Biga (Çanakkale)( ilçesi tarım m alanlarının selenyum durumu Nuray Mücellâ M Müftüoğlu Cafer TürkmenT ÇOMÜ,, Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme BölümüB Çanakkale 1-33 Ekim 2013 Bişkek KırgK rgızistan
Giriş Selenyum hayvanlar ve insanlar için mutlak gerekli bir elementtir. Selenyum noksanlığında tüm hayvanlarda özellikle gençlerinde beyaz kas hastalığı gibi sorunlar oluşmaktadır. Yüksekliğinde ise kronik zehirlenmeler görülmektedir. İnsanda tiroit hormonu bozukluğuna neden olduğu, kandaki düşük selenyum seviyesinin kalp rahatsızlıklarına yol açabildiği belirtilmektedir.
Selenyumun besin zincirinde ve doğada çok hareketli oluşu, eksikliğinde yada fazlalığında canlı sağlığı üzerinde önemli sorunlar oluşturmaktadır. Türkiye nin önemli tarım ve hayvancılık bölgelerinden olan Güney Marmara bölgesinde bu konuyu pilot bir çalışmayla ele almak ve durum tespiti yapmak amacıyla bu çalışma yapılmıştır.
Materyal ve Yöntem 700.000 da tarım alanı, 113 köy, 14.000 üretici. Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Projesi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ürün Buğday Yulaf Arpa Tritikale Çeltik Mısır (dane) Mısır (silaj) Fiğ Yonca Ayçiçeği Biber (salçalık) Domates (tarla) Örnek sayısı (adet) 786 Toplam alan (da) 361 194 Nitrik-perklorik asit karışımı ile yaş yakma sonrası gaz hidrid atomik absorbsiyon cihazı ile belirlenmiştir. Toprak reaksiyonu, Suda eriyebilir toplam tuz, Kireç, Bünye, Organik madde, Azot, Fosfor, Potasyum, Sodyum, Kalsiyum, Magnezyum Demir, Bakır, Çinko, Mangan, Bor, Selenyum.
Bünye Tınlı kum Tın Kumlu tın Kumlu killi tın Milli killi tın Killi tın Kil Milli kil 0,1 7,9 5,4 12,0 2,4 30,0 40,0 2,3 Bulgular ve Tartışma Tuzsuz Hafif tuzlu Tuz 98,3 1,7 Az Orta Yeterli Demir 0,2 2,4 97,4 Yetersiz Yeterli Bakır 0,1 99,9 ph Orta asit 4,9 Hafif asit 21,2 Nötr 34,4 Hafif alkali 39,3 Kuvvetli alkali 0,2 Kireç Az kireçli 83,5 Kireçli 10,0 Orta kireçli 4,8 Fazla kireçli 1,5 Çok fazla kireçli 0,2
0,1-3,4 12,4 84,1 Bor 2,5 25,0 50,4 17,4 4,7 Mangan 1,8 4,6 51,4 40,5 1,7 Çinko 41,4 16,8 17,8 16,7 7,3 Çok fazla Fazla Yeterli Az Çok az Fosfor 1,3 28,4 63,9 5,3 1,1 Azot 1,2 4,3 38,9 47,5 8,1 Yüksek İyi Orta Az Çok az Organik madde 92,2 4,0 3,8 Yeterli Az Çok az Potasyum 3,2 75,1 20,9 0,7 Magnezyum 0,4 69,5 29,5 0,6 Çok fazla Fazla Yeterli Az Kalsiyum
0,4< Fazla 89,31 0,2-0,4 Yeterli 5,09 0,1-0,2 Az 3,18 <0,1 Çok az 2,42 0 20 40 60 80 100 %Örnek sayısı Li (1990); Wang (1991) Toprak örneklerinin yaklaşık %95 i Yeterli ve Fazla grupta yer almaktadır. Biga (Çanakkale) selenyum değerleri 0,01-36,7 mg/kg arasında değişmiş olup, ortalama 3,42 mg/kg olarak tespit edilmiştir. Terme (Samsun) topraklarında 5,97 mg/kg; Kangal (Sivas) topraklarında 2,01 mg/kg ve Kadınhanı, Ilgın, Sarayönü (Konya) topraklarında 2,29 mg/kg selenyum tespit edilmiştir. Bu illerde maksimum selenyum değerleri sırasıyla 9,18 mg/kg, 22,79 mg/kg ve 19,28 mg/kg dır.
10 R 2 = 0,0083 9 ph 8 7 6 4,00 3,50 3,00 3,83 3,81 3,58 3,05 5 2,50 4 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Se Selenyum-pH (-0,091*) 2,00 1,50 1,00 0,69 0,50 0,00 4,5-5,5 5,5-6,5 6,5-7,5 7,5-8,5 8,5< Se 3,83 3,81 3,58 3,05 0,69
0,30 0,25 R 2 = 0,0054 0,20 Tuz 0,15 0,10 0,05 0,00 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Se Selenyum-tuz (-0,073*) Yapılan çalışmalarda toprakta selenyumun selenat formunun selenite göre daha çok tutulduğunu ve her iki formun da; yüksek organik maddeli toprak > kireçli toprak > normal toprak > tuzlu toprak > alkali toprak şeklinde tutulduğu ifade edilmiştir. Bu sıralama ph ve tuz bakımından önemli bulunan negatif ilişkiyi destekler niteliktedir.
Na N a 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 R 2 = 0,0106 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Se Selenyum-sodyum (-0,103**)
60,00 R 2 = 0,0088 50,00 40,00 Ca 30,00 20,00 10,00 0,00 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Se Selenyum-kalsiyum (-0,094**)
60,00 R 2 = 0,0057 50,00 40,00 Mil 30,00 20,00 10,00 0,00 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Se Selenyum-mil (+0,076*)
Sonuç Biga tarım topraklarının yaklaşık %95 i selenyum bakımından yeterlidir. Selenyum miktarları ph, tuz, kalsiyum ve sodyum miktarı arttıkça düşmüş, mil değerinin artması ile istatistiksel olarak artmıştır. Selenyum ile organik madde, N, P, K, Mg, Fe, Cu, Zn, Mn, B, kum ve kil arasında istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Ancak, selenyum ile ilişkisi bu çalışmada önemli çıkmayan toprak özellikleri konusunda literatürde farklı görüşler bulunmaktadır. Özellikle organik madde ve kil çoğu çalışmada selenyum ile ilişkilendirilmektedir.
Öneri Ekosistemdeki, besin zincirindeki, sağlıktaki rolleri dikkate alınarak toprak kompleksi içindeki selenyum davranışları konusunda detaylı ve yaygın etki yapacak bilgilere ihtiyaç bulunmaktadır. Bu kapsamda başta ekonomik öneme sahip bitkilerinin yetiştirildiği alanlardaki toprak ve bitki örneklerinin selenyum durumunun belirlenmesi gerekmektedir. Elde edilen sonuçların Toprak-Bitki-Hayvan-İnsan ilişkileri sağlık ve sürdürülebilirlik gibi farklı açılardan bakılarak, ulusal ve uluslararası detaylı çalışmalarla doğrulanıp desteklenmesi gerekmektedir.