu tabanından alınan çamur % 0.5-1.5 arasında katı madde içerir. Bu sulu çamurun sulu kısmının kazanılması için çamur yoğunlaştırıcı tankları kullanılır. Bu tankların gravite prensibine göre çalışanları olmakla beraber karıştıncı ekipmanlı olanları da bulunur. Çamuru yoğunlaştırmak için karıştırıcılı olanlarda polielektrolit ve kireç gibi kimyasal maddeler kullanılabilir. Çökelen çamur, çamur kurutma yataklarına, üstten alınan durulmuş su ise tesis başına hızlı karıştırma yapısına basılır. Çamur yoğunluğu %3-10 arasındadır.
ARITMA BİRİMLERİ 2. Yardımcı Yapılar B. Çamur Giderimi ile İlgili Yapılar
ARITMA BİRİMLERİ ii- Çamur Kurutma Yatakları Çamur yoğunlaştırıcıdan alınan çamur, kuruması için çamur kurutma yataklarına alınır, çamur kurutma yatakları 20-40 cm kum serili geniş havuzlardır. Bu havuzların altında çamur suyunun süzülmesi için delikli borular döşeli bir drenaj sistemi vardır. iii- Filtre Presler Çamur yoğunlaştırma havuzlarından çıkan çamur, özellikle soğuk iklimlerde ve arazi sorunu olan büyük tesislerde filtre presler kullanılarak susuzlaştırılır. Filtre preslerde polielektrolit ilave edilmiş çamura, sentetik elyaftan yapılmış iki bant veya elyaftan geçirilerek yüksek basınç uygulanır. Geçirgen elyaftan sulu kısmı ayrılan çamur % 30'a yakın katı madde ihtiva edebilir. Ancak pahalı sistemler olduğu için ülkemizde yaygınlaşmamıştır.
ARITMA BİRİMLERİ C. Kimya Binası Kimya binası iki bölümden oluşacaktır; 1) Kimyasal madde depolama bölümü 2) Kimyasal çözelti hazırlama ve dozlama bölümü Depolama bölümü kimyasal madde getiren araçların kolaylıkla yanaşabileceği şekilde zemin katta olmalıdır. Çözelti hazırlama tanklarının üst kapak seviyesi zemin kat tabanı ile aynı kotta olmalı, çözelti tankları zemine gömme, çözelti dozlama pompaları ise çözelti tank tabanından emiş yapabilecek şekilde bodrum katta olmalıdır.kimya binasında ayrıca kontrol odası, ofis ve soyunma odası da bulunmalıdır. Çözelti hazırlanması kesikli sisteme göre ve el kumandalı olarak yapılmalıdır. Çözelti hazırlama tankları betonarme olabileceği gibi küçük tesislerde saç veya CTP olabilir. Çözelti tanklarının üzeri kapalı olmalıdır, ancak temizlik için yeterli büyüklükte kapak yapılmalıdır. Çözelti hazırlanırken ilave edilen kimyasal maddenin suyla karışımı mekanik karıştırma ekipmanı ile yapılmalıdır.
C. Kimya Binası ARITMA BİRİMLERİ
ARITMA BİRİMLERİ D. Klor Binası Arıtılmış suda 0.1-0.5 mg/lt bakiye klor kalacak şekilde, arıtma tesisinde ön ve son klorlama yapılmalıdır. Klorlama binası içinde klorlama odası, klor tüpü tankları depolama odası, klor kumandakontrol odası, yedek malzeme odası, tuvalet-duş odası olmalıdır. Klorlama ünitesinin odaları ve depoları dış etkenlere karşı iyi tecrit edilmiş ve yeterli derecede ışıklandırılmış olmalıdır. Bölümlerin her biri dışarıya açılan ayrı çıkış kapılarına sahip olmalıdır.
D. Klor Binası ARITMA BİRİMLERİ
ARITMA BİRİMLERİ 3. Tali Yapılar Arıtma tesisinin işletilmesine yönelik bürolar, laboratuvar, ana kontrol panosu (scada), yemekhaneyi içeren idari bina, işletme personelinin barınacağı lojman ve bekçi binası, atölye, ısı merkezi, dizel elektrojen binası, depo gibi sosyal üniteler tali yapılar tesis içinde yer alacaktır.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 1. Giriş Yapısı Giriş yapısı tesise gelen ham suyun fazla basıncını kırmak, suyun akışını düzenlemek amacı ile yapılır. Basınçla gelen su zaman zaman kum, çakıl ve balık gibi maddeleri beraberinde sürükleyebilir. Zamanla yapının dibinde biriken bu maddeler temizlenerek dışarı alınmalıdır. Bu sırada ünite by-pass yapılarak tesise su girişinin kesilmemesi sağlanmalıdır. Kimyasal maddeler ham su debisine göre dozlandığından tesise gelen debi miktarının takibi çok önemlidir. Ayrıca tesis içi su kayıplarının hesaplanabilmesi ve tesiste üretilen su miktarını saptamak için de giriş ve çıkış debilerinin kontrol altında olması gerekmektedir. Kimyasal arıtma tesislerinde debi ölçümleri, ultrasonik debimetre ve magnetik debimetreler ile oldukça hassas yapılmakta olup bakım talimatlarına uyulmalıdır.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 2. Havalandırma Ünitesi İçme suyu arıtımında en fazla kullanılan havalandırma ünitesi tipi kaskat (merdiven) havalandırıcılardır. Bu ünitede demir, mangan ve organik madde oksidasyonundan dolayı zamanla kaskatlar yosunlanabilir veya demirin oksitlenmesiyle kızılımsı, manganezin oksitlenmesiyle de siyah renkli bir film tabakası ile kaplanabilir. Giriş vana odasında tesisin tümünü ya da varsa havalandırma ünitesini by-pass yapmak mümkündür. Tesis genel bakımında iken ya da zaman zaman by-pass edilerek basamak yüzeyleri fırçalanarak temizlenmeli, ünite tabanında birikebilecek kum, çakıl v.s. temizlenmelidir.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 3. Hızlı Karıştırma Ünitesi Hızlı karıştırma ünitelerinde kimyasal maddelerdeki safsızlıklardan dolayı su yüzeyinde zaman zaman köpüklenmeler olabilir. Bir tel süzgeç yardımı ile ölü noktalardan bunlar alınmalıdır. Tank dip temizliği, taşkın hatları kontrolu ve temizliği zaman zaman kontrol edilerek gerektikçe yapılmalıdır. Mekanik karıştırıcı redüktörü düzenli olarak yağlanmalı ve kanatların bakımı yapılmalıdır. Hızlı karıştırma flok oluşumu dolayısı ile arıtmanın verimi için çok önemli olduğundan ünite aşırı yüklenmemeli ve tasarlanan minimum debiden düşük şartlarda işletilmemelidir. Debinin azaltılması gerekiyorsa gözlerden birini devre dışı bırakmak tercih edilmelidir.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 4. Yavaş Karıştırma Ünitesi Bu ünitenin genel bakımı hızlı karıştırma ünitesinde olduğu gibi yapılır. Hidrolik karıştırmalı ünitelerden farklı olarak mekanik karıştırmalı ünitelerde mekanik aksama özen gösterilmelidir. Korozyona karşı boyama işlemlerine dikkat edilmeli, ahşap paletli karıştırıcılarda aşınan paletler yenilenmelidir. Yenileme mutlaka emprenye edilmiş ahşap kullanılarak yapılmalıdır. Debi azalması durumunda bir veya birkaç karıştırıcı ünitesi devre dışına alınmalıdır. Devre dışına alınan karıştırıcı havuzları tamamen tahliye edilerek, tank tabanı ve karıştırıcı aksamı temizlenmelidir.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 5. Durultucular Durultucularda oluşan çamur miktarı ham su kalitesine, dozlama miktarına ve durultucu verimine doğrudan bağıntılıdır. Çamur tahliyesinde; tabandan çamur tahliyesi taban eğimini kullanarak cazibe ile, tüm tabanı tarayan çamur sıyırıcılar veya vakum sistemi ile yapılır. Çamur tahliyesinin mekanik aksamla yapıldığı durultucularda aksamın bakımı düzenli olarak yapılmalıdır. Çamur sıyırıcıların yürüme hızları optimuma ayarlanmalıdır. Çok sık aralıklarla çamur çekimi su kaybına; çok uzun aralıklarla çamur çekimi tıkanıklıklara sebep olacağından otomatik zaman ayarlı vanalarla çamur tahliyesi yapılan tesislerde optimum çamur boşaltım süreleri tayin edilmelidir. Çamur boşaitım aralıkları işletme kayıtlarına geçirilerek tahliye edilen çamur miktarı saptanmalıdır. İşletme sırasında durulmuş su kanalları gözlenerek filtrelere flok kaçıp kaçmadığı kontrol edilmelidir. Flok kaçışı varsa dozlama, hız ve debi kontrolleri yapılmalıdır.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 5. Durultucular Durultucularda ölü noktalarda oluşan köpükler zaman zaman yüzeyden alınmalıdır. Yosunlaşmayı, sinek ve koku oluşumunu engellemek için özellikle yaz aylarında ön klorlamaya özen göstermelidir. Durultucular sırayla devre dışına alınarak havuzların genel bakımı ve temizliği yapılmalı, plakalı tip durultucularda havuz içinde kalan metal aksamın korozyona uğramaması için devamlı bakım ve boyanması yapılmalı, plakalar zaman zaman kasetlerinden çıkarılıp temizlenmeli, aşınan veya kırılan plakalar yenilenmelidir.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 6. Hızlı Filtre Üniteleri Filtreler tesiste en çok mekanik ekipman ve enstrümantasyonun kullanıldığı hassas yapılardır. Filtredeki tüm vana, sürgülü kapak ve ekipmanlar sık sık gözden geçirilmeli, varsa su kaçakları giderilmeli, seviye ölçerlerin limit ayarları yapılmalıdır. Geri yıkama suyu pompaları ve hava üfleyicilere ait işletme ve bakım talimatlarına titizlikle uyulmalıdır. İşletme sırasında süzme hızının mümkün olduğu kadar sabit tutulması gerekmektedir. Bu hızın sabit tutulması amacıyla filtrelenmiş su çıkış vanaları sürekli olarak ayarlanmalıdır. Filtreler temiz iken süzülen su miktarı fazla olacağından çıkıştaki oransal kontrollü akım ayar vanası kısılmalı, filtre yatağı kirlenince kademe kademe açılmalıdır. Bu kontrol iki türlü yapılabilir: a) Filtre çıkış debisinin ölçümü ile kontrol: b) Filtre su seviyesinin ölçümü ile kontrol:
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 6. Hızlı Filtre Üniteleri İyi bir işletmede geri yıkama suyu miktarı süzülen su miktarının %3'ünü geçmemelidir. Ayrıca iyi bir işletmede yıkama sırasında kum kaçakları en aza indirgenmelidir. Kum kaçağının fazla olduğu durumlarda yıkama hızları gözden geçirilmelidir. Kum yatağındaki eksilmeler tamamlanmalıdır. Kirlenen filtrelerin filtreleri temizleme işlemi filtre tabanından hava ve su verilerek yıkanması ile yapılır. Filtre yapılarında geri yıkama suyu pompaları ve hava üfleyicilerine ait yağlama işlerine, vana, kapaklara ait yağlama ve boya işlerine, hidrolik veya pnömatik kumandalı sistemler varsa bunlara ait bakım talimatlarına titizlikle uyulmalıdır.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 7. Klor Temas Tankı ve Temiz Su Deposu Her iki yapı genelde iki gözlü olarak inşa edildiğinden bakım işlemleri birer göz devre dışına alınarak yapılır. Dip tahliyeler açılarak taban ve perdeler yosunlaşma varsa badana edercesine kireçle dezenfekte edilir. Dibe çöken maddeler yıkanarak atılır. Manevra odasındaki hidrofor, pompalar, vana ve borular kontrol edilerek, bakımları yapılır. Arıtma tesisinde üretilen su miktarının ölçümü ve debi kontrolü için çıkış borusuna giriş yapısında olduğu gibi bir elektronik debi ölçer ile motor kumandalı akım ayar vanası bulunur. Bunlara ana kumanda panosundan müdahale edilebilir.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 8. Kimya Binası ve Dozlama Kimya binası genellikle iki bölümden oluşur. Kimyasal madde depolama ve çözelti hazırlama ve dozlama bölümü. Kimyasal maddeler mutlaka ahşap sehpaların üzerine istiflenmeli, ortam nemden korunmalıdır. Bu kısımda kimyasal maddelerden başka bir şey depolanmamalıdır. Depo bölümü zaman zaman tozumaya karşı temizlenir. Kimyasal madde istiflenirken aspiratörler sürekli çalıştırılmalı, tozumaya karşı maske takılmalıdır. Kimya binasındaki çözelti hazırlama tanklarında taşkın ve dip tahliyeler zaman zaman kontrol edilerek tıkanma olup olmadığına bakılır. Basma hattında tıkanma olmamasına dikkat edilmelidir. Hatlar uzun süre kullanılmayacaksa mutlaka yıkanmalıdır. Emme ve basma hatlarındaki vanalar kapalı iken pompalar çalıştırılmamalıdır. Dozlama sistemi uzun süre kullanılmayacaksa tank ve hatlar yıkanarak temiz bırakılmalıdır.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 9. Klor Binası Klor gazı korozif ve çok tahrip edici bir gaz olduğundan herhangi bir kaçak olayında kullanılması gereken göz yıkama spreyi ve acil duşlar zaman zaman kontrol edilmelidir. Sudaki bakiye klor miktarını gösteren bakiye klor analizörünün kalibrasyonu sık sık kontrol edilmeli, cihazın ölçüm yapabilmesi için gereken çözeltilerin daima tamam olması sağlanmalıdır. Kimya binası çözelti hazırlama bölümü ve klor binası mutlaka ısıtılmalı, klor binası ısısı 10 C'nin altına asla düşürülmemelidir. Aksi taktirde klor gazı sıvılaşarak önemli dozlama problemleri yaşatır.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 10. Filtre Geri Yıkama Suyu Tutma Tankı Filtre geri yıkama sularının sisteme kazandırılması için özellikle yüksek kapasiteli tesislerde yapılan bu tankların genel bakımı da diğer üniteler gibi yapılır. Tesis başına su basan pompaların bakımı düzenli olarak yapılmalıdır. 11. Otomatik Kalite Kontrol Ekipmanları Başlıca kalite kontrol ekipmanları debimetreler, ph metre, bulanıklık ölçer ve bakiye klor analizörüdür. ph metre ve bakiye klor analizörü çözeltileri her gün kontrol edilip gerekirse yenilenmelidir ve kullanma talimatlarına mutlaka uyulmalıdır.
ANA ÜNİTELER İŞLETME VE BAKIMI 12. Isı Merkezi Tesisin lojman, idare binası, filtre konsol galerisi, kimya ve klor binası gibi ünitelerinin ısıtılması için kurulur. Bakımı kazan bakım talimatlarına uygun olarak ve yaz aylarında yapılmalıdır. 13. Jeneratör Arıtma tesislerinde elektrik kesintisi sırasında su üretiminin durmaması için asgari seviyede (geri yıkama işlemleri hariç) elektrik üretilmesini sağlayan ünitedir. Jeneratör bakımı, bakım talimatlarına uygun olarak yapılmalıdır.
MEMBRAN TEKNOLOJİSİ
Membran teknolojisi giderek artan bir şekilde kullanılmaya başlamıştır. Bugüne kadar kullanılmamasının nedenleri ise; -Geri devir ve geri kazanmaya fazla önem verilmemesi -Risk alma korkusu -Yerinde çok dikkatli test yapma ihtiyacı -İlk yatırım maliyetinin fazla olması -Yeni teknolojilere olan antisempati -Teknik zorluklar -Mevcut başarılı uygulamaların tanıtımının yetersiz olmasıdır.
Membran Uygulamaları Membranlar günümüzün birçok kamu sağlığı ve kirlilik kontrolü gereklerine teknolojik bir çözüm getirmektedir. Membran teknolojisi aşağıdaki gibi birçok su arıtma probleminde uygulanmaktadır. -MF veya UF ile yüzey sularının arıtılması -MF veya UF ardından RO ile suyun geri kazanılması -RO ile deniz suyundan içmesuyu elde edilmesi -NF veya RO ile su yumuşatma -RO ile nitrat giderimi -RO veya NF ile renk, TOC, dezenfeksiyon yan ürünleri, reaktif ara ürünleri giderimi
Membran prosesi özellikle gelişmiş ülkelerde giderek artan bir seviyede kamu sağlığı gerekleri nedeniyle tercih edilmektedir. Organik maddeler içeren suların klorlanmasıyla oluşan trihalometanlar, ozon uygulanan tesislerde bromidin oksidasyonu ile oluşan bromatlar ve klorlamaya dirençli cryptosporidium ve giardia organizmaları, son yıllarda içme suyu kalitesi ve kamu sağlığı koruması ile ilgili gündemin önemli maddeleri arasındadır. Mikron boyutundaki organizmalar ve partiküller için fiziksel bir engel oluşturan MF ve UF membranlar özellikle yeni çevre yönetmeliklerinin devreye girmesiyle yaygınlaşmaya başlamıştır.
Arıtma hedefi sadece partikül giderimi ise ilave bir proses olmadan membranlar direkt filtrasyon işlemi ile yüksek kalitede çıkış suyu sağlarlar. Ancak birçok durumda tat ve koku problemlerine yol açan bileşikler, klorla reaksiyona girip THM oluşumuna neden olan organik maddeler gibi birçok çözünmüş kirleticilerin giderilmesi de gereklidir. Bir çok çözünmüş madde MF ve UF filtrelerde tutulamamakla birlikte membran tesisleri ilave diğer proseslerle birlikte birden fazla arıtma hedefi için dizayn edilebilirler.
ULTRAFİLTRASYON MEMBRAN İLE İÇMESUYU ARITMA TESİSLERİ
(17000m^3/gün için) Pac 300 kg/gün *0.5TL/kg = 150 TL KLOR 30 kg/gün *0.5 TL/kg = 15 TL Sodyum Hipoklorit 93 kg/gün *0.25TL/kg = 23 TL NaOH (sıvı kostik) 30 kg/gün *0.41TL/kg = 12 TL HCL 170 kg/gün*0.3 TL/kg = 51 TL Elektrik tüketimi 532 kw/gün = 133 TL Personel Giderleri = 670 TL TOPLAM = 1070 TL/gün 1m^3 suyun UF ARITIM MALİYETİ = 6.3 Krş