Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

ISSN: 2149-0821 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 25, Temmuz 2018, s. 634-652 Dr. Öğr. Üyesi, Mine CERANOĞLU Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Tekstil ve Moda Tasarımı Bölümü, mine.ceranoglu@gmail.com Prof. Dr. Pınar GÖKLÜBERK ÖZLÜ Gazi Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, Moda Tasarımı Bölümü, pinarozlu@gmail.com.tr SULTAN II. ABDÜLHAMİD İN AİLE ALBÜMÜNDEKİ KIZ ÇOCUKLARI KIYAFETLERİNİN FOTOĞRAFLARA DAYALI İNCELENMESİ Özet Sultan II. Abdülhamid, saltanatı boyunca (1876-1908) fotoğrafa önem veren ve fotoğrafçıları çeşitli görüntüler almaları için görevlendiren bir padişahtır. Sultan II. Abdülhamid in bu konuda görevlendirdiği fotoğrafçılardan biri de Vasilaki Kargopulo dur. Fotoğrafı birçok amacın yanı sıra tanıtım amaçlı kullanan Sultan II. Abdülhamid, yabancı ülkelere Osmanlı nın kültür yapısını ve gelişmelerini sergileyen fotoğraf albümleri göndermiştir. Özenle hazırlanan ve gönderilen albümler arasında Sultan II. Abdülhamid in kendi ailesi ile ilgili fotoğraflar da yer almıştır. Sultan II. Abdülhamid in Aile Albümünde; Sultan Abdülhamid in, Sultan Abdülaziz in ve Sultan Abdülmecid in ailesi ile ilgili bilgiler ve hanedana mensup kişilerin fotoğrafları yer almıştır. Çalışmada amaç, Sultan II. Abdülhamid in aile albümünde bulunan kız çocuklarının kıyafetlerini analiz ederek Osmanlı dönemi çocuk giyim kültürünü incelemektir. Bu amaçla İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi ile İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) arşivinde bulunan kız çocuğu sultanların yer aldığı fotoğraflar, bu çalışmada materyal olarak kullanılmış ve fotoğraflarda yer alan on bir kız çocuğunun kıyafeti genel olarak incelenmiştir. Fotoğrafların kullanılması için gerekli yayın izni alınmış ve fotoğraf telif hakkı

ödenmiştir. Kız çocuğu sultan kıyafetleri; tür, aksesuar, model ve süsleme açısından analiz edilmiştir. Çalışma sonunda, kız çocuklarının kıyafetlerinde dönemin Avrupa modasının izleri görülmüştür. Kız çocukların model boyu uzun, etek ucu geniş ve süslü kıyafetler giydikleri görülmektedir. Kız çocukların aksesuar olarak başa şapka taktıkları; ayağa bot giydikleri dikkat çekmiştir. Anahtar Kelimeler: Albüm, çocuk, fotoğraf, kıyafet, Osmanlı, Sultan II. Abdülhamid. RESEARCH ON DRESSES OF THE GIRLS IN FAMILY ALBUM OF SULTAN ABDULHAMID II Abstract Sultan Abdulhamid II was a sultan who gave great importance to photos and also assigned the photographers to take various pictures during his reign (1876-1908). Vasilaki Kargopulo is one of the photographer who has been assigned to this issue by Sultan Abdulhamid II. Sultan Abdulhamid II, who used the photography for propoganda as well as many uses, sent many photo albums displaying the culture and development of Ottoman Empire to foreign countries. Among these carefully prepared albums, there is a family photo album of Sultan Abdulhamid II. There are photographs of people of dynastic and some information about the families of Sultan Abdülhamid II, Sultan Abdülaziz and Sultan Abdülmecid in the album of Sultan Abdulhamid II. 635 Aim of this study is to examine the cloth culture in Ottoman Empire by analysing the sultana s clothes in the family album of Sultan Abdulhamid. For this purpose the sultana s photographs in the archives of İstanbul University Library Rare Books and Research Center of Islamıc History, Art and Culture (IRCICA) are used as a material in this study and the clothes of eleven sultanas in this photo album have been examined. It has been got necessary permission for the use of these photographs and it has also been paid to copyright. These girls clothes have been analysed as type of clothing, accessories, models and cutting. At the end of the study, it has been seen the impressions of Europan fashion era in sultanas clothes. It has been seen that girls wore dresses used frills and ruffles, with its model length and its hem width. It has been noted that children wore hats and boots as accessory. II. Key Words: Album, child, photograph, cloth, Ottoman, Sultan Abdulhamid

GİRİŞ Osmanlı dönemi kıyafetleri, zengin kültür mirası ile giyim - kuşamdan daha çok görsel bir iletişim şeklidir ve bu kıyafetler, özellikleri ile Osmanlı kültürüne ait birçok değeri bünyesinde taşımaktadır. Osmanlı dönemine ait kıyafet özellikleri; gravür, minyatür, resim, mektup, seyahatname, gazete, kişisel belge (anı), kartpostal ve fotoğraf gibi belge niteliği taşıyan yazılı ve basılı kaynaklardan öğrenilmektedir. Toplumun değerlerini, geleneklerini, ilgilerini, eğilimlerini ve yaşam biçimlerini yansıtan fotoğraf, insanların yaşadığı ana tanık olurken; yaşantıları bir karede dondurup onların geleceğe aktarılmasını sağlayan çeşitli ebatlarda ve kalitede film, kâğıt veya herhangi bir şeyin üzerine basılan bir doküman türüdür. Osmanlı da fotoğrafçılık, Sultan II. Abdülhamid döneminde altın çağını yaşamıştır. Sultan II. Abdülhamid, fotoğrafı bir tanıtım vasıtası olarak değerlendiği için Yıldız Sarayı nda bir fotoğraf arşivi oluşturulması için fotoğrafçıları görevlendirmiştir (Çağdaş 2013: 37). Sultan II. Abdülhamid, ülkedeki gelişmeleri izlemek, belgelemek ve Osmanlı Devleti nin kültürünü tanıtmak için fotoğraf albümleri hazırlatmıştır. Hazırlanan fotoğraf albümlerini ülkelerin elçilerine, Library of Congress ve British Library gibi devlet kütüphanelerine bağışlamıştır (Gavin 1988: 37). Sultan II. Abdülhamid in bu konuda görevlendirdiği fotoğrafçılardan biri de Vasilaki Kargopulo dur. Vasilaki Kargopulo, 1850 senesinde başladığı fotoğrafçılık mesleğini ölümüne (1886) kadar aralıksız sürdürmüştür. 1879 yılında Sultan II. Abdülhamid tarafından Hazret-i Padişahî nin Serfotografı, yani resmi saray fotoğrafçısı olarak tayin edilmiştir. Padişaha ve saraya yakın olması sebebiyle hanedan üyeleri ve devlet erkânının portrelerini çekmiştir (Öztuncay 2000: 7). Vasilaki Kargopulo, Sultan II. Abdülhamid için bir aile albümü hazırlamıştır. Bu albümde; Sultan Abdülhamid in, Sultan Abdülaziz in ve Sultan Abdülmecid in ailesi ile ilgili bilgiler ve hanedana mensup şehzade ve sultanların fotoğrafları yer almıştır. Bu çalışmada; albümdeki fotoğraflarda yer alan Sultan II. Abdülhamid in kızlarından Ulviye Sultan, Zekiye Sultan ve Naime Sultan; Sultan Abdülaziz in kızlarından Nazime Sultan ve Esma Sultan ın kıyafetleri örnek olarak incelenmiştir. 636 Sultan II. Abdülhamid ve Sultan Abdülaziz Dönemi Giyim Özellikleri: Osmanlı da batılılaşmanın temelleri 1789-1807 yılları arasında padişahlık yapan III. Selim zamanında atılmasına rağmen uzun bir süre büyük bir değişiklik olmamış ve benzer giyim kuşam geleneği sürmüştür. Osmanlı toplumunda giyim kuşamın değiştirilip farklı bir boyut kazanması da oldukça zor ve uzun bir süreç içerisinde gerçekleştirilebilmiştir (Koç ve Koca 2009: 2171). İstanbul kadınlarının Tanzimat döneminde (1839-1876) ve özellikle XIX. yüzyılın sonunda hak arama mücadelelerinin dışavurum biçimlerinden en önemlisi kılık kıyafet alanında olmuştur (Tekeli 1995: 349). Osmanlı nın son dönemlerinde kadın giyimleri, Tanzimat dönemine kadar benzer özellikler taşımaktadır ve bu benzerlik, XIX. yüzyıldan itibaren değişmeye başlamıştır. Kıyafetlerde geleneksel Osmanlı tarzı yerini Avrupa modasına bırakmıştır. Yaşanan bu köklü değişiklikler; kıyafetlerin model özelliklerinden işleme tekniklerine, kumaş cinslerinden kullanılan tekstil malzemelerine kadar çeşitli biçimlerde olmuştur (Celep 2013: 121). XIX. yüzyıldan itibaren önce saraylı kadınlar batılılar gibi giyinmeye başlamıştır. Saraylı kadınlar, batılı kıyafetlere o kadar hayrandır ki bu kıyafetlere sahip olabilmek için ciddi

miktarlarda ücret ödemişlerdir (Tezcan 2006: 46). Hanım sultanlar, kalfaları aracılığıyla saray dışındaki terzilere Paris modasından esinlenerek siparişler vermeye başlamış; pullarla, incilerle, fiyonklarla ve mercanlarla süslü Avrupaî elbiseleri edinmişlerdir. Bu bilgiler, Topkapı Sarayı arşivindeki terzi defterlerinde yer almaktadır. Terzi defterleri, saraylı kadınların o günkü kıyafet biçimlerini, feracelerin şeklini, entari boylarının ölçülerini günümüze taşımaktadır (Tezcan 1996: 126-128). Saraylı kadınlar, entariler üzerine kalçaları örtecek boyda, Avrupalıların ceketlerine benzeyen ceketler giymiştir. XIX. yüzyıl entarilerinin etek boyları, yaka açıklıkları farklılıklar göstermiş, kol boyları bazen abartılı olarak uzamış, bazen kısalmış, yan yırtmaçlar kalça hizasına kadar çıkmıştır. Entariler, Fransız saray kıyafetlerine benzemiş ve eteklerin kuyruklarını sürüyebilmek statü göstergesi olmuştur. Entariler maddi değerlerine ve işçiliklerine göre prestij sergilemiştir (Görünür ve Ögel 2006: 67). Toplumun ekonomik şartları nedeniyle alınan tedbirler yetersiz olmuş ve saraylı kadınlar değerli kumaşları, mücevherleri, incilerle işlenmiş kıyafetleri savurganca tüketmiş, ihtişamlı kıyafetlerini çeşitli törenlerde sergileme fırsatı yakalamıştır (Tuğlacı 1984: 86). Sultan Abdülaziz döneminde Fransız İmparatoriçesi Eugénie nin 1869 da İstanbul u ziyaretinde Sultan ve saraylı hanımlar, İmparatoriçe nin giyim tarzını çok beğenmiş ve Avrupa modasını hızla benimsemiştir (Tezcan 1998: 83). XIX. yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde tamamen Avrupa modası etkin olmuş ve başkentten taşraya kadar her yere yayılmıştır. Avrupa da uygulanan kalıp ve dikiş teknikleri kullanılarak dikilen takma kollu, takma yakalı, pensli, robalı entariler evlerde hanımlar tarafından giyilen kıyafetler haline gelmiştir (Koçu 1967: 105). 637 XIX. yüzyılda çocukların da gerek sarayda, konakta, köşkte; gerekse halk tabakasında yetişkinler gibi giydirildiğini gösteren pek çok kanıtlar (gözlemler, fotoğraflar) bulunmaktadır (Onur 2007: 214). Çocukların, yetişkinlerle aynı giyim tarzına sahip olduklarını gösteren resimler, geçmişte de varlığını sürdürmüştür. Özellikle soylu ve varlıklı kesimden olan çocuklar, gösterişli ancak yaşlarına uygun olmayan kıyafetler içinde resmedilmiştir (Daşçı 2008: 113). Fotoğraf 1-2 de Osmanlı nın son dönemlerinde sarayda yaşayan kız çocuklarının ebeveynleri gibi giydikleri görülmektedir. Fotoğraf 1. Abdullah Biraderler Tarafından Çekilmiş Sultan Abdülaziz in Kızı Saliha Sultan - Fotoğraf 2. Topkapı Sarayı Müzesi nde Korunmakta Olan Bir Kız Çocuk Elbisesi TSM, 13 / 790 (Tezcan 2006: 47-48).

AMAÇ ve ÖNEM Türk toplumunda çocuğun önemli bir yeri bulunmaktadır (Şehsuvaroğlu 1961: 3). Çocukluğu her yönü ile araştırmak, çocukluk yaşamına katkıda bulunmaktır. Osmanlı tarihi, pek çok konusu ile araştırılmış; fakat Osmanlı çocuk giyim kültürü hakkındaki bilgiler henüz sınırlı sayıdadır. Bu çalışmada amaç, Sultan II. Abdülhamid in aile albümünde yer alan kız çocuğu sultan kıyafetlerini analiz ederek; ilgili döneme ışık tutmak, Osmanlı dönemi çocuklarına ilişkin tarihi bilgileri içeren çocuk fotoğraflarına dikkat çekmek ve dönemin çocuk kıyafetlerini değerlendirmektir. Kuşaktan kuşağa aktarılan, ülkeden ülkeye değişen ve bir ülkeye ait özellikleri yansıtan kıyafetler, görsel malzemelerden fotoğraflar aracılığıyla daha açık görülebilmektedir. Fotoğraf, farklı toplumsal süreçlerin yaşandığı zaman dilimlerinde yiten değerlerin yaşamasını sağlayan belge yönüyle bir yandan geçmişi sorgularken bir yandan da gelecek kuşaklara geçmişin izlerini aktarmaktadır. Osmanlı dönemi kız çocuğu sultan kıyafetleri ve özelliklerinin görsel araç olan fotoğraflar üzerinden incelenmesi ile bu çalışmanın Osmanlı çocuk giyim kültürü alanına katkı yapacağı düşünülmektedir. MATERYAL ve YÖNTEM Bu çalışmada, Sultan II. Abdülhamid in Aile Albümü nde yer alan ve Vasilaki Kargopulo tarafından çekilen on bir adet fotoğraf materyal olarak kullanılmıştır. Fotoğrafların kullanılması için Nadir Eserler Kütüphanesi ile IRCICA arşivlerinden ve fotoğraf 1-2 için yazar Doç. Dr. Hülya Tezcan dan yayın kullanım izni alınmıştır. Tablo 1 de Çalışmada incelenmiş Sultan II. Abdülhamid in Aile Albümü ndeki kız çocuğu sultanlarına ait kıyafet sayısı yer almaktadır: 638 Tablo 1. Kız Çocuğu Sultanlarına Ait İncelenmiş Kıyafet Sayısı Padişah ve Kızları Sultan II. Abdülhamid in Kızları Sultan Abdülaziz in Kızları İncelenmiş Kıyafet Sayısı Ulviye Sultan 1 Zekiye Sultan 3 Naime Sultan 4 Nazime Sultan 1 Esma Sultan 2 Toplam Toplam 11 8 3 Bu çalışmada, betimsel yöntem kullanılmış ve nitel araştırmada veri toplama tekniklerinden doküman incelemesi yapılmıştır. Fotoğraflardaki kız çocuğu sultanlara ait kıyafetler genel olarak betimlenmiş ve kıyafetlerin özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Üst beden kıyafetler model formu, yaka, kapama, cep, kol ve model boyu özellikleri açısından; alt beden kıyafetler model formu ve model boyu özellikleri açısından incelenmiştir.

BULGULAR Sultan II. Abdülhamid in aile albümünde yer alan kız çocuğu sultanların giydiği kıyafetler aşağıda betimlenerek kıyafetlerin özellikleri açıklanmıştır: 639 Fotoğraf 3. Sultan II. Abdülhamid in Kızı Ulviye Sultan (Nadir Eserler Kütüphanesi ve IRCICA Arşiv No: 90894-0196). Ulviye Sultan, Sultan II. Abdülhamid in ilk çocuğudur ve 1868 yılında doğmuştur. 1875 yılında bir kaza neticesinde yanarak vefat etmiştir (Yılmaz 2013: 123).

Fotoğraf 3 te Ulviye Sultan, açık renkli ve desenli bluz ile açık renkli ve desenli etek giymiştir. Ulviye Sultan, başa çiçekler ve püsküller ile bezenmiş tepelikli fes takmış ve ayağa ayakkabı giymiştir. Ulviye Sultan ın giydiği bluz; dikdörtgen model formlu, bebe yakalı, patlı kapamalı, manşetli ve kol boyu bilek hizasında biten takma kolludur. Bluz, dikiş teknikleri ile oluşturulan pili ve hazır malzemelerden dantel ile süslenmiştir. Ulviye Sultan ın giydiği etek, kloş model formludur. Model boyu bilek hizasında biten etek, hazır malzemelerden dantel ile süslenmiştir. 640 Fotoğraf 4. Sultan II. Abdulhamid in Üçüncü Çocuğu ve İkinci Kızı Zekiye Sultan (1872-1950) (Vasilaki Kargopulo Tarafından Çekilmiş / N.E.K. ve IRCICA Arş. No. 90894-0014).

Zekiye Sultan, Sultan II. Abdülhamid in ikinci kızı ve üçüncü çocuğudur ve 1872 de doğmuştur. 1950 yılında Fransa nın Pau şehrinde vefat etmiştir (Osmanoğlu, 2007: 245). Fotoğraf 4 te Zekiye Sultan, açık renkli ve desensiz bluz ile açık renkli ve desensiz etek giymiştir. Zekiye Sultan, başa toka takmış; ayağa çorap ve uzun konçlu bot giymiş ve ayrıca eline yelpaze almıştır. Zekiye Sultan ın giydiği bluz; A model formlu, pilili dik yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme), kapaksız aplike cepli ve kol boyu bilek hizasında biten takma kolludur. Model boyu kalçanın biraz alt hizasında biten bluzun kol ağzı ve etek ucu, dikiş teknikleri ile oluşturulan pililer ile süslenmiştir. Zekiye Sultan ın giydiği etek Kloş model formludur. Model boyu diz ile bilek arası hizasında biten etek, dikiş teknikleri ile oluşturulan pililer ile süslenmiştir. 641 Fotoğraf 5. Sultan II. Abdulhamid in Üçüncü Çocuğu ve İkinci Kızı Zekiye Sultan (1872-1950) (Vasilaki Kargopulo Tarafından Çekilmiş / N.E.K. Arş. No. 90894-0009; IRCICA Arş. No. 90894-0008).

Fotoğraf 5 te Zekiye Sultan, koyu renkli ve desensiz ferace giymiştir. Zekiye Sultan başa taçlık takmış ve bele kemer bağlamış ve ayrıca feraceyi tamamlayan pelerin taşımaktadır. Zekiye Sultan ın giydiği ferace; A model formlu, hakim yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme), geniş bantlı ve kol boyu bileğin biraz alt hizasında biten takma kolludur. Feracenin kol ağzında bulunan geniş banta ince biye geçirilmiş ve düğmeler dikilmiştir. Model boyu uzun ve kuyruklu olan feracenin ön ortası ve yaka çevresi dikiş teknikleri ile oluşturulan büzgüler ile süslenmiştir. Zekiye Sultan, feracenin içine hakim yakalı ve kol ağzı hazır malzemelerden dantel ile süslenmiş bluz giymiştir. Feraceyi tamamlayan pelerinin ucu dilimlidir ve dikiş teknikleri ile oluşturulan büzgüler ile süslenmiştir. 642 Fotoğraf 6. Sultan II. Abdülhamid in Kızı Zekiye Sultan (Nadir Eserler Kütüphanesi ve IRCICA Arşiv No: 90622-0018).

Fotoğraf 6 da Zekiye Sultan, açık renkli ve desensiz ceket; açık renkli ve desensiz bluz ile açık renkli ve desensiz etek giymiştir. Zekiye Sultan kulağına küpe, boynuna kolye, koluna saat takmış ve ayağa yandan kapanan uzun konçlu bot giymiştir. Zekiye Sultan ın giydiği ceket; A model formlu, bebe yakalı ve kol boyu bileğin biraz üst hizasında biten takma kolludur. Ceketin model boyu, ön ortasında belden kalçaya verev olacak şekilde bitmiştir. Ceket, hazır malzemelerden püskül ile süslenmiştir. Zekiye Sultan, ceketin içine arka yakası fırfırlı dik yakalı; ön yakası oyuntulu yakalı, uzun kollu ve kol ağzı fırfır ile süslenen bluz giymiştir. Boyu kalçanın biraz üst hizasında biten bluz, dikiş teknikleri ile oluşturulan büzgü ile süslenmiştir. Zekiye Sultan ın giydiği etek, dikdörtgen model formludur. Model boyu bileğin biraz üst hizasında biten etek; dikiş teknikleri ile oluşturulan pili, büzgü, fırfır ve hazır malzemelerden dantel ile süslenmiştir. 643 Fotoğraf 7. Sultan II. Abdulhamid in Dördüncü Çocuğu ve Üçüncü Kızı Naime Sultan (1876-1945) (Vasilaki Kargopulo Tarafından Çekilmiş / N.E.K. Arş. No. 90894-0015; IRCICA Arş. No. 90894-0023).

Naime Sultan, Sultan II. Abdülhamid in üçüncü kızıdır ve 1876 yılında doğmuştur. 1945 yılında vefat eden Naime Sultan ın bir diğer adı da Fatma dır (Yılmaz, 2013: 125). Fotoğraf 7 de Naime Sultan, açık renkli ve çizgili manto giymiştir. Naime Sultan başa taçlık, boyuna fular takmış ve ayağa ayakkabı giymiştir. Naime Sultan ın giydiği manto; A model formlu, erkek yakalı, kruvaze kapamalı (ilik - düğme), manşetli, kol boyu bilek hizasında biten takma kolludur. Mantonun model boyu bilek hizasında bitmiş ve mantoda süsleme uygulanmamıştır. 644 Fotoğraf 8. Sultan II. Abdulhamid in Dördüncü Çocuğu ve Üçüncü Kızı Naime Sultan (1876-1947) (Vasilaki Kargopulo Tarafından Çekilmiş / N.E.K. Arş. No. 90894-0050; IRCICA Arş. No. 90904-0026).

Fotoğraf 8 de Naime Sultan, açık renkli ve desensiz entari giymiştir. Naime Sultan başa taçlık takmış, ayağa çorap ve uzun konçlu bot giymiştir. Naime Sultan ın giydiği entari; A model formlu, sıfır yakalı, kol boyu bilek hizasında biten takma kolludur. Entarinin model boyu baldır hizasında bitmiştir. Entarinin kapama parçası dikiş teknikleri ile oluşturulan pili ile; hazır malzemelerden dantel ve kurdele ile süslenmiş, etek ucu ise dikiş teknikleri ile oluşturulan pili ile süslenmiştir. Entarinin omzuna kurdele yerleştirilmiştir. 645 Fotoğraf 9. Sultan II. Abdülhamid in Dördüncü Çocuğu ve Üçüncü Kızı Naime Sultan (Nadir Eserler Kütüphanesi ve IRCICA Arşiv No: 90894-0020).

Fotoğraf 9 da Naime Sultan, koyu renkli ve desensiz entari giymiştir. Naime Sultan, başa çiçeklerle bezenmiş saç bandı takmış; ayağa yandan kapanan uzun konçlu bot giymiş ve ayrıca entariye broş takmıştır. Naime Sultan ın giydiği entari; A model formlu, fırfırlı dik yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme) ve kol boyu bilek hizasında biten takma kolludur. Belden kesik uygulanan entarinin eteği iki kattan oluşmuştur. Model boyu diz ile bilek arası hizasında biten entari; dikiş teknikleri ile oluşturulan pili ve büzgü ile hazır malzemelerden kürk ve dantel ile süslenmiştir. 646 Fotoğraf 10. Sultan II. Abdulhamid in Dördüncü Çocuğu ve Üçüncü Kızı Naime Sultan (1876-1947) (Vasilaki Kargopulo Tarafından Çekilmiş / N.E.K. ve IRCICA Arş. No. 90894-0006).

Fotoğraf 10 da Naime Sultan, açık renkli ve desensiz entari giymiştir. Naime Sultan başa şapka takmış ve ayağa uzun konçlu bot giymiştir. Naime Sultan ın giydiği entari; A model formlu, pilili yakalı, tek sıra kapamalı, kol boyu bilek hizasında biten takma kolludur. Entarinin model boyu diz ile bilek arası hizasında bitmiştir. Entarinin ön ortası volan ile süslenmiş; kol ağzı ve etek ucu ise dikiş teknikleri ile oluşturulan pili ve hazır malzemelerden dantel ile süslenmiştir. Şapka fırfır ile süslenmiştir. 647 Fotoğraf 11. Sultan Abdülaziz in Kızı Nazime Sultan (Nadir Eserler Kütüphanesi ve IRCICA Arşiv No: 90894-0188).

Nazime Sultan, Abdülaziz in ikinci eşinden olan kızıdır ve 1866 yılında doğmuş; 1947 yılında hayatını kaybetmiştir (Yılmaz, 2009: 34). Fotoğraf 11 de Nazime Sultan, açık renkli ve desensiz ferace giymiştir. Nazime Sultan başa çiçeklerle bezenmiş şapka ve boyuna fular takmıştır. Nazime Sultan ın giydiği ferace; A model formlu, fırfırlı dik yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme), geniş bantlı ve kol boyu dirsek ile bilek arası hizasında biten takma kolludur. Feracenin model boyu uzun ve kuyrukludur. Ferace; dikiş teknikleri ile oluşturulan fırfır, pili ve hazır malzemelerden dantel ile süslenmiştir. Nazime Sultan ın feracenin içine; fırfırlı dik yakalı ve kol boyu bilek hizasında biten gömlek giydiği görülmektedir. Gömleğin kol ağzı, dikiş teknikleri ile oluşturulan fırfır ve hazır malzemelerden dantel ile süslenmiştir. 648 Fotoğraf 12. Sultan Abdülaziz in Üçüncü Kızı Esma Sultan (1873-1909) (Vasilaki Kargopulo Tarafından Çekilmiş / N.E.K. Arş. No. 90904-0017; IRCICA Arş. No. 90904-0019).

Esma Sultan, Abdülaziz in üçüncü kızıdır ve 1873 yılında doğmuş; 1909 yılında doğum yaparken hayatını kaybetmiştir (Yılmaz, 2009: 35). Esma Sultan, bu fotoğrafta açık renkli ve desensiz entari giymiştir. Esma Sultan, başa taçlık ve beline kemer takmıştır. Esma Sultan ın giydiği entari; X model formlu, fırfırlı yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme) ve kol boyu bileğin biraz alt hizasında biten takma kolludur. Entarinin model boyu bilek hizasında bitmiştir. Entarinin ön bedeni, kol ağzı ve etek ucu dikiş teknikleri ile oluşturulan fırfır ile süslenmiştir. 649 Fotoğraf 13. Sultan Abdülaziz in Kızı Esma Sultan (Nadir Eserler Kütüphanesi ve IRCICA Arşiv No: 90894-0151).

Esma Sultan, bu fotoğrafta açık renkli ve desensiz bluz ile açık renkli ve desensiz etek giymiştir. Esma Sultan başa çiçek ve tüylerle bezenmiş saç tokası takmış; boyuna fular takmış; ayağa yandan kapanan uzun konçlu bot giymiş ve ayrıca eline yelpaze almıştır. Esma Sultan ın giydiği bluz; X model formlu, robalı, tek sıra kapamalı ve kol boyu bileğin biraz alt hizasında biten takma kolludur. Model boyu kalça hizasında biten bluz, hazır malzemelerden dantel ile süslenmiştir. Esma Sultan ın giydiği etek, kloş model formludur. Model boyu baldır hizasında biten etek; dikiş teknikleri ile oluşturulan büzgü ve kurdele ile süslenmiştir. SONUÇ Giyim kuşam, hem geleneğin hem de modanın egemen olduğu bir alandır ve bu alandaki kültürel değişimler ülkelere göre farklılaşarak çağlar boyu devam etmiştir. Osmanlı da giyim kuşam, batılılaşmanın etkisi ile değişiklik gösteren en önemli alanlardan biridir ve yaşanan değişiklikler birçok araç ile günümüze aktarılmaktadır. Aktarım araçlarından biri olan fotoğraf, Osmanlı giyim kültürünün incelenmesinde oldukça önemli bir kaynak oluşturmuştur. Sultan II. Abdülhamid tarafından görevlendirilen Vasilaki Kargopulo, resmi saray fotoğrafçısı olarak, hanedan üyelerinin fotoğraflarını çekmiş ve albümler oluşturmuştur. Sultan II. Abdülhamid in Aile Albümü nde yer alan fotoğraflardaki on bir adet kız çocuğu sultan kıyafeti ile ilgili genel sonuçlar aşağıda verilmiştir: 650 Sultan II. Abdülhamid döneminde çocukların yetişkinlerle aynı model ve kesim özelliğine sahip kıyafetleri giydiği görülmektedir. Yetişkinlerin minik bir örneği sayılan çocuklar, batılılaşma hareketi ile Avrupa modasının etkili olduğu, süslü ve gösterişli kıyafetler giymiştir. Saraylı kadınlar, en az kendileri kadar çocuklarının da güzel görünebilmeleri için süslü kıyafetleri tercih etmiş olabilir. Bu durum, Osmanlı toplumunda çocukların giyim ve kuşamları ile tam anlamıyla bir küçülmüş büyük olduğunu göstermektedir. Kız çocuğu sultan kıyafetlerinde entari ve farklı kıyafet türlerinin tercih edildiği görülmektedir. Kız çocuğu sultan kıyafetlerini tamamlayan aksesuarlarda; koncu uzun botun daha çok tercih edildiği ve bu aksesuar dışında taçlık, fular, kemer ve çorap gibi aksesuarların da kıyafetleri tamamladığı dikkat çekmektedir. Kız çocuğu sultanların A model formundaki kıyafetleri daha çok giydiği ve kıyafetlerin genellikle uzun boyda olması dikkat çekmektedir. Kıyafetlerde takma yakaların ve tek sıra kapamanın daha çok tercih edildiği görülmektedir. Kıyafetlerde tek sıra kapamanın daha fazla tercih edilme nedeni; takma yakalar ile uyumlu olabileceği düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Kıyafetlerde tercih edilen yaka modelleri, fonksiyonel olduğu kadar süsleme bakımından estetiktir. Kız çocuğu sultan kıyafetlerinin tamamında takma, uzun kolun tercih edildiği; kıyafetlerin kol ağzına dikiş teknikleri ile oluşturulan pili, büzgü, volan, manşet ve geniş bant takıldığı görülmektedir.

İncelenen kız çocuğu sultan kıyafetlerinde çoğunlukla süsleme tekniğinin uygulandığı görülmektedir. Kız çocuğu sultan kıyafetlerinin çoğunlukla kenar danteli, püskül, kürk vb. hazır malzemeler ile ya da fırfır ve pililer ile süslendiği görülmektedir. Süslenme ve süsleme arzusunun geçmişten bu yana süre geldiği ve gelecekte de insanoğlunun istekleri arasında var olacağı düşünülmektedir. Çocuk kıyafetlerinin süslü olması istenilen bir durumdur; fakat kıyafetlerin abartılarak süslenmiş olması; yaşanılan dönemdeki değişiklikleri ve abartıyı göstermektedir. Geçmişten günümüze değişiklikler gösteren çocuk kıyafetlerinin özelliklerini belirlemek ve tanıtmak kültür açısından önemlidir. Bu yüzden çocukların yer aldığı fotoğraflar, toplumsal tarihte çocuk konusunun iyi bir şekilde incelenebilmesi için önemli bilgiler taşımaktadır. Fotoğraflar, yaşanılan dönemin en iyi aktarım aracı olduğundan; fotoğraflardan elde edinilecek bilgiler kullanılarak tarihi geçmişimiz yansıtılmalı ve gelecek nesillere tanıtılmalıdır. KAYNAKLAR Celep, Hanife, (2013), Osmanlı da Batılılaşma Hareketlerinin Kadın Giysilerine Yansıması, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, İstanbul. Daşçı, Semra, (2008), Avrupa Resminde Çocuk İmgesi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul. Çağdaş, Haluk, (2013), Fotoğraf Tarihine Kısa Bir Bakış ve Sivas ta Fotoğrafçılık, Hayat Ağacı, Şehir Kültürü Dergisi, Sayı: 20, s. 36-40. 651 Gavin, Carney, (1988), Imperial Self Portrait: The Ottaman Empire as Revealed in The Sultan Abdul Hamid II s Photographic Albums, Harvard University Office of the University Publisher, Washington. Görünür, Lale ve Ögel, Semra, (2006), Osmanlı Kaftanları ile Entarilerin Farkları ve Kullanışları, İtü Dergisi, Sosyal Bilimler, Cilt 3, Sayı: 1. IRCICA (İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi) Arşivi. Koç, Fatma ve Koca, Emine, (2009), Geleneksel Giysi Tarzlarının Değişimi ve Türk Modasının Oluşumunda İstanbul, 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi, Ankara. Koçu, Reşat Ekrem, (1967), Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Yayınları, İstanbul. Nadir Eserler Kütüphanesi Arşivi. Onur, Bekir, (2007), Çocuk, Tarih ve Toplum, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara. Osmanoğlu, Ayşe, (2007), Babam Sultan Abdülhamid, Selis Kitaplar, İstanbul. Öztuncay, Bahattin, (2000), Vasilaki Kargopulo, Mas Matbaacılık, İstanbul. Şehsuvaroğlu, Haluk Yusuf, (1961), Çocuk Elbiseleri Sergisi, Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları No: 12, Kısmet Matbaası, İstanbul. Tekeli, Şirin. (1995), Kadın Hareketi, Dünden Bugüne, Cilt: 4, İstanbul. Tezcan, Hülya, (1996), Osmanlı Sarayının Şıklığı, VIP, No:24.

Tezcan, Hülya, (1998), Batılılaşma Döneminde Saray Kadınının Modası, P Sanat Kültür Antika Dergisi, Kış: 98-99, Sayı: 12, İstanbul. Tezcan, Hülya, (2006), Osmanlı Sarayının Çocukları Şehzadeler ve Hanım Sultanların Yaşamları, Giysileri, Mas Matbaacılık, İstanbul. Tuğlacı, Pars, (1984), Türkiye de Kadın, Osmanlı Döneminde İstanbul Kadınları, Cilt I, Cem Yayınevi, İstanbul. Yılmaz, Faruk Ömer, (2013), Sultan II. Abdülhamid Han ın Aile Hayatı, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul. Yılmaz, Hakan, (2009), Sultan II. Abdülhamid in Aile Albümü, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul. 652