T.C. TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU BAŞKANLIĞI Araştırma Destek Programları Başkanlığı Sayı : 92045188/161.10/E.207187 27/09/2017 Konu : 115S022 Numaralı Proje - Projenin Sonuçlandırılması Sayın Doç. Dr. Şüra BAYKAN Yürütücülüğünü yaptığınız 115S022 numaralı ve "Endemik Centaurea Calolepis Bitkisinin ve Sinisin Bileşiğinin Macrovipera Lebetina Ve Montivipera Xanthina Yılan Zehirleri Ile Oluşan Ödeme Karşı In-Vivo Antienflamatuvar Etkinliğinin Araştırılması-" başlıklı projenizin, tarafınızdan revize edilmiş Sonuç Raporu Grubumuzca incelenmiş ve kabul edilmesi uygun bulunmuştur. İlgili mevzuat gereği, sonuçlanan 3001 programı projeniz için hesaplanan Proje Teşvik İkramiyesini (PTİ) alabilmeniz için, projenizin sonuçlanmasını takiben 2 yıl içerisinde, 1001, 1003, 1005, 3501, 1007, COST ve İkili İşbirliği (sadece seyahat desteği alınan projeler hariç) programları kapsamında yürütücü olarak sunacağınız bir proje önerisinin desteklenmesi koşulu bulunmaktadır. Bu programlar kapsamında yürütücü olarak yer aldığınız bir projenin desteklenmesi durumunda, sonuçlanan 3001 projenize ait PTİ' nizi almak istediğinize dair yazılı başvurunuzu, 3001 programı projenizi izleyen Gruba iletmeniz gerekmektedir. Bilgilerinizi saygılarımla rica eder, çalışmalarınızda başarılar dilerim. Prof. Dr. Sevim AYDIN SAĞLIK BİLİMLERİ ARAŞTIRMA DESTEK GRUBU Grup Koordinatörü V. Bu belge, 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununa göre Güvenli Elektronik İmza ile imzalanmış ve proje yürütücüsünün (Doç. Dr. ŞÜRA BAYKAN) TÜBİTAK ARDEB PROJE TAKİP SİSTEMİ hesabına yüklenmiştir. Evrak doğrulaması talepleri, ebys@tubitak.gov.tr adresine e-posta yollanılarak yapılabilir. Atatürk Bulvarı No:221 06100 Kavaklıdere/ANKARA Telefon No: (0312) 468 53 00 Fax No: (0312) 427 74 89 e-posta: iletisim@tubitak.gov.tr İnternet Adresi: www.tubitak.gov.tr Bilgi için: Sümeyye ÇOBAN Ünvanı: Bil.Prog.Uzman Yrd. Tel: 0312 298 1216 1
Bilgi Notu: - TÜBİTAK tarafından kabul edilebilir geçerli bir mazeret bildirilmeksizin; proje gelişme raporlarının sözleşmede belirtilen tarihlerde, proje sonuç raporlarının ise, sözleşmede belirtilen proje bitiş tarihinden itibaren 2 (iki) ay içinde gönderilmemesi halinde, ilgili rapor dönemine ait Proje Teşvik İkramiyeleri (PTİ) ödenmeyecektir. - Proje ekibi tarafından, TÜBİTAK desteği ile yürütülmekte/sonuçlandırılmış olan projeler kapsamında yapılan yayınlarda [makale, kitap, bildiri (sözlü sunum/poster sunum), tez, yayılım vb.] proje sözleşmesi ve TÜBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği (AYEK) gereğince ilgili proje numarası ile birlikte TÜBİTAK desteği belirtilmelidir. - Proje sözleşmeniz gereği, proje kapsamında yapacağınız hiçbir yayın, iş ve işlemde TÜBİTAK logosu kullanılamaz. - 03/11/2012 tarihinden sonra sonuçlanan projelerde, projelerin yürütücü ve araştırmacılarını ödüllendirmek amacıyla Proje Performans Ödülü (PPÖ; ppo.tubitak.gov.tr) uygulamasına başlanmıştır. Bu uygulamaya paralel olarak proje çıktılarının değerlendirilmesi de ARDEB Proje Takip Sistemi (ardeb-pts.tubitak.gov.tr) üzerinden yapılmaktadır. Bu kapsamda projenize ait çıktıların PTS'ye yüklenmesi önem taşımaktadır. Bu belge, 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununa göre Güvenli Elektronik İmza ile imzalanmış ve proje yürütücüsünün (Doç. Dr. ŞÜRA BAYKAN) TÜBİTAK ARDEB PROJE TAKİP SİSTEMİ hesabına yüklenmiştir. Evrak doğrulaması talepleri, ebys@tubitak.gov.tr adresine e-posta yollanılarak yapılabilir. Atatürk Bulvarı No:221 06100 Kavaklıdere/ANKARA Telefon No: (0312) 468 53 00 Fax No: (0312) 427 74 89 e-posta: iletisim@tubitak.gov.tr İnternet Adresi: www.tubitak.gov.tr Bilgi için: Sümeyye ÇOBAN Ünvanı: Bil.Prog.Uzman Yrd. Tel: 0312 298 1216 2
Endemik Centaurea calolepis Bitkisinin ve Sinisin Bileşiğinin Macrovipera lebetina ve Montivipera xanthina ile Oluşan Ödeme Karşı In-Vivo Antienflamatuvar Etkinliğinin Araştırılması Program Kodu: 3001 Proje No: 115S22 Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Şüra BAYKAN Araştırmacı: Prof. Dr. Bayram GÖÇMEN Danışman: Doç.Dr. Ayşe NALBANTSOY Bursiyer: Tuğçe DEMİRÖZ Şubat 2017 İZMİR i
İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 1 2. GENEL BİLGİLER... 3 2.1 Centaurea Cinsi... 3 2.1.1 Centaurea L. Cinsinin Genel Botanik Özellikleri... 4 2.1.2 Centaurea L. Cinsinin Genel Kimyasal Özellikleri... 5 2.1.3 Centaurea Taksonlarının Halk Arasında Tıbbi Amaçla Kullanımları... 5 2.1.4 Centaurea L. Taksonları Üzerinde Yapılan Biyoaktivite Çalışmaları... 6 2.1.5 Centaurea calolepis Boiss.... 8 2.2 Sinisin...10 2.3 Yılan Zehirleri...12 2.3.1 Yılan Zehirlerinin Genel Özelliği...12 2.3.2 Türkiye de Yılan Zehri ile Yapılan Çalışmalar...13 2.3.3 Çalışmada Kullanılan Yılan Türleri...14 3. GEREÇ VE YÖNTEM...16 3.1 Bitki Materyali ve Ekstreler...16 3.2 Yılan Zehiri...16 3.3 Deney Hayvanları...17 3.4 Zehirlerde Protein İçerik Belirlenmesi...17 3.5 LD 50 hesaplanması...18 3.6 Yılan Zehiri İle İndüklenen Enflamasyonun Araştırılması...18 3.7 Antienflamatuvar Aktivitenin Değerlendirilmesi...19 3.8 İstatistiksel Analizler...20 4. BULGULAR...21 4.1 Zehirde Protein İçerik Belirlenmesi...21 4.2 LD 50 Hesaplanması...21 4.3 M. lebetina İle İndüklenen Enflamasyonun Araştırılması...22 4.4 Centaurea calolepis Total Ekstresinin Antienflamatuvar Aktivitesinin Değerlendirilmesi...23 4.5 Sinisin Bileşiğinin Antienflamatuvar Aktivitesinin Değerlendirilmesi...27 5. TARTIŞMA-SONUÇ...32 ii
ÖZET Centaurea L.(Asteraceae) cinsi, Türkiye florasında 116 tanesi endemik olmak üzere 200 takson ile temsil edilmektedir (Endemizm %58). Gerek halk arası kullanımlarına dayandırılarak, gerekse farklı türlerde bu etkinin tespit edilmesi ile birlikte Centaurea taksonları doğal ve potansiyel antienflamatuvar kaynak olarak görülmeye başlanmış ve bu konuda yapılan çalışmalar hız kazanmıştır. Centaurea calolepis Boiss. Batı ve Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren, çok yıllık endemik bir bitkidir. Laboratuvarımızda daha önce yapılan çalışmalarla; C. calolepis bitkisinin farklı polaritede hazırlanan ekstrelerinin in-vitro NF-κB inhibisyonları denenmiş ve kloroform ekstresi güçlü antienflamatuvar aktivite göstermiştir (IC 50: 4.4 µg/ml). Yine C. calolepis üzerinde fitokimyasal çalışmalar yapılarak kimyasal içeriği ortaya koyulmuş, baskın komponent olarak sinisin bileşiği elde edilmiştir. Daha sonra bu bileşik üzerinde in-vitro antienflamatuvar çalışma gerçekleştirilmiş ve bu çalışma sonucunda PMA ile indüklenen SW1353 hücrelerinde NF-κB üzerinde standart antienflamatuvar ajan partenolite (IC 50:6.4 µm) kıyasla güçlü inhibisyon etkisi göstermiş (IC 50:1.8 µm) ve LPS ile indüklenen makrofajlarda (RAW 264.7 hücreleri) inos aktivitesinin inhibisyon IC 50 değeri oldukça düşük bulunmuştur (IC 50:6.5 µm). Yılan ısırıklarının tedavisinde standart olarak anti-venomlar kullanılmaktadır; bununla birlikte anti-venom tedavi, yılan zehirinin lokal etkilerini yok etmede yeteri kadar etkili olmamaktadır. Oysa yılan zehrinin neden olduğu sistemik etkiler ve lokal doku lezyonları sadece zehire değil, zehirlenmeyle uyarılan enflamatuvar mediyatörler nedeniyle de oluşmaktadır. Macrovipera lebetina (Koca Engerek) ve Montivipera xanthina (Ottoman viper, şeritli engerek) Viperidae (Engerekgiller) familyasından oldukça zehirli ve ülkemizde yaygın yayılış gösteren yılanlardır. Bu proje ile daha önce yapılan çalışmalar genişletilerek; Centaurea calolepis Boiss. kloroform ekstresinin ve bu bitkinin ana bileşeni olan seskiterpen yapıda sinisin molekülünün, Macrovipera lebetina ve Montivipera xanthina türü yılan zehirleri ile indüklenen ödeme karşı antienflamatuvar etkinliği in vivo olarak belirlenmiştir. Zehirlerin protein içerikleri belirlenmiş, indükleyici dozları tepit edilmiş ve çalışmalar hem karragenin hem de yılan zehiri indüklü pençe ödem testi ile gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma ülkemiz endemiği Centaurea calolepis in antienflamatuvar etkinliğini ve yılan ısırıklarına karşı kullanım potansiyelini ilk kez ortaya koyan ilk çalışmadır. Anahtar Kelimeler: Centaurea calolepis, sinisin, Macrovipera lebetina, Montivipera xanthina, antienflamatuvar. v
ABSTRACT Centaurea L.(Asteraceae) genus is represented by 200 taxons in Turkish flora and 116 of them are endemic (Endemism %58). Centaurea taxons have great interest as potential anti-inflammatory natural sources due to even traditional uses and also determination of this effect in different species and investigations on this topic have been accelerated. C. calolepis Boiss. is an endemic taxon distributed mainly in West and South- West Anatolia. As result of preliminary experiments in our laboratory; extracts with different polarities of C. calolepis was evaluated for in-vitro NF-κB inhibition and the chloroform extract has shown to have strong antiinflammatory activity. (NF-κB- IC 50: 4.4 µg/ml;). Chemical profile of C. calolepis was clarified by phytochemical investigations and sesquiterpene cnicin was isolated as majör compound. İn-vitro antiinflammatory experiments were performed on this molecule and strong inhibitory effect was determined on Nf-κB (1.8 µm) compared to standart antiinflammatory agent parthenolide (6.4 µm) on SW1353 induced by PMA. Moreover IC 50 value of inhibition of inos activity have also found significantly low (6.5 µm) on macrofages induced by LPS. A common suggested treatment for snakebites involves the administration of antivenoms as standart of care. However antivenom treatment can not be succesful enough to abate the local effects of the bites. Wheraes systemic effects and local lesions of the snake bites are not only due to venoms, they are also because of the inflammatory mediators. Macrovipera lebetina ve Montivipera xanthine are viper snakes from Viperidae family. By this project; the in-vivo antiinflammatory activities of Centaurea calolepis Boiss. chloroform extract and the sesquiterpenoid cnicin which is the main compound of this plant, against the eudema induced by Macrovipera lebetina and Montivipera xanthina venoms were evaluated. Protein contents of the venoms were identified, doses for inductions are determined and the experiments were carried out with carrageenan and snake venom induced paw eudema tests. This is the first study revealing the antiinflammatory effect and potential for the use againist sanke bites of endemic Centaurea calolepis. Anahtar Kelimeler: Centaurea calolepis, sinisin, Macrovipera lebetina, Montivipera xanthina, antiinflammatory. vi