BİLGİSAYAR AĞLARI (NETWORK) İki yada daha çok bilgisayarın veri iletmek ve bilgisayar kaynaklarını ortak kullanmak amacı ile birbirine bağlanmasına bilgisayar ağı denir. Bilgisayar ağları ana bilgisayarın işlem gücünden ve depolama kapasitesinden başka yazıcı gibi çevre birimlerinin ortak kullanımını da sağlar. 1 Yerel ve Ulusal Ağlar: a) LAN (LOCAL AREA NETWORK): (Bölgesel çalışma ağı) Ana bilgisayarın adı SERVER dır. b) WAN (GENİŞ ÇALIŞMA AĞI): Birden fazla LAN ın birbirine bağlı olarak çalışmasını ifade eder. 1
2 İnternet: Dünya üzerindeki bilgisayar kuruluşlarının birbirine bağlanmasını sağlayan geniş ağa denir. İntranet: Bir organizasyon içerisinde bilgi paylaşımı için internet protokolünü kullanan bilgisayar ağıdır. Şirket içi özel ağ olarak tanımlanabilir. LAN veya WAN ağlarını kullanır. 2
İnternet 1969 ARPA (Advanced research project agency) projesi (ARPAnet) 1970 MIT, Harvard üniversitesi ve BBN, SDC şirketleri 1971 Stanford üniversitesi, NASA ve diğerleri 1980 li yılların başı sivil topluma yayılmaya başladı 1983 ARPAnet kullanıcıları TCP/IP (Transmission control protocol/internet protocol) protokolüne geçtiler 1990 ARPAnet kaldırıldı, yerini NSFnet aldı ve genel kullanıma açıldı Günümüzde internette iletişim protokolleri ve kuralların belirlenmesini IAB (International Activities Board) üstlenmiştir. 3
İnternet nedir? İnternet (International Network Uluslararası ağ) Bir çok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu dünya çapında yaygın ve sürekli büyüyen iletişim ağıdır. Nasıl çalışır? İnternete bağlı her ağ (network) kendisine bağlantı sağlayan bir servis sunucusuna veya kuruma bağlıdır. Bu birleşme yerlerinde birden fazla bağlantısı bulunan yönlendiriciler (Router) bulunur. İletişim 100 1000 bayt lık bilgi paketleri şeklinde gerçekleşir. Her paketin başında nereden gönderildiği (IP adresi) ve nereye gönderildiği yer alır. Bilgiler üzerinde adres bulunan küçük paketler halinde düğümden düğüme atlayarak geçer ve diğer bilgisayara ulaşır. İnternetin merkezi kontrolü yoktur. İnternete bağlı her bilgisayar (HOST) bağımsız olarak çalışır. Host un bağlandığı yerel servis sağlayıcı küresel internet ağına bağlanarak bu ağın bir parçası olur. İnternetin dağınık yapısı, herhangi bir noktadaki çökmenin geri kalan bütünün işleyişine engel olmayacak şekilde çalışmasını sağlar. 4
TCP/IP nedir? (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) Internetin çalışmasını sağlayan, TCP/IP olarak adlandırılan veriyi kodlayıp elektronik ortamda iletilebilir formata sokan bu iletişim protokolüdür. TCP/IP iletilecek veriyi bilgisayarların tümünün anlayacağı bir düzende iletilmesini sağlar. Bu iki protokol bir arada çalışarak hatlar üzerinde veri kayıplarının en aza indirilerek verilerin güvenli bir şekilde iletilebileceği bir ağ oluşturur. İletim nasıl olur? 1 e posta veya bir web sayfasını oluşturan veriler paket adı verilen parçalara bölünür 2 Paketler, gidecekleri yerin adresini, içerikleri ile ilgili özet bilgileri, kaçıncı paket oldukları ve kimden geldikleri gibi tanıtıcı bilgileri içeren bir zarfa konulur. 3 Zarflanmış paket eğer aynı ağ içindeki bir bilgisayara gönderilmemiş ise bir posta ofisi gibi yönlendirme yapan router cihazına ulaşır. 4 Router kendine gelen paketi inceler ve adres tablolarını kontrol ederek en uygun router e paketi gönderir. Yol üzerindeki her router paketleri kendilerine göre uygun router lere yönlendirir. Paketler sayısı 30 a varacak kadar posta sistemini geçerek alıcı adrese ulaşır. 5 Paketler alıcıya ulaştıklarında birleştirilmek üzere kontrol edilirler. Her paket aynı yoldan gelmemiş olabilir hatta arada bazıları kaybolmuş olabilir. 5
6 İletişim kontrol protokolü (TCP) devreye girer ve paketleri verinin aslını oluşturan e posta veya web sayfası haline getirir. Eksik paket varsa tespit eder ve gönderici tarafından tekrar gönderilmesi için gerekli işlemleri yapar İnternette çalışan bir çok protokol içinde en önemlisi TCP dir. Günlük internette kullanılan; Posta protokolü (SMTP Simple mail transfer protocol) www iletişim protokolü (HTTP Hypertext transfer protocol) Dosya transfer protokolü (FTP File transfer protocol) gibi standart protokoller TCP iletişimini temel alırlar Internet Adresi nedir? İnternete bağlı bir düğümü (NODE) ifade eder. İki kısımdan oluşur; Hostname.domainname (bilgisayaradı.bölgeadı veya (ad.adres) İnternet adresi iki farklı tarzda tanımlanabilir. 1 Sayısal adres(numeric address): IP adresi 2 Sayısal olmayan adres (Alfanumeric address): Harf ve sembollerden oluşan adrestir. FQDN (Fully Qualified Domain Name Tam tanımlı bölge adları) veya DNS (Domain Name System Alan adı sistemi) olarak adlandırılır. 6
IP adresi nedir? İnternette bilgisayarların birbirini bulmaları için bilgisayara verilen adreslere IP numarası denir. Internete bağlı her bilgisayarın sadece kendisine ait bir IP adresi bulunur. 32 bit nümerik değerden oluşan IP adresi değerleri 0 255 arasında değişen 4 hanede ifade edilir. http://195.142.132.195 = http://www.istanbul.edu.tr İnternete her bağlanıldığında, servis sağlayıcı, kullanıcıya bir IP adresi vererek kullanıcının internet ile veri alışveriş yapmasını mümkün kılar. 24 saat internete bağlı ortamlarda ise servis sağlayıcı kullanıcıya sabit bir IP adresi verir. IP adreslerinde kısıtlamalar nedeniyle kurumsal ortamlar internete çıkarken bir çok bilgisayar ortak bir IP adresinden internete çıkarmaktadır. En küçük IP adresi = 0.0.0.0 En büyük IP adresi = 255.255.255.255 IP adresleri 32 bit uzunluktadır. En fazla 4.294.967.296 bilgisayar IP numaraları kullanılarak adreslenebilir. İlk iki veya üç numara bir ağı temsil eder. Bu ağa binlerce bilgisayar bağlı olabilir. 7
Domain name nedir? İnternette bulunan verilerinizin ve bilgilerinizin bulunduğu yeri tanımlayan ada domain (etki alanı) denir. Domain ismi bir kuruluşu internet üzerinde temsil eder örnek: www.istanbul.edu.tr Kendi domain isminiz tescil edildikten sonra sayfalarınız nerede yayınlanırsa yayınlansın internet kullanıcıları size ulaşabilecektir. E posta adresinizde kendi domain isminizi kullandığınızda hangi servis sağlayıcıdan bağlanırsanız bağlanın, internet kullanıcıları size e posta ile aksamadan ulaşabilecektir. örnek: olcay@istanbul.edu.tr DNS (Domain name system) nedir? İnternete bağlı bilgisayar sistemlerine DNS denilen hiyerarşik bir adlandırma sistemi ile ad verilir. DNS internete bağlı tüm birimlerin yerel olarak bir ağaç yapısı içinde gruplandırılmasını sağlar ve bu şekilde tüm adreslerin her yerde tanımlı olması gerekmez. Arkadaşınıza gönderdiğiniz bir e posta verilen adrese ulaşabilmek için uzun bir yol kat eder. Bu yoldaki duraklardan biri DNS adı verilen adres makinalarıdır ve bunların görevi verdiğiniz adresin IP numarasını bulmaktır. Dünya üzerine yayılmış binlerce DNS hizmet makinaları sayesinde istenilen adrese kısa bir sürede ulaşılabilmektedir. 8
Her internet adresi, ilk kısmı bulunduğu domainin ağ adresini son kısmı ise makinanın (host) numarasını verecek şekilde ikiye bölünür. Internet Network Information Center (NIC) şirket veya kuruluşun host sayısı ihtiyacına göre bu numaraları atar. http://www.istanbul.edu.tr http://: HyperText Transport Protocol : internet yani web adreslerini temsil eden protocol formatıdır. Bir çok internet tarayıcısı bu formatı kullanmadan adreslere erişimi sağlar www: world wide web (Dünyayı saran ağ): İnternet adreslerinin başlarında kullanılır istanbul: İnternet hostunun içinde bulunduğu alt ağın ismidir. Genelde adresin gerçek anlamını ifade eder. Firma kurum veya kuruluşun özdeşleştiği adı gösterir edu: kuruluş kodu olup adresin faaliyet kolunu gösterir tr: coğrafi kod olup adresin bulunduğu ülkeyi gösterir. 9
İnternette geçerli olan kuruluş kodları.com (commercial): Ticari kurum ve kuruluşlar, şirketler.net (network) : Ağ kuruluşları, servis sağlayıcılar.org (organization) : Kar amacı olmayan kuruluşlar, organizasyonlar.edu (educational) : Eğitim ve araştırma kurum/ kuruluşlar.gov (government) : Devlete bağlı/ilgili kurumlar, kuruluşlar.mil (military) : Askeri amaçlı kuruluşlar.int (international) : Uluslararası organizasyonlar, kuruluşlar Ülkemizde internet adreslerinin sorumlusu ODTÜ Türkiye için geçerli olan aşağıdaki kodlarıda vermektedir..gen (general) : genel kullanım.nom (nomorus) : Bireysel kullanım İnternetin giderek büyümesi nedeniyle ICANN (internetin düzenleyici kurumu) 16.11.2000 tarihinde yeni kısaltmaları ilan etti..biz (businesses) : İş, ticaret.name : Kişisel.museum (museum) : Müzeler.pro (professionals) : Profesyoneller.aero (aeronautic) : Havacılık ve uzay.coop (cooperatives) : Kooperatifler.info (general information): Genel bilgi 10
WEB tarayıcısı (WEB Browser)nedir? Web sayfalarını incelemek ve web sayfaları arasında gezinebilmek için gerekli olan programlara verilen addır. Web adreslerine, web browser denilen kullanıcı arabirim programları ile erişilir. Bu programlar HTML anlamlandırma dili üzerinde çalışır HTTP protokolünü ve diğer protokolleri tam destekler Çoğunlukla grafik tabanlıdır Hiper ortamda bir belgeden başka bir dökümanın çağrılmasına olanak tanır. İlk çıkan web tarayıcı MOSAIC (1994 e kadar kullanıldı) En çok kullanılanlar : Internet explorer, Google Chrome Safari, Firefox WEB sayfası nedir? Web tarayıcısının bir web servisine bağlandıktan sonra tek seferde aktardığı birleşik tüm verilerden oluşan HTML sayfasıdır. Bir web sayfasında grafik/resim bilgileri, normal metinler, ses ve diğer doküman veya merkezlere linkler bulunabilir. Web sayfalarının dosyalarının uzantıları.html veya.htm dir. 11
HTML (HyperText Markup Language HiperMetin işaretleme dili) Nedir? Web sayfalarının hazırlanmasında HTML denilen doküman formatlama dili kullanılır. Bu dil daha çok yazılı bir dökümanı biçimlendirmek ve bir nesneden bir başka nesneye linkler sağlamak ile ilgili komutlar içerir. HTML standart ve taşınabilir bir dildir. PC de web tarayıcısında görülen web sayfası, macintosh bilgisayardaki web tarayıcısında da aynı şekilde görülür. RSS FORMATI Uzun adı Rich Site Summary Zengin Site Özeti olan RSS, web sitelerinin diğer web siteleri ile bilgi paylaşmasını kolaylaştırmak amacılığıyla ortaya çıkarılmış bir dosya formatıdır. [RSS (Really Simple Syndication)] XML Standardı RSS 'in yazılmasında kullanılan XML (Genişletilebilir işaretleme dili - extensible Markup Language), web konsorsiyumu w3.org tarafından 1999 yılında bir veri iletim standardı olarak oluşturulmuştur. XSLT Biçimlendirmesi XML dili ile oluşturulmuş verilerin tarayıcılar tarafından görüntülenebilmesi için biçimlendirilmesi gerekir, XSLT (extensible Stylesheet Language Transformations - Genişletilebilir Biçimlendirme Dili Dönüşümü) XML dosyalarının web sayfası olarak görüntülenebilmesine olanak verir. 12
RSS Okuyucular Sık güncellenen web sitelerinin sadece güncellenen içeriklerinin görüntülendiği bir çeşit internet göstericisi olan RSS okuyucular internet kullanıcılarının web sitelerine girmeden hızlı ve kestirme yoldan güncel bilgilere ulaşmasını sağlamaktadır. İnternette ücretsiz olarak indirilebilen pek çok RSS okuyucusu mevcuttur. Birkaç RSS okuyucusu : Windows : FeedReader : http://sourceforge.net/projects/feedreader/ RSS Bandit : http://sourceforge.net/projects/rssbandit/ Linux : Life Area : http://sourceforge.net/projects/liferea/ Amphetadesk : http://www.disobey.com/amphetadesk/ İnternet Protokolleri TCP/IP: Veriyi, ağ tarafından kolayca işlenebileceği küçük veri paketlerine parçalar, verinin gideceği hedefi ağa bildirir, verinin yerine ulaşmasını kontrol eder ve veriyi teslim edildiği noktada ilk haline getirir. FTP (File Transfer Protocol Dosya aktarım protokolü): Bu protokol ile internete bağlı olan bir bilgisayara ulaşabilir ve oradaki bilgileri izin verilen iletişim imkanları dahilinde kendi bilgisayarınıza aktarabilir veya kendi bilgisayarınızdaki bilgileri internet erişimi olan başka bilgisayara aktarabilirsiniz. 13
HTTP (HyperText Transfer Protocol): Web üzerinde iletişimin kurallarını tanımlayan protokoldür. Bir web dökümanına ulaştığımızda her şey dört aşamada gerçekleşir 1 Bağlantı (web servisi http servisi) 2 Ne istediğimizin web servisine iletilmesi 3 Cevap alınması 4 İlgili sayfaya yapılan bağlantının kesilmesi Bu ana aşamalar Web üzerinde iletişimin kurallarını tanımlayan bir protokol oluştururlar. Bu protokole HTTP denir. İNTERNETTE ARAMA MEKANİZMALARI 1 Konu Katalogları: Konu rehberlerine göre bilgilerin sınıflandırıldığı ve sorgulamanın birtakım konu başlıklarından yararlanılarak yapıldığı sistemlerdir. Konu katalogları ile bilgi sınıflamasında genellikle alfabetik, kronolojik, içerik (bilimsel, sosyal vb), bölgesel vb. kriterler göz önüne alınır ve bilgiler olabildiğince esnek bir yapı içinde kataloglara bölünür. Bu tip arama sistemleri, konu başlıklarından alt başlıklara, oradan da aradığımız bilgilere ulaşmamızı sağlar. Bu sistemlerin arama motorlarından farkı sadece kendi veri tabanlarında kaydedilmiş siteleri kategorize ederek sunarlar. 14
Çeşitli katalog servisleri Albert http://www.albert2.com Excite http://www.excite.com GNN (Global Network Navigator) http://www.nearnet.gnn.com/gnn/gnnhome.html InfoSeek http://www.infoseek.com Magellan Search http://www.mckinley.com http://www.search.com The Einet http://www.andromeda.einet.net/galaxy.html Yahoo http://www.yahoo.com 2 Arama Motorları Robot yada örümcek adı verilen programlar aracılığı ile bir çok domain deki bilgi kaynaklarını otomatik olarak tarar ve bir takım indeksler oluştururlar. Seçilen bazı anahtar kelimeler ve bazı yardımcı unsurlardan yararlanılarak bu indeksler üzerinden sorgulama yapılır. Arama motorlarının 2 işlevi vardır. a Veri toplamak: Veri toplama işini, Spider, Harvest, Pursuit vb. gibi otomatik robot sistemleri kullanarak çeşitli web veya FTP siteleri arasında gezinerek ve buralardaki kaynakları tarayarak gerçekleştirir. b Sorgulama mekanizmaları sunarak veriler üzerinde arama yapılmasını sağlamak: Aradığı bilgiye ulaşmak isteyen kişinin, toplanan veriler üzerinde sorgulama yapabilmesini sağlayan kullanıcı arayüzleri ve üzerinde hızlı sorgulama yapılabilecek veritabanı(database) sistemleri vardır. Kullanıcı seçtiği bazı anahtar kelimelere uyan bilgileri kolayca tarar ve web arayüzü içinde aradığı bilgilerin bulunduğu site adresleri arasında gezinerek bilgiye ulaşmaya çalışır. 15
Bazı arama motoru adresleri Altavista Lycos Mamma OpenText http://www.altavista.digital.com http://www.lycos.com http://www.mamma.com http://www.opentext.com WebCrawler http://www.webcrawler.com Yahoo! Google Yandex http://www.yahoo.com.tr http://www.google.com.tr http://www.yandex.com.tr ARAMA İŞLEÇLERİ İşlemci AMD internet explorer and HDD and SSD or Hard disk or HDD not hotel not France near atom near bomba * micro* 16