Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 1-ci sinifləri üçün Təsviri incəsənət fənni üzrə müəllim üçün metodik vəsait Müəllif: Kəmalə Cəfərzadə Bakı: Bakı Nəşr, 2012. Müəllim üçün metodik vəsaitlə bağlı TQDK-ya daxil olan qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY 2
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. Məzmun baxımından; 2. Şagirdlərin yaş və fizioloji xüsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan; 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından. 1. Məzmun baxımından Ümumtəhsil məktəblərin 1-ci sinifləri üçün təsviri incəsənət fənni üzrə Müəllim üçün metodik vəsait (MMV) dərslik kimi nəzərdə tutulmuşdur. Vəsaitdə məzmun xətləri üzrə əsas olan 1. Cəmiyyət və təsviri sənət 2. Təsviri və dekorativ yaradıcılıq 3. Estetik reaksiya standartların tələbatı tam yerinə yetirilmiş və alt standartlar gözlənilmişdir. Bu vəsaitdə şagirdlərdə müstəqil tədqiqatçılıq, yaradıcılıq vərdişləri aşılamaq, tənqidi təfəkkürü inkişaf etdirmək prinsipi əsas götürülmüşdür. Dərslərin müxtəlif oyunlar formasında təqdim olunması nəzərdə tutulmuşdur. Bu 2.1.1. və 2.1.2 alt standartlarında reallaşdırılmışdır. Metodik vəsaitdə konstruktiv və dekorativ bacarıqlara əsaslanan tapşırıqların verilməsi təqdirəlayiqdir. Hər bir məzmun xətti üzrə qiymətləndirmə standartlarının əsasında diferensial təlim nəzərə alınmaqla bilik və bacarıqları möhkəmləndirmək üçün tapşırıqlar, yaradıcı tətbiqetmə xarakterli çalışmalar, praktik işlər üzrə tapşırıqlar, istiqamətləndirici suallar, hər tədris vahidinin sonunda summativ qiymətləndirmə vasitələri verilmişdir. İnklüziv təlim prinsipləri bu metodik vəsaitdə yerini tapmışdır. Belə ki, vəsaitdə xüsusi qayğıya ehtiyacı olan şagirdlər üçün də çalışmalar nəzərdə tutulmuşdur. Nəticələrin əvvəlcədən standartlar şəklində müəyyən olunması onların reallaşmasına doğru yönəldilmiş tədris fəaliyyətinin inkişafını izləmək və istiqamətləndirmək üçün obyektiv qiymətləndirmə aparılmasına imkan yaradır. Bununla belə, vəsaitdə müəyyən qüsurlar da var. Bunlar aşağıdakılardır: Səhifə 3-də giriş hissəsinin son cümləsində İbtidai siniflərdə təsviri incəsənət fənninin mahiyyəti uşağın ümumi bədii təfəkkürünün inkişaf təməli deməkdir. 3
əvəzinə İbtidai siniflərdə təsviri incəsənət fənninin mahiyyəti uşağın ümumi bədii təfəkkürünün inkişaf etdirilməsidir. yazılmalıdır. Elə həmin səhifədə Təsviri incəsənət fənn kurikulumu başlığı altında 3-cü abzasda cümlə quruluşu pozulmuşdur. Burada sonuncu abzasda 1-ci cümlədən şagirdlərdə sözü çıxarılmalıdır. Yenə həmin səhifədə Təsviri incəsənət dərslərinin keçirilməsinə dair ümumi tövsiyələr başlığı altında verilmiş ikinci cümlədə iştirak edir əvəzinə tətbiq olunur yazılmalıdır. Səhifə 4-də 1-ci abzasın sonunda oynadığını əvəzinə oynamasını yazılmalıdır. Həmin səhifədə 6-cı abzasın birinci cümləsində yaradıcı inkişafın formalaşdırılmasıdır əvəzinə yaradıcılıq qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsidir yazılmalıdır. 7-ci abzasda isə şagirdlərin sözü tamamilə çıxarılmalıdır. Həmin səhifədə İnklüziv təlim prinsipləri başlığı altında birinci cümlə eyni ilə 13-cü abzasda verilmiş birinci cümlənin təkrarıdır. Fənlərarası inteqrasiya cədvəlində: 1-ci vahidin 1-ci bölməsinin 2-ci mövzusunda təsvirlərdə forma qrup işi, interaktiv çalışma və həm də yaradıcı tətbiqetmədə həndəsi fiqurlardan istifadə olunduğuna görə riyaziyyat fənni ilə inteqrasiyası göstərilməlidir. Həmin bölmədə 3-cü mövzuda proporsiya və ölçü öyrənildiyinə görə yenə də riyaziyyat fənni ilə inteqrasiya nəzərdə tutulmalıdır. Həmin vahidin 2-ci bölməsində 6-cı mövzuda həndəsi fiqurların tətbiqi olduğuna görə riyaziyyat fənni ilə inteqrasiyası göstərilməlidir. 2-ci vahiddə 24-cü səhifədə su bankası əvəzinə plastik su qabı yazılmalıdır. Uşaqların iş zamanı şüşə qablardan istifadə etməsi təhlükəlidir. 3-cü vahiddə sirli təbiət bölməsində 12-ci mövzuda səthlərin şəkillərinə aid verilmiş şəkillər anlaşılmazdır. Bu şəkillər dəyişdirilməlidir. 16-cı mövzunun riyaziyyat fənni ilə inteqrasiyası göstərilməlidir. 19-cu mövzuda - Təbiətin bayramı - müəllim sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar üçün səməni çəkmək tapşırığı verilə bilər. 4-cü vahid 20-ci mövzuda Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinə ekskursiya nəzərdə tutulmuşdur. Bu ancaq Bakı məktəblərinə şamil edilə bilər. Ümumi olaraq burada mənzərə çəkmək, onu əyani olaraq öyrənmək üçün məktəbin yaxınlığında 4
olan parklardan birinə səyahət nəzərdə tutulmalıdır. Bəhruz Kəngərlinin əsərləri ilə tanışlıq üçün isə əyani vəsaitdən istifadə olunmalıdır. 23-cü mövzuda şagirdlərə portret işləmək kimi tapşırığın verilməsi standartlara uyğun deyil. Ümumiyyətlə, 4-cü vahiddə təsviri incəsənət haqqında ümumi məlumat verilməlidir. Onun ayrı - ayrı sahələri sonrakı siniflərdə öyrənilməlidir. Keçilmiş mövzuların möhkəmləndirilməsi nəzərdə tutulmamışdır. 2. Şagirdlərin yaş və fizioloji xüsusiyyətləri və elmipedaqoji baxımdan. Şagirdlərin yaş və fizioloji xüsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan tərtib olunmuş bu vəsait bir qədər mürəkkəbdir. Vəsaitlə tanış olduqda belə fikir yaranır ki, o, bütün orta məktəblər üçün deyil, xüsusi bacarığa malik uşaqlar üçün yazılmışdır. 4- cü səhifə 7- ci abzasda Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinə ekskursiya təklif olunur. Nəzərə alınsa ki, bu muzey heç də bütün məktəblərin yaxınlığında deyil və kiçikyaşlı uşaqların uzaq məsafələrə qrup halında aparılması həm çətindir və həm də onların təhlükəsizliyi baxımından düzgün deyil. Bu hissə vəsaitdən tamamilə çıxarılmalıdır. Bunun əvəzinə məktəbin yaxınlığında yerləşən hər hansı bir parka səyahətin təşkil olunması daha yaxşı olardı. Vəsaitdə həddən artıq çox mövzu toplanmışdır. Həmçinin hər bir mövzuya yalnız bir dərs saatının ayrılması, bu mövzuların uşaqlar tərəfindən tam mənimsənilməsinə mane olur. 3-cü vahiddə 12-ci mövzuda uşaqların monotipiya ilə tanışlığının nəzərdə tutulması təqdirəlayiqdir. Bu mövzu kiçikyaşlı uşaqlara daha yaxındır, onlar tərəfindən həvəslə öyrənilir. Lakin 14-cü mövzuda qrafikanın öyrənilməsi bu yaş həddi üçün tez və bir qədər çətindir. Vəsaitin tərtibində uşaqların yaş həddi tam nəzərə alınmamışdır. Müəllim dərs zamanı dərsin gedişatına nəzarətdən əlavə hər bir uşağı diqqət mərkəzində saxlamalıdır. Burada onların davranışı nəzərdə tutulur. Bu baxımdan materialın çoxluğu müəllimə bu imkanı vermir. Vəsaitin tərtibi zamanı kəmiyyət deyil, keyfiyyət əsas meyar olmalı idi. Təəssüf ki, bu da nəzərə alınmamışdır. Verilmiş mövzular sinifdə bütün uşaqların inkişaf səviyyəsini əhatə 5
etməlidir. Belə olmadıqda şagirdlərdə mən acizəm, mən bacarıqsızam, mən heç nəyə yaramıram kimi komplekslərin formalaşmasına zəmin yaranır. Bütün bunları nəzərə alaraq metodik vəsaitin bir qədər, sadələşdirilməsi və yüngülləşdirilməsi tövsiyə olunur. 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Metodik vəsait dizayn və tərtibat baxımından qənaətbəxşdir. Lakin burada bir qədər müəllimin işinin yüngülləşdirilməsi və həmçinin mövzuların şagirdlərə daha aydın çatdırılması məqsədi ilə əsərlərin nümunələrinin disk toplum halında vəsaitə əlavə olunması vacibdir. Bu da dərsin keyfiyyətinə müsbət təsir göstərmiş olar. Nəticə 1. MMV-nin forzas səhifəsində Dövlət Himni Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni haqqında 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb. Himnin adı ( Azərbaycan marşı ) ixtisar olunub. Himnin musiqisinin müəllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib. Həmçinin forzas səhifəsində Dövlət Gerbinin rəngli təsviri Dövlət Gerbi haqqında Əsasnamənin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb. 2. Ümumilikdə, ümumtəhsil məktəblərin 1-ci sinifləri üçün Təsviri incəsənət fənni üzrə müəllim üçün metodik vəsait məzmun standartlarını reallaşdırmağa imkan verir. 3. MMV-yə 24 irad bildirilib və onlardan 10-u müəlliflər tərəfindən qəbul olunub. 6