Bitlis Eren Üniversitesi Đleri Araştırma Laboratuarı Nükleer Fizik Birimi Đleri araştırma laboratuarı bünyesindeki nükleer fizik biriminde alfa ve gama radyasyonlarını algılamaya olanak sağlayan spektroskopi sistemleri, toplam alfa-beta sayım sistemi ve radon gazı algılama sistemleri bulunmaktadır. Toplamda 6 farklı sistem bulunmaktadır (Şekil.1). Şekil.1 Nükleer fizik birimi.
1. HPGe Gama Spektroskopi Sistemi Bu sistem, germanyum detektör, bu detektörü soğutmak üzere elektrikli soğutucu sistemi, background radyasyonunu bertaraf etmek için kurşun zırh, detektörün besleme gerilimini sağlayan bias supply ve detektörden gelen sinyalleri sıralayıp PC'ye gönderen yükselteç ve ADC'yi barındıran NIM modül ve PC'den oluşmaktadır (Şekil.2). Şekil.2 HPGe Gama spektroskopi sistemi. Bağıl verimi %50 olan bu sistem ile numunelerin hassas gama analizleri gerçekleştirilebilir. ORTEC firmasından tedarik edilmiştir ve yine aynı firmanın ürettiği GammaVision yazılımı ile analizlerini gerçekleştirmektedir.
2. NaI(Tl) Gama Spektroskopi Sistemi Sodyumiyodür (talyum safsızlık eklenmiş) detektörlü bu spektroskopi sistemi 3"X3" sintilasyon detektörü ve buna ait fotoçoğaltıcı tüpün bulunduğu modül, background radyasyonunu bertaraf etmek için kurşun zırh ve USB bağlantısıyla PC'den oluşmaktadır (Şekil.3). Alfa Spektroskopi Sistemi NaI(Tl) Gama Spektroskopi Sistemi Şekil.3 NaI(Tl) Gama spektroskopi sistemi ve alfa spektroskopi sistemi. Bu spektroskopi sistemi de ORTEC firmasından temin edilmiştir ve yine aynı firmanın ürettiği Maestro32 yazılımı ile kontrol ve analizleri gerçekleştirmektedir. Bu sistem ile HPGe sistemine göre daha az hassas numune analizinin yanı sıra zayıflatma katsayısının tayini gibi deneyler gerçekleştirilebilir.
3. Alfa Spektroskopi Sistemi Alfa spektroskopi sistemi vakum pompası, vakum odası, silisyum tabanlı yarıiletken detektör, ön yükselteç, güç kaynağı, ana yükselteç, MCA ve PC'den oluşmaktadır (Şekil.3). Bu sistem de ORTEC firmasından temin edilmiştir ve NaI(Tl) detektörü ile aynı PC ve yazılımı kullanmaktadır. Alfa spektroskopi sistemi ile numunelerin hassas alfa radyasyon analizleri gerçekleştirilebilir. 4. Toplam Alfa-Beta Sayım Sistemi Toplam alfa-beta sayım sistemi 4 bağımsız bölmede aynı anda sayım yapabilen 4 detektöre, deteksiyon için gerekli P-10 gaz tüpü ve PC'den oluşmaktadır (Şekil.4). Şekil.4 Toplam alfa-beta sayıcı sistemi.
Bu sistem PIC isimli bir firmadan temin edilmiştir ve background radyasyonuna karşı zırhlama için kurşun bloklar içermektedir. Bu sistem ile toprak, su ve gıda örneklerinde toplam alfa-beta analizleri hassas olarak yapılabilmektedir. 5. Alphaguard Radon Algılama Sistemi Alphaguard sistemi kompakt bir sistemdir. Sahip olduğu hava haznesine aldığı hava örneğini belirli bir süre boyunca sayarak radon gazı algılar. Bu sistem aktif sayım sistemidir, yani anlık olarak radon gaz çıkışı verilerini görmek mümkündür. Bu sistem radon gazının bozunumu sonucu açığa çıkan 5,49 MeV enerjili alfa radyasyonunu algılayarak sayım yapak (Şekil.5). Şekil.5 Alphaguard radon algılama sistemi.
6. RADOSYS Radon Algılama Sistemi Bu sistem de Alphaguard gibi radon gazı algılama amacıyla kullanılmaktadır. Ancak metod olarak pasif deteksiyon mantığını kullanır. Bu sistemde detektör olarak kullanılan algılayıcılar CR-39 ticari adıyla bilinen polimer levhalardır. Bu levhalar deteksiyon yapılacak yere bırakılarak asgari 1 ay sonra toplanırlar. Böylelikle bu süre boyunca marus kalınan radon gazı miktarı göreli olarak belirlenir. RADOSYS sistemi de kompakt bir sistemdir. CR-39 detektörler, difüzyon kapları, kimyasal kazıma banyosu, optik mikroskoba sahip otomatik sayım sistemi ve PC'den oluşur (Şekil.6). Şekil.6 RADOSYS radon algılama sistemi.