Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 73, Temmuz 2018, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 73, Temmuz 2018, s. 174-190 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 04.06.2018 21.07.2018 Dr. Öğretim Üyesi. Songül KURU Atılım Üniversitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Moda ve Tekstil Tasarımı Bölümü songul.kuru@atilim.com.tr Öğrt. Gör. Emel GÜR Fırat Üniversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Tekstil Giyim Ayakkabı Ve Deri Bölümü emelgur@firat.edu.tr ELAZIĞ YÖRESİ GELENEKSEL GİYİM KÜLTÜRÜNDE KADIN VE ERKEK ŞALVARLARI Öz Anadolu bulunduğu coğrafi konum nedeniyle farklı iklim koşullarına ve bereketli topraklara sahip olmasından dolayı, pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu nedenle zengin bir kültür ve iklim koşulları nedeniyle Anadolu nun her bölgesi farklı giyim kültürüne sahip olmuştur. Yaşam şartları, inançlar ve toplumsal farklılıklarla oluşan giyim kültürünün önemli örneklerinden biri de Elazığ giyim kültürüdür. Geleneksel kültürler birçok önemli öğelerden oluşurlar ve bu öğelerden biri de geleneksel giysilerdir. Giysiler, yörede yaşayan insanların geçmiş kazanımlarının göstergesidir. Maddi kültür ürünlerinden olan geleneksel giyinme kültürü bazı yörelerimizde halen devam ettirilmektedir. Elazığ Geleneksel kadın ve erkek kıyafetlerinin günümüzdeki kullanımı, amaca göre değişiklik göstermekle birlikte, kadınlar genellikle üçetek altına şalvar, genç kızlar cepken-şalvar, yaşlı erkekler ise şalvar, cepken, yelek (cepken) ve ceketi halen kullanmaktadırlar. Elazığ yöresi geleneksel giyim kültüründe kadın erkek şalvarlarının incelenmesi amacı ile yapılan araştırmada betimsel yöntem kullanılmıştır. Veriler Elazığ Etnografya Müzesi ve Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneğinden elde edilmiş ve verileri oluşturan kadın erkek şalvarları incelenerek envanter bilgileri, teknik

çizimleri ve kalıp çizimleri yapılmış ve irdelenmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda öneriler geliştirilmiştir. Anahtar kelimeler: Geleneksel giyim, giyim kültürü, kadın şalvarı, erkek şalvar SALWARS FOR WOMEN AND MEN IN THE ELAZIĞ TRADITIONAL CLOTHING CULTURE Abstract Anatolia is the cradle of plenty of civilizations because of its varied climatic conditions and fertile soils thanks to its geographic allocation. Because of its climatic conditions and rich culture, each region of the Anatolia has distinctive clothing culture. One of the examples of great importance of the clothing culture, formed by living conditions, beliefs and social differentiation, is Elazığ clothing culture. Traditional cultures are composed of plenty of important elements, one of which is traditional clothes. Clothes are a sign of people s achievements of past years living in regions. Traditional clothing culture that is one of the products of the material culture continues in some of our regions. Present day usage of Elazığ traditional clothing for women and men varies in accordance with purposes. However, women still wear üç etek under şalvar, young women cepken-şalvar, and old men salwar, cepken, waistcoat (cepken) and jacket. Descriptive method was used in the research, aim of which is to study salwars for women and men in the Elazığ traditional clothing culture. Data has been collected from the Elazığ Ethnography Museum and Fırat University Turkish Folk Dances Association. Salwar for women and men were examined; its inventory taken and technical and pattern drawings made. Proposals have been brought forward as per acquired findings. 175 1. GİRİŞ Keywords: Traditional clothing, clothing culture, salwar for women, salwar for men İnsanın önemli ihtiyaçlarından biri olan örtünme, çok eski çağlardan günümüze dek toplum hayatında önemini korumuştur. Giyim her çağın ve milletin ekonomik, toplumsal, kültürel ve siyasi şartlarından etkilenerek biçimlenmiştir (Gülbeyaz ve Kaya, 2013: 2). Her toplumun iklim şartlarına, dini inanışlarına, gelenek ve göreneklerine göre kendine özgü giyinme şekli oluşmuştur. Eski dönemlerde yerleşik hayat olmadığı için yiyeceklerini avlanarak gidermeye çalışmışlardır. Bununla birlikte yerleşik sisteme geçildiğinde ise tarım ile uğraşmışlardır. Yaşam şartları insanların kılık kıyafetine yansımış ve daha rahat hareket edecek kıyafetler tercih etmişlerdir. Türkler göçebe yaşam sürdürmelerinden dolayı Orta Asya da rahat kıyafetler, deriden ve yünden yapılmış giyim eşyaları tercih etmiştir (Yakut, 2005: 12). Atı ilk ehlileştiren atalarımız binicilikte en uygun alt giyim olarak insana rahat hareket etmeyi sağlayan şalvarı bulmuştur. Bu yüzden yurdumuzda doğudan batıya kuzeyden güneye kadar her yerde kadın-erkek alt giyimi olarak şalvarın kullanıldığı görülür. Koca ve Koç (2014: 392), Ralamb albümündeki figürlerin

kıyafetlerini inceledikleri çalışmalarında; katlı giyim özelliğinin görüldüğü Türk kadın ve erkek figürlerinin tümünde şalvar giyildiğini belirtmiştir. Anadolu nun çoğu bölgesinin halk giyim kuşamının önemli bir tamamlayıcısı olan alt beden giysileri genellikle şalvar olarak bilinmektedir (Koca, Koç, ve Diğerleri., 2015: 85) 1. Fakat bölgeden bölgeye giyilen şalvarlar iklim koşulları, gelenek görenekler, coğrafi yapı sebebiyle birtakım değişiklikler gösterir. Bazı bölgelerimizde şalvarın paçaları diz üzerinde kalırken, bazı bölgelerde topuğa kadar iner. Kimi yerlerde kırmaları kalın paçalar geniş iken, kimi yerlerde kırmaların ince, paçaların dar olduğu görülür. Kadın şalvarlarında ise kimi bölgelerimizde paçalar kısa, kimi yerde iyice uzundur. Ağ kısmı ve kırma durumu yine değişik şekillerde olmaktadır. Ama hepsi şalvardır (Tokdemir, 1993: 228). Genellikle görünüm olarak aynı olmalarına rağmen şalvarlar kesim, biçim, kumaş, süsleme ve kullanım şekli açısından bölgesel farklılıklar göstermekte ve ilçeler arasında bile isim farklılıkları olabilmektedir. Genellikle kullanılan kumaş adı ile anılan şalvarlar, kullanılan kumaş cinsi, miktarı, rengi ve süsleme özellikleri ile kişilerin sosyal statüsünü belirleyici özelliğe de sahiptir (Koca ve Baran, 2014: 27). Şalvar Anadolu insanının vazgeçemediği bir giysidir. Anadolu nun hemen her bölgesinde kullanılan ve değişik özellikler gösteren şalvarlara bölgeden bölgeye, yöreden yöreye değişik isimler verilmektedir. Ayaklı, köncek, toptan, şalvar, paçalı don, tokurcum, çatal don bunlardan birkaçıdır. İzmir de "şalvar", Eskişehir'de "dattiri", İç Anadolu'da "don, çağşır, çintiyan", Antalya'da don şalvar, Sinop'ta paça, dizlik, Adana da şalvar Ege'de topan, don, köncek, gökdon, tuman denilmektedir (http: 1, Aydın, 2008: 8). Beylerli Kasabasında ise bu giysiler koca don olarak bilinmektedir (Bulmuş, 2016: 451). 176 Koca (2013: 141) çalışmasında, aynı biçimsel özelliğe sahip alt bedene giyilen bir giysinin, Balıkesir de könçek, Samsun da paça, Siirt te derpe adıyla anılması terminolojideki bölgesel farklılığı gösterdiğine dikkat çekmektedir. Anadolu nun doğu bölgesindeki Elâzığ yöresinde ise kadınların giydikleri şalvarlara karadon denirken erkeklerin giydiklerine şalvar denilmektedir. Karadon halen kadınların giydikleri ev giysisi olarak kullanılırken düğünlerde ise değişik parlak kumaşlarla dikilen karadon ile aynı kesimde olan şalvar özel gün yöresel giysisi olarak üç etek ile birlikte giyilmektedir. Beli büzgülü olan karadonun paçası tek sıra lastikle büzülerek veya lastiksiz çalışılmaktadır. Resim 1: Kadın Şalvarı (Karadon) Erkek Şalvarı (http: 2)

Karadonu kullanan kadınların siyah, lacivert, kahverengi, koyu gri renk tonları üzerine çeşitli çiçek desenli kumaşlar tercih ettikleri bilinmektedir. Günlük hayatta kışın koyu renk üzerine çiçek desenli pazen kumaştan yazın ise, farklı renkler üzerine yine çiçek desenli ince pamuklu kumaştan yapılmaktadır. Yaşlılar genellikle karadonu çarşaf altına giyerler ve yakın gezmelerde ise başlarına başörtüsünden biraz büyük, beyaz renk yazma örterler. Günümüzde manto kullanan yaşlılar, şalvarın paça kısmını yukarıya çekerek çorap içerisinde gizler ve etek görüntüsü vererek çarşı gezmelerine giderler. Yaşlı ve daha genç orta yaş olan kesim ise entari denilen penyeden yapılmış bluzları, iklim özelliğine bağlı olarak uzun ya da kısa kollu, kalın ya da ince hırkalarla kombine ederek giyerler. Genç kızlar ise misafirlikte, çarşı gezmelerinde alt giysi olarak etek ya da pantolon gibi güncel kıyafetler kullanırlarken evlerinde karadon tercih ederler. 177 Resim 2: Harput Kadın Misafirlik Şalvar Resim 3: Harput Yöresi Geleneksel ve Üç Etek Örneği (Memişoğlu, 2006: 46). Erkek Şalvar Örneği (Memişoğlu, 2006: 56) Elâzığ erkek şalvarı diğer yöre şalvarlarından kesim ve görünüş olarak farklılıklar taşır. Bingöl yöresi erkek şalvarı Elazığ şalvarına göre daha dar, geniş pantolona benzer ve daha geniş paçalıdır. Diyarbakır yöresinde paçalar diz kapağından itibaren belirgin şekilde daralarak dikilirken Elazığ erkek şalvarında paçalarda daralma belden aşağıya düz bir şekildedir. Elazığ erkeklerinde şalvar giyen kesim genellikle yaşlı kesimdir. Yaşlılar günlük hayatlarının yanı sıra genç kesim gibi, özel günlerde şalvar kullanırlar. Genç kesim ise genellikle düğün, dernek, konser ve halk oyunları gösterisinde alt giysi olarak şalvarı tercih ederler. Şalvarda süsleme ya da herhangi bir aksesuar bulunmamakla birlikte eskiden günlük hayatta şalvar üzerine kuşak bağladıkları görülürken günümüzde sadece yöresel halay ve gösteri ekiplerinin bellerinde kullanılır. Resim 4: Ceket (Sako) Yelek Şalvar Köstek Saat İle Kombine Edilen Geleneksel Erkek Giysileri (http: 3)

Özel günlerde ve günlük kullanılan geleneksel erkek şalvarı arasında çok farklılık olmadığı, sadece bayramlarda ve özel günlerde en yeni olan şalvarlarını giydikleri bilinmektedir. Şalvarların kumaş ve renkleri yelek ve ceket ile genelde aynı yapılmakla birlikte, nadiren de olsa farklı renk kumaş da kullanılmıştır. Kumaş olarak mevsimine göre, bahar aylarında gabardin kış aylarında ise yün, astarlık olarak polyester ve saten, renk olarak siyah, lacivert, açık kahverengi ve gri renkler tercih edilmektedir. Ayrıca Elazığ (Harput) kültüründe, şalvarlar önemli kültürel bir değere sahiptir. Kişilerin toplum içerisindeki itibarını, mal varlığını gösteren önemli emarelerdir. 2. AMAÇ Bir milletin tarihine ışık tutan sanat dalları arasında, giyimin büyük bir payı vardır (Yakut, 2005: 19). Büyük bir zenginliğe sahip olan Anadolu giysi kültürüyle ilgili yeterince araştırma yapılmamış, bu kadar zenginliğe karşın gerekli müze ve koleksiyon oluşturulamamıştır. Bunlara bağlı olarak elimizde giysi kültürüyle ilgili gelişim ve değişim süreçlerini gösteren belge ve arşivlerin yetersiz kaldığı bilinmektedir (Erden, ve Diğerleri., 2014: 1). Küreselleşme süreci içinde kitle iletişim araçlarının hız kazandırdığı tüketim alışkanlıkları, kitle kültürü ve tekdüze yaşam tarzları, ulusal kültürlerin zayıflaması, dolayısıyla kültürel değerlerin yozlaşmasına veya kaybolmasına yol açmıştır (Koca, Koç, ve Diğerleri., 2015: 127) 2. Araştırma Elazığ ilinde giyilen kadın ve erkek şalvarlarında kullanılan kumaş ve malzeme, model, kesim, dikim özellikleri, teknik çizimleri ve kalıp çizimleri yönünden incelenerek, edinilen bilgilerin, bilim disiplini doğrultusunda belgelenmesi amacıyla yapılmıştır. 178 3. ÖNEM Hem erkek hem de kadınların kullandığı alt beden giysisi olan şalvar, bölgesel özellikleri açısından pek çok isim ve kesim özelliğine sahip bir giysi parçasıdır. Katlı giyim geleneğinin biçimlendirildiği Türk giysilerinin en önemli ve günümüze kadar kullanımı en yaygın olan giysi parçası olarak karşımıza çıkmaktadır (Koç, Koca, ve Diğerleri., 2016: 113). Elazığ ın geleneksel kıyafetlerinden olan kadın ve erkek şalvarı moda ve tekstil sektöründeki hızla gelişmelerden etkilenmiştir. Özellikle kentlerde yaşayan insanların iş hayatındaki etkin yaşantısı, ekonomik özgürlük ve farklı toplumla karşılaşmaları sonucu kişilerde kendini yenileme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyaçla birlikte kendini yenileme kılık kıyafete de yansımıştır. Son yıllarda meydana gelen kültürel değişimlerden geleneksel kıyafetlerde etkilenmiş ve moda sektöründeki hızlı değişim ve etkileşim ile beraber toplumlararası benzerlik gösteren bir tarz halini almıştır. Kaybolma tehlikesi ile karşı karşıya olan maddi kültür ürünlerinin önemli bir bölümünü oluşturan geleneksel kıyafetlere gerekli önemin verilmesi ve doğru bir biçimde korunarak saklanması ile yok olmalarını önleyerek, gelecek nesillere aktarılması ve tanıtılması açısından oldukça önemlidir. 4. YÖNTEM Elazığ ilinde giyilen kadın ve erkek şalvarlarının kullanılan kumaş ve malzeme, model, kesim, dikim, özellikleri, teknik çizimleri ve kalıp çizimleri yönünden incelenmesinin amaçlandığı betimsel araştırmada, tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın temel daya-

nağını Elazığ Etnografya Müzesinde bulunan 2 kadın şalvarı ve Elazığ Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneğinden 1 kadın 1 erkek şalvarı olmak üzere toplam 4 adet şalvar oluşturmaktadır. 5. BULGULAR VE YORUM Erkekler ve kadınlar tarafından giyilen beli büzülerek toplanan, düşük ağlı, bol pantolon olan şalvar (Koç ve Koca, 2011: 29), günümüzde de Elazığ yöresel giyiminin önemli bir parçası olarak kadınlar ve erkekler tarafından kullanılmaya devam etmektedir. Araştırma kapsamında ulaşılan kadın ve erkek şalvarları alanın gerektirdiği sistematikle biçimsel özellikler açısından incelenmiştir. Araştırmada, her şalvarın envanter bilgileri ve ölçüleri verilmiş, teknik çizimi ve kesim kalıpları hazırlanmıştır. Şalvarlar kumaş, malzeme, model ve dikim özellikleri, açısından irdelenerek ergonomik açıdan yorumlanmıştır. Tablo1. Kadın Şalvarı Envanter Bilgileri-Teknik Çizimi Envanter No Kıyafetin Adı Çağı Bulunduğu Yer Kadın Şalvarı 19. yy. Müzeye Geldiği Gün Kıyafetin Cinsi Özel Gün Kadın Kıyafeti Müzeye Geliş Biçimi Ölçüler Kıyafetin Kumaş Özellikleri Yan Boy Kime Ait Olduğu Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneği İç Paça Boy Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneği Müzedeki Yeri Bel ve Paça Lastik Genişliği 107 cm 72 cm 8 cm - 6 cm Astarda Kullanılan Kumaşlar Lila rengi saten Lastik ip Kıyafetin Kumaş, Model, Kesim, Süsleme/Aksesuar ve Dikim Özellikleri Süsleme ve Aksesuar Özellikleri Kıyafetin kumaşı, lila renk polyester satendir. Modeli; beli 8 cm. genişliğinde, paçası 6 cm. genişliğinde lastikle toplanmış, kumaştan yapılmış üç etek altına alta giyilen kadın şalvarıdır. İki parça kesim olup beli 7 sıra lastikle toplanarak süslendirilmiştir. Düz dikiş tekniğiyle dikilmiştir. Kıyafetin Önden Görünümü Kıyafetin Teknik Çizimi 179

Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneğinden elde edilen kadın şalvarı özel günlerde giyilmektedir. Bel ve paça yedi sıra ince lastikle büzülerek süslenen şalvarda saten kumaş kullanılmıştır. Şalvarda kullanılan üçgen ağ parçası ergonomik hareket serbestliği sağlamıştır. Saten şalvarın bel ve paça kısımları; bel ve paçası tek sıra lastikle büzülen karadondan farklı çalışılmıştır. 180 Halk oyunları kıyafetlerinin genellikle estetik kaygılardan dolayı değişime uğramış olduğu bilinmektedir. Araştırma kapsamındaki Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneğinden elde edilen şalvarların model özellikleri incelendiğinde ağ kesimi ve paça büzgüsünün Elazığ Etnografya Müzesinden elde edilen şalvarlarla aynı olduğu ve bir değişim olmadığı şeklindedir. Şekil 1.1. Kadın Şalvarı Kalıp Çizimleri

Şekil 1.2. Kadın Şalvarı Kalıp Açılımı Ve Şablonlama 181 Tablo 2. Kadın Şalvarı Envanter Bilgileri-Teknik Çizimi Envanter No Kıyafetin Adı Çağı Bulunduğu Yer 67/F 10-3 Kadın Şalvarı 19. yy. Müzeye Geldiği Gün Müzeye Geliş Biçimi Kime Ait Olduğu 16.02.1967 100 TL ye alınmıştır Saadet DEMİRBAĞ Depo Kıyafetin Cinsi Özel Gün Kadın Kıyafeti Ölçüler Kıyafetin Kumaş Özellikleri Mor renk ipek kumaş ve beyaz Patiska Elazığ Etnografya Müzesi Müzedeki Yeri Yan Boy Paça Genişliği Bel Genişliği 104 cm. 31 cm. 96 cm. Astarda Kullanılan Kumaşlar Beyaz patiska Kıyafetin Kumaş, Model, Kesim, Süsleme/Aksesuar ve Dikim Özellikleri Süsleme ve Aksesuar Özellikleri Pembe renk uçkurluk bağ ve antik bağ ucu Kıyafetin kumaşı, mor renk ipekli ve düz beyaz patiska bezi ile kombine edilmiş, içi patiska ile astarlanmıştır. Modeli, beli uçkurla ve paçası lastikle büzülmüş kadın şalvarıdır. Boyuna enine ve çapraz kup kesimlidir. Pembe renk uçkurluk bağ ve antik bağ ucu ile süslenmiştir. Düz dikiş tekniğiyle dikilmiştir. Kıyafetin Önden Görünümü Kıyafetin Teknik Çizimi

Özel günlerde kullanılan şalvarda yapılan enine boyuna kesikler ve üçgen ağ parçası kullanım rahatlığı için yapılmıştır. İpek kumaştan çalışılan şalvarın içi astarlanmıştır. Bel ve paçalarına beyaz patiska kumaş geçirilmiştir. Uçkurluğa özel otantik gümüş uçlarla tutturulan püsküllerin, şalvarı daha da şık hale getirdiği dikkat çekmektedir. Şekil 2.1. Kadın Şalvarı Kalıp Çizimleri 182

Şekil 2.2. Kadın Şalvarı Kalıp Açılımı Ve Şablonlama 183 Tablo 3. Kadın Şalvarı Envanter Bilgileri-Teknik Çizimi Envanter No Kıyafetin Adı Çağı Bulunduğu Yer 67 F / 10-2 Kadın Şalvarı 19.yy Müzeye Geldiği Gün Elazığ Etnografya Müzesi Müzeye Geliş Biçimi Kime Ait Olduğu Müzedeki Yeri 16.02.1967 100 TL ye alınmıştır Saadet DEMİRBAĞ Depo Kıyafetin Cinsi Günlük Kadın Kıyafeti Ölçüler Kıyafetin Kumaş Özellikleri Bordo renk üzerine çizgili kilim desenli pamuklu kumaş, pembe patiska Yan Boy Paça Genişliği Bel Genişliği 107 cm. 41 cm. 112 cm. Astarda Kullanılan Kumaşlar Pembe patiska Kıyafetin Kumaş, Model, Kesim ve Dikim Özellikleri Süsleme ve Aksesuar Özellikleri Kıyafetin kumaşı, bordo zemin üzerine çizgili kilim desenli pamuk, astarı ise patiska kumaştır. Modeli, kemeri ve paça bilek yerleri pembe patiska kumaştan yapılarak kombine edilmiş içi de tamamen patiska ile astarlanmış kadın şalvarıdır. Paçaya doğru daraltılmış kesimdir. Düz dikiş tekniği ile dikilmiş, tulumlama tekniğiyle astarlanmıştır.

Kıyafetin Önden Görünümü Kıyafetin Teknik Çizimi Günlük kullanım için ağsız çalışılan şalvarda çizgili pamuklu kumaş kullanılmıştır. Kemeri ve paça bilek yerleri pembe patiska kumaştan yapılan ve içi pamuklu patiska ile astarlanan şalvar teri emme özelliği ile günlük kullanım için ergonomik bir özelliğe sahiptir. Karadondan farklı olarak daha dar formda, ağı yukarda ve paçası büzgüsüz çalışılmıştır. Şekil 3.1. Şalvar Kalıp Çizimleri 184

Şekil 3.2. Şalvar Kalıp Açılımı Ve Şablonlama 185 Tablo 4. Erkek Şalvarı Envanter Bilgileri ve Teknik Çizimi Envanter No: Kıyafetin Adı: Çağı: Bulunduğu Yer: Müzeye Geldiği Gün: Kıyafetin Cinsi: Özel Gün Erkek Kıyafeti Erkek Şalvarı Müzeye Geliş Biçimi: Kıyafetin Kumaş Özellikleri: Ölçüler: Siyah gabardin ve kemerlik siyah polyester 19.yy. Kime Ait Olduğu: Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneği Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneği Müzedeki Yeri: Yan Boy: İç Boy: Kemer Genişliği: 101 cm 80 cm 6 cm Astarda Kullanılan Kumaşlar: Kıyafetin Kumaş, Model, Kesim, Süsleme/Aksesuar ve Dikim Özellikleri Süsleme ve Aksesuar Özellikleri: 2cm çapında ortadan çizgili uçkurluk ekstrafor Şalvarın kumaşı, siyah gabardin olup, uçkurluğu siyah polyesterdir. Modeli, beli beyaz uçkurla toplanan, üç parçalı, yanlardan tek fleto cepli, erkek şalvarıdır. İki parça kesim olup

orta parça kumaş katı kesimdir. Beli 2cm çapında ortadan çizgili uçkurluk ekstrafor bel bağı ile toplanarak aksesuar özelliği kazandırılmıştır. Düz dikiş tekniğiyle dikilmiştir. Kıyafetin Önden Görünümü Kıyafetin Teknik Çizimi 186 Özel günlerde kullanılan şalvarın üçgen geniş üçgen ağ parçası, kullanımını konforlu ve rahat hale getirmiştir. Uçkurluk faklı polyester kumaşla çalışılmış ve bele ekstrafordan uçkur geçirilmiştir. Kullanılan gabardin kumaş, yumuşaklığı ve ısı kaybını önleme özelliği ile kullanım açısından rahatlık sağlamaktadır. Şekil 4.1. Erkek Şalvarı Kalıp Çizimleri

Şekil 4.2. Erkek Şalvarı Kalıp Açılımı Ve Şablonlama 187 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Kıyafetler bize yaşadıkları devri hiçbir şey kaybetmeden anlatmakta ve bazı sırları da gün ışığına çıkartmaktadır. Nesiller boyunca kuşaktan kuşağa aktarılan bazı kültürel değerlerimiz arasında yöresel giysilerin önemi büyüktür. Geleneksel giysilerimiz kimi yörelerimizde kendine has özellikleri ile karşımıza çıkarken bazı bölgelerimizde ise yakın çevrelerden etkileşimlerin izlerine rastlanmaktadır. Yöresel kıyafetlerimiz bazı bölgelerde düğün ve nişan kıyafetleri olarak halen kullanılmaktadır. Ayrıca yöresel giysiler folklor oyunlarında da kullanılmaktadır (Erden, Tufan, ve Diğerleri., 2014: 17). Elazığ (Harput) birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, kendine özgü geleneksel giysilerin sergilendiği önemli bir yerleşim yeri olduğu bilinmektedir (Kuru ve Gür, 2017: 5). Geleneksel Türk giyim kültüründe şalvarın önemi büyüktür. Şalvar bölgelere ve giyen kesimlere göre, kumaş model kesim ve süsleme özellikleri ile farklılıklar göstermiştir. Elazığ yöresinde de kadın ve erkek şalvarları cinsiyete, yaşa, giyilen yere göre değişik özellikler göstermektedirler. Kadınlarda; yaşlılar genellikle evde, bahçede iş yaparken veya misafirliklerde çiçek desenli mevsimine göre pazen ya da pamuklu kalite kumaştan üretilen karadon denilen şalvar giyerlerken gençler düğün, kına gecesi gibi özel günlerde daha parlak düz renk kumaşlardan üretilen şalvarları kullanmaktadırlar. Şehirde yaşayan kadınlar ise nadiren günlük hayatlarında ya da evlerinde iş yaparken şalvar kullandıkları görülmektedir. Bunun sebebi ise şalvarın, kişiyi rahat hissettirmesi ve daha özgür hareket ettirmesinden kaynaklandığı söylemleridir.

Erkeklerde ise; yaşlılar günlük hayatlarında evlerde, çarşıya çıkarken ceket ya da yeleğiyle uyumlu düz gabardin kumaş tercih ederken, gençler ise kına düğün gibi özel günlerde ve halk oyunlarında tercih etmektedirler. Erkek şalvarlarında aksesuar olarak bellerine şal bağlamaktadırlar. Düz beyaz pamuklu kumaştan bele bağlanan şal zenginliği vurgularken kilim desenli renkli pamuklu kumaştan kullanılan şal daha orta geçimli kesimi belirtmektedir. Şalvarların farklı özelliklerde olmaları giyim kültüründeki zenginliğe işaret etmektedir. Çalışmada; Elazığ Etnografya Müzesi ve Fırat Üniversitesi Halk Oyunları Derneğinden elde edilen kadın ve erkek şalvarları incelenerek envanter bilgileri çıkarılmış, teknik çizimleri yapılarak kalıpları çizilmiştir. Her şalvarın ölçüleri, kullanılan kumaş ve malzemeleri açıklanarak model özellikleri, dikim özellikleri tek tek ve alanın gerektirdiği sistematik bir disiplinle ergonomik açıdan irdelenerek yorumlanmıştır. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre; Elazığ kadın erkek şalvarlar modellerinin kullanışlı, rahat ve fonksiyonel olduğu, Şalvarlarda yapılan boyuna, enine ve verev kesimler ile üçgen ağ parçalarının kullanım rahatlığı sağladığı, Şalvarların düz dikiş tekniği ile dikildiği, Kadın şalvarlarında kullanılan pamuklu kumaşlar ve iç astarların teri emme özelliğine, erkek şalvarlarında kullanılan gabardin kumaşın yumuşak ve vücudun ısı kaybını önleme özelliğine sahip olduğu, Şalvarlardaki kullanım rahatlığı, kulanılan kumaşların vücut terini emme ve ısı kaybını önleme özelliklerinin ergonomik kullanım konforu açısından önemli bir detay olduğu, Şalvarıların şehir yaşantısının modernliğine yenilerek günümüzde, örf adet gelenek göreneklerini sürdürmek amacıyla özel günlerde kullanıldığı, Tekstil ve modanın gelişip değişmesi ve geleneksel kıyafetlerin kullanımının azalmasıyla birlikte, geleneksel kıyafetlerin alt giysisi olan şalvarında unutulmaya yüz tutmakta olduğu, Anadolu kültürel mirasının önemli bir parçası olan giyim kuşamının araştırılması ve belgelenmesinin önemli olduğu sonucuna varıldığı söylenebilir. 188 Türk kültürünün devamlılığı açısından köprü görevini üstlenen geleneksel giysiler, tekstil ve hazır giyim sektöründeki hızlı gelişim ve yenilikler karşısında yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Anadolu gelenek ve göreneklerini yansıtan maddi kültür zenginliklerinin önemli bir bölümünü oluşturan geleneksel giyim kuşamın korunarak gelecek nesillere aktarılması önemli bir kültürel görevdir. Elde edilen elde edilen sonuca göre geliştirilen öneriler; Anadolu'daki maddi kültür zenginliğinin gelecek nesillere aktarılması önemli bir kültürel görevdir. Yaşlı ve kırsal kesim haricinde şalvar kullanım artık azalmıştır. Bu yüzden şalvarların modernize edilerek tekrar hayata döndürülmesi ve yaygın kullanımı sağlanmalıdır.

Türk modacılarından Cemil İPEKÇİ, şalvarı modernize ederek defilelerinde kullanmaktadır. İpekçi gibi birçok modacının da bölgesel giyim kültüründen yararlanarak tasarımlarında kullanılması sağlanmalıdır. KAYNAKLAR Bulmuş, E., (2016), Denizli Beylerli Kasabası Kadın Şalvarlarının Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi, İdil Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 21. Erden, F., Tufan, M., Özus, E, (2014), Denizli Tavas İlçesi Geleneksel Kadın Kıyafetleri, Selçuk Üniversitesi, Konya. Gülbeyaz, K., Kaya, M., (2013), Tokat Yöresi Geleneksel Kadın Giyimi, Akademik Bakış Dergisi Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız-Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat- Kırgızistan. Koç F., Koca, E., Çakmak Ş, (2016), Bursa Osmangazi Halk Giyim Kuşamında Kullanılan Şalvarlar, 2. Uluslararası Çin'den Adriyatik'e Sosyal Bilimler Kongresi, 5-10 Mayıs, Payas/Hatay. Koca E., Koç F., Kırkıncıoğlu, Z., (2015) 1, Tire Yöresel Kadın Alt Beden Giysilerinin Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi, Tire Araştırmaları Sempozyumu, 12-13 Mart, Tire. Koca, E., Koç, F., Kaya, Özlem., (2015) 2, Yöresel Dokumaları Güncel Tasarımlarda Yorumlamak Kargı Bezi Örneği, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3 Sayı: 9 Mart 2015. Koca, E., Baran, H., (2014), Eskişehir İli Geleneksel Kadın Şalvarları, Arış Dergisi, sayı: 10. Koca, E., Koç, F., (2014), Kıyafetnameler ve Ralamb ın Kıyafet Albümün deki 17. Yüzyıl Osmanlı Toplumu Giysi Özelliklerinin İncelenmesi, Turkish Studies-International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkishor Turkic, Volume 9/11 Fall 2014. Koca, E., (2013), Türk Halk Giyiminde Biçimsel Benzerlik Ve Terminolojik Farklılık Bağlamında Alt Bedene Giyilen Kadın Giysileri, 8. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi, 27-28 Ekim, Eskişehir. Koç, F., Koca, E., (2011), The Clothing Culture of The Turks, And The Entari (Part 1: History), Folk Life: Journal of Ethnological Studies, Vol. 49, No. 1. Kuru, S., Gür, E., (2017), Elazığ Yöresi Geleneksel Giyim Kültüründe Erkek Yelekleri, 3. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş. Memişoğlu, F., (2006). Harput ta Gelenekler İnançlar ve El Sanatı. Ankara: Yücel Ofset. Tokdemir, H., (1993), Artvin Yöresi Folkloru, Ankara. Yakut, S., (2005), Geleneksel Türk Giyiminde Reprodüksiyon ve Uygulama Yöntemleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. 189

İnternet Kaynakları 1. http://www.idesanat.com/images/upload/su8402.pdf (Aydın, Ö., (2008) Anadolu da Giyim Kültürü, İde Sanat), 2. http://elazigkulturturizm.gov.tr/tr,58553/geleneksel-mahalli-kiyafetler.html 3. http://kulturservisi.com/p/sekiz-kose-kasketin-hikmeti 190