Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s Mine CERANOĞLU 1 Pınar GÖKLÜBERK ÖZLÜ YILLARINDA OSMANLI DEVLETĠ NĠN FARKLI VĠLAYETLERĠNDE BULUNAN KIZ ÇOCUK KIYAFETLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ Özet Osmanlı dönemi kıyafetleri, ihtiģamları ve nitelikleri ile yüz yıllar boyunca insanların gözlerini kamaģtırmıģ ve kültürümüzün kaynağını oluģturmuģtur. Osmanlı toplumunda yaģayan her kesime ait özellikler araģtırılacak niteliktedir; fakat Osmanlı toplumunda yaģayan çocuklar hakkında yapılan çalıģmalar, genellikle saray çocukları üzerine yoğunlaģmıģtır. ÇalıĢmada amaç, yıllarında Osmanlı Devleti nin farklı vilayetlerinde bulunan kız çocuk kıyafetlerini incelemektir. Bu amaçla literatürde bulunan ve koleksiyonerlerden satın alınmıģ fotoğraflar, çalıģmada materyal olarak kullanılmıģtır. ÇalıĢmada; farklı on bir vilayette bulunan 19 adet kız çocuk kıyafetinin özellikleri betimlenmiģtir. Osmanlı dönemi çocuk kıyafetlerinin ve özelliklerinin fotoğraflar üzerinden incelenmesi ile bu çalıģmanın Osmanlı çocuk giyim kültürü alanına katkı yapacağı düģünülmektedir. ÇalıĢma sonunda; vilayetlerde bulunan çocukların fotoğrafları hem seyyah fotoğrafçılar tarafından hem de fotoğrafhanelerdeki fotoğrafçılar tarafından çekilmiģtir. Vilayetlerde bulunan kız çocuklarına ait kıyafet ve aksesuarlarda; farklılıklar olduğu gibi ortak özeliklerin de olduğu görülmüģtür. Anahtar Kelimeler: Çocuk, kıyafet, kız, Osmanlı, vilayet. 1 Öğr. Gör. Dr., Giresun Üniversitesi, ġebinkarahisar Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Moda Tasarımı Bölümü, mine.ceranoglu@gmail.com 2 Prof. Dr., Gazi Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, Moda Tasarım Bölümü, pinarozlu@gmail.com

2 Mine Ceranoğlu _ Pınar Göklüberk Özlü RESEARCH ON THE CLOTHES OF THE GIRLS IN DIFFERENT PROVINCES OF OTTOMAN EMPIRE BETWEEN 1850 AND 1923 YEARS Abstract The clothes of Ottoman period have dazzled of people with their glorious and qualities for centuries and also created resources of our culture. The characteristics of every sect living Ottoman society are to be investigated; however, the studies on childeren living in the Ottoman society are usually focused on palace children. The aim of this study is to examine the clothes of the girls in different provinces of the Ottoman Empire between 1850 and 1923 yeras. For this purpose, photographs in the literature and purchased from collectors have been used as material in the study. The characteristics of the clothes of the nineteen girls in eleven different provinces have been represented in this study. It is thought that this study will contribute to field of Ottoman children s clothing culture by examining the Ottoman period children s clothes and their features through photograps. At the end of the study, the photographs of the children in the provinces have been taken by both traveller photographers and photographers in the photographer shops. It has seen that there are also common features such as differences in clothes and accessories belonging to girls in the provinces. Key Words: Children, cloth, girl, Ottoman, province. GĠRĠġ Osmanlı devletinde sınırların geniģlemesi ile zaman içerisinde eyaletler ortaya çıkmıģ ve eyalet sisteminden vilayet sistemine geçiģ 1864 Vilayet Nizamnamesi ile gerçekleģmiģtir. Tanzimat ın ilanı ile birlikte eyaletler vilayet olmuģtur (Kadan, 2006: 2). Osmanlı devletinin farklı vilayetlerinde farklı kültürel değerler geliģmiģtir. Kültürel değerlerden biri olan kıyafetler; cinsiyet, statü, etnik köken ve yaģ gibi çeģitli kimlik özelliklerini belirten ve kimliksel iletiģim kurmaya yarayan bir araçtır (Svensson, 1992: 62). Osmanlı devletindeki renkli ve zengin olan giysi geleneği, imparatorluğun kuruluģundan baģlayarak çeģitli değiģikliklerle sürdürülmüģtür (Reyhanlı, 1983: 70). Her toplumda olduğu gibi Osmanlı toplumunda da kıyafetler, toplumsal statüyü ya da farklılığı ortaya koymanın ötesinde toplumda yaģayan her kesim için ayrı özellikler göstermiģ ve gelenek - görenek, coğrafi koģullar ve iklime göre değiģerek önemli bir olgu haline gelmiģtir. Osmanlı toplumunun her kesimine ait giyim kültürüne iliģkin öğeler, araģtırılacak nitelikte ve özelliktedir. Kültürel izler taģıyan Osmanlı dönemi kıyafetleri ile ilgili araģtırmaların kadın ve erkek üzerine yoğunlaģtığı; fakat çocuk kıyafetleri ile ilgili araģtırmaların sınırlı sayıda olduğu görülmüģtür. Türk toplumunda çocuğun önemli bir yeri bulunmaktadır ve çocuk konusu üzerine pek çok sosyal gelenekler ĢekillenmiĢtir (ġehsuvaroğlu, 1961: 3). Osmanlı toplumunda da çocuğa ve çocuk kültürüne büyük önem verilmiģtir. Osmanlı toplumunda çocuklarda iki cins arasına mesafe koymak küçük yaģlarda baģlamıģ ve çocukların doğduğu yere göre doğum, sünnet, giyim, beslenme, arkadaģlık gibi kültürel özellikler farklılaģmıģtır. Çocuklar, her Ģeyden önce kültürel özellikleri günlük yaģamda öğrenmiģtir (Onur, 2009: ). 611 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

3 Yıllarında Osmanlı Devleti nin Farklı Vilayetlerinde Bulunan Kız Çocuk Kıyafetlerinin İncelenmesi GeçmiĢte yetiģkinlerin minyatür örneği sayılan çocuklar, yetiģkinlerle aynı giysileri giymiģ, aynı besinleri yemiģ, aynı oyunları oynamıģtır (Onur, 1993: 11). Yerasimos (1993: 58); Osmanlı toplumunu betimleyen görsel ve belge niteliği taģıyan gravür ve sulu boyalarda görülen çocuk giyim ve kuģamlarının tam anlamıyla bir küçülmüģ büyük olduğunu belirtmiģtir. Osmanoğlu (2003: 45) da Osmanlı çocuklarının gerek sarayda, konakta, köģkte; gerekse halk tabakasında yetiģkinler gibi giydirildiğini gösteren pek çok kanıtın bulunduğunu belirterek bu görüģü desteklemiģtir. Guillaume Martin (2007: 153), on sekizinci yüzyılda Osmanlı toplumunda erkeklerin erkek çocuklarla; kadınların kız çocuklarla aynı giysileri giydiğini gözlemlemiģtir. 612 Resim 1. Osmanlı da Benzer Kıyafet Giyen Kadın ve Kız Çocuğu (IRCICA ArĢ. No ). Osmanlı devletinin son zamanlarında geliri yüksek ailelerin kız çocukları, Avrupa modasını takip eden ebeveynleri gibi giyinmiģtir. Kızlar, tüylerle süslenmiģ hacimli taçlar ve baģlıklar takmıģ; ceket, iç yelek, manto, uzun kuyruklu suare (akģamları yapılan eğlenceler) giysileri giymiģtir (Özer, 2006: 328). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

4 Mine Ceranoğlu _ Pınar Göklüberk Özlü Resim 2. Avrupa Modasına Göre GiyinmiĢ Kız Çocuğu (Ceranoğlu Özel Koleksiyonu, 2013). Osmanlı devletinde geliri düģük ailelerin çocukları, çalıģma hayatına erken yaģlarda baģlamıģ ve çeģitli iģlerde çalıģmıģtır. ÇalıĢma hayatında çocuklar; sade ve rahat kıyafetler giymiģtir. 613 Resim 3. Bakkaliye Dükkânı Önünde Yerel Kıyafetli Çocuklar (Omay, 2003: 41). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

5 Yıllarında Osmanlı Devleti nin Farklı Vilayetlerinde Bulunan Kız Çocuk Kıyafetlerinin İncelenmesi Amaç Bu çalıģmada amaç; yıllarında Osmanlı devletinin farklı vilayetlerinde bulunan kız çocuk kıyafetlerini analiz ederek Osmanlı çocuk giyim kültürü alanına katkı sağlamaktır. Ayrıca Osmanlı çocuklarına iliģkin kültürel bilgiler içeren çocuk fotoğraflarına dikkat çekmek amaçlanmıģtır. Yöntem ÇalıĢmada Osmanlı çocuk giyim kültürünün belirlenebilmesi için doküman incelemesi tekniği kullanılmıģ ve araģtırmanın verilerini oluģturmak için doküman niteliğinde olan yıllarına ait Osmanlı dönemi fotoğraflarından yararlanılmıģtır. Osmanlı dönemine ( ) ait çocuk figürü bulunan fotoğraflar, koleksiyonerlerden satın alınmıģ ve satın alınan fotoğraflar, bir tarayıcı ile taranarak kayıt altına alınmıģtır. Ayrıca çalıģmada literatür taraması yapılmıģ ve literatürde bulunan çocuk figürlü fotoğraflar incelenmiģtir. Fotoğraflarda birden fazla sayıda bulunan çocukların kıyafetleri, çocukların duruģlarına göre sağdan sola; inceleyen insanın bakıģ açısına göre soldan sağa incelenmiģtir. Özelliklerin belirlenmesinde ekran çözünürlüğü artırılarak fotoğrafların büyütülmesi yöntemi kullanılmıģtır. Bulgular yıllarında Osmanlı devletinin Bursa, Edirne, Erzurum, Giresun, Ġstanbul, Ġzmir, Konya, Manisa, Trabzon ve Urfa vilayetlerinde bulunan kız çocukların kıyafetleri, vilayet isimlerinin baģ harf sırasına göre incelenmiģ ve kıyafetler genel olarak betimlenmiģtir. 614 Resim 4. Çeken Fotoğrafçısı Bilinmeyen Bursa Vilayeti Ġpekhane de ÇalıĢan Kız Çocuğu (Omay, 2003: 37). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

6 Mine Ceranoğlu _ Pınar Göklüberk Özlü Bursa vilayeti, Osmanlı devletinin doğduğu yerdir ve eski ismi Hüdavendigar dır. Bursa vilayeti, eski çağların Misia, Bitinya ve Frikya sının büyük bölümünü kapsamaktadır. Bu vilayetin kuzeyinde Karadeniz, Ġstanbul yönetim bölgesi ve Marmara Denizi; batısında Akdeniz Adaları vilayeti; güneyinde Aydın vilayeti ve doğusunda Kastamonu ve Ankara vilayetleri bulunmaktadır (Hamdi Bey ve Launay, 1999: 197). Fotoğraf, Bursa vilayetinin bir dıģ mekânında çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocuğunun iģ hayatına erken yaģlarda baģladığı düģünülmektedir. Bu yüzden kız çocuğunun üzerindeki kıyafetin günlük ve sade bir iģ kıyafeti olduğu görülmektedir. Kız çocuğu, A model formlu, hakim yakalı, manģetli, kol boyu bilekte biten takma kollu ve etek boyu baldırda biten, koyu renkli ve desenli entari giymiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak baģa yemeni; bele önlük takmıģ, ayağa ise çorap ve çarık giymiģtir. Kız çocuğu, yemenisini üçgen Ģeklinde katladıktan sonra baģa örtmüģ ve yemeninin iki ucunu, boğazda düğümleyip sarkıtmıģtır. Kız çocuğunun, ipek kozası topladığı için önlük taktığı görülmektedir. 615 Resim 5. Papaziyan Photo Tarafından ÇekilmiĢ Bursa Vilayeti ġehirli Çocuk (Ceranoğlu Özel Koleksiyonu, 2013). Fotoğraf, Bursa vilayetinin bir fotoğrafhanesinde çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocuğunun kıyafetinin süslü ve özenli olması dikkat çekmiģtir. Kız çocuğu, A model formlu, sıfır yakalı, robalı, manģetli, kol boyu bilekte biten takma kollu, eteği pilili ve etek boyu bilekte biten açık Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

7 Yıllarında Osmanlı Devleti nin Farklı Vilayetlerinde Bulunan Kız Çocuk Kıyafetlerinin İncelenmesi renkli ve desensiz entari giymiģtir. Entarinin ön bedenine ve kollarına model uygulamalı ek parçalar yerleģtirilmiģtir. Entarinin ön bedeni ve kolları; boncuk, kurdele ve dantel ile; entarinin eteği ise pili ve dantel ile süslenmiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak ayağa çorap giymiģtir. 616 Resim Yılı Edirne Vilayetindeki Asker Baba ve Üç Çocuğu (Özendes, 2013: 64). Edirne vilayeti, güneyde Ġstanbul yönetim bölgesi, Marmara Denizi, Çanakkale Boğazı ve Ege Denizi ndeki Osmanlı Adaları; kuzeyde Emine ve Koca Balkan Dağları; doğuda Karadeniz ve batıda Despot Dağı ile çevrilidir ve eski Trakya nın sınırları içinde kalmaktadır (Hamdi Bey ve Launay, 1999: 45). Fotoğraf, Edirne vilayetinin bir fotoğrafhanesinde çekilmiģtir. Fotoğrafta iki kız çocuğu yer almaktadır ve çocukların birbirine benzer kıyafetler giydiği ve kıyafetlerde sadece yaka özelliğinin farklı olduğu dikkat çekmektedir. GeçmiĢte kardeģ, kuzen, vb. olan çocukların aynı model özelliğine sahip kıyafetler giydiği görülmektedir. Sol ve sağ taraftaki kız çocukları; A model formlu, kol boyu dirseğin biraz altında biten takma kollu ve etek boyu dizde biten açık renkli ve desensiz entari giymiģtir. Sağ taraftaki kız çocuğun entarisi bebe yakalıdır; sol taraftaki kız çocuğun entarisi ise pilili takma yakalıdır. Entarilerin ön bedeni, pili ile süslenmiģtir. Kız çocukları, aksesuar olarak baģa kurdele takmıģ, ayağa ise çorap ve uzun konçlu bot giymiģtir. Sol taraftaki kız çocuğu ayrıca aksesuar olarak koluna bileklik takmıģtır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

8 Mine Ceranoğlu _ Pınar Göklüberk Özlü 617 Fotoğraf 7. M. G. Papazian Tarafından ÇekilmiĢ Erzurum Vilayeti ġehirli Çocuk (Ceranoğlu Özel Koleksiyonu, 2013). Erzurum vilayetinin kuzeyinde Trabzon vilayeti ile Kafkasya daki Rus toprakları bulunmaktadır. Erzurum vilayetinin güneyi, Diyarbakır ve Bağdat vilayetlerinin sınırlarına uzanmaktadır. Erzurum vilayetinin doğudaki hududunu Rusya ve Ġran; batıdaki hududunu Sivas ve Diyarbakır vilayetleri oluģturmaktadır (Hamdi Bey ve Launay, 1999: 312). Fotoğraf, Erzurum vilayetinin bir fotoğrafhanesinde çekilmiģtir. Fotoğrafta iki kız çocuğu yer almaktadır ve çocukların birbirine benzer kıyafetler giydiği; fakat kıyafetlerde sadece kumaģ özelliğinin farklı olduğu dikkat çekmektedir. Önde duran kız çocuğu, A model formlu, sıfır yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme), kol boyu bilekte biten takma kollu ve etek boyu dizde biten açık renkli ve desensiz ceket ile A model formlu, etek boyu bilekte biten koyu renkli ve desensiz entari giymiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak ayağa potin giymiģtir. Arkada duran kız çocuğu, A model formlu, sıfır yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme), kol boyu bilekte biten takma kollu ve etek boyu dizde biten açık renkli ve çizgili ceket ile A model formlu, etek boyu bilekte biten açık renkli ve çizgili entari giymiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak baģa yemeni takmıģ ve yemenisini üçgen Ģeklinde katladıktan sonra baģa örtmüģ ve yemeninin iki ucunu ensede çaprazlayıp baģının üstünde düğümlemiģtir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

9 Yıllarında Osmanlı Devleti nin Farklı Vilayetlerinde Bulunan Kız Çocuk Kıyafetlerinin İncelenmesi Fotoğraf 8. Çeken Fotoğrafçısı Bilinmeyen 1893 Yılında ÇekilmiĢ Giresun Vilayeti Sahilindeki Çocuklar (DerviĢoğlu ve IĢık, 2011: 11). Osmanlı idaresi altında Giresun bir liman Ģehri olarak geliģme göstermiģtir. Giresun, Osmanlı idaresine girdiğinde bir kaza merkezi olmuģtur. Giresun kazası, bu idari durumunu uzun süre devam ettirmiģtir. Tanzimat döneminde Trabzon a bağlı olan Giresun, bu durumunu Cumhuriyet döneminde müstakil vilayet olana kadar sürdürmüģtür (Anonim, 1996: 83). Fotoğraf, Giresun vilayetinin bir dıģ mekânında çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocuğunun üzerindeki kıyafetin günlük yaģamda giyilen sade kıyafetlerden biri olduğu görülmektedir. Kız çocuğu, A model formlu, kol boyu bilekte biten takma kollu, etek boyu kalça ile diz arasında biten açık renkli ve desensiz ceket ile A model formlu, etek boyu baldırda biten açık renkli ve desensiz entari giymiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak bele kemer takmıģtır. 618 Fotoğraf 9. Abdullah Frères Tarafından 1888 Yılında ÇekilmiĢ Ġstanbul Vilayeti Topkapı Sarayı SoğukçeĢme Önünde Bulunan Çocuk (Genç ve Çolak, 2007: 290). Ġstanbul vilayeti, bir taraftan Osmanlı halklarının tarımsal ve sınai ürünlerinin diğer taraftan Karadeniz yoluyla Hindistan, Çin, Ġran ve Rusya nın; Akdeniz yoluyla Amerika, Ġngiltere, Fransa ve dünyanın diğer bölgelerinin toplandığı geniģ bir transit ticaretin Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

10 Mine Ceranoğlu _ Pınar Göklüberk Özlü antreposudur (Hamdi Bey ve Launay, 1999: 14). Osmanlı devletinin baģkenti olan Ġstanbul vilayetinde nüfus yoğunluğunun bariz bir Ģekilde diğer vilayetlere göre fazla olduğu görülmektedir (Öztel, 2011: 206). Fotoğraf, Ġstanbul vilayetinin bir dıģ mekânında çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocuğunun erken yaģlarda iģ hayatına baģlayan bir yardımcı olduğu veya ailesine yardım eden bir kız çocuğu olduğu düģünülmektedir. Kız çocuğunun üzerindeki kıyafetin günlük yaģamda giyilen sade kıyafetlerden biri olduğu görülmektedir. Kız çocuğu, A model formlu, sıfır yakalı, tek sıra kapamalı (kapama gereci belirlenememiģtir), kol boyu bilekte biten takma kollu ve etek boyu dizin biraz üzerinde biten koyu renkli ve desensiz ceket ile A model formlu ve boyu baldırda biten entari giymiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak baģa yemeni takmıģ, ayağa ise çarık giymiģtir. Kız çocuğu, yemenisini üçgen Ģeklinde katladıktan sonra baģa örtmüģ ve yemeninin iki ucunu ensede çaprazlayıp baģının üstünde düğümlemiģtir. 619 Fotoğraf 10. Sèbah & Joallier Tarafından ÇekilmiĢ Ġstanbul Vilayeti ġehirli Çocuğu (Ceranoğlu Özel Koleksiyonu, 2013). Fotoğraf, Ġstanbul vilayetinin bir fotoğrafhanesinde çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocuğunun, geliri yüksek bir ailenin çocuğu olduğu düģünülmektedir. Fotoğraftaki kız çocuğunun kıyafetinin süslü, özenli ve dönemin moda kıyafeti olduğu görülmektedir. Kız çocuğu, A model formlu, hakim yakalı, kol boyu dirsek ile bilek arasında biten takma kollu ve etek boyu baldırda biten açık renkli ve desensiz entari giymiģtir. Entaride kısa ve uzun olmak üzere iki farklı kol modeli uygulanmıģtır. Entarinin ön üst bedeni ve eteği pili ile; yakası, kol Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

11 Yıllarında Osmanlı Devleti nin Farklı Vilayetlerinde Bulunan Kız Çocuk Kıyafetlerinin İncelenmesi ağzı ve etek ucu dantel ile süslenmiģtir. Entarinin ön üst parçasına kurdele yerleģtirilmiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak kulağa küpe; bele kemer takmıģ, ayağa ise çorap ve uzun konçlu bot giymiģtir. 620 Fotoğraf 11. George M. Kyrpie Tarafınan 1920 Yılında ÇekilmiĢ Ġzmir Vilayeti ÇeĢme BaĢında Bulunan Çocuk (Omay, 2003: 38). Dağdan deniz kıyısına doğru inen Ġzmir vilayeti, Osmanlı devletine yüzyıllardır ev sahipliği yapmıģtır. Ġzmir vilayeti, iç bölgelerden gelen ürünlerin ihraç edildiği, yabancı ülkelerden gelen ürünlerin dağıtımının yapıldığı ticaret kenti olmuģtur (Hamdi Bey ve Launay, 1999: 219). Fotoğraf, Ġzmir vilayetinin bir dıģ mekânında çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocukların, çeģme önünde sohbet eden kadınların çocukları olduğu düģünülmektedir. Fotoğrafta iki çocuk yer almaktadır; fakat sadece ayakta duran kız çocuğun kıyafeti analiz edilmiģtir. Kız çocuğunun üzerindeki kıyafetin günlük yaģamda giyilen sade kıyafetlerden biri olduğu görülmektedir. Kız çocuğun kıyafeti, sadeliği ile dikkat çekmektedir. Kız çocuğu, A model formlu, kol boyu bilekte biten takma kollu ve etek boyu kalçada biten koyu renkli ve desensiz ceket ile A model formlu ve etek boyu bilekte biten koyu renkli ve çizgili entari giymiģtir. Ceketin etek ucu, biye ile süslenmiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak bele önlük takmıģtır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

12 Mine Ceranoğlu _ Pınar Göklüberk Özlü 621 Fotoğraf 12. Çeken Fotoğrafçısı Bilinmeyen 1906 Yılında ÇekilmiĢ Konya Vilayeti Sille Yöresinde Bulunan Çocuklar (Kapar, Çaycı ve Mimiroğlu, 2011: 107). Konya vilayeti nin kuzeyinde Bursa (Hüdavendigar) ve Ankara vilayeti; güneyinde Akdeniz; doğusunda Adana vilayeti ve batısında Aydın vilayeti bulunmaktadır (Hamdi Bey ve Launay, 1999: 229). Fotoğraf, Konya vilayetinin bir dıģ mekânında çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocukların üzerindeki kıyafetlerin günlük yaģamda giyilen sade kıyafetler olduğu görülmektedir. Fotoğrafta on bir çocuk yer almaktadır ve çocukların birbirine benzer kıyafetler giydiği görülmektedir. On bir çocuktan kıyafet özellikleri belli olan altı çocuğun kıyafeti analiz edilmiģtir. Bir kız çocuğu, ceket - entari; beģ kız çocuğu, bluz - pantolon giymiģtir. Ceket - entari giyen kız çocuğun kıyafeti analiz edildikten sonra bluz - pantolon giyen kız çocuklarının kıyafetleri analiz edilmiģtir. Bir kız çocuğu; dikdörtgen model formlu, tek sıra kapamalı (kapama gereci belirlenememiģtir), kol boyu bilekte biten takma kollu ve etek boyu belde biten açık renkli ve desensiz ceket ile A model formlu, etek boyu baldırda biten açık renkli ve desensiz entari giymiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak ayağa çarık giymiģtir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

13 Yıllarında Osmanlı Devleti nin Farklı Vilayetlerinde Bulunan Kız Çocuk Kıyafetlerinin İncelenmesi BeĢ kız çocuğu; dikdörtgen model formlu, manģetli ve kol boyu bilekte biten takma kollu bluz giymiģtir. Dört kız çocuğu, koyu renkli ve desensiz bluz giyerken; bir kız çocuğu koyu renkli ve çizgili bluz giymiģtir. BeĢ kız çocuğu; Ģalvar model formlu, ağı düģük, geniģ paçalı, boyu bilekte biten pantolon giymiģtir. Dört kız çocuğu, koyu renkli ve desensiz pantolon giyerken; bir kız çocuğu açık renkli ve desensiz pantolon giymiģtir. Bir kız çocuğu, aksesuar olarak baģa fes; iki kız çocuğu ise baģa yemeni takmıģtır. Bluz - pantolon giyen kız çocuklarından iki tanesi aksesuar olarak ayağa çarık giymiģtir. 622 Fotoğraf 13. M. Leghparian Tarafınan 1903 Yılında ÇekilmiĢ Manisa Vilayeti Salihli Ġlçesi Hükümet Konağı Önünde Bulunan Çocuklar (Çolak vd., 2013: 155). Manisa vilayeti, Menderes kıyısında yer almaktadır ve 1398 yılında Osmanlı devleti tarafından fethedilmiģtir (Hamdi Bey ve Launay, 1999: 220) ve Manisa vilayetine XV. ve XVI. yüzyılda birçok Osmanlı Ģehzadesi valilik yapmıģtır (Yakupoğlu, 2010: 329). Fotoğraf, Manisa vilayetinin bir dıģ mekânında çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocuğunun oyun oynamak için dıģarıda olduğu düģünülmektedir. Kız çocuğunun üzerindeki kıyafetin günlük yaģamda giyilen sade kıyafetlerden biri olduğu görülmektedir. Kız çocuğu; A model formlu, hakim yakalı, robalı, büzgülü, kol boyu bilekte biten takma kollu ve etek boyu baldırda biten açık renkli ve desensiz entari giymiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak ayağa çorap giymiģtir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

14 Mine Ceranoğlu _ Pınar Göklüberk Özlü 623 Fotoğraf lü Yıllarda Trabzon Vilayetindeki Kız Çocuk Kıyafeti (Özendes, 2013: 85). Trabzon vilayeti, eski Pontus Krallığı nı kapsamaktadır. Kuzeyinde Karadeniz, güneyi ve doğusunda Erzurum ve Sivas vilayetleriyle Rus toprakları; batısında da Kastamonu vilayeti bulunmaktadır (Hamdi Bey ve Launay, 1999: 296). Fotoğraf, Trabzon vilayetinin bir fotoğrafhanesinde çekilmiģtir. Fotoğraftaki kız çocuğunun, geliri yüksek bir ailenin çocuğu olduğu düģünülmektedir. Fotoğraftaki kız çocuğunun kıyafetinin süslü, özenli ve dönemin moda kıyafeti olduğu görülmektedir. Kız çocuğu, X model formlu, geniģ takma yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme), kol boyu dirseğin biraz altında biten takma kollu ve etek boyu baldırda biten koyu renkli ve desensiz entari giymiģtir. Entarinin yakası ve kol ağzı dantel ile süslenmiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak baģa kurdeleli taçlık; kulağa küpe; boyuna fular takmıģ, ayağa ise çorap ve potin giymiģtir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

15 Yıllarında Osmanlı Devleti nin Farklı Vilayetlerinde Bulunan Kız Çocuk Kıyafetlerinin İncelenmesi Fotoğraf 15. Çeken Fotoğrafçısı Bilinmeyen 1914 Yılında Çekilen Urfa Vilayeti Balıkgöl de Bulunan Çocuk (Omay, 2003: 35). Urfa vilayeti, Yavuz Sultan Selim döneminde, 1516 yılında Osmanlı topraklarına katılmıģ ve Piri Bey in idaresine verilmiģtir. Urfa vilayeti, Osmanlı devletinde, sırasıyla Diyarbekir, Rakka ve 1867 de ise Halep eyaletlerine bağlanmıģtır. Halep vilayetine dâhil edilen Urfa, 1912 yılında Halep ten ayrılarak bağımsız bir sancak haline dönüģtürülmüģtür (Kısıklı, 2015: 16). Fotoğraf, Urfa vilayetinin bir dıģ mekânında çekilmiģtir. Kız çocuğunun üzerindeki kıyafetin günlük yaģamda giyilen sade kıyafetlerden biri olduğu görülmektedir. Kız çocuğu, A model formlu, sıfır yakalı, tek sıra kapamalı (ilik - düğme), kol boyu dirsekte biten takma kollu, etek boyu kalçada biten koyu renkli ve desensiz ceket ile A model formlu, sıfır yakalı, robalı, büzgülü, yarım pat kapamalı (kapama gereci belirlenememiģtir), kol boyu bilekte biten takma kollu, etek boyu bileğin biraz üzerinde biten açık renkli ve çizgili entari giymiģtir. Kız çocuğu, aksesuar olarak ayağa çarık giymiģtir. SONUÇ Osmanlı devleti, altı yüz yıllık uzun tarihi boyunca birçok farklı toplumu ve kültürü etkilediği gibi; kendisi de baģta Avrupa olmak üzere, farklı kültürlerden ve farklı toplumlardan etkilenmiģtir. GeçmiĢten günümüze değiģiklikler gösteren Osmanlı çocuk kıyafetlerinin özelliklerini belirlemek, kültürel aktarım açısından son derece önemlidir. Bu yüzden çocukların bulunduğu fotoğraflar, toplumsal tarihte çocuk konusunun detaylı bir Ģekilde incelenebilmesi için önemli bilgiler taģımaktadır. Fotoğraflara dayalı olarak incelenen bu araģtırmada, yıllarında Osmanlı devletinin farklı vilayetlerinde bulunan kız çocuk kıyafetlerinin incelenmiģtir. Farklı vilayetlerde bulunan kız çocuk kıyafetleri incelendiğinde; 624 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

16 Mine Ceranoğlu _ Pınar Göklüberk Özlü Osmanlı toplumu yetiģkin kıyafetlerinde görülen ekonomik ve sosyal farklılık, çocuk kıyafetlerine yansımıģtır. Vilayetlerde yaģayan; ancak geliri düģük ailelerin çocukları, genellikle seyyah fotoğrafçılar tarafından rastgele fotoğraflanarak ölümsüzleģmiģtir. Vilayetlerde yaģayan ve fotoğrafhanelere giderek poz veren çocukların daha özenli ve süslü kıyafetler içinde poz verdiği dikkat çekmektedir. Bu durum, Osmanlı döneminde sosyo - ekonomik gücü daha yüksek olan insanların estetik görünümlerine önem verdiklerini göstermektedir. Vilayetlerdeki kız çocuk kıyafetlerinde; entarinin daha çok tercih edildiği, fakat diğer kıyafet türlerinden ceket - entari ve bluz - pantolonun da giyildiği ve kıyafetlerde açık renkli ve koyu renkli desensiz kumaģların tercih edildiği görülmektedir. Vilayetlerdeki kız çocuk kıyafetlerini çarık ve yemeninin yanı sıra çok farklı aksesuarların tamamladığı görülmektedir. Vilayetlerde yaģayan kız çocukların, A model formundaki kıyafetleri daha çok tercih ettiği görülmüģtür. Vilayetlerdeki kız çocuk kıyafetlerinde kıyafet boyu bel ile bilek arasında değiģmektedir; fakat kıyafetlerde en çok baldırda ve bilekte biten boyların tercih edildiği görülmektedir. Yaka özelliği belirlenebilen kıyafetlerde daha çok sıfır yakanın uygulandığı görülmektedir. Kıyafetlerin çoğunluğunda kapama özelliğinin belirlenememesi dikkat çekmektedir. Kıyafetlerin yaka ve kapama özelliğinin belirlenememesi, fotoğrafların uzaktan çekilmesi ya da çocukların yaka ve kapama özelliğini kapatacak aksesuarlar kullanması ile açıklanmaktadır. Vilayetlerdeki kız çocuk kıyafetlerinde genellikle takma, uzun kolun tercih edildiği görülmektedir. Vilayetlerdeki kız çocuk kıyafetlerinden pantolon özellikleri incelendiğinde; Ģalvar kesimli, boyu bilekte biten ve ağı düģük modellerin tercih edilmesi, ortak özellik olarak dikkat çekmektedir. Vilayetlerdeki kız çocuk kıyafetlerinin farklı süsleme teknikleri uygulanarak ve farklı malzemeler kullanılarak süslendiği görülmektedir. KAYNAKLAR ANONĠM (1996). Giresun. Ansiklopedisi içinde (c. 14, s.83). Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. CERANOĞLU, M. ( ). Osmanlı dönemi çocuk fotoğraf koleksiyonu, Giresun. ÇOLAK, M. O., UĞUR, S. & AVERBEK, D. G. (2013). Sultan II. Abdülhamid dönemi fotoğraflarıyla Manisa. Ġstanbul: Mega. DERVĠġOĞLU, T. & IġIK, A. (2011). Ey gidi Giresun. Ankara: Özyurt. GENÇ, A. & Çolak, M. O. (2007). Sultan II. Abdülhamid arşivi İstanbul fotoğrafları. Ġstanbul: Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi Kültür. HAMDĠ Bey, O. & LAUNAY D. M. (1999) yılında Türkiye de halk giysileri (E. Üyepazarcı, Çev.). Ġstanbul: Sabancı Üniversitesi. IRCICA, Yıldız Sarayı Osmanlı Fotoğraf ArĢivi. KADAN, Ü. (2006). Hüdavendigar vilayetinin kuruluşu, teşkilatı ve idaresi. Yüksek lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. KAPAR, A. M., ÇAYCI A. & MĠMĠROĞLU, M. Ġ. (2013). Geçmişten günümüze Sille albümü. Konya: Petekform. (Selçuklu Belediyesi ArĢivi). KISIKLI, E. (2015). Urfa Vilayeti isimli eser çerçevesinde Urfa nın Osmanlı dan Cumhuriyet e geçiģ yıllara, Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm Dergisi, Mayıs 2015, s: MARTĠN, G. (2007). İstanbul a seyahat (Ġ. Yergüz, Çev.). Ġstanbul: Ġstiklal. OMAY, E. (2003). National Geographic Türkiye Dergisi 100 fotoğraf Türkiye yolculuğu Özel Sayı No: 1, Ġstanbul. 625 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

17 Yıllarında Osmanlı Devleti nin Farklı Vilayetlerinde Bulunan Kız Çocuk Kıyafetlerinin İncelenmesi ONUR, B. (1993, Nisan). Sunuş. Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu nda sunulmuģ bildiri, Ġstanbul Tarih Vakfı, Ġstanbul. ONUR, B. (2009). Türk modernleşmesinde çocuk. Ankara: Ġmge. OSMANOĞLU, S. O. (2003). Bir şehzadenin hatıratı şehzade Ali Vasıb Efendi. Ġstanbul: KYK. ÖZENDES, E. (2013). Osmanlı İmparatorluğu nda fotoğrafçılık Ġstanbul: Yem. ÖZER, Ġ. (2006). Osmanlı dan Cumhuriyet e yaşam ve moda. Ġstanbul: Truva. ÖZTEL, M. (2011). Osmanlı Devleti nde sosyoekonomik yapısıyla öne çıkan vilayet ve sancakların kamu maliyesindeki yeri ve önemi ( / ), Maliye Dergisi, Sayı: 160, s: REYHANLI, T. (1983). İngiliz gezginlerine göre XVI. yüzyılda İstanbul da hayat ( ). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. SVENSSON, G. T. (1992). Clothing ın the arctic: a means of protection, a statement of ıdentity, Arctic, Volume: 45, No: 1 (March 1992) p ġehsuvaroğlu, H., Y. (1961). Çocuk elbiseleri sergisi. Ġstanbul: Kısmet. YAKUPOĞLU, C. (2010). II. Bayezid in oğlu Ģehzade Mahmud un hayatı ve faaliyetleri, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, s YERASĠMOS, M. (1993, Nisan) yüzyıl gravür ve suluboyalarında Osmanlı çocuk figürleri. Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyumu nda sunulmuģ bildiri, Ġstanbul Tarih Vakfı, Ġstanbul. 626 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s