Türkiye de radon ölçümleri Radon measurements in Turkey

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Türkiye de radon ölçümleri Radon measurements in Turkey"

banu candan
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Bu makale, Uluslararası Katılımlı Tıbbi Jeoloji Sempozyumu Kitabı (Editör: Dr. Eşref Atabey), ISBN: , Sayfa: yayımlanmıştır. Türkiye de radon ölçümleri Radon measurements in Turkey Nilgün ÇELEBİ TAEK, Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Altınşehir Yolu 5. km Halkalı İstanbul Öz Canlı ile radyasyon ilişkisi biyosferde ilk canlı organizmanın oluşumuyla başlamıştır. İnsanlar, sürekli olarak biyosferde bulunan, doğal radyoaktif maddelerden yayınlanan iyonlaştırıcı radyasyonlar ve güneş sisteminden kaynaklanan kozmik ışınların etkisi altında kalarak yaşamlarını sürdürmektedirler. İnsanların çeşitli kaynaklardan maruz kaldığı ışınlamalara en büyük katkı doğal radyasyon kaynaklarından gelmektedir. Radon milyarlarca yıl yarı ömürlü uranyum serisinin gaz olan tek elemanı olup maruz kalınan dozun yaklaşık %55 lik payına sahiptir. Topraktan ve yapı malzemelerinden yayınlanan radon, kapalı ortamlarda birikmektedir. Radonun zamanımızın önemli bir kısmını geçirdiğimiz evlerimizde bir risk oluşturacağı düşünülerek, evlerde radondan dolayı alınan radyasyon dozunu hesaplamak ve radonu yüksek bölgeleri tespit etmek amacıyla 1984 yılında Türkiye de Evlerde Radon Ölçümü Projesi başlatılmıştır. Bu çalışmada radon ve Türkiye evlerinde yapılan radon ölçümleri konusunda bilgi verilmektedir. Giriş Radon, doğal radyasyon kaynaklarından olan 4.5 milyar yıl yarı ömre sahip Uranyum-238 ailesinin bir elemanı olup, bu serideki tek radyoaktif gazdır. Radon, 1600 yıl yarı ömürlü, bir alfa yayınlayıcısı olan Radyum-226 nın radyoaktif bozunumu sonucunda ortaya çıkmaktadır. Radonun bozunması sonucu alfa ve beta yayınlayan radon ürünleri meydana gelir. Bu katı radyoaktif maddeler havadaki tozlara ve su damlacıklarına tutunarak küçük radyoaktif aerosoller oluşturup solunum yoluyla akciğerlere girerler. Burada bozunumun devam etmesi akciğer dokusunda hasara ve dolayısıyla zaman içerisinde kansere sebep olmaktadır. Yarı ömrü 3.8 gün olan, yeryüzünden atmosfere yayılan Radon-222 radyoaktif asal bir gazdır. Radon gazının atmosferdeki düzeyinin doğru şekilde ölçülmesi radyasyon korunması, uranyum aramaları ve depremlerin önceden saptanması çalışmaları için oldukça önemlidir. Radon toprakta, kayalarda, yapı malzemelerinde, su ve doğal gazda bulunmaktadır. İnsanların radon ve radon ürünlerinden etkilenmeleri ev içi radon konsantrasyonundan kaynaklanmaktadır. Bina altındaki toprak taneciklerinin hava dolu gözeneklerine hap solan radon, oluşturduğu yüksek basınçla yapı malzemelerinin açıklıklarından ev içine sızar ve ev içi radon konsantrasyonunu artırır. Ayrıca evlerdeki suların kullanım sırasında püskürtülmesi veya çalkalanması büyük miktarda radonun salınmasına neden olur. Radonun sağlık üzerindeki etkileri göz önüne alındığında, insanların zamanlarının büyük bir kısmını geçirdikleri evlerde, radon konsantrasyonunun belirlenmesi son derece önemlidir. Diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye de evlerde radondan dolayı alınan radyasyon dozunu hesaplamak ve radonu yüksek bölgeleri tespit etmek amacıyla 1984 yılında Türkiye de Konutlarda Radon Ölçümü Projesi başlatılmıştır.

km Halkalı 34303 İstanbul Öz Canlı ile radyasyon ilişkisi biyosferde ilk canlı organizmanın oluşumuyla başlamıştır.

2 Şekil-1 U-238 Bozunma şeması Şekil-2 Ev içi radon konsantrasyonuna etki eden faktörler

3 Radon ölçüm yöntemleri Radon ve ürünlerini ölçmek için iki temel yöntem geliştirilmiştir: aktif ölçüm yöntemi ve pasif ölçüm yöntemi. Aktif ölçüm yöntemi, elektronik sistemler, pompalar, güç kaynakları gibi cihazlar gerektirir. Aktif sistemde iyon odaları, sintilasyon hücreleri veya spektroskopik sayım cihazları kullanılır. Pasif ölçüm yönteminde termolüminesans detektörler (CaSO 4 : Dy veya LiF gibi), veya katı hal nükleer iz detektörleri; selüloz nitrat (LR-115) veya allil diglikol karbonat (CR-39) kullanılır. Pasif alfa detektörü kullanılarak yapılan radon dozimetreleri 3 farklı yolla oluşturulabilir: -Detektörün önünde bulunan bir filtre üzerinde radon ürünlerinin toplandığı gaz akışlı aktif cihazlar. -Gaz akışı olmayan ağzı kapaklı odacıklar; Radon oda içine difüzlenerek, oda hacmi içinde ürünlerini de oluşturarak, radon ve ürünlerinden gelen alfa parçacık izlerini bu odacık içine yerleştirilmiş bir alfa detektörü üzerinde bırakır. -Açık bir detektör üzerinde, havadaki radon ve ürünlerinden gelen alfa parçacıklarının kaydedildiği pasif aygıtlar. Türkiye de konutlarda radon ölçümleri Türkiye de evlerde radon ölçümleri 1984 yılında başlamıştır. Bu çalışmalar kapsamında önce pasif radon ölçüm tekniği için bir laboratuvar kurulmuş ve kalibrasyon sistemi geliştirilmiştir. Radon ölçümlerinde pasif nükleer iz detektörlerinden olan CR-39 detektörleri kullanılmıştır. Bu dedektörlerin kalibrasyonu 225 L lik bir varilin tabanına bir 226 Ra kaynağı yerleştirilerek oluşturulan bir radon odasında gerçekleştirilmiştir. Varilin ağzı sızdırmazlık sağlanacak şekilde bir kapakla kapatılmıştır. Radyum ve radonun dengeye gelmesinden sonra varil içindeki havadan, aktif radon ölçme yöntemi olan Lucas odasına hava emdirme yöntemiyle hava örneği alınarak radon konsantrasyonu ölçülmüştür. Radon odasının radon konsantrasyonu (3.2 0,1) kbqm -3 olarak bulunmuştur. Bu ölçümler zaman zaman tekrarlanmıştır. 3. Kimyasal iz kazıma yöntemi Radona maruz kalan CR-39 plastik detektörleri üzerinde oluşan alfa izlerinin görünür hale getirilmesi için kimyasal iz kazıma yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem detektörlerin sıcak NaOH çözeltisi içinde belirli bir süre tutulması esasına dayanmaktadır. Yapılan bir seri deney sonucu NaOH çözeltisinin en uygun konsantrasyonu %30, iz kazıma ortam sıcaklığı 70 C, süresi ise 17 saat olarak bulunmuştur. Detektörler üzerinde oluşan izler 500 büyütmeli bir mikroskopta sayılmış ve radon radyoaktivite konsantrasyonları hesaplanımıştır. Şekil-3 Radon konsantrasyonuna bağlı olarak CR-39 plastiği üzerinde oluşan alfa izleri

Pasif ölçüm yönteminde termolüminesans detektörler (CaSO 4 : Dy veya LiF gibi), veya katı hal nükleer iz detektörleri; selüloz nitrat (LR-115) veya allil diglikol karbonat (CR-39) kullanılır.

4 Sonuç Bu güne kadar 54 ilde 4337 evde radon konsantrasyon ölçümleri yapılmıştır. Türkiye ev içi radon konsantrasyonu aritmetik ortalaması 74 ± 38 Bqm -3 olarak hesaplanmıştır. İlk çalışmalara, ÇNAEM personelinin evlerinde radon ölçümleri yapılarak başlanmıştır. Radon dedektörleri oturma ve yatak odalarına konmak üzere birer çift dağıtılmış ve mevsimlik değişmeleri de saptamak amacıyla kış ve yaz aylarını kapsamak üzere 2 dönem boyunca ölçümler yapılmıştır. Genelde iller üçer aylık periyotlarla yıllık olarak taranmaya çalışılmıştır. Bazı şehirlerde 6 aylık periyotlarla yaz ve kış aylarını kapsayan ölçümler yapılmıştır. Tüm ölçümlerin aritmetik ortalaması yıllık ortalama radon konsantrasyonu olarak alınmıştır. Evlere yatak odası ve oturma odası olarak birer çift detektör dağıtılmış ve detektörlerle birlikte evin cinsi (betonarme, ahşap, taş..), katı, adresi, yapım tarihi gibi bilgileri içeren bir sorgulama kağıdı da birlikte verilmiştir. İki detektör ortalaması bir evi temsil edecek şekilde değerlendirme yapılmıştır yılında radon detektörleri ve okuma sistemi değiştirilmiş otomatik sayım sistemine geçilmiştir. Tartışma 2007 yılı sonuna kadar 54 ilde 4337 evde radon konsantrasyon ölçümleri yapılmış ve illerin aritmetik ortalaması 74 ± 38 Bqm -3 olarak bulunmuştur. Bu çalışma devam etmekte olup, Türkiye nin radon haritası tamamlanmaya çalışılmaktadır. Türkiye istatistiksel radon konsantrasyon dağılımına göre ev içi radon konsantrasyonu Bqm -3 arasında bir maksimum göstermektedir. Evlerin % 99 u 200 Bqm -3 ün altında kalmaktadır. Türkiye evlerinde radon konsantrasyonunda bölgesel artmalar görülmesine rağmen, il ortalamalarında TAEK tarafından önerilen yıllık müsaade edilen radon konsantrasyonu limiti, 400 Bqm -3 değerinin aşılmadığı görülmektedir. Kaynaklar [1] Eisenbud, M., Environmental Radioactivity, Academic Press, Inc., 1987 [2] United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR). Sources, Effects, and Risks of Ionizing Radiation, [3] National Council on Radiation Protection and Measurements, Environmental Radiation Measurement NCRP Report 50, [4] Iakovleva, V.S., Ryzhakova, N.K., Spatial and Temporal Variations of Radon Concentration in Soil Air, Radio. Measur. 36, , 2003, [5] United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR). Sources, Effects, and Risks of Ionizing Radiation, [6] International Commission on Radiological Protection, Recommendations of the Commission, ICRP Publication, No.60, Pergamon, [7] International Commission on Radiological Protection, Protection Against Radon 222 at Home and at Work. Annals of the ICRP, ICRP Publication, No.65, Pergamon, [8] TAEK, Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği, , Sayı: 23999, Madde 37.

Radon dedektörleri oturma ve yatak odalarına konmak üzere birer çift dağıtılmış ve mevsimlik değişmeleri de saptamak amacıyla kış ve yaz aylarını kapsamak üzere 2 dönem boyunca ölçümler yapılmıştır.

Benzer belgeler

KONUTLARDA RADON KONSANTRASYON DEĞERLERİNİN YAPI BİYOLOJİSİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

_ 397 KONUTLARDA RADON KONSANTRASYON DEĞERLERİNİN YAPI BİYOLOJİSİ AÇISINDAN İNCELENMESİ Nilgün ÇELEBİ ÖZET Yerkabuğunda bulunan çok uzun yarı ömürlü doğal radyoaktif kaynakların ve bunların bozunma ürünlerinin