1. GİRİŞ İşçi sağlığı ve güvenliğine (İSAGÜ) yönelik önlemlerin alınması ve etkin bir şekilde uygulanması, İSAGÜ bilincinin oluşması ile ilgilidir. 1
Limanlar, Türkiye ekonomisinin en önemli destek üniteleridir. Türkiye nin kendi iç pazarlarında taşımaları düzenlediği gibi, dış dünya ile ticari ilişkilerinin sürdürülmesine de yardımcı olur. 2
2. LİMANLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çerçevesinde işyerlerindeki faaliyetlerin Tehlike Derecelerini sınıflandıran yönetmelik 29 Mart 2013 Tarihinde Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Limanlarda yapılan işlerin geneli Tehlikeli sınıfında yer almaktadır. 3
2.1. İş Sağlığı ve Güvenliği İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili iki temel kavram ki, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasında İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü, ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay olarak tanımlanmaktadır. 4
2.2.Limanlarda İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve Kimyasal Riskler Limanlarda daha önce de ifade edildiği gibi, çok farklı faaliyet alanları ve buna bağlı olarak da farklı iş yapan çalışanlar ve ekipmanlar bulunmaktadır. 5
Bu araçların ve çalışanların liman içerisindeki hareketleri liman trafiğini oluşturmaktadır. Bunlara bağlı meydana gelen iş kazaları aşağıdaki şekilde sınıflandırabilir. Liman Trafiği-Taşımacılık Kaynaklı İş Kazaları Vinç Operasyonları Nedeniyle oluşan İş Kazaları Serdümen-İşaretçiden Kaynaklanan İş Kazaları (Eğitim-İşaret Sistemi) Düşmeye Bağlı İş Kazaları(Yüksekten Düşme, Kaymak ve Takılıp Düşmek) 6
2.3. Limanlarda Kimyasal Riskler IMDG (Denizyoluyla Taşınan Tehlikeli Yüklere İlişkin Uluslararası Kod) kodları limanlara gelen yüklerin tanınmasını sağlayan en önemli araçlardır. Sınıf 1: Patlayıcılar Sınıf 2: Gazlar Sınıf 3: Yanıcı sıvılar Sınıf 4: Yanıcı katı maddeler; kendinden parlayıcı maddeler; su ile temas halinde yanıcı gaz meydana getiren maddeler Sınıf 5: Oksitleyici maddeler ve organik peroksitler Sınıf 6: Zehirli ve bulaşıcı maddeler Sınıf 7: Radyoaktif malzeme Sınıf 8: Aşındırıcı maddeler Sınıf 9: Çeşitli tehlikeli maddeler ve mallar 7
3. RİSK DEĞERLENDİRMESİ Risk Değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları, ifade etmektedir. Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini, 8
Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini, Kabul Edilebilir Risk: Kabul edilebilir risk seviyesi, yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini ifade eder. 9
4.METODOLOJİ Risk Değerlendirmesinde uygulanacak adımlar sırasıyla: Tehlikelerin Belirlenmesi Tehlikelerin Değerlendirilmesi Risklerin Derecelendirmesi ve Alınacak Önlemlere Karar Verilmesi Bulguların Kayıt Altına Alınması ve Kontrol Önlemlerinin Uygulanması Denetim, İzleme, Gözden Geçirme ve Gerekli Hallerde İyileştirme 10
Bu metot ile olası risklerin sonuçları derecelendirilir. Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti değerlendirilir. Risk = Tehlikeli Bir Olayın Meydana Gelme İhtimali X Tehlikenin Etkisi formülü kantitatif risk analizinin temel formülüdür. Risk / Çevre Boyutu = İşin yapılma sıklığı x Tehlikenin olma olasılığı / Çevresel unsur x Zararın şiddeti / Çevresel etki 11
Risk değerlendirme de kullanılan kavramlar; Sıklık (Frekans): Tehlikeye maruz kalma sıklığı Olasılık : Zarar ya da hasarın zaman içinde gerçekleşme ihtimali Zarar (Derece): Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti Çevre: Kuruluşun etki alanındaki hava, su, toprak, doğal kaynaklar, flora, fauna, insanlar ve bunların arasındaki ilişkiler. Çevre Boyutu: Kuruluşun; faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre ile etkileşime giren unsurlarıdır. Çevre Etkisi; Kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, çevrede kısmen veya tamamen olumlu veya olumsuz her türlü değişiklik. 12
Çevre Boyutu: Kuruluşun; faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre ile etkileşime giren unsurlarıdır. Çevre Etkisi; Kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, çevrede kısmen veya tamamen olumlu veya olumsuz her türlü değişiklik. Risk değeri / Çevre Boyutu; işin yapılma sıklığı, tehlikenin olma olasılığı / çevresel unsur ve zararın şiddeti / çevresel etki çarpılarak elde edilen değerdir. Elde edilen risk değeri / çevre boyutu dikkate alınarak aşağıdaki tabloya göre gerekli faaliyetler planlanır. Risk / Çevre boyutu puanları en yüksek olandan başlanarak, puanların aşağıya çekilmesi hedeflenir. 13
Risk değeri/çevre boyutu skala tablosu 14
ÖRNEK LİMAN UYGULAMASI: HOPA LİMANI Hopa limanı, Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. tarafından fiilen 27 Haziran 1997 tarihi itibariyle Park Denizcilik Ve Hopa Liman İşletmeleri A.Ş. ne devredilmiştir. 1997 yılında özelleştirilen Hopa Limanı nı işleten Park Denizcilik; yükleme, boşaltma, terminal, depolama, kılavuzluk, kurtarma ve likit dolum tesisleri işletmeciliği ile ülke ekonomisine katkıda bulunmaya devam etmektedir. 15
Liman içerisinde ana üniteler; Tank Terminali Tahıl Terminali Çimento Terminali Kargo Hizmetleri Gemi Hizmetleri 16
Her ünite ayrı şekilde risk/çevre boyutu değerlendirmesine alınarak, ilgili ünitelerdeki tehlike kaynakları ve tehlike/çevre boyutu belirlenir. Daha sonra bu olayın meydana gelmesi halinde oluşabilecek zarar/çevresel etki ilgili tablodan saptanır. Aşağıdaki değerlendirme liman ana ünitelerinden biri olan tank terminali ünitesinde yapılmış, kısmi ölçümler ilgili tablolarda gösterilmiştir. 17
18
19
20
Risk değerlendirmesi sonucunda, risk derecesi yüksek olan tehlike kaynaklarına ait yapılması gerekenler hakkında işletme içerisinde iş sağlığı ve güvenliği kapsamında oluşturulan prosedür gereği tablolarda belirtilen düzeltici faaliyetler ivedilikle yapılarak gerekli önlemler alınmıştır. Ayrıca risk değerlendirmesi yapılması ile iş güvenliği ve sağlığında, iş kazalarının önlenmesi bakımından önemli bir rol oynadığı iş kazalarının azaltılmasında etkili bir sistem olduğu görülmüştür. 21
Risk değerlendirmesinde izlenilen adımlardan beşinci adımı olan izleme, gözden geçirme ve gerekli hallerde iyileştirme, risklerin önlenmesi açısından önemli olduğu görülmüştür. Öneri; Yapılan araştırmada özelliklerde limanlarda iş güvenliği konusunda kaynak ve çalışma olmadığı tespit edilmiştir. Bu konudan Türklim tarafından bir heyet oluşturulması ve üye limanların bilgi paylaşımı ile olan iş kazalarının kök analizlerinin yapılarak üyeler ve sektör ile paylaşılması benzer bir olayın başka limanda meydana gelmesin engelleyecektir. 22