Yedekleme Nedir? Yedekleme, en genel anlamiyla, bir bilgisayar sistemini işlevsel kilan temel birimlerin, üzerinde çalişan yazilimlarin ve depolanan verilerin, ariza, hata, hasar durumlarinda çalişmalarin kesintiye ugramasini ve / veya verilerin geri dönülemez biçiminde kaybolmasini engellemek amaciyla birden fazla kopya halinde bulundurulmasini saglayan işlemler bütünüdür. Yedeklemenin Onemi Bilgileriniz değerlidir. Onları tekrar meydana getirmek; zaman, para veya en azından kişisel keder ve göz yaşına mal olabilir. Şayet bu bilgiler bazı deneylerin sonucu ise onları tekrar meydana getirmek mümkün olmayabilir. Bilgileriniz bir yatırım olduğuna göre, onları korumalı ve kaybetmemek için bazı adımlar atmalısınız. Temel olarak bilgi kayıplarının 4 ana sebebi vardır: donanım arızaları, yazılım hataları, insandan kaynaklanan olaylar ve doğal afetler. Modern donanımların oldukça güvenilir olmasına rağmen, halen kendiliğinden arızalar çıkabilecekmiş gibi görünmektedir. Bilgi depolama donanımlarının en kritik parçası sabit disktir, ki bu diskler, elektromanyetik gürültü ile dolu bir dünya içine tam olarak kalabilen manyetik alanlara bel bağlamaktadır. Modern yazılımlar pek güvenilir gözükmese bile, kaya sertliğindeki bir program istisnadır, kural değil. İnsanlar kesinlikle güvenilmezdir, sırf keyif olsun diye veya bir amaç uğruna bilgilerinizi yok edebilirler ve yahut bir hata yapabilirler. Doğa kötü değildir, fakat her şey iyi giderken birden öfke kusabilir. Her şeyi hesaba katınca, her hangi bir şeyin doğru çalışmasının hiç de küçük bir mucize olmadığını görürüz. Yedekleme bilgi yatırımımızı korumanın bir yoludur. Bilgilerimizin çeşitli kopyalarına sahip olursak, her hangi bir kopyanın bozulması bizim için problem teşkil etmez (en fazla yedeklerimizden yüklememizi gerektirir). Düzenli olarak yedeklemek çok önemlidir. Fiziksel dünyaya ait her hangi bir şey gibi, yedeklerde yakında veya ileri bir tarihte hata verebilirler. İyi bir yedekleme yapmanın bir parçası da yedeklerin çalıştığından emin olmaktır; yedeklerinizin çalışmadığını görmek istemezsiniz her halde. Hasara tuz biber olarak, yedekleme işlemi esnasında bir hata meydana gelebilir; elinizde sadece yarım bir yedek varken sizi ortada bırakabilir, tek bir yedekleme aracınız vardır ve bozulabilir. Veya geri yüklemeyi denerken fark edersiniz ki: 15000 kullanıcılı alandaki önemli bir kullanıcı veritabanını yedeklememişsinizdir. Hepsinin en iyisi de; bütün yedeklerinin mükemmel bir şekilde çalışıyordur fakat sonuncu teyp sürücünüzün içine bir kova su dolmuş olabilir. İş yedeklemeye geldiğinde, paranoya bu işin mayasında vardır. Neler Kaybedilebilir? Bilgisayarlar, doğaları itibariyle çok çeşitli amaçlar için kullanılabilirler.örnekler vermek gerekirse Internet erişimi, metin düzenleme, hesap tabloları ile mali durum izleme, fotoğraf işleme, müzik dinleme, posta kullanımı, oyun oynama, eğitim gibi amaçlar sayılabilir. Peki bu amaçlarla kullanılan bir bilgisayar sistemi, hangi kayıplara maruz kalabilir 1. Enerji Kaybı: Genellikle gözden kaçırılan bir nokta olmakla beraber, hem bilgisayarın işlerliğinin kesintiye uğramasına, hem de donanımının zarar görmesine (ve dolayısıyla 1
disklerdeki verinin kaybına) neden olabilen bir sorun, elektrik kesintileri ve enerji sistemi arızalarıdır. 2. Donanım Kaybı: Bilgisayar sisteminin fiziksel varlığını oluşturan tüm yapıya, donanım adı verilir. Donanımın hasar görmesi, depolama birimleri dışında veri kaybına yol açmayabilir, ancak işlerlik kesintiye uğrayacaktır. 3. Yazılım Kaybı: Burada yazılımdan kasıt, bilgisayarın işletimi için kullanılan ve kullanıcı tarafından üretilmiş verilerin dışında kalan tüm program ve program parçalarıdır. İşletim sisteminin kendisi, cihaz sürücüleri, uygulama programları, yardımcı programlar örnek olarak verilebilir. 4. Kullanıcı Ayarlarının Kaybı:İşletim sistemi ve programlar, kullanıcıların tercihlerine göre şekillendirilebilen pek çok özellik barındırırlar.kullanıcı, kendi tercihleri doğrultusunda sistem ayarlarını yaparak bu ayarların kaydedilmesini sağlar. Bu ayarlar da doğal olarak sistemin depolama birimine kaydedilir. Depolama birimi hasar görürse, veya yazılım işletiminde bir hata olursa, bu ayarlar kaybedilebilir. Örnek olarak çevirmeli ağ bağlantısı için kullanılan telefon numaraları, elektronik posta adresleri, ofis programlarının makrolar,sistemin ekran çözünürlüğü, fon resmi gibi ayarlar verilebilir. 5. Veri Kaybı: Kullanıcı ayarlarını bir kenara bırakırsak, herhangi bir uygulama programı ile oluşturulan herhangi bir dosya, yapılan herhangi bir kayıt, veri adi altında incelenebilir. Alınan ve atılan e-posta mesajları, yazılan metin dosyaları, yapılan çizimler, kaydedilen fotoğraflar hep bu başlık altında ele alınabilir. Kayıplar Nasıl Önlenir? Benzer bir bakışla, sayılan olası kayıplara karşı, çeşitli önlemleri sıralamak mümkündür. 1. Enerji Kaybı: Enerji kaybını önlemek üzere alınabilecek önlemler sisteme ve kullanım yerine göre değişebilir, ancak bazı temel teknikleri sıralamak mümkündür. a. Kasa Seçimi: Sistemin tüm donanım birimleri, barındırıldıkları kasanın güç kaynağından enerji alırlar. Özelleşmiş kasalar kullanılarak, birden fazla güç kaynağının kullanımı mümkündür. Bu sayede kaynaklardan biri bozulursa, diğeri devrede kalır. Buna yedekli güç kaynağı (redundant power supply) kullanımı denir. b. KGK: KGK adıyla anılan kesintisiz güç kaynağı birimleri, içlerinde barındırdıkları aküler sayesinde, hem elektrik kesintilerine, hem de ani gerilim değişikliklerine karşı bilgisayarları korurlar. c. Pil: Batarya adıyla da anılan piller, hemen hemen tüm diz üstü bilgisayarlarda güç kaynağıdır, dolayısıyla bu sistemlerde KGK kullanımına gerek duyulmayabilir. Ancak sistemin uyarıları dikkatle izlenmelidir, ani pil bitmeleri, elektrik kesintisi kadar risk yaratabilir. Bunun dışında, avuç içi bilgisayarlar için kullanılan şarjlı veya değiştirilen piller için de ayni şey geçerlidir. 2. Donanım Kaybı: Genel olarak, bilgisayarın tüm parçalarının arızalanması veya hasar görmesi elbette mümkündür. Temel yaklaşım, aksayan çalışmanın kıymeti doğrultusunda, donanımı birden fazla sayıda bulundurmaktır. Basit haliyle, bir yerine iki bilgisayar bulundurmak, amaç fatura kesmekse ve kesintiler kritik sorun yaratacaksa bir yerine iki yazıcı, bir yerine iki kartuş bulundurmak önerilebilir. Ancak kullanımda, ekonomik gerekçeleri de düşünerek, bu önerileri uygulamak mümkün olmayacaktır. Bu durumda, işlem kesintisinden ziyade depolanan verinin kaybolmasını donanım seviyesinde engellemek tercih edilebilir. Bu amaçla, örneğin RAID adı ile anılan disk koruma sistemleri kullanılabilir. 2
3. Yazılım Kaybı: Sisteme yüklü olan yazılımlar, bir hasar veya arıza durumunda kullanılmaz hale gelebilir. Bu durumda sistemi kullanılabilir hale geri döndürmek için, bu yazılımları yeniden yükleme imkanı korunmalıdır. Basit haliyle, işletim sistemi, cihaz sürücüsü ve uygulama programlarının yükleme CD, DVD ve benzeri ortamları, bunların lisans kodları, hatta hangi sırayla yüklenecekleri, önceden kaydedilmeli ve korunmalıdır. 4. Kullanıcı Ayarlarının Kaybı: İşletim sistemi ve uygulama programları üzerinde yapılan kişisel ayarlar, sistem normal çalışır halde iken ikinci bir noktaya kaydedilmelidir. 5. Veri Kaybı: Bireysel açıdan akıldığında, sistemdeki en kıymetli şey veridir. Çünkü enerji, donanım ve yazılım, yalnızca maddi imkanlarla yerine konabilir. Kullanıcı ayarları da daha kabul edilebilir bir çabayla yerine konabilir. Halbuki kişisel çabayla ortaya çıkartılmış ürünler, daha da ötesinde başkalarının çabaları sayesinde toplanmış veriler (mesela edinilen e-posta mesajları, derlenmiş kaynaklar vb.) maddi imkanlarla yerine konamayacaktır. Alınacak önlem veri yedeklemedir ve ilerleyen bölümlerde ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Veri Kurtarmanın Adımları Bu noktadan itibaren, enerji ve donanım yedekleme konularından bahsetmeyeceğiz. yazılım, kullanıcı ayarları ve verinin yedeklenmesini de, ortak temel özellikleri ile veri yedekleme başlığı ile inceleyeceğiz. Veri kurtarma, kulağa sadece kayıp yaşandıktan sonraki işlemleri kapsıyor gibi gelebilir. Gerçekten de, önceden hazırlık yapılmadığı durumlarda da kayıp veriyi kurtarma yolları bulunabilmektedir, ancak bu durum çok sinirli koşullarda işe yarar. O nedenle, bu yazının kapsamında veri kurtarma, kayıp öncesi hazırlanmayı da kapsayan, belirli bir metodolojiyi tanımlamaktadır. 1. Yedekleme: Yedekleme, güvenilir bir kurtarmanın en önemli adımıdır. Proaktif bir şekilde, kayıp yaşanmadan gerçekleştirilmeli ve düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır. 2. Doğrulama: Doğrulama, kayıp yaşanmadan önce, yedeklenmiş verinin hatasız olduğunun kontrol edilmesidir. Önemli bir adim olmakla beraber, bazı zorluklar ve zaman kullanımını azaltmak üzere ihmal edilebilmektedir. 3. Kurtarma: Bir kayıp halinde, alınmış yedeklerden sistemin çalışır hale getirilmesi işlemini kapsar. Yedekleme Yapmak İçin Nelere İhtiyaç Var? Sağlıklı bir yedekleme yönteminde, çeşitli elemanların doğru biçimde seçilmesi ve bir arada uyumlu çalışır hale getirilmesi gereklidir. Bu elemanlar şu şekilde sıralanabilir: 1. Kaynak: Yedeklemesi yapılacak verinin, normal işletim sırasında tutulduğu ortam, yedekleme sistemi için kaynak oluşturacak ortamdır. 2. Yedekleme Donanımı: Verinin kopyalarını oluşturmak üzere kullanılacak donanım bu başlıkta seçilmelidir. Standart depolama cihazları dışında, özel amaçlı yedekleme donanımları da kullanılabilir. 3. Yedekleme Yazılımı: Yedekleme işlemini yürütmek üzere, yedekleme ve kurtarma işlemlerini bir arada yapmayı sağlayan yazılımlar kullanılmaktadır. Özel kullanım durumlarında birden fazla yazılımı bir arada kullanmak da planlanabilir. 4. Yedekleme Ortamı: 3
Kopyalanan verinin saklanacağı ortam da yapılacak işleme önemli kısıtlar getirmektedir. Bu nedenle yapılacak seçimde ortam seçimi de önem kazanmaktadır. Yaygın Araçlar Yukaridaki seçimlere örnek olmasi açisindan, (tabii ki gelişen teknolojilerin yeni seçenekler de yaratacagini akilda tutarak) bazi seçenekleri bu kisimda kiyaslayacagiz. 1. Yedekleme Donanımı: a. Sabit Disk b. Yedek Sabit Disk c. RAID Sabit Disk d. Disket e. CD-R / CD-RW f. DVD-R / DVD-RW g. Zip Disk / LS Disk h. Harici Sabit Disk i. USB Bellek j. Teyp Sürücü k. Aga Bagli Depolama 2. Yedekleme Yazılımı: a. Işletim Sisteminin Dahili Imkanlari (Win 9x / ME / NT / XP / 2000) b. Sikiştirma Programlari (WinZip, WinRAR, vb.) c. CD / DVD yazici programlar (CD Creator, Nero, vb.) d. RAID yazilimi e. Diger üçüncü parti yazilimlar TABLO Yedekleme Yöntemi: 4
Yazılımlar, farklı yöntemlerle yedekleme yapılmasına imkan verir. yaygın üç yöntem şöyle sıralanabilir: 1. Tam (Full) Yedek: Bu yöntem, seçilen kaynağın tüm içeriğini yedekler. En güvenilir yöntemdir, ancak zaman ve kapasite ihtiyacı yüksektir. Diğer yöntemler uygulanmadan önce, en az bir kez tam yedek alınmalıdır. 2. Adımlı (Incremental) Yedek: Bu tip yedeklemede, sadece son yedekten bu yana yedeklenmemiş olduğu tespit edilen ( Archive attribute) dosyalar yedeklenir. Kurtarma sırasında önce tam yedek, sonra sırayla tüm adımlı yedekler kurtarılmalıdır. Bu nedenle güvenilirlik düşer. 3. Fark (Differential) Yedeği: Bu tip yedeklemede, son tam yedekten bu yana yedeklenmemiş olduğu tespit edilen dosyalar yedeklenir. Kurtarma sırasında önce tam yedek, sonra son fark yedeği kurtarılmalıdır. Güvenilirlik orta düzeydedir. bazı yedekleme yazılımları, istek üzerine yapılan yedekleme işlemleri dışında, ayarları kaydedilen bir yedekleme işlemini istenen aralıklarla tekrar edecek özellikler de taşırlar. Temel Öneriler!!! Bu kısımda her koşulda akılda tutulması faydalı olacak temel öneriler verilmektedir. 1. İşletim Sistemi: İşletim sisteminizin yükleme disket / cd / dvdlerini ve LİSANS NUMARASINI mutlaka koruyunuz. Mümkün olan hallerde bu disklerin kopyalarını aliniz. Bir bilgisayarda yüklüyken diğer bir bilgisayara da yüklemediğiniz ve kendi yedekleme amacınızla koruduğunuz sürece, bu kopyalar yasadışı değildir. 2. Uygulamalar: Kullandığınız uygulamaların da yükleme disklerini koruyunuz ve kopyalarını aliniz. 3. Sık Yedekleme: Mümkünse aninda yedekleme sistemi (RAID) ile her an her bilgiden birden fazla kopya tutunuz. Mümkün olmazsa, en azindan günde bir yedek aliniz. Bu sizi en kötü durumda bir günlük işi tekrarlamakla kurtulacak halde korur. 4. Virüs Taraması: Veri kaybi nedeni olarak virüs şüphesi varsa, mutlaka geri yükleme sirasinda sistem aktif hale getirilmeden güncel bir virüs tarama yazilimi ile tarayiniz. 5. Neler Yedeklenecek?: En temel haliyle şu birimleri yedekleyiniz: a. My Documents (Belgelerim) b. Desktop (Masaüstü) c. Address Book (Adres Defteri) d. E-posta dosyaları e. Sayısal İmzanız 6. Çalışma Dosyaları: Mümkünse çalişma dosyalarinizi taşinabilir bir ortamda (USB Bellek / CDRW / DVD-RW) bulundurun, üzerinde çaliştikça sabit diske yedekleyin ve sabit diskten çalişmayin. Bu size her gittiginiz yerde elinizde güncel çalişma dosyalarinizin olmasini, hem de her noktada bir yedeginiz olmasini saglar. Kaynak Internet Sayfaları Bu başlik altinda, konuyla ilgili ürünlerin incelenebilecegi, donanim, yazilim ve sarf malzemelerinin edinilebilecegi ve bilgilerin derlenebilecegi çeşitli adresler verilmektedir. 1. www.baskuda.com (Donanim ve Sarf Malzemesi) 2. www.download.com (Çeşitli yedekleme programlari) 5
3. www.erenbilgiislem.com (Donanim ve Sarf Malzemesi) 5. www.hepsiburada.com (Donanim ve Sarf Malzemesi) 6. www.maxtor.com (Disk / Teyp Üreticisi) 7. www.raid.com (Bir RAID sistem üreticisi) 8. www.seagate.com (Disk / Teyp Üreticisi) 9. www.winzip.com (WinZip sikiştirma programi) Ve google vb arama sitelerinden yedekleme yazilarak istenilen donanim ve yazilim malzemeleri incelenebilir. 6