BASINÇLI KAPLARDA GÜVENLİK
Eğitimin Hedefi : Basınçlı kapların sınıflandırılması, Periyodik testler ve kontrollerin tanımlanması, Her türlü basınçlı kabın kullanımından kaynaklanabilecek risklerin belirlenmesi ve bunlardan korunma yöntemlerinin açıklanmasıdır.
1. İlgili mevzuat KONU BAŞLIKLARI : 2. Basınçlı Kap Çeşitleri ve Sınıflandırılması 3. Basınçlı Tank ve Tüpler 4. Kazanlarda Güvenlik 5. Kompresörlerde Güvenlik 6. Basınçlı Kapların Oluşturduğu Tehlikeler ve Korunma Tedbirleri 7. Basınçlı Kapların Periyodik Kontrolleri ve Test Teknikleri 8. İmalatçılarının Sorumlulukları dır.
Basınç; Birim alana uygulanan kuvvete basınç denir. Birimi: Bar veya Newton/cm 2 dir.
TANIMLAR : Kap: İçine akışkan doldurmak için tasarlanmış ve imal edilmiş hazneye denir. Bir kap birden fazla hazneden oluşabilir. Basınçlı kap : İç basıncı 0,5 bardan büyük olan kap ve ekipmanlara denir. Basınçlı ekipman : Her türlü basınçlı kap ile bunlar ile bağlantılı boru donanımı, emniyet donanımları ve basınçlı aksesuarlar anlamına gelmektedir. Eğer; varsa basınçlı ekipman üzerindeki flanş, nozul, kaplin ve destekler gibi basınçlı kısımlara bağlı elemanlar da bu tanıma dahildir.
EMNİYET AKSESUARLARI : Basınçlı kabın emniyetle işletilmesini sağlamak için gerekli olan cihazlardır. A) BASINÇ DÜŞÜRME CİHAZLARI : İzin verilen limit aşıldığında devreye girerek basıncı tamamen veya limit içinde kalacak şekilde düşüren cihazlardır. Örnek: Emniyet valfleri, Patlama diski, Bel verme çubukları, Kontrollü basınç düşürme sistemleridir.
Emniyet Valfi Ayarlanabilir Emniyet Valfi Kontrollü Basınç Düşürücü Emniyet Valfi ve Manometre Patlama Diski
B) OTOMATİK SİSTEMLER : Ayarlanan limit aşıldığında devreye girerek hata düzeltme imkanlarını faaliyete geçiren, tesisi kısmen veya tamamen kapatan ya da durduran sistemlerdir. Örnek: Basınç ve sıcaklık şalterleri, Akışkan seviye swiçleri Emniyetle ilgili her türlü ölçme kontrol ve düzenleme cihazları.
BASINÇLI KAP ÇEŞİTLERİ VE SINIFLANDIRILMASI Kazanlar, Gaz tüpleri, Hava tankları, LPG tankları, Kompresörler, Boru hatları, Sınaî gaz tankları, Kriojenik tanklar, Soğutma tankları, Otoklavlar, Hidrolik akışkan devreleri, Pnömatik akışkan devreleri,, Hidrofor olarak sınıflandırmak mümkündür.
KAZAN : İçine doldurulan akışkanın sıcaklık, basınç vb. değerlerini proses için istenilen sınırlar arasına getirmekte kullanılan cihazlara kazan denir. Literatürde geçen bir başka değişik tanıma göre; Yakıtın kimyasal enerjisini yanma yoluyla ısı enerjisine dönüştüren ve bu ısı enerjisini taşıyıcı akışkana aktaran ekipmanlara kazan denir. şeklinde yapılmıştır.
BOYLER KAZANI : Boyler kazanlarında; kalorifer kazanından ya da başka kaynaklardan gelen sıcak ya da kızgın buhar, serpantinler (borular) vasıtasıyla içinde soğuk su bulunan bir deponun içinden geçirilerek, binada kullanılacak sıcaklığa düşürülmesi sağlanır. Bu sayede, sürekli ve düzenli olarak sıcak su temin edilir. Kazanın içerisindeki su, basınçlı olarak tutulur. Bu nedenle, kazanın dış kısımlarının yalıtılması gerekir.
HİDROFOR SİSTEMİ : Hidroforlar; basıncı düşük bir akışkanı belli bir rezervuardan veya direkt su şebekesinden alarak, kullanım yerlerine basınçlı bir şekilde ileten, işletimini kullanım şartlarına göre tamamen otomatik olarak gerçekleştiren pompa sistemleridir. Hidroforlar; binalarda, dairelerde, villalarda, site ve gökdelenlerde kısaca şebeke suyunun yeterli olmadığı durumlarda mevcut depolardan ya da bahçelerdeki artezyen kuyularından basınçlı su ihtiyacının karşılanması amacıyla lokal ve bireysel amaçlar için kullanılır. Kısaca hidroforlar, su basıncının yetersiz kaldığı her yerde kullanılan su basınçlandırma sistemleri olarak tanımlanabilir. Çoğunluğu elektrikle çalışan bu sistemler, musluklardan akan suyun basıncını arttırır.
Eğer hidroforlu pompalar kullanılmazsa, su her kullanıldığında basıncı karşılamak için pompaların sürekli olarak çalışması gerekir. Bu durumda motorlar yanar. Motor, suyu belli bir basınca kadar hidroforun içine basar. Su kullanıldıkça, basınç belli bir değere düşene kadar motor çalışmaz.
Membranlı Hidrofor : Yüksek viskozitedeki akışkan transferi için kullanılan bir pompa türüdür. Basınçlı hava vasıtasıyla tahrik edilen bir türbinin hareketi ile pompalama işlemi gerçekleştirilir. Genellikle yoğun çamur transferinde kullanılır.
KRİYOJENİK TANKLAR : Çok düşük sıcaklıklardaki maddeleri depolamak için kullanılan tanklardır. Kriyojenik sıcaklıklar, -150 c ile mutlak sıfır (-273 c veya 0 K) arasındaki sıcaklıklar olarak tanımlanır sıcaklık koşullarında cisimlerin mekanik dayanımı, ısıl iletkenlik ve elektriksel direnç gibi özelliklerinde önemli değişiklikler ortaya çıkar. Bu düşük sıcaklıklar; oksijen, hidrojen, helyum, argon ve azot gibi gazların sıvılaştırılmasında da kullanılmaktadır. Kriyojenik tanklar, içlerinde -100 derecenin altında sıvı fazda bulunan gazları taşımak ve depolamak amacı ile üretilmekte ve kullanılmaktadır. Bu tanklarda; sıvı haldeki gazların, gaz fazına geçmemesi için izolasyon oldukça önemlidir. Bu yüzden kriyojenik tanklar farklı bir tasarıma sahiptirler. Her bir tank, iç içe geçirilmiş iki adet tanktan oluşmaktadır.
SOĞUTMA TANKLARI : Soğutma tanklarının kapakları ve delikleri, soğutucu gazların dışarıya kaçmasını engelleyecek şekilde sağlam yapılmalıdır. Soğutma tanklarında sıvı kullanıldığı takdirde, sıvı yüksekliği göstergesi bulunmalıdır. Amonyak veya kükürt dioksit gibi maddelerin soğutucu olarak kullanıldığı soğutma tanklarına konan basınç ayar araçları ile kırılabilir çeşitten güvenlik tertibatının uçlarına, birer boru takılarak kapalı kaplara bağlanmalıdır. Soğutma tanklarındaki basınç ayar subapları, tankın üzerine ve soğutucu sıvının en yüksek seviyesinin üstünde uygun bir yere yerleştirilmelidir.
OTOKLAV KAZANI : Vida ve civatalarla tutturulmuş basit bir kapağı olan ve yüksek iç basınca dayanıklı kaplardır. Otoklav kazanları; gıda laboratuvarlarında ve sağlık sektöründe ameliyatlarda yararlanılan her türlü aygıt ve gereçlerde hijyen sağlamak için yaygın olarak kullanılan basınçlı buhar kazanıdır.
Basınçlı Kaplarda Meydana Gelebilecek Tehlikeler : Kabın patlaması, İçindeki gazın ortama yayılıp patlaması, Ocaklarda oluşan gazların patlaması, Zararlı ve zehirli gazların etkileri, Zararlı sıvıların sıçramasıdır. Bu tehlikeler sonucunda, büyük yangın ve facialar ortaya çıkmaktadır.
Genel Olarak Alınması Gerekli Tedbirler : Patlamalara karşı dayanıklı bir yerde bulundurmak Uygun emniyet donanımının olması Gaz kaçağı ihtimaline karşı uygun havalandırma, Periyodik kontrol ve deneylerinin zamanında yapılması, Ömrü biten kabın devreden çıkarılması, Uzman kişiler tarafından kullanılmasıdır.
BASINÇLI KAPLARDA ETİKET: Buhar ve sıcak su kapları ile basınçlı hava depoları, gaz tüpleri ve gaz depoları gibi basınçlı kaplar ve bunların bağlantıları, teçhizatı ve malzemesi tekniğe uygun olacaktır. Basınçlı kapların görünür yerlerine imalatçı firma tarafından aşağıdaki bilgilerin yazılı olduğu bir plaka konacaktır. 1) Kap hacmi (litre) 2) İşletme basıncı (kilogram/santimetrekare), 3) Deneme basıncı (kilogram/santimetrekare), 4) Kontrol tarihi.
Basınçlı kapların imalatçı ya da ithalatçıları tarafından kullanıcılara verilmesi gerekli talimatlarda; - Kabın öngörülen kullanım amacı, - Kabın emniyeti için bakım ve montaj şartları, - İşaretlemeler bulunmak zorundadır.
Basınçlı Kaplar ve Bu Kapların Muayene Yöntemlerinin Ortak Hükümlerine Dair Yönetmelik; İçerisindeki gaz, buhar veya sıvı akışkanlarını 0,5 bar dan daha fazla basınca maruz kalarak muhafaza eden sabit ya da hareketli kapları kapsar. 0,5 bar dan daha fazla etkili basınç uygulayan gaz, buhar veya sıvı akışkanları üzerine tasarlanan ya da geliştirilen sabit ya da hareketli kap veya depoları kapsar.
Basit Basınçlı Kaplar Yönetmeliği uyarınca bir basınçlı kabın azami çalışma basıncı 30 bar dan fazla olamaz.
Basit Basınçlı Kaplar Yönetmeliği ; Asgari çalışma sıcaklığı 50 C den düşük, Azami çalışma sıcaklığı çelik için 300 C den, Alüminyum veya alüminyum alaşımlı kaplar için 100 C den fazla olmayan kapları kapsar.
Kazan Çeşitleri Sıcak su kazanları Buhar kazanları * Düşük basınçlı buhar kazanları (1.05-2.0 kg/cm 2 ) * Orta basınçlı buhar kazanları (2.01-6.0 kg/cm 2 ) * Yüksek basınçlı buhar kazanları (6.01- üzeri kg/cm 2 ) Kızgın su kazanları Kızgın yağ kazanları
Kazanlarda Güvenlik Basit basınçlı kap yapımında kullanılan malzeme çelik ise; min. et kalınlığı 2 mm olmalıdır. Basit basınçlı kap yapımında kullanılan malzeme alüminyum ve alaşımlı alüminyum ise; min. et kalınlığı 3 mm. olmalıdır.
Kazanlarda Güvenlik Basit Basınçlı Kaplar Yönetmeliği uyarınca, basınç altında kabın mukavemetine katkıda bulunan parçalar ve donanımlar ; «Alaşımsız çelikten veya alaşımsız alüminyumdan veya yaşlandıkça sertleşmeyen alüminyum malzemeden yapılmış olmalıdır. azanları
KAZANLARDA ETİKET: Her kazanın görünür bir yerine, imalatçı firma tarafından aşağıdaki bilgiler yazılı bir plaka konulacaktır : 1) İmalatçı firmanın adı, 2) Kazanın numarası, 3) İmal edildiği yıl, 4) En yüksek çalışma basıncı.
Kazanlarla çalışmalarda sağlık ve güvenlik konusu ele alındığında dikkat edilmesi gereken ilk husus, kazan imalatında güvenlik kurallarına uyulmalıdır. Bu nedenle; Her çeşit buhar ve sıcak su kazanları ile bunların malzeme ve teçhizatı, fennin, tekniğin ve kullanılacağı işin gereklerine uygun bir şekilde yapılmış olacaktır. şeklinde düzenleme yapılmıştır.
Kazanların Patlama Sebepleri : Kazanın ve tesisin uygun yapılmamış olması, Gerekli emniyet donanımının olmaması, Kullanıcı hataları, Zamanında bakım ve kontrolünün yapılmamış olmasıdır.
Sıcak Su Kazanlarında Emniyet Donanımı Termometre Hidrometre Gidiş dönüş emniyet boruları Patlama kapağı Gözleme deliği İmbisat deposu (Taşma Havuzu) Denge kabı, Termostat olarak sıralanabilir. Taşma Havuzu
Buhar Kazanlarında Emniyet Donanımı Kazan besleme (Su tağdiye) cihazı : (Bu cihaz, buhar kazanındaki su düzeyinin aynı kalmasını sağlayan aygıttır) Su seviye göstergeleri Emniyet supapları Manometre Presostat (Basınç şalteri) Emniyet düdüğü dür.
1. Gösterge 2. Buhar Çıkışı 3. Hava Tahliyesi 4. Emniyet Valfı 5. Besi Suyu Girişi 6. Yüzey Blöfü 7. Kollektör Çıkışı 8. Dip Blöf Blöf : Kazan suyu içinde buharlaşma sonucu konsantrasyonu artan çözünmüş ya da askıda kalmış katı madde miktarını kazan için belirlenen limitlere çekebilmek amacıyla kazan suyunun bir kısmının sistemden atılması işlemidir.
Buhar Kazanlarında Ölçü Aletleri Buhar basıncı göstergesi Besleme suyu basıncı göstergesi Ocak hava emiş basıncı göstergesi Kazan hava vantilatörü basıncı göstergesi Baca giriş gaz basıncı göstergesi Buhar akış miktarı göstergesi ve kaydedicisi Kazana verilen hava miktarı göstergesi
Buhar çıkış sıcaklığı (Kızgın buhar üreten kazanlarda) termometresi Hava ısıtıcısı olanlarda, ısıtıcı çıkış hava ve gaz sıcaklığı göstergesi Ara ısıtıcısı olan kazanlarda, ara ısıtıcı buhar giriş çıkış sıcaklığı ve basıncı göstergesi Besleme suyu giriş sıcaklığını ölçen termometre Toz kömür öğütücülerin, toz kömür ve hava karışımı sıcaklık termometresidir.
Buhar Kazanlarında Otomatik Kontrol Sistemleri Yanma kontrolü (Kazandaki basıncın sabit tutulması gereken yerlerde uygulanır) Besleme suyu kontrolü : (Kazan dom su seviyesini sabit tutar) Dom seviyesi : Kazanların içerisindeki kazan suyu seviyesidir. Sıcaklık kontrolü (Buhar çıkış sıcaklığını sabit tutar) Kazan ilk ateşlendiğinde kontrol sistemleri elle kumanda edilmeli, kararlı bir rejime geçtikten sonra otomatik kontrole alınmalıdır.
Buhar Kazanlarında Otomatik Kilitleme ve Koruma Donanımı Brülor alevi söndüğünde yakıtı kesen fotoelektrik gözleyici, Aşırı buhar basıncında yakıtı kesen basınç şalteri (presostat) Dom suyu seviyesi aşırı düştüğünde yakıtı kesen su seviye aygıtı, Yakıt ön ısıtıcılı kazanlarda, yakıt pompası çıkış basıncı düştüğünde yakıtı kesen basınç şalteri, Yakıt sıcaklığının düşmesi halinde yakıtı kesen sıcaklık şalteri, Kazan yakma havasının kesilmesi halinde yakıtı kesen basınç şalteri, Gaz yakan kazanlarda, gaz basıncının düşmesi halinde yakıtı kesen basınç şalteridir.
Alçak basınçlı buhar ve sıcak su kazanlarında basınç 0,5 Atm yi ve sıcaklık 110 C yi geçmemelidir. Basıncın düşük veya yüksek olduğu yerlerde çalıştırılacak işçiler öncelikle genç ve tecrübeli işçiler olmalıdır.
Gaz, kömür tozu ve akaryakıtla otomatik çalışan sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 C nin üstüne çıkmasını önleyecek bir termostat bulunmalıdır.
EMNİYET SÜPABI : (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde : 205) Buhar kazanlarında en az iki adet emniyet supabı bulunacak ve subaplar doğrudan doğruya kazanla bağlantılı olacaktır. Kazanla emniyet supapları arasında bağlantı borusu üzerinde, hiç bir şekilde buharın geçmesini engelleyecek bir valf veya başka bir engel bulunmayacaktır. Emniyet supapları, kazanın çalışma basıncına göre ayarlanacak ve hiç bir zaman tutukluk yapmayacak şekilde paslanmaz malzemeden yapılmış olacaktır. Emniyet supapları, titreşim yapmadan ayarlanabilecek ve ehliyetsiz kimselerin, ayarı bozmasını önleyecek şekilde kapatılmış veya mühürlenmiş olacaktır.
EMNİYET SÜPABI : Emniyet supapları, fazla basınçtan dolayı, çıkan buharı dışarı atarken, çalışanlara zarar vermeyecek şekilde teçhiz edilmiş olacaktır. Buhar kazanlarında, emniyet supaplarına gelen buhar basıncı, 600 kilogram/santimetrekareyi geçmeyecek ve ağırlık yekpare olarak yapılacaktır.
EMNİYET SÜPABI : Yüksek ve orta basınçlı sıcak su kazanlarında; kazandan ayrı bulunan buhar kızdırıcılarının buhar çıkış yerleri ile ön ısıtıcıların üzerine en az 1 adet emniyet subabı konulmalıdır.
Buhar Kazanlarında Alarm Elemanları Alçak ve yüksek dom su seviyesi alarmı, Alev sönme alarmı, Hava toz karışımındaki yüksek sıcaklık alarmıdır.
Kazan Dairesinde Alınması Gereken Tedbirler Yangın ve patlamalara karşı dayanıklı olmalı, Kalın dış duvarları olmalı, Kazanın üstünde rahat çalışılabilecek seviyede tavan yüksekliği olmalı, Kazan dairesi yeterli şekilde havalandırılmalı, Kazan içine ve baca kanallarına girilebilmesi için uygun kapı ve kapaklar olmalı, Zemin düz olmalı ve zemindeki bütün kanalların üzerinin kapalı olması gerekmektedir. Kapı ve pencereler dışarı açılacak şekilde yapılmalıdır.
Kazanların İşletilmesinde Alınması Gereken Tedbirler Kazanlarda, iş güvenliğinin sağlanması açısından zorunlu olan cihaz manometredir. Sıcak su kazanlarında 1 adet termometre olmak zorundadır. Buhar ve sıcak su kazanlarının kontrol ve deneylerinde en az 3 ay kullanılamayan kazanlar, tekrar hizmete girmeden önce testlere tabi tutulmalıdır.
Kazanların İşletilmesinde Alınması Gereken Tedbirler Kazan dairesine sorumlu ve yetkili olmayanlar girmemelidir. Kazanlardaki besleme suyunun sıcaklığı, 20 C olmalıdır. Kazan yakılmadan önce kazancı tarafından tüm vanalar, klepeler, kapaklar, emniyet supapları, yakıt ve su miktarı kontrol edilmelidir. Kazan ilk ateşlendiğinde kontrol sistemleri elle kumanda edilmeli, sıcaklık yavaş yavaş yükseltilmeli ve kararlı bir rejime geçtikten sonra otomatik kontrole alınmalıdır. Sıvı ve gaz yakan kazanlarda, kazan ateşlenmeden önce, ocağın içinde ve kazanın etrafında yakıt olmamalıdır.
Kazanların İşletilmesinde Alınması Gereken Tedbirler Her vardiya değişiminde emniyet supabı kontrol edilmelidir. Kazan, uzman kişiler tarafından işletilmelidir. Periyodik kontrol ve testleri yapılmalıdır. Basınç altında bakım onarım yapılmamalıdır.
Kazanların İşletilmesinde Alınması Gereken Tedbirler Kazanlarda birbirinden ayrı en az 2 adet su seviye göstergesi bulunacaktır. Bunlardan en az bir tanesi camdan olacak ve kırılmaması için muhafaza altına alınacaktır. Göstergenin bağlantı borusunun çapı, ısıtma yüzeyi 25 metrekareye kadar olanlarda 25 mm.den, 25 metrekareden büyük ısıtma yüzeyi olan kazanlarda 45 mm.den az olmayacaktır. Su göstergeleri, doğrudan doğruya kazana bağlı olacak, en az su seviyelerini gösterecek şekilde işaretlenmiş olacaktır. Su göstergelerinin kazanla olan bağlantısı, en az su seviyesinin 15 cm. altında ve çamur seviyesinden 45 cm. yukarıda bir yerde bulunacaktır. Bütün göstergelerin giriş ve çıkışlarına, kazan basıncına uygun birer adet vana veya musluk konacaktır. Bağlantı borusu üzerinde, başka bir delik açılmış olmayacak bunlar doğrudan doğruya kazana bağlanacaktır. Bütün göstergeler, kazanın önünden veya yanından, normal çalışma durumunda görülebilecek şekilde yerleştirilmiş olacaktır.
KAZANLAR İLE İLGİ DÜZENLENECEK VE İŞYERİNDE HAZIR BULUNDURULMASI GEREKEN BELGE VE KAYITLAR : Kazan işletme defteri, Kazan işletme talimatı, Ateşçi belgesi (Meslek içi eğitim belgesi) dir.
KAZANLARIN BASINÇ DENEYİ : Kazanların hidrolik basınç deneyleri, en yüksek çalışma basıncının en çok 1,5 katı ile yapılacak, kontrol ve deneyler sonucunda uygun bulunmayan kazanlar, uygunluk sağlanıncaya kadar kullanılmayacaktır
KAZANLARDAKİ BASINÇ : Bir kazanda, kazanın en yüksek çalışma basıncını gösteren manometrenin işaretleri kazan boyunun 1,5 katı uzaklıktan rahatça okunabilmelidir.
KAZANLARDAKİ BASINÇ : İşyerlerinde kullanılan kazanlarda, en yüksek çalışma basıncının 2 katını gösterecek şekilde taksimatlı manometre olmalıdır. Bu manometrelerin çizgileri; kırmızı çizgi ile belirlenmiş olmalıdır.
EMNİYET VALFLERİ : Her vardiyada veya günde en az bir defa denenmelidir. En yüksek işletme basıncının 1/10 oranında veya (1,1 katında) oranındaki bir basınç artışında açılacak özellikte olacaktır. Emniyet valfi, basınçlı kaba doğrudan doğruya bağlantılı olacaktır.
KOMPRESÖRLER : Atmosferden aldığı havayı sıkıştırarak basıncını arttıran makinelere hava kompresörü denir. Çalışma sistemi, havanın belli bir hacim içinde sıkıştırılmasıyla basıncın arttırılması ve depolanması ilkesine dayanır. (Hava, amonyak, freon gazları kullanılır) Patlayıcı, parlayıcı ve zararlı gaz kompresörlerinin yapıldığı malzeme, sıkıştırdığı gazın ve içindeki maddelerin kimyasal etkisine dayanacak nitelikte olacaktır.
Kompresörlerde Güvenlik Kompresör Tipleri : A) Pistonlu Kompresörler Düşük ve orta basınçlar yanında üç, dört kademe ile yüksek basınç sağlanan tipleri vardır. Pistonlu kompresörlerin tek veya birkaç pistonlu, tek veya çift etkili yüksek devirde çalışanı, alçak devirde çalışanı, su veya hava soğutmalı olanları gibi pek çok tipleri vardır.
b BB) Vidalı Kompresörler Basınçlı hava üretmek için piston yerine birbirine geçmiş rotor çiftinin kullanıldığı pozitif yer değiştirmeli makinadır. Rotorlar bir mil üzerindeki helisel loblardan oluşur. Vidalı kompresörler pistonlu kompresörlerle kıyaslandığında dalgalanmıyor sayılacak nitelikte basınçlı hava üretilirler.
Kompresörlerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri : Kompresörlerin üzerindeki etiketlerde; 1) İmalatçı firma, 2) İmal tarihi, 3) Azami çalışma basıncı ve 4) Gazın cinsi olmak zorundadır.
Kompresörlerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Patlamalara karşı dayanıklı ayrı bir bölmede olacaktır. Kompresör dairesi kumanda panosu, tehlike bölgesi dışına yerleştirilmiş olmalıdır. Seyyar kompresörler çalışanlardan en az 10 m. uzakta olacak, Yılda en az 1 kez kontrol ve test edilmelidir. Kompresörün periyodik bakımdan önce düşmesi gereken sıcaklık 50 C dir. Kompresörler, uygun elektrik tesisatlarına bağlanmadan önce topraklama bağlantısı yapılmalıdır.
Kompresörlerin, basınçlı hava tanklarının kullanım amaçları: Havanın nemini yoğuşturmak ve suyu tutmak, Havayı depolayarak, kompresörün sık sık devreye girip çıkmasını önlemek, Basınç dalgalanmalarını önlemektir.
Kompresör Basınçlı Hava Tanklarında Bulunması Gereken Güvenlik Cihazları : 1) Su tahliye sistemi, 2) Manometre, 3) Uzaktan durdurma sistemidir.
Kompresörler; İstenen basınca ulaşınca motoru otomatik olarak durmalıdır. Emniyet supabı ve manometresi olmalıdır. Kompresörlerin basıncı, çalışma basıncının %10 unu aştığı takdirde emniyet subapları açılmalıdır. Kompresörlerin temiz hava emme sistemi sağlanmalıdır. Tankın altındaki su boşaltma musluğundan her gün biriken su boşaltılmalıdır.
Basınçlı Tank ve Tüpler Basınçlı gaz tüpleri yanlış ve kullanım amacı dışında kullanıldıkları zaman son derece tehlikeli ve zararlı olurlar. Bu nedenle basınçlı gaz tüplerinin üzerinde; 1) İmalatçı firmanın adı, 2) Seri numarası, 3) Doldurulacak gazın cinsi, 4) Boş ve dolu ağırlığı ve hacmi, 5) En çok doldurma basıncı, 6) İmalat tarihi olmak zorundadır.
Basınçlı Tank ve Tüpler Tüplerin depolanması ile ilgili tüm kurallar ve resmi mevzuat uygulanmalıdır. Dolumu yapan firma tarafından tüp üzerine konulan ve içindeki gazı tanıtan etiketler kesinlikle kopartılmamalıdır. Kullanımdan önce tüpün içinde hangi gazın bulunduğundan emin olunmalıdır. Tüpün içindeki gazın özellikleri ve tehlikeleri mutlaka bilinmelidir. Tüpleri kullanıma almadan önce acil bir durumda ne yapılacağı önceden planlanmalıdır.
Gazın kullanımı ile ilgili herhangi bir tereddüt durumunda mutlaka gazı veren firmaya başvurulmalıdır. Tüpler, valfler ve diğer gaz ekipmanlarının kontrol ve testleri sistemli olarak zamanında yapılmalıdır. Tüpler sadece bu amaç için yapılmış, çok iyi havalandırılan ve tercihen üzeri açık mahallerde depolanmalıdır. Tüplerin depolandığı yerlerde; ateş, ark veya herhangi bir ısı kaynağı kesinlikle bulunmamalıdır.
Tüp depolanan yerler, temiz ve düzenli tutulmalı, yetkisiz kişilerin buralara girmelerine engel olunmalıdır. Buralarda tüp depolandığını belirten işaretler görünür şekilde asılmalıdır. Tüp depolanan yerlerin içinde veya yakınında sigara içilmesine veya ateş yakılmasına engel olunmalıdır. Depolanan tüpler devrilmeyecek veya yuvarlanmayacak şekilde emniyete alınmalıdır.
Tehlikeli maddelerin kaplarını taşırken veya depolarken dikkat edilmesi gereken hususlar, Güneş ışınlarından korumak, Tutuşturma kaynaklarından sakınmak,, Serin bir yerde depolamaktır.
Tüpler her zaman dikey olarak tutulmalı tüp kapakları ise her zaman takılı bulunmalıdır. Dolu ve boş tüpler ayrı olarak depolanmalı, dolu tüplerin kullanılmasına önce gelenlerden başlanmalıdır. Tüpler, içlerindeki gazın yanıcılık, yakıcılık ve zehirlilik özelliklerine göre gruplara ayrılarak depolanmalıdır. Oksijen veya yanmayı destekleyen diğer gazların tüpleri, yanıcı gaz tüplerinden en az 6 m. uzakta veya ateşe dayanıklı bir duvar ile bu tüplerden ayrılmış olarak depolanmalıdır..
Mümkün olduğunca az miktarda yanıcı veya zehirleyici gaz tüpü stokta tutulmalıdır. Yanıcı ve parlayıcı gaz tüpleri, diğer yanıcı maddelerden ayrı olarak depolanmalıdır. Depolanan tüplerin genel durumları ve tüplerden kaçak olup olmadığı sık sık ve sistemli olarak kontrol edilmelidir. Yanıcı veya zehirleyici gaz tüplerinin bulunduğu bölümlere girerken havadan bu gazlardan bulunup bulunmadığı bu iş için yapılmış uygun cihazlar kullanılarak tespit edilmelidir. edilmelidir.
Vana, flanş gibi ek yerleri olmayan yanıcı gaz veya su boru hatları ile 11 ila 50 metreküp kapasitesi olan oksijen depolama tankları arasındaki uzaklıklar 2 m. olmalıdır.
Bir yanıcı gaz veya boru hattı ile, tank kapasitesi 150 m3 olan bir sıvı oksijen depolama tankı arasındaki uzaklık en az 4 m. olmalıdır.
Basınçlı Kapların Periyodik Kontrolleri ve Test Teknikleri : Basınçlı kapların; Periyodik Kontrol Formu nda; Periyodik bakımın yapıldığı tarih, Raporun düzenlendiği tarih, Kontrolün yapılmasını isteyen kuruluşun ünvanının olması gereklidir. edilmelidir.
Taşınabilir gaz tüplerinin (dikişli, dikişsiz), standartlarda süre belirtilmemişse kontrol periyodu azami 3 yıldır. (İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği)
Gazlar ve Gaz Tüpleri Tüpler aşağıda belirtilen renkler ile boyanmalıdır. Tüpün içindeki gaz cinsinin adı, çevresel olarak kontrast renkli bir boya ile tüp tabanından 2/3 yüksekliğe, tüp üzerine yazılmalıdır. Asetilen tüpleri : Sarı Oksijen tüpleri : Mavi Argon tüpleri : Açık Mavi Azot tüpleri : Yeşil Helyum tüpleri : Kahverengi Hidrojen : Kırmızı Karbondioksit : Siyah Yanıcı gaz tüpleri : Kırmızı Diğer gazlara ait tüpler : Gri
Gazlar ve Gaz Tüpleri
Tüplerde Bunları Asla Yapmayın
Basınçlı Kapların Periyodik Kontrolleri ve Test Teknikleri Buhar ve Kızgın Su Kazanlarının Periyodik Testi Kazan ön kapağı açılmalı ve kazan ısıtma yüzeyleri temizlenmelidir. Emniyet ventilleri kör flanş ya da flanşlar arasına en az 2 mm. kalınlığında saç parça konularak körlenmelidir. Buhar çıkış hattı (kızgın su çıkış hattı) flanşlar arasına en az 2 mm. kalınlığında saç parça konularak körlenmelidir. Kazan boşaltma (blöf) vanası kapatılmalıdır.
Kazan su seviye gösterge vanaları kapatılmalıdır. (Bu esnada kazan çalışma basıncının 1,5 katından fazla kaçırmamalıdır.) Kazan patlama kapağı açılmalı ve kazan arka duman sandığı temizlenmelidir. Kazan tamamen su ile doldurulmalıdır. Bu durumda, su kaba kirleticiler içermemeli ve su sıcaklığı 20-40 o C arasında olmalıdır. Bu test en az yılda 1 ve kazanının her tamir yada tadilatında mutlaka yapılmalı ve raporu saklanmalıdır.
Kalorifer ve Kızgın Yağ Kazanlarının Periyodik Testi Kazan ön kapağı açılmalı ve kazan ısıtma yüzeyleri temizlenmelidir. Emniyet ventilleri kör flanş ya da flanşlar arasına en az 2 mm. kalınlığında sac parça konularak körlenmelidir. Sıcak su (kızgın yağ) gidiş ve dönüş vanaları kapatılmalıdır. Kazan boşaltma (blöf) vanası kapatılmalıdır.
Kazan gidiş dönüş emniyet boruları flanşları arasına en az 2 mm. kalınlığında saç parça konularak körlenmelidir. ( Açık genleşme depolu kazanlar için) Kazan tamamen su veya yağ ile doldurulmalı ve sıcaklığı 20-40 o C arasında olmalıdır. Bu test en az yılda bir ve kazanın her tamir ya da tadilatında mutlaka yapılmalı ve raporu saklanmalıdır.
Kompresör Hava Tankları Periyodik Testi Kompresörün çalışmasını sağlayan elektrik şalteri kapatılmalıdır. Hava tankı içerisindeki hava tahliye (blöf) vanasından tamamen boşaltılmalıdır. Hava tankı üzerindeki prosestat ve emniyet ventilleri sökülmelidir. Kompresör üzerindeki basınçlı hava çıkış borusu, çekvalf hava tankı ile bağlantılı olacak şekilde sökülmelidir.
Hava tankı basınçlı hava girişi körlenmelidir. Hava tankı basınçlı hava çıkışı körlenmelidir. Hava tankı içerinde hava kalmayacak şekilde taşıncaya kadar tamamen su ile doldurulmalıdır. Bu test en az yılda 1 ve tankın her tamir ya da tadilatında mutlaka yapılmalı ve raporu saklanmalıdır.
Hidrofor Tankları Periyodik Testi : Hidroforun elektrik ile bağlantısı kesilmelidir. Hidrofor tankı içerisindeki basınçlı hava, tahliye (blöf) vanasından tamamen boşaltılmalıdır. Hidrofor tankı üzerindeki prosestat ve emniyet ventilleri sökülmelidir. Hidrofor tankı giriş ve çıkış ana stop valfleri sıkıca kapatılmalıdır. Hidrofor tankı içerinde hava kalmayacak şekilde, taşıncaya kadar tamamen su ile doldurulmalıdır. Bu test en az yılda 1 ve tankın her tamir ya da tadilatında mutlaka yapılmalı ve raporu saklanmalıdır.
BORU HATLARI RENKLERİ : İçme suyu boru hattı Yeşil, Buhar boru hattı Kırmızı, Hava boru hattı Mavi, Asit boru hattı Turuncu
BASINÇLI KAPLARDA TEST TEKNİKLERİ : I. Zorlayıcı Testler (Deformatif) : Basınçlı kap üzerinde bulunan her noktanın belirli bir kuvvetle zorlanmasıdır. Bu testler ikiye ayrılır. a) Hidrostatik Test : Basınçlı kabın tamamı veya bir kısmının uygun şartlarda bir sıvı ile doldurulup basınçlandırılması, izlenmesi ve boşaltılarak sonuçlarının irdelenmesi tekniğidir. Basınçlı kaplarda temel prensip olarak hidrostatik test yapılması esastır. Bu testler, standartlarda aksi belirtilmediği sürece işletme basıncının 1,5 katı ile ve bir yılı aşmayan sürelerle yapılır. Ancak iş ekipmanının özelliği ve işletmeden kaynaklanan zorunlu şartlar gereğince hidrostatik test yapma imkânı olmayan basınçlı kaplarda hidrostatik test yerine standartlarda belirtilen tahribatsız muayene yöntemleri de uygulanabilir.
BASINÇLI KAPLARDA TEST TEKNİKLERİ : b) Pnömatik Test : Basınçlı kabın tamamı veya bir kısmının uygun şartlarda bir gaz ile doldurulup sıkıştırılması, izlenmesi ve boşaltılarak sonuçlarının irdelenmesi tekniğidir.
BASINÇLI KAPLARDA TEST TEKNİKLERİ : II. Zorlayıcı Olmayan Testler : Bu test, basınçlı kaba zorlayıcı test tekniklerinin uygulanmasında sakınca görülmesi halinde uygulanırlar. Basınçlı kabın hassas yerlerinin özel yöntemlerle incelenmesidir. Bu testler ikiye ayrılır. 1) Gözle Muayene Testi : Malzeme yüzeyinin çıplak göz ile veya yardımcı görsel ekipman ve donanımlar kullanılarak incelenmesi tekniğidir. Parça yüzeyinin aydınlatılarak gözle veya büyüteç yardımı ile kontrol edilmesi şeklinde uygulanabilen görsel muayene tekniğinde gözle direk olarak ulaşılamayan bölgelerde endoskop, baroskop ve ayna gibi çeşitli görsel ekipmanlar kullanılarak yüzey taraması yapılabilir. Not: Zorlayıcı testlerden sonra bu test tekrar uygulanmalıdır.
2) Sıvı Sızdırma Testi : Malzeme yüzeyinde bulunan problemlerin tespit edilmesine yönelik uygulanan en eski tahribatsız muayene yöntemidir. Yüksek nüfuziyet özelliği olan bir sıvının, yüzeyin içerisine girmesi ve parça yüzeyinde kontrast oluşturacak şekilde bir geliştirici vasıtasıyla geri emilmesi prensibine dayanır. Uygulaması ve değerlendirmesi son derece kolay olan bu yöntemin başarısı muayene personelinin muayenenin tüm adımlarını doğru bir şekilde yapmasına bağlıdır. Cihaz ve ekipman ihtiyacının az, işletme ve şantiye gibi her türlü ortamda kullanılabilir olması avantajları nedeniyle en yaygın kullanılan muayene yöntemlerinden biri biridir.
3. Manyetik Partikül Testi : Bu metod ile malzemenin doğrudan veya dolaylı olarak mıknatıslandırılması ile oluşan manyetik alanın mevcut süreksizliklerde oluşturduğu kaçak akımın tespit edilmesi prensibine dayanan yöntem döküm, dövme, talaşlı imalat, kaynaklı imalat olmak üzere havacılık, gemi inşaat, çelik konstrüksiyon, basınçlı kaplar ve boru imalat sektörlerinde yaygın olarak kullanım alanına sahiptir.
4. Radyografi Testi : Muayene edilecek parça üzerine X ve γ ışınlarının gönderilmesi, parça içerisinden geçen bu ışınımların parçanın arka tarafına yerleştirilmiş bir film üzerine düşerek görüntü oluşturması, Radyografik Muayene yönteminin temelini oluşturmaktadır. Malzeme içerisinde bulunan mevcut hacimsel süreksizlikler radyasyon ışınlarını daha az absorbe edeceği için film üzerinde kontrast oluşumuna neden olurlar. Kullanılan radyasyon ışınları insan sağlığı açısından oldukça tehlikeli olduğu için muayene personelinin doğru eğitim almış olması çok önemlidir.
5. Ultrasonik Muayene Testi : Yüksek frekanslı ses dalgalarının malzeme içerisine gönderilmesi ve malzeme içerisindeki süreksizliklerin oluşturduğu ara yüzeylerden geri yansıyan ses dalgalarının tekrar algılanarak yorumlanması prensibine dayanan ultrasonik muayene yöntemi, endüstriyel olarak en çok kullanılan tahribatsız test yöntemlerinin başında gelmektedir. Çok yüksek muayene güvenilirliğine sahip olan ve tüm malzeme çeşitlerine uygulanabilen bu yöntemle yüksek et kalınlığına sahip parçaların kontrol edilmesine ve hacimsel olmayan süreksizliklerin tespit edilmesine olanak sağlamaktadır. Kullanımda olan basınçlı kapların et kalınlığını ölçmek için kullanılabilecek ve uygulanabilirliği en kolay yöntemdir.
İmalatçıların Sorumlulukları Basınçlı ekipman, mantıklı öngörülebilir şartlarda veya imalatçının kullanım talimatlarına uygun bir şekilde hizmete sokulduğunda, emniyetini sağlayacak şekilde tasarımlanmalı, imal edilmeli, kontrol edilmeli ve kurulmalıdır. Uygulanabildiği oranda tehlikeleri yok etmeli veya azaltmalıdır. Giderilemeyen tehlikelere karşı uygun koruma önlemleri almalıdır. Gerektiğinde, kullanıcıları tehlikelere karşı bilgilendirilmeli ve kurma yada kullanım sırasında bu riskleri azaltmak için özel önlemlerin alınması hususunu belirtmelidir. Yanlış kullanım olasılığı varsa veya açıkça bu durum öngörülebiliyorsa, basınçlı ekipman bu yanlış kullanımdan doğacak tehlikeyi önleyecek şekilde tasarımlanmak zorundadır veya bu mümkün olamıyorsa, basınçlı ekipmanın bu şekilde kullanılamayacağına ilişkin uygun uyarılar verilmelidir.