SERACILIK VE İÇ MEKAN BİTKİLERİ-3 YRD. DOÇ. DR. ALEV GÜRBEY
1-IŞIK Işık yoğunluğu bitkilerin gelişimi için çok önemlidir. Seraların ana ışık kaynağı güneş olup yararlanma seviyesinin maksimum olması için kuzey-güney doğrultuda yönlendirilmesi gerekmektedir. SERA PLANLAMASINDA ETKİLİ ÇEVRE KOŞULLARI Bitki büyümesi için gerekli enerjiyi sağlayan güneş ışınları seralarda büyümeyi sınırlayan bir etken olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle güneş ışınlarının kış aylarındaki miktarının az olması serada bitki yetişmesi için sınırlayıcı bir etkendir. Bu nedenle sera tasarımında ışık ortamının düzenlenmesi oldukça önemlidir.
Şekil de seralarda oluşan ısı alışverişi görülmektedir
2-SICAKLIK: Bitkiler için en uygun sıcaklık, sera içerisinde soğuk günlerde en az 15 ºC, güneşli ve sıcak günlerde ise en çok 30 ºC olmalıdır. Sera toprak sıcaklığının da belirli bir sınır altına düşmesi bitki gelişmesini durdurur. Sera içi sıcaklığının en yüksek sıcaklığı aşmasıyla, bitkilerde özümleme durmaktadır. 3-NEM: Sera toprağının, bitkilerin ihtiyaçlarına göre sulanması gerekir Sulamayla sera içindeki havanın nem oranı artar. Havalandırma ile de sera içindeki havanın nem oranı düşer. Bu nem çeşitli önlemlerle tekrar normal düzeyine yükseltilmelidir. Oransal nemin çok düşük olması bitki büyümesi ve gelişmesini geriletmesi yanında, çok yüksek nem oranı da sera örtüsünün iç yüzeyinde yoğunlaşır ve bu nemin bitkiler üzerine damlaması bitkilerin hastalanmasına da neden olur.
4-HAVA ve KARBONDİOKSİT: Oksijen bitkilerin solunumu için; karbondioksit ise bitkilerin özümleme yapmaları için gereklidir. Seralarda havalandırma yapılmazsa sera içinde gece CO₂ artar ve gündüz güneşlenme ile bu oran azalır. Serada CO₂ oranını yapay yollarla artırmak CO₂ gübrelemesiyle olabilir. CO₂ gübrelemesi en kolay olarak sera içinde organik gübre kullanılmakla olur. Organik gübrenin sera toprağında parçalanması ile ortaya çıkan CO₂ sera havasının CO₂ oranını yükseltir. CO₂ gübrelemesinin başarısı, sera içi sıcaklık derecesi ve seranın ışıklanma yoğunluğuna bağlıdır.
MODERN SERACILIKTA İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ Büyük ölçekli seracılık işletmelerinde yatırıma başlarken ilk aşamada minimum ekonomik büyüklüğün, yatırımın planlanmasında da hedeflenen büyüklüğün göz önünde bulundurulması gerekir. Yatırım maliyetleri dikkate alındığında modern cam ve plastik sera işletmelerinde minimum büyüklük 25-30 da kapalı alan olarak düşünülmelidir. Optimum işletme büyüklüğü ise, işletme ve pazarlama maliyetlerini optimize etmek için, kesme çiçekte 60-100 da, sebzede 100-250 da arasında olmalıdır. Sera yatırımına ilk kez başlayan yatırımcı, minimum yatırım büyüklüğü ile işe başlamalı, kademeli olarak yatırımı optimum büyüklüğe ulaştırmalıdır.
Karlı bir sera işletmeciliği için, fiziksel yatırımı tamamlamak yeterli değildir. İyi bir yetiştiricilik ve işletmecilik de onun kadar önemlidir. İşletmenin ilk yıllarında bazı sorunlarla karşılaşmak doğaldır. Önemli olan bunları kontrol edilebilir boyutlarda tutmaktır. Bu nedenle yatırıma minimum işletme büyüklüğü ile başlayıp, kadrolar deneyim kazandıktan ve işletme oturduktan sonra alanı büyütmek daha uygundur.
Yatırıma nereden başlamalı? - Sera kurulacak arazi seçilirken gelecekteki genişlemeler dikkate alınarak arazi büyüklüğü saptanmalıdır. - Satın alınan arazi üzerinde, ilk aşamada yatırıma başlanırken projenin genişlemiş haline göre planlama yapılmasına ve yerleşimin buna göre oluşturulmasına dikkat edilmelidir. - Isıtma, sulama sistemlerinin alt yapısı ve yerleşimi projenin son haline göre yapılmalıdır. - Isı santrali ve su depoları gibi merkezi üniteler arazinin ortasına yakın yerleştirilmeli, ofisler ve paketleme ünitesi ise yola yakın olmalıdır. - Planlama yapılırken seraların gölgeleme olmayacak şekilde yerleştirilmesine dikkat edilmelidir.
Sera tipine karar verirken göz önünde tutulması gereken faktörler: - örtü tipi, - çatı tipi, - konstrüksiyon özellikleri, - havalandırma ihtiyacı, - sera yan yüksekliği, MODERN SERACILIKTA SERA TİPİNİN SEÇİMİ - sera genişliği ve boyu, - rüzgar, kar, bitki ve ekipman yükü
Modern seracılık yatırımlarında sera tipine karar verilirken öncelikle örtü cinsine göre (cam-plastikpolikarbonat) sera ayrımı yapılmalı, daha sonra ürün türü, iklim ve özel isteklere göre sera modeline karar verilmelidir. Sera konstrüksiyonu rüzgar, bitki ve ekipman yüküne dayanıklı, sağlam bir yapı olmalıdır. Akdeniz bölgesinde genellikle seraların asgari 120 km/saat rüzgar yüküne dayanması gerekir. Topraklı kültürde bitki yükü 25kg a topraksız kültürde ise bitki ve ekipman yükü toplamı 40kg a kadar çıkabilir. Konstrüksiyon galvanizli profil veya alüminyum parçalardan oluşan, kaynak işçiliği içermeyen demonte bir sistem olmalıdır. İklim özelliklerine göre sera yan yüksekliği belirlenmelidir. Sıcak ve nemli Akdeniz koşullarında sera yan yüksekliği en az 4m. olmalıdır. Yağışı yüksek olan Akdeniz ve Ege kuşağında yağmur oluklarının yeterli su taşıma kapasitesine sahip olmasına dikkat edilmelidir. Sera kapıları yan tarafa yerleştirilmeli ve sera içinde planlanan servis yolu ile bağlantılı olmalıdır.
SERALAR kullanım amaçlarına, büyüklüklerine, tasarım özelliklerine (kuruluş şekillerine), sıcaklıklarına, çatı şekillerine, örtü ve iskelette kullanılan malzemelerin çeşitlerine, seraların taşınabilirlik ve sıcaklık durumlarına göre sınıflandırılır. Seraların Sınıflandırılması
-Üretim seraları, tohum, fide ve çelik üretimi için kullanılan seralardır. -Yetiştirme seraları, içerisinde bulunan toprağın doğrudan ürün yetiştiriciliğinde kullanıldığı, her çeşit sebze, kesme çiçek, meyve ve bağ yetiştiriciliği yapılan seralardır. -Koruma ve sergileme seraları, sadece üretilen bitkilerin sergilenmesi ve satılması için planlanmış, içinde duruma göre tezgahlar, yastıklar, raflar, beton yollar bulunan seralardır. Kullanım amacına göre, -Araştırma seraları, bilimsel araştırmalar için yapılmış, içinde her biri ayrı iklim koşuluna ayarlanabilir küçük kabinler ve her türlü alet, makine bulunan yapılardır.
Tasarım özelliklerine göre -Tek seralar, tek başına kurulan, çatısı beşik şeklinde olan seralardır. -Blok seralar Bölmeli blok seralar, birkaç tek seranın birleşmesiyle oluşan ve aradaki iç duvarların kaldığı seralardır. Bölmesiz blok seralar, birleşen tek seraların iç duvarı kaldırılarak iki sera arasında sadece dikmeleri bırakılan seralardır. Bağlantılı blok seralar, birden fazla tek seranın birbirlerine belirli noktalardan bağlanması ile oluşan seralardır. Venlo tip seralar, galvanize çelikten yapılmış, genişliği 3.2m, yan yüksekliği 2.2m, çatı yüksekliği 3.2m olan blok seralardır.
Büyüklüklerine göre -Büyük seralar, taban alanı 1000 m2 den fazla blok veya tek sera olarak kurulabilen seralardır. Boyları 50 100 m. arasındadır. Bu seralar genellikle yetiştiricilikte kullanılmaktadır. -Orta büyüklükteki seralar, taban alanı 100-1000 m2 arasında değişen, genişliği 3-20m, uzunluğu 25-50m olan, yetiştiricilikte ve fide üretimi amacıyla kullanılan seralardır. -Küçük seralar, taban alanı 100 m2 den az tek bir seradan oluşan, genişliği 1-6m, uzunluğu 2-20m olan, hobi seralarıdır. Özellikle ev bahçelerinde çiçek için kullanılanılırlar.
Kule seralar, taban alanı 150 m2 den az olan, kule şeklinde kurulan ve bir dişli düzene bağlı raf sistemiyle üretim alanı genişletilebilen seralardır.
Konstrüksiyon malzemelerine göre -Ahşap seralar, iskelet malzemesi ahşap olan seralardır. -Profil çelik seralar, iskelet malzemesi demir, galvanize kalın saç ve galvanize boru olan seralardır. -Alüminyum seralar, iskelet malzemesi alüminyum olan seralardır. -Sentetik malzemeli seralar, iskeletinde suni elyaf malzemelerin kullanıldığı seralardır. -Hava şişirmeli seralar, iskelet kısmı olmayan hava şişirmeli seralardır.
Çatı şekillerine göre Basit Çatılı (Tek eğimli) seralar, tek yüzeyli ve seranın bir duvara dayanması ile olur.
Beşik Çatılı seralar, Beşik çatılı seralarda iki çatı yüzeyi bulunur. Bu çatı yüzeyleri bir birine eşitse buna ikizkenar, eşit değilse eşlenik olmayan beşik çatı denir.
M çatılı seralar, Blok seralarda, beşik çatıların birleşmesiyle M tipi çatı şekli ortaya çıkar.
Yuvarlak çatılı seralar, güneş ışıklarından en fazla yararlanacak çatı tipidir.
Hareketlilik yönünden seraları sabit, hareketli ve portatif olarak sınıflara ayırmak mümkündür. Sabit seralar, bir temel üzerine oturtulmuştur ve seraların büyük kısmı bu sınıfa girer. Hareketli seralar, belirli bir temel ve raylar üzerinde yer değiştirebilen seralardır. Portatif Seralar, söküp tekrar takılabilen seralardır. Taşınabilirlik durumuna göre
Örtü malzemelerine göre Örtü malzemesi yönünde seralar cam, plastik, suni, elyaf ve plexicam seralar olarak sınıflandırılır. Camların ışık geçirgenliği, dayanıklılığı fazla ama aynı zamanda pahalıdır. En çok kullanılan plastikler PE (polietilen) ve PVC (polivinilklorit) dır. Plastikler dış etkilerden çabuk yıpranır ve yırtılırlar. Ömürleri 6 ay ile 1 2 yıl arasında değişir. Suni elyaf maddelerin kullanılmaları özellikle ülkemiz dışında artmaktadır. Bunlar sert ve tabakalar şeklindedir. Tabakaların dayanımını arttırmak için şekilleri dalgalandırılır. PVC levhalardan sertleştirilmiş olanları şeffaf örtü malzemesi olarak kullanılır. Plexicam olarak satılan tek ve çift katlı akrilcam lar dayanım yönünden cama göre daha iyidir.
Isıtma durumlarına göre Seralar iç sıcaklıklarına göre; sıcak, ılık ve soğuk olmak üzere üç kısma ayrılabilir. Sıcak seralar bu seralardaki ortalama iç sıcaklığı 20 C üzerinde ve gece sıcaklığı 10 C nin altına düşmemesi gerekir. Bu seralarda sıcaktan hoşlanan bitkiler yetiştirilir. Ilık seralar ortalama iç hava sıcaklığı gece-gündüz 10-20 C arasında olan seralardır. Soğuk seralar doğal koşullara bağlı olarak herhangi bir ısıtma yapılmayan sera tipidir. Sadece iklimi uygun olan ılıman bölgelerde kullanılabilir.
Ders Bitti New York Botanical Garden