Devamsızlık süreleri ilave tediye hesabında dikkate alınır mı? İlave tediyeden hangi kesintiler yapılır? GİRİŞ İlave tediye hesaplanırken işçinin devamsızlık yaptığı süreler dikkate alınır mı? İş sözleşmesinin askıda olduğu süreler ilave tediye hesaplamasında dikkate alınır mı? İlave tediye SGK kesintisine tabii midir? İlave tediye neye göre hesaplanır? İşe iade edilen kamu işçisi çalışmadığı sürelere ilişkin ilave tediye alabilir mi? İlave tediye, daimi kamu işçisi statüsündeki sigortalıların aldığı, parayla yapılan ek ödeme yahut ikramiyelere verilen isimdir. 4857 sayılı İş Kanunu nda ilave tediye hakkına ilişkin açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte kısmen bir düzenleme mevcuttur. İlgili kanunda; banka hesabına yatırılacak ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının.. ibaresi bulunmaktadır. Buradan anlaşılıyor ki ilave tediye bir çeşit ücret eklentisidir. İlave tediye, yasaca öngörülmüş bir ödemedir. Fakat toplu iş sözleşmeleri ya da iş sözleşmeleri ile de kararlaştırılabilir. İlave tediye hakkı Türk mevzuat sisteminde oldukça eskiye dayanan bir düzenlemedir. 1956 yılında kabul edilen, 6772 sayılı Devlet ve Ona Bağlı Müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması ve 6452 Sayılı Kanunla 6212 Sayılı Kanunun 2. Maddesinin Kaldırılması Hakkında Kanun ile daimi kamu işçilerine ilişkin ilave tediye hakkı düzenlenmiştir. Kanun kapsamında ilave tediyeye hak kazanacak işçiler, Genel ve Katma Bütçeli İdareler, Sermayesinin Yarıdan Fazlası Devlete Ait Olan İdareler, Kamu İktisadi Kuruluşları, Belediye ve Özel İdarelerde iş sözleşmesine dayanarak çalışan işçilerdir. İLAVE TEDİYE ÖDEMELERİNDEN SGK PRİMİ KESİNTİSİ YAPILABİLİR Mİ? İlave tediye ödemelerinde kesinti yapılıp yapılamayacağı konusunda, 6772 sayılı kanunun 4. maddesinde Bu tediyelerden çeşitli işçi sigortalarının icab ettirdiği primler kesilmez ve bu paralar borç için haczedilemez. denmiştir. Fakat aynı husus çerçevesinde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 80. Maddesinde ise b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile aynî yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdî ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur. Diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu Kanun'un uygulanmasında dikkate alınmaz. hükmü yazmaktadır. Aynı konuya dair birbiriyle çelişen iki kanun maddesi olması kafa karışıklığına sebep olmuştur. Fakat hakim kılınan görüş, 5510 sayılı yasanın da emrettiği yönde ilave tediye ödemelerinden SGK İşçi primi, SGK işsizlik primi, gelir vergisi ve damga vergisinin kesinti yapılacağı yönündedir. Bu konuya dair emsal Yargıtay kararı da mevcuttur. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2014 yılında 43574 numaralı kararında konuya açıklık getirerek; İlave tediye alacağından sigorta primleri kesilmez. Ancak 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı yasanın 80/c ve 105 inci maddeleri uyarınca, ücretin eki 1
niteliğindeki bu ödeme, 1.10.2008 tarihinden itibaren sigorta prim kesintisine tabidir. demiştir. 5510 sayılı Kanunun değişik 80 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi ve 105 inci maddesi hükümleri uyarınca, ücretin eki niteliğindeki bu ödeme, 01.10.2008 tarihinden itibaren SGK prim kesintisine tabi tutulmuştur. İlave tediye ödemesi, SGK primine tabi tutulduğu için ilâve tediye ödemelerinden SGK işçi primi yüzde 14 tutarında kesintiye uğrarken, işsizlik sigortası fonu (yüzde 1) gelir vergisi (yüzde15) ve damga vergisi (binde 7.59) kesintileri yapılır. Aynı zamanda 2016 tarihli 284 numaralı, bir Sayıştay kararında da konuyla ilgili, Yukarıdaki mevzuat hükümlerinden açıkça anlaşılacağı üzere; 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden önce işçilere verilen ilave tediyeler sosyal güvenlik primlerinden istisna tutulmakta iken söz konusu Kanunun (5510 sayılı kanun) yürürlüğe girmesi ile Kanunda sayılan istisnalar arasında yer almayan bu ödemeler sosyal güvenlik primine esas kazançlar kapsamına alınmıştır. bilgisi geçmektedir. İLAVE TEDİYE ÖDEMELERİNDEN SGK PRİMİ KESİNTİSİ NEYE GÖRE YAPILIR? İlave tediye, asıl ücretin eki niteliğinde bir ödemedir. Bu sebeple prime esas kazanç olması nedeniyle kazancın brüt tutarı üzerinden prime esas tutulmaktadır. Konuyla ilgili 5510 sayılı kanunda geçen maddeleri inceleyecek olursak: 2-) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların, 3-) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin, brüt toplamı esas alınır., ilgili kanunda ilave tediyenin bir çeşit istihkak olduğu açıktır. Bu sebeple prime esas tutulan miktarı brüt olarak hesaplanacaktır. Hesaplanan brüt tutar üzerinden SGK kesintileri yapılacaktır. İLAVE TEDİYE ÖDEMELERİNDEN BES KESİNTİSİ YAPILABİLİR Mİ? İlave tediye ödemelerinden Bireysel Emeklilik Sigortası Kesintisi yapılıp yapılamayacağı konusunda gerek ilgili 6772 sayılı kanunda gerekse ilgili mevzuatlarda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Fakat uygulamada görüyoruz ki, SGK kesintisi yapılan her ödemede Bireysel Emeklilik Sigortası fonu kesintisi olmaktadır. Bireysel Emeklilik Sigortası Türkiye de sosyal güvenlik reformu kapsamında, 28 Mart 2001 yılında Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile gündeme gelmiştir. Bireysel Emeklilik Sistemi nin oturması, fiilen uygulanmaya başlanması ise 27 Ekim 2003 tarihinde ilk emeklilik planlarının onaylanmasıyla olmuştur. Türkiye'de zorunlu Bireysel Emeklilik Sigortası (BES) sistemine geçilmesi çok daha yeni bir düzenlemedir. 2017 yılının ilk aylarında zorunlu hale gelmiştir. Her ne kadar adında "zorunlu" ifadesi bulunsa da, bu ilk katılım aşamasında geçerlidir. İşçiler 2 ay içerisinde sistemden cayabilirler. İlk iki ay içerisinde sisteme katılıp sonradan caymaları durumunda ücretlerinden kesilen BES kesintisini iade alabilirler. Bireysel Emeklilik Sigortası prime esas kazanç üzerinden yapılır. Anlaşıldığı üzere BES kesintisi prime esas kazançtan yapılır. İlave tediye üzerinden de bu kesinti yapılacaktır. Kesinti yüzde 3 tutarındadır. Kesin bir hüküm bulunmamakla birlikte, mevcut prime esas kazanç üzerinden ilave tediye ödemelerinde de böyle bir kesintinin iadesi mümkündür. İLAVE TEDİYE ÖDEMESİ HACZEDİLEBİLİR Mİ? 2
İlave tediye ödemesinden nafaka ve icra borçlarının kesinti yapılıp yapılamayacağı konusuna bakarsak, karşımıza 6772 sayılı kanun çıkmaktadır. Şöyle ki kanunun 4. Maddesinde; "fazla mesai, evlilik, çocuk zamları veya primleri, ayni yardımlar, hafta ve genel tatil ücretleri gibi esas ücrete munzam tediyelerin haczedilemeyeceği" hükmü açıktır. Yukarıda belirtilen fazla mesai, evlilik yardımı, çocuk zamları, ayni yardımlar, hafta tatili ücreti, genel tatil ücreti gibi ödemelerin haczi mümkün değildir. Konuya ilişkin Yargıtay ın başka bir kararında bu paralar borç için haczedilemez. ibaresi bulunmaktadır. Bu da demek oluyor ki ilave tediye ödemelerinden icra ve nafaka kesintileri yapılamaz. İşçinin icra borcu nafaka borcu sebebiyle ilave tediye hakkına haciz konulamamaktadır. İLAVE TEDİYE ÖDEMELERİNİN ZAMANINI KİM BELİRLER? 6772 sayılı Kanuna göre, Yapılacak ilâve tediyelerin ödenme zamanını Bakanlar Kurulu tespit eder. Her yıl belirtilen ilave tediyeye hak kazanmak için kazanımı gerektiren dönemin sonuna kadar çalışmak zorunlu değildir. Fakat işçinin ilave tediye hakkı işçinin çalıştığı süre ile sınırlıdır. Aylık olarak ilave tediye alacağının hesaplanmasında ayni yardımlar, evlilik, fazla mesai, çocuk zamları veya primleri, hafta tatili ücretleri ve genel tatil ücretleri gibi ödemeler dikkate alınmaz. İlave tediyenin sayısı ve tutarı işçinin çalıştırıldığı kamu işletmeleri ve çalıştığı işin niteliğine göre değişir. Eğer işyeri bir maden işletmesi değilse, işçi hangi işte çalışırsa çalışsın, her işçiye her bir yıl için sadece bir kez ve bir aylık hak ediş tutarında ilave tediye ücreti ödenecektir. Eğer işyeri bir maden işletmesi ise, işçilere her yıl bir aylık hak edişini aşmayacak tutarda iki ikramiye ödenmesi zorunludur. KAMU İŞÇİ İKRAMİYESİ (İLAVE TEDİYE) NASIL HESAPLANIR? 6772 sayılı kanunun çizdiği sınırlar doğrultusunda daha önce de belirttiğimiz üzere, aylık olarak bu alacağın hesaplanmasında ayni yardımlar, evlilik, fazla mesai, çocuk zamları veya primleri, hafta tatili ücretleri ve genel tatil ücretleri gibi ödemeler dikkate alınmaz. Bu da demek oluyor ki ilave tediye her bir işçinin temel ücreti dikkate alınarak hesaplanacaktır. Konuyla ilgili 1987 tarih ve 4593/1 sayılı Sayıştay Genel Kurul Kararında da işçinin 26 baz gündeliği tutarı üzerinden hesaplanmasına dair bilgi bulunmaktadır. Diğer taraftan ilâve tediye yasadan doğan bir hak olması hasebiyle aylık istihkakların tutarının toplu iş sözleşmeleri ile artırılması da mümkün değildir. (Yargıtay 9. HD. 1964/870 K. - SGKK1980-4097/1) Bu düzenlemeler sebebiyle ilave tediye alacağı bir ay için 26 gün üzerinden hesaplanır. Yani hafta tatili ücretleri (haftada 1 gün) dikkate alınmamaktadır. İlk bakışta, işçinin çalışma yılı arttıkça ilave tediyenin bu oranla artan bir ödeme olmayacağı düşünülebilir. Fakat, yasada işçinin o yıldaki hizmet süresinin toplamı oranında ödeneceği bulunmaktadır. Yani ilave tediye işçinin çalışma süresi ile orantılıdır. 28.04.1985 tarih ve 18738 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 04.04.1985 tarih ve 4492/1 sayılı Sayıştay Genel Kurul Kararında da konuyla ilgili;...6772 sayılı Kanun kapsamına giren işçilere, ilâve tediyelerin ilişkin bulunduğu yıla ait hizmet süreleriyle mütenasip şekilde ve en çok 52 günlük ücretleri miktarında hesaplanacak ilâve tediyelerinin Bakanlar Kurulunca saptanan tarihlerde ödenmesi gerekmektedir. olarak belirleme yapılmıştır. İşçilere her yıl için birer aylık ücret tutarında ilave tediye ücreti ödeneceği belirtilmiştir. KAMU İŞÇİSİ YILINI DOLDURMADAN İŞTEN AYRILACAK OLURSA, İŞÇİNİN HAK ETTİĞİ İLAVE TEDİYE NASIL HESAPLANIR? 3
6772 sayılı kanunun 3 üncü maddesinde, işçilere her yıl için birer aylık (yeraltında çalışan işçilere her yıl için ikişer aylık) ilave tediye dışında, birer aylık ücret istihkaklarını geçmemek üzere Bakanlar Kurulu kararı ile aynı oranda bir ilave tediye ödemesi yapılabileceği belirtilmiştir. Bir tam yıl (365 gün) çalışan işçiye 52 günlük ücreti tutarında ödemede bulunulur. Bu karara göre, eğer, işçi bir yılı doldurmadan işten ayrılacak olursa, işe giriş tarihi ile ayrılış tarihi arasındaki çalışma süresine göre yeniden bir değerlendirme yapılır. Hesaplama sonunda ileride ödenecek ilâve tediye taksitlerinden bir alacağı ortaya çıkarsa bu alacağı verilir. İşten ayrıldığı tarihe göre fazla ödeme yapıldıysa, bu miktarın geri alınmaması gerekmektedir. Örneğin işçinin çalışma süresi bir yıl değilse ilave tediyenin çalışma süresinin 1 yıla oranı yapılarak, süre ile orantılı biçimde ödenmesi gerekir. Borçlar Kanunu nun 405. Maddesinde, iş sözleşmesi ikramiyenin verildiği dönemden önce sona ermişse, ikramiyenin çalıştığı süreye yansıyan bölümü ödenir. denmektedir. İlave tediye ilgili yıla ait hizmet süreleriyle orantılı şekilde verilir. En çok 52 günlük ücretleri miktarında hesaplanır. 6772 sayılı kanunun 3. maddesinde de Bakanlar Kurulu na bu bir aylık yani 26 günlük ödemeyi iki katına yani en çok 52 güne çıkarma hakkı verilmiştir. İlave tediye ücreti işçinin son aldığı ücrete göre mi hesaplanır? Örneğin; aylık 3000 TL ücret alan bir işçinin günlük ücreti 100 TL olduğundan 01.01.2018-30.06.2018 döneminde 26 yevmiye karşılığı 100x26=2600 TL, 01.07.2018-31.12.2018 döneminde ise günlük ücreti 120 TL olduğu varsayılırsa, 120x26=3120 TL olarak hesaplanacaktır. İlave tediye ücreti işçinin son aldığı ücrete göre değil bağlı olduğu dönem ücretine göre hesaplanır. İşçinin almış olduğu ücretsiz izinler ilave tediye hesabından düşülerek hesaplama yapılır. İLAVE TEDİYE HESAPLANIRKEN İŞÇİNİN DEVAMSIZLIK YAPTIĞI SÜRELER DİKKATE ALINIR MI? İlave tediye ödemesi işçinin sağlık raporu alarak yani hastalık izni kullanarak, yasal ve idari izin kullanarak, işe gelmediği zaman dilimleri dikkate alınmadan hesaplanır. Yani ilgili zaman dilimlerinde işçi çalışmış gibi sayılır. 6772 sayılı kanunda "işçinin bu tediyelere esas olacak çalışma süresinin hesaplanmasında iş veya hizmet akdinin devamı müddetine rastlayan kanuni ve idari izinlerle hastalık izinleri, hafta tatili ve genel tatil günleri çalışılmış gibi hesaba katılır. Münavebeli işçilerin münavebe sebebiyle çalıştırılmadıkları günler çalışmış gibi sayılır." denilerek konuya açıklık getirilmiştir. Eğer işçi iş sözleşmesinin devam ettiği süre zarfı içinde yasal ve idari izin, raporlu hastalık izni, hafta tatili izni, ulusal bayram izni ve genel tatil günlerinde izin kullanıyorsa, işçinin bu tarihlerde yapmış olduğu devamsızlık, ilave tediye için hesaplanan çalışma günü sayısından indirilmez. İşçi çalışılmış kabul edilir. İLAVE TEDİYE ÜCRETİ İŞÇİYE SON ÇALIŞTIĞI YERDE Mİ ÖDENİR? Kanunda belirtilen bir diğer husus ise ; İlave tediye alacağı, ödeme tarihinde işçinin işinden ayrılmış olup olmadığına bakılmaksızın hak edilen yıl içinde o yerde veya aynı idare, teşekkül ve müesseseye ait muhtelif yerlerde geçmiş olan hizmetlerinin toplamı oranında ve son çalıştığı yerde ödenir. İşçi tam yıl çalışmamış ise, ilave tediye o yıl için kıstelyevm esasına göre hesaplanıp ödenecektir. Yani işçinin ilave tediye hakkı hesaplanırken, ilave tediyeye hak kazanılan yıl itibariyle son çalıştığı kurum dikkate alınacaktır. İlgili kurumda çalıştığı yıllar toplanıp gene o kurumda tediye ödemesi yapılacaktır. İşçi 1 tam yıldan fazla çalışacaksa 4
kalan zaman dilimleri için, işçiye verilecek aylık ücrete göre kararlaştırılan ücret üzerinden artan süreler varsa kıstelyevm hesabı kullanılacaktır. ÜCRETSİZ DOĞUM İZNİNE AYRILAN İŞÇİ İLAVE TEDİYEDEN YARARLANABİLECEK Mİ? Kadın işçinin ücretsiz doğum iznine ayrıldığı sürenin ilave tediye hesaplamasında dikkate alınıp alınmayacağı da önemli bir konudur. Doğum sonrası verilen ücretsiz izin süreleri; - Hizmet süresinden sayılmaz, - Bu süre için kıdem tazminatı ödenmesi söz konusu değildir. - Yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınmaz - Bu süreye, ilave tediye veya varsa akdi ikramiye ödenmez. Çünkü ilave tediye prime esas kazançlara dahil bir ücret eklentisidir. Bu sebeple ücretsiz izinler hesaba dahil edilmez. İŞ SÖZLEŞMESİNİN ASKIDA OLDUĞU SÜRELER İLAVE TEDİYE HESAPLAMASINDA DİKKATE ALINIR MI? Tıpkı ücretsiz doğum izni gibi iş sözleşmesinin askıya alındığı diğer durumlar için ilave tediye hesabının nasıl yapılacağına ilişkin bilgi verecek olursak öncelikle iş sözleşmesinin hangi sebeplerle askıya alınacağına bakmamız gerekecektir. İşçi; askerlik, hastalık, analık, grev, lokavt, gözaltına alınması veya tutuklanması gibi iş görmesini engelleyen haller nedeniyle iş görme yükümlülüğünü geçici olarak durdurur. Bu durumlarda 4857 sayılı İş Kanunu nun 17. maddesindeki bildirim sürelerini aşması veya işçi ve işletme için zorlayıcı nedenler bulunması gibi durumlarda, iş sözleşmeleri sona ermeyip askıya alınır ve bu engeller ortadan kalktığında da iş sözleşmeleri normale döner. Ama askı süresi içerisinde iş sözleşmesinin gerektirdiği hükümler yok sayılır. Demek oluyor ki işçi ücret talep edemez, işveren de hizmet talep edemez. İş sözleşmelerinin askıya alınmaları hâlinde, sözleşmenin her iki tarafa yüklediği borçlar (ücret ödeme, işi ifa gibi) askıya alınmış sayılır. Bu sebeple bu zaman dilimleri içinde ilave tediye hakkı da askıya alınır ve ödenmez. Bu süreler dikkate alınmaktadır. Fakat kanunun çizdiği sınırlar kapsamında hizmet akdinin devamına rast gelen hastalık izinleri buna dahil değildir. Ayırıcı husus kanunun da kapsadığı şekliyle, iş ve hizmet akdinin devamı müddeti dir. İŞE İADESİ KARAR VERİLEN KAMU İŞÇİSİNİN ÇALIŞAMADIĞI SÜRELERE YÖNELİK İLAVE TEDİYE ALMA HAKKI VAR MIDIR? Konumuz ile ilgili emsal niteliği taşıyacak bir diğer konu daha vardır ki, işçi ve işveren açısından oldukça büyük önem taşımaktadır. 4857 sayılı kanunun 21. maddesinde bahsedildiği üzere, eğer işçinin işe iadesine karar verildiyse işverene 1 ay süre verilir. İşveren işçiyi bir ay içinde işe başlatmaz ise işçiye en az dört aylık en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olacaktır. Burada işçinin çalıştırılmadığı dört aya kadar boşta geçen süreye ait kanunda geçen diğer haklar ifadesine ilave tediye de dahildir. Yani işçinin kanunun 21. maddesinin üçüncü fıkrasında sözü edilen çalışmadığı en çok dört aya kadar süre için ikramiye talep hakkı da vardır. 5
İLAVE TEDİYE İÇİN HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE VAR MIDIR? 4857 sayılı İş Kanununun 32'nci maddesine göre ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıl olarak belirlenmiştir. Bu düzenleme sebebiyle, ilâve tediyelerden doğan alacaklar da 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Yargıtay a göre Zamanında ödenmeyen geçmiş yıllara ait ilâve tediye alacaklarının, ait olduğu dönem ücreti üzerinden ödenmesi gerekir. (Yargıtay 9. HD. 2008/156 E) SONUÇ İlave tediye daimi kamu işçilerini ilgilendiren bir çeşit ücret eklentisidir. 5510 sayılı kanuna göre ilave tediye SGK primine esas tutulan bir kazançtır. İlave tediye ödemesinin brüt tutarı üzerinden yüzde 14 oranında SGK işçi primi, yüzde 1 tutarında işsizlik sigortası fonu, yüzde 15 tutarında gelir vergisi, binde 7.59 tutarında damga vergisi kesintisi yapılır. Kanunda ve ilgili mevzuatlarda, ilave tediye üzerinden Bireysel Emeklilik Sigortası fonu kesintisi yapılıp yapılmayacağına dair açık bir hüküm bulunmamaktadır. Fakat bilinen şudur ki BES kesintisi prime esas kazanç üzerinden yapılır. Yeni bir düzenleme olan BES kesintisi işçinin isteği doğrultusunda 2 ay içerisinde işçiye tekrar iade edilebilir. İlave tediye prime esas bir kazanç olduğundan ilave tediye üzerinden de yüzde 3 oranında kesinti yapılabilir. İlave tediye haczedilemez. İcra ve nafaka borcunun tahsiline konu edilemez. İşçinin iş sözleşmesi dahilinde kullandığı kanuni ve idari izinlerle raporlu hastalık izinleri, hafta tatili ve genel tatil günleri ilave tediye hesabında dikkate alınmayarak çalışılmış gibi hesaba katılır. YASAL UYARI Bu çalışma Kamutech Yazılım A.Ş. mevzuat grubu uzmanları tarafından hazırlanmıştır. Makalenin her türlü yayın hakkı Kamutech Yazılım A.Ş.'ye aittir. Kaynak göstermek kaydıyla alıntı yapılabilir. 6