KIRIK, ÇIKIK VE BURKULMALARDA İLKYARDIM Yrd. Doç.Dr. Kadri KULUALP
Kırık Nedir? Kırık, kemik bütünlüğünün bozulmasıdır. Kırıklar darbe sonucu yada kendiliğinden oluşabilir. Büyük kemiklerin kırılması sonucu çevresindeki sinirlerin ve damarların kesilmesi sonucu hastanın durumu kötüleşebilir. Yaşlılık ile birlikte kendiliğinden kırık oluşma riski de artar.
KIRIK ÇEŞİTLERİ VE BELİRTİLERİ NELERDİR? Kapalı kırık: Kemik bütünlüğü bozulmuştur. Ancak deri sağlamdır. Açık kırık: Deri bütünlüğü bozulmuştur. Kırık uçları dışarı çıkabilir. Beraberinde kanama ve enfeksiyon tehlikesi taşırlar. BELİRTİLERİ: Hareket ile artan bir ağrı vardır. Şekil bozukluğu görülür. Açık kırıklarda yara içinde kemik uçları görülür. Hareket kaybı yada hareketsizlik vardır. Deride solukluk ve soğukluk hissi vardır. Bölgede duyuda azalma, karıncalanma ve uyuşukluk vardır. Halsizlik görülür. Ödem ve kanama nedeniyle şişme ve morarma görülür.
KIRIKLARDA İLKYARDIM NASIL OLMALIDIR? Hayatı tehdit eden yaralanmalara öncelik verilir, Hasta / yaralı hareket ettirilmez, sıcak tutulur, Kol etkilenmişse yüzük ve saat gibi eşyalar çıkarılır (Aksi takdirde gelişebilecek ödem doku hasarına yol açacaktır,) Tespit ve sargı yapılırken parmaklar görünecek şekilde açıkta bırakılır. (Böylece parmaklardaki renk, hareket ve duyarlılık kontrol edilir), Kırık şüphesi olan bölge, ani hareketlerden kaçınılarak bir alt ve bir üst eklemleri de içine alacak şekilde tespit edilir. Tespit malzemeleri, sopa, tahta, karton gibi sert malzemelerden yapılmış olmalı ve kırık kemiğin alt ve üst eklemlerini içine alacak uzunlukta olmalıdır, Açık kırıklarda, tespitten önce yara temiz bir bezle kapatılmalıdır, Kırık bölgede sık aralıklarla nabız, derinin rengi ve ısısı kontrol edilir, Kol ve bacaklar yukarıda tutulur, Tıbbi yardım istenir (112).
ÇIKIK (DİSLOKASYON) NEDİR? Travmaya bağlı olarak, hareketli-oynak eklemlerin aksi yönde ani hareketlerle karşılaşması ile kemik başının eklem kapsülüeklem yuvası dışına çıkması olayına ÇIKIK denir. En çok omuz, dirsek, alt çenede meydana meydana gelir. BELİRTİLERİ: Eklem bölgesinde hareket ve dokunmakla hissedilen yoğun ağrı, Şişlik ve kızarıklık yada morluk, Hareket kısıtlığı yada işlev kaybı.
ÇIKIKLARDA İLK YARDIM NASIL OLMALIDIR? Çıkık yerine oturtulmaya çalışılmaz, Eklem aynen bulunduğu şekilde tespit edilir, hareket ettirilmez, Tespit işlemi sonrası bölge kalp seviyesinden yukarıda tutulmalıdır, Hastanın üzeri örtülerek sıcak tutulmalıdır. Ağızdan hiçbir şey verilmez, Bölgede nabız, deri rengi ve ısı kontrol edilir. Tıbbi yardım istenir (112).
BURKULMA NEDİR? Ani zıt yönde zorlanma sonucunda çıkma olmazda eklemin etrafındaki kas ve liflerde görülen kopma ve zorlanmalara BURKULMA denir. BELİRTİLERİ: Şişlik, Kızarıklık, Ağrı İşlev kaybı görülmektedir. İLK YARDIM TEKNİĞİ
KIRIK, ÇIKIK VE BURKULMALARDA TESPİT İŞLEMİ Tespit için ilk yardımcı elde olan malzemeleri kullanır. Bu amaçla, üçgen sargı, rulo sargı, battaniye, hırka, eşarp, yastık, havlu, kravat vb. gibi yumuşak malzemeler kullanılacağı gibi ihtiyaç durumunda karton, mukavva gibi sert malzemelerde kullanılabilir. bu malzemelere ATEL adı verilir. Bu malzemeleri kullanmaktaki amaç, kazazedenin hareket ettirilmeden transportunu ve probleminin kötüleşmesini önlemektir.
BAŞ VE OMURGA KIRIKLARI Genellikle kafaya gelen darbeler, çarpmalar, yüksekten düşmeler sonucu kafatası kırıkları ve buna bağlı olarak beyin zedelenmeleri görülür. Bu durumlara değişik şekillerde müdahale edilmektedir. 1. Başa Üçgen ve Silindir Sargı Uygulama Kafa yaralanmalarında tercih edilir, üçgenin tabanı alına, uçları ise arkaya götürülerek çapraz bir şekilde döndürülür. Öne getirilerek önde bağlanır.
BOYUN VE OMURGAYA TESPİT UYGULAMA 1. Boyuna Tespit Uygulama Boyun kırıklarında hastanın boynu boyunlukla desteklenmeli ve hareket etmesi engellenmelidir. Gazete kağıtları yada benzer esneklik ve sertlikte başka bir malzeme kullanılarak hastanın boynunu destekleyecek bir boyunluk yapılmalıdır.
OMURGAYA TESPİT UYGULAMA İlk yardımcı çevredeki yumuşak veya kazazedeye zarar vermeyecek sertlikteki malzemelerle sırt üstü yatmakta olan kazazedenin tüm vücuduna yanlardan, gerekirse bacak arasından destek olarak hareketsiz hale getirir. Kazazedeyi sedyeye alırken veya taşırken hareket ettirmemek esastır.
ÜST EKSTREMİTELERE ÜÇGEN SARGI VE BANDAJ UYGULAMA Üçgen bandaj, vücudun değişik bölümlerinde bandaj veya askı olarak kullanılabilir. üçgen bezin tepesi tabanına doğru getirilip yerleştirilir, sonra bir yada iki kez daha bunun üzerine katlanarak istenilen genişlikte bir sargı bezi elde edilmiş olur.
1. Omuza Üçgen Sargı Uygulama
2. Kola Üçgen Sargı Uygulama
3. Ele Üçgen Sargı Uygulama
4. Gövdeye Üçgen Sargı Uygulama
5. Dirseğe Bandaj Uygulama
6. Ele Bandaj Uygulama
Köprücük Kemiği Kırıklarında Tespit İşlemi
Kol Kemiği Kırıklarında Tespit İşlemi
Dirsek Kırıklarında Tespit İşlemi
Tespit Uygulamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Tespit yapılırken yaralı bölge sabit tutulmalıdır. Yara varsa üzeri temiz bir bezle kapatılmalıdır. Tespit yapılırken şişlik ve şekil bozuklukları anatomik boşluklar da göz önüne alınarak desteklenmelidir. Bu amaçla tespit edilecek bölgenin üzeri yumuşak malzeme ile tamponlanmalıdır. Yaralı bölge nasıl bulunduysa öyle tespit edilmeli, düzeltilmeye çalışılmamalıdır. Tespit işlemi dolaşımı engellemeyecek şekilde yapılmalıdır. Tespit; kırık, çıkık ve burkulmanın üstündeki ve altında kalan eklemleri de içerecek şekilde yapılmalıdır. Kullanılacak malzeme yeterli uzunlukta olmalıdır. Tespit öncesi ve sonrası dolaşım mutlaka kontrol edilmelidir. Tespit yapılan bölge vücuttan yüksekte tutulmalıdır.
Üst Ekstremite Kırıklarında İlk Yardım Bilinç kontrolü yapılır, Açık yarası olup olmadığına bakılır, Kanama varsa kontrol altına alınmalıdır, Kanama kontrolü sırasında kırık şüphesi varsa fazla baskı yapılmaz, Eklemleri ve kemikleri karşılaştırarak şekil bozukluğu olup olmadığı kontrol edilir, Hastanın ağrı olan bölgeleri belirlenir, Açık yaraların üzerine temiz, nemli bir bez örtülerek, yumuşak malzemelerle tespiti yapılır. Açık kırıkta kemik uçları içeri sokulmadan atellerle hareketsiz hale getirilir. Tespit etme işleminde dolaşım engellenmez, parmaklar kontrol için daima açıkta bırakılır. Solunum ve bilinç kontrolü yapılır, Şok belirtileri varsa şok pozisyonuna getirilir.
Dize Üçgen Sargı Uygulama
Ayağa Üçgen Sargı Uygulama
Dize Bandaj Uygulama Tekniği
Ayağa Bandaj Uygulama Tekniği
Kalça Kemiği (Pelvis) Kırıklarında Tespit İşlemi
Tibia (Kaval Kemiği) Kırıklarında Tespit İşlemi
Uyluk (Femur) Kırıklarında Tespit İşlemi
Ayak ve Ayak Bileği Kırıklarında Tespit İşlemi
Alt Ekstremite Kırıklarında İlk Yardım Tekniği Hastanın bilinç durumu kontrol edilir, Hastadan veya olay yerindekilerden olay hakkında bilgi alınır, Olayla ilgili olarak muhtemel yaralanabilecek organlarda şekil bozukluğu olup olmadığına bakılır, Açık yara varsa altında kırık olma ihtimali değerlendirilir, Kanama çoksa kontrol altına alınmaya çalışılır ancak altında kırık varsa fazla basınç yapılmaz, Kırığın altındaki ve üstündeki eklemi de içine alacak şekilde sert bir cisim yardımı ile (Atel) kemik tespit edilir. Gereken yerlere dolgu malzemesi ile destek konur, Geniş şerit şeklindeki bandajlar ile bağlar aynı tarafa gelecek şekilde bağlanır, Şok belirtileri varsa şok pozisyonuna getirilir, Tıbbi yardım için 112 ye haber verilir.