Amaçlarımız 2 Temel giriş ve çıkış birimlerini tanımlamak. Farklı türlerdeki bilgisayar ekranlarını (monitör) listelemek ve açıklamak. Yazıcı türlerini ve çalışma mantıklarını açıklamak. 1
Amaçlarımız 3 Depolama birimlerini ve kullanım amaçlarını açıklamak. Sabit disklere nasıl veri kaydedildiğini açıklamak. Sabit disklerin performansını etkileyen faktörleri listelemek. Giriş Birimleri 4 Kullanıcının bilgisayara komut ve veri girişi yapmasını sağlayan birimlerere giriş birimi denir. Giriş birimlerine klavye, fare (mouse), tarayıcı (scanner) ve mikrofon örnek olarak verilebilir. 2
5 Klavye Klavye, en sık kullanılan giriş birimidir. Klavyenin bağlantı yeri ve kablosu aracılığı ile klavyeden vurulan tuşların bilgisi işlemciye ulaşır ve işlemci de bunu ana bellek aracılığıyla uygulamaya koyar. 6 Klavye Günümüzde klavyeler aşağıdaki teknolojileri kullanarak bilgi aktarımı yapmaktadır: USB (Universal Serial Bus) konnektörü PS/2 konnektörü Kızılötesi Radyo frekansı Bluetooth 3
Klavye 7 Ülkemizde F ve Q olmak üzere iki tür klavye kullanılmaktadır. F-klavyeler, harflerin Türkçe deki kullanım sıklığına göre tuşların klavye üzerine dizildiği klavye türüdür. Klavye 8 Q-klavyeler ise harflerin İngilizce deki kullanım sıklığına göre tuşların klavye üzerine dizildiği klavye türüdür. 4
Klavye 9 Klavyeler üzerinde beş tuş grubu bulunur: Fonksiyon tuşları Daktilo tuşları Nümerik tuşlar Yön tuşları Özel görevli tuşlar Klavye Fonksiyon Tuşları Bu tuşlar her programda ve işletim sisteminde farklı görevler alabilir. F1 den F12 ye kadar, toplam 12 tane fonksiyon tuşu bulunur. Genel olarak F1 yardım kısayolu olarak kullanılmaktadır. 10 5
Klavye 11 Daktilo Tuşları Bu bölümde A-Z arası harfler ile 0-9 arası rakamlar ve noktalama işaretleri (!, ^,, ;, :,?, *) tuşları bulunur. Klavye Nümerik Tuşlar Bu kısımda 0-9 arası rakamlar ile bazı özel fonksiyonlu tuşlar bulunur. Rakamlar Num Lock tuşu basılı ve ışık yanık ise çalışır. Bu tuş kapatılıp ışık söndüğünde bu tuşlara ait diğer fonksiyonlar çalışmaya başlamaktadır. 12 6
Klavye Yön Tuşları Daktilo tuşları ile nümerik tuşların arasında ve klavyenin alt kısmında yer alırlar. İmleci sağa, sola, yukarı ve aşağıya hareket ettirmek için kullanılırlar. 13 Klavye Özel Görevli Tuşlar Geriye doğru silme yapabilen Backspace, ileriye doğru silme yapabilen Delete, harflerin büyük ya da küçük yazılmasını sağlayan Caps Lock, yazı yazarken kelimelerin arasında boşluk bırakmaya yarayan Space (Boşluk) gibi tuşlardır. Bunların dışında imlecin ekrandaki hareketliliğini sağlayan Home, End, Page Up, Page Down tuşları ile Ctrl, Alt, AltGr, Tab ve Enter gibi tuşlar da bulunmaktadır. 14 7
Fare (Mouse) 15 Fare, ekranda çeşitli noktaları çeşitli biçimlerde uyararak bilgisayara bilgi ya da tercihlerin iletilmesini sağlayan cihazdır. Kullanıcılar fare ile ekrandaki işaretçiği (pointer) kullanarak isteklerini bilgisayar ortamına aktarabilirler. Günümüzde hem kablolu hem de kablosuz fareler kullanılmaktadır. Fare (Mouse) 16 Kullandıkları teknolojilere göre farklı türlerde fareler bulunmaktadır. Bunlar optik fare, lazer fare, iz topu faresi, yol faresi ve dokunmatik (touchpad) faredir. Günümüzde masaüstü bilgisayarlarda optik ve lazer, disüztü bilgisayarlarda ise dokunmatik fare sıklıkla kullanılmaktadır. 8
Fare (Mouse) Optik Fare Bu farelerde mekanik unsurlar yoktur. Altında bulunan LED lambanın yaydığı ışık ile bulunduğu zemindeki hareketi sensörler aracılığıyla algılar ve ekrandaki işaretciği de ona göre hareket ettirir. 17 Fare (Mouse) Lazer Fare Bu tür fareler altlarında bulunan lazer ışık kaynağının yaydığı ışıklar aracılığıyla hareketi algılarlar. İşaretciğin hareketlerine çok yüksek hassasiyet isteyenler için uygun bir seçenektir. 18 9
19 Fare (Mouse) İz Topu ve Yol Faresi Yol faresi ile iz topu aynı prensipte çalışır. Bu tür farelerde bulunan mekanik top hareket ettirildiğinde, bu hareketi algılayan silindirler aracılığıyla kullanıcı istekleri bilgisayara aktarılır. İz topu farede hareketi sağlayan mekanik top üsttedir ve parmakla hareket ettirilir, yol faresinde ise alttadır. 20 Fare (Mouse) Dokunmatik (Touchpad) Fare Touchpad birimi genellikle dizüstü bilgisayarlarda görülür. Dizüstü bilgisayarlarının klavyelerinin hemen alt tarafında bulunur. Kullanıcı parmağını temas ettirerek işaretçiğin hareketi sağlanır. Tıklama işlemi parmakla iki kez vurma ile sağlanır. 10
Tarayıcı (Scanner) 21 Fotoğraf, gazete kupürü, yazılı bir kağıt, resim veya grafikleri bilgisayar ortamına aktarmayı sağlayan aygıta tarayıcı denir. Tarayıcı (Scanner) 22 Taranacak nesne (kağıt) tarayıcının kapağının içerisine konulur ve üst tarafından alta doğru satır satır ışığa duyarlı elektronik elemanlar tarafından taranarak bilgisayar ortamına aktarılır. Taramanın daha iyi yapılabilmesi için nesne, bir ışık kaynağı ile aydınlatılır. Taranması istenen görüntü, üzerinden ışık kaynağı geçtikten sonra bir mercek aracılığıyla, fotoelektrik hücrelerden oluşmuş bir görüntü algılayıcı (image sensor) üzerine düşürülür. 11
Tarayıcı (Scanner) 23 Taranan dokümanlar bilgisayar ortamına fotoğraf dosyası olarak aktarılır. Optik Karakter Tanıma (Optical Character Recognition- OCR) özelliği olan tarayıcılar, taranan belgenin metin dosyası olarak aktarılmasına olanak sağlar. Böylece kağıt ortamındaki bir yazı, insan eliyle herhangi bir müdahaleye ve klavyeden tekrar veri girişine gerek kalmadan bilgisayara aktarılabilir. Mikrofon Mikrofon, ses dalgalarını elektriksel titreşimlere çeviren, elektroakustik bir cihazdır. 24 Bütün mikrofonlar ses dalgalarına tepki gösteren çeşitli şekillerde yapılmış diyafram ya da benzeri bir elemana sahiptir. Mikrofona gelen ses dalgaları diyaframa çarpar ve ses basıncındaki değişikliklere göre diyafram içe veya dışa doğru hareket ederek mekanik titreşim yapar. Bu titreşimler sonucunda mikrofonun çıkış uçlarında bir gerilim meydana gelir. 12
25 Çıkış Birimleri Bilgisayarın kullanıcıya uyarı ya da sonuçları iletmesini sağlayan birimlere çıkış birimi denir. Ekran (monitör), yazıcı (printer) ve hoparlör çıkış birimlerine örnek olarak verilebilir. 26 Ekran (Monitör) Ekran, bilgisayarın mikroişlemcisinden gönderilen sinyalleri gözün görebileceği şekilde görüntüye dönüştüren cihazdır. Ekranların iki önemli özelliği vardır: ekran boyutu ve ekran çözünürlüğü. Çözünürlük, ekranda gösterilebilen satır ve sütun sayısını belirtmektedir. Günümüzde farklı ekran teknolojileri vardır: CRT (Cathode Ray Tube), LCD (Liquid Crystal Display), plazma ve LED monitör. 13
27 Ekran (Monitör) CRT monitörler en eski monitor tipidir, çok yer kaplar, enerji tasarrufu yok denecek kadar azdır. 28 Ekran (Monitör) LCD monitörler enerji tasarrufu ve kullanım kolaylığı sağlar. Görüntüyü elde etmek için sıvı kristal bir yapı barındırır. 14
29 Ekran (Monitör) Plazma monitörler de kullanım kolaylığı sağlar. LCD monitörlerdeki sıvı kristal yapı yerine görüntü iyon dengesi olan bir plazma ortamda elde edilir. 30 Ekran (Monitör) LED monitörler led lambaların bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Bu ledler elektronik çipler tarafından kontrol edilirek ışık gücü azaltılır veya çoğaltılır. Bu sayede her ledden farklı ışık güçleri elde edilir. Ekrandaki her bir noktanın altında kırmızı, yeşil ve mavi (Red, Green, Blue-RGB) olmak üzere en az üç tane led lamba bulunmaktadır. 15
31 Yazıcı (Printer) Yazıcı, bilgisayardaki bilgilerin kağıt üzerinde gösterilmesini sağlayan en önemli çıkış birimidir. Yazıcılar basımda kullandıkları teknolojiye göre genel olarak üç sınıfa ayrılırlar: nokta vuruşlu, mürekkep püskürtmeli ve lazer yazıcılar. 32 Yazıcı (Printer) Nokta vuruşlu yazıcılar, bir sutün halinde dizilmiş iğnelerin mürekkepli şeride vurması yardımıyla, kağıt üzerinde noktalar oluşturulur. Her harf farklı nokta kombinasyonlarından oluşur. Bu tür yazıcılar gürültülü ve son derece yavaş olmalarına karşın ucuz olmaları sebebiyle ülkemizde özellikle devlet dairelerinde yaygın şekilde kullanılmaktadır. 16
33 Yazıcı (Printer) Mürekkep püskürtmeli yazıcılar, resimleri ve karakterleri oluşturmak için vuruşsuz bir yöntem kullanırlar. Yazıcı kafası kağıda değmez, bunun yerine kağıda mürekkep damlacıkları püskürtür. Özellikle evlerde kişisel kullanım için uygun bir teknolojidir. 34 Yazıcı (Printer) Lazer yazıcılarda kullanılan baskı yöntemi fotokopi makinesindekine benzemektedir. Lazer yazıcılar satır satır yazmak yerine sayfa sayfa yazarlar. Bu yüzden çok hızlıdırlar ve katileli baskı yapabilirler. 17
Hoparlör Hoparlör, elektrik akımı değişimlerini ses titreşimlerine çeviren aygıttır. Bilgisayarlarda en az bir sağ bir de sol olmak üzere çift halinde bulunurlar. Bunun yanında 4+1, 5+1 ve 7+1 hoparlörler de piyasada satılmaktadır. 4, 5 ve 7 rakamları hoparlör sayısını, +1 ise hoparlörlerin yanında bas (kalın) sesleri çıkarmak için bir de subwoofer olduğunu belirtmektedir. 35 Depolama Birimleri Depolama birimleri, işletim sisteminin, programların ve kullanıcı dosyalarının kalıcı olarak tutulduğu aygıtlardır. Kullandıkları teknolojiye göre depolama birimleri iki temel gruba ayrılmaktadır: manyetik ve optik diskler. Manyetik diskler veri okuma ve yazma işlemleri için manyetizma, optik diskler ise lazer ışığı kullanır. Manyetik disklere sabit disk, optik disklere de CD ve DVD örnek olarak verilebilir. 36 18
37 Sabit Disk Sabit disk, verilerin sürekli olarak saklanması istenen durumlarda kullanılır. Sabit disk sürücüleri (hard disk drive-hdd) dönen disklerden (disk plakası) oluşan cihazlardır. Her bir diskin yüzeyi, manyetik alan etkisine sahip manyetik bir bantla kaplanmıştır. Disk plakaları, manyetik özelliğe sahip olmayan alüminyum ya da cam gibi malzemelerden yapılmaktadır. Sabit Disk Disklerin arasında ve yüzeyinde hareket eden ortak bir kola bağlı bulunan okuma/yazma kafaları vardır. Ayrıca taşıyıcı kol, kafaların yay şeklinde hareket etmesini sağlayarak dönen disklerinin tüm yüzeylerinin okunması gerçekleştirilir. Böylece her bir kafa karşılık geldiği diskin tüm yüzeyini tarayabilir. 38 19
Sabit Disk 39 Diskleri döndüren motor, okuma/yazma kafalarını hareket ettiren taşıyıcı kolun hareketleri ve okuma/yazma işlemleri elektronik kontrol kartıyla denetlenir. Sabit Disk 40 Sabit diskler, kapasiteleri ve devir sayılarıyla anılır. Sabit disklerin kapasitesi bayt birimi ile ifade edilir. Devir sayısı ise rpm (rotation rer minute dakika başına dönüş sayısı) olarak birimlendirilir ve sabit disk plakalarının dakikadaki dönüş sayısını belirtir. 20
Sabit Disk 41 Bir sabit diski kullanmaya başlanmadan önce formatlamak (biçimlendirmek) gerekir. Bir sabit diskin formatlanması demek, üzerine yazılacak bilgilerin nereye ve hangi standartlara göre yazılacağının belirtilmesi demektir. Formatlama işlemi yapılmamış bir sabit diskin üzerine anlamlı bilgi kümeleri yazmak söz konusu değildir. Sabit Disk Sabit disk üzerinde bilgiler iz (track) ve kesim (sector) diye adlandırılan alanlarda tutulur. Sektör ve izler düşük seviyeli formatlama (low-level formatting) işlemiyle üretici firma tarafından plakalar üzerinde oluşturulur. 42 21
Sabit Disk 43 Bu işlemden sonra yüksek seviyeli formatlama (highlevel formatting) işlemi gerçekleştirilir. Bu işlemle sektörlere FAT (File Allocation Table Dosya Ayırma Tablosu), NTFS (New Technology File system- Yeni Teknoloji Dosya Sistemi) gibi dosya depolama yapıları yazılır. Böylece sabit disk, üzerine dosya yazılabilecek duruma hazırlanmış olur. Sabit Disk 44 Sabit diskin performansını etkileyen bazı faktörler vardır. Bunlar: Okuma/yazma kafasının, bilginin transfer edileceği iz (track) üzerinde konumlandırılma hızı Bilginin transfer edilme hızı (bu hızda disk devir sayısı (rpm) önemli bir etkendir) 22
CD (Compact Disk) 45 Optik disklerden CD, yaklaşık 1,2mm kalınlığında olup, polikarbonat plastikten üretilmiştir. Polikarbonat malzeme biçimlendirildikten sonra ince bir yansıtıcı alüminyum tabakayla kaplanır. CD (Compact Disk) 46 CD ler manyetik disklerden farklı olarak spiral şeklinde tek bir izden (track) oluşmaktadır. 23
CD (Compact Disk) CD ler kullanım amaçlarına göre farklı şekillerde üretilmektedir ve kapasiteleri 700MB civarındadır. CD-ROM (Read Only Memory), üzerine bir kez bilgi yazılabilen ve bilginin üretici firma tarafından yazıldığı CD çeşididir. CD-R (Recordable), boş olarak satılan ve üzerine bir kez bilgi yazılabilen CD çeşididir. Bilgi, CD yazıcılar kullanılarak yazılabilir. CD-RW (Re-writable), yine boş olarak satılan ve fakat üzerine birden fazla kez bilgi yazılabilen CD çeşididir. Bilgi, yine CD yazıcılar kullanılarak yazılabilir. 47 CD (Compact Disk) 48 CD yazıcılar üç farklı hız değeriyle karşımıza çıkar ve bunlar üç farklı sayıyla gösterilir. Örneğin 40/12/48 ya da 40X/12X/48X gibi değerler CD sürücünün kapağı üzerine yazılır. Bu değerler sırasıyla CD-R yazma, CD-RW yazma, CD okumayı ifade etmektedir. 24
49 DVD (Digital Versatile Disk) Diğer bir optik disk olan DVD, dış görünümüyle CD ye çok benzer fakat CD ye göre üretim teknolojisinin daha ileri olması nedeniyle çok daha fazla kapasiteye sahiptir. DVD disklerin en önemli farklarından birisi de çift taraflı ve katmanlı olarak üretilebilmeleridir. 50 DVD (Digital Versatile Disk) DVD yazıcılar aynı zamanda CD yazıcı olarak da kullanılabilir. Çoğu DVD yazıcının CD okuma/yazma değerleri 48X/32X/48X değerindedir ve genelde bu değer DVD yazıcının üzerine yazılmaz. Bunun yerine DVD sürücülerde beş tane hız değeri bulunmaktadır. Örneğin 16X/8X/6X/4X/16X DVD sürücünün kapağı üzerine yazılır. Bu değerler sırasıyla DVD-R/DVD+R yazma, DVD+RW yazma, DVD-RW yazma, çift taraflı DVD+R yazma ve DVD okumayı ifade etmektedir. 25
Blu-Ray Diskler 51 Günümüzde CD ve DVD lerin kapasitesi yetersiz kaldığından, daha büyük kapasiteye sahip olan Blu-ray diskler üretilmektedir. Mavi lazer teknolojisini kullanan Blu-ray diskler yeni bir devrimin öncülüğünü yapmaktadır. Tek katmanlı bir Blu-ray disk 25GB, çift katmanlı 50GB, çift taraflı-çift katmanlı ise 100GB veri kaydedilebilir. Flash Bellekler Günümüzde kullanılan bir diğer kalıcı bellek türü de flash belleklerdir. En sık kullanılan türleri SD, mini-sd ve micro-sd kart şeklinde olanlardır. USB arabirime sahip flash bellekler de çok kullanışlıdır. Özellikle MP3 çalar, akıllı telefon, dijital kamera ve fotoğraf makinelerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Birçok dizüstü bilgisayarın hafıza kartı okuyucusu vardır. Bunun yanında hafıza kartı okuyucular da piyasada bulunmaktadır. 52 26
Flash Bellekler 53 54 27