Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi Sevgili Okuyucular, Vakfımızın kurucusu, Türk Dünyası nın aksakalı ve hepimizin hocası Prof. Dr. Turan Yazgan ın aramızdan ayrılışının üstünden tam altı yıl geçti. Bu süre zarfında Türk Dünyası nda çok şey değişti. Bugün, Mehmet Emin Resulzade nin kurucusu olduğu ve bir asrı geride bırakan Azerbaycan ile Türkiye arasındaki ilişkiler hiç olmadığı kadar iyi. Özbekistan da değişen yönetim yaklaşımı tüm Türk Dünyası nda olumlu bir hava estiriyor. Kazakistan, alfabe birliği açısından muazzam adımlar atarken, Ortak Türk Tarih Dersi müfredatı ile gençlerimizin aynı düşünce ve hissiyatla yetişmesi yönünde oldukça yapıcı adımlar atıldı. Bu altı yıl içinde yaşanan olumlu gelişmelere rağmen hala çözüm bekleyen çok büyük acılar da yaşadık. Herkesin gözü önünde Kırım işgal edildi, Kırım Tatarları yine yurtlarını terk etmek zorunda kaldı, yine yüzyılların birikimi olan eserler tahrip edildi. Hemen ardından Ortadoğu Türklüğü karıştı. Tüm dünya, gözünü bu bölgenin yeraltı zenginliklerine çevirmişken Irak ve Suriye de Türkmenler hayatları pahasına yurtlarını savunmaya çalışıyor. Ve Doğu Türkistan Doğu Türkistan, medeniyetimizin doğduğu yer Bugün ise insanlık dışı dramların yaşandığı vatanımız Çin tarafından fiilen işgal edilen, buradaki soydaşlarımızın insanlık dışı şartlarda yaşamaya mahkûm edildiği yerin adı Doğu Türkistan Kardeşlerimize on yıllardır Çin tarafından sistematik bir şiddet ve işkence uygulanıyor. Tüm dünya yapılan zulmü ve infazları kabullenmiş gibi sessiz. Biz de bu yıl Turan Yazgan ın aramızdan ayrılışının altıncı yılı etkinliklerinin ana konusunu Doğu Türkistan olarak belirledik. Dünya nın görmek istemediği gerçekleri elimizden geldiğince dillendirmek istedik. 24 Kasım tarihinde gerçekleşen törende Türk Dünyası nda İnsan Hakları İhlalleri başlıklı bir panel düzenledik ve her yıl Turan Yazgan anısına verdiğimiz Türk Dünyası Büyük Ödülü nü suçsuz yere Çin hapishanelerinde insanlık dışı şartlarda alıkonulan Doğu Türkistanlı aydın Dr. İlham Tohti ye verdik. Aradan geçen altı yıla rağmen Turan Yazgan ın hatıraları, temennileri ve fikirleri bizim yolumuzu aydınlatmaya devam ediyor. Biz bu sebeple hiçbir zaman Doğu Türkistan da iş işten geçmiştir diyemeyiz. Yılmadan, usanmadan çalışmalı, Mustafa Kemal Atatürk ün gördüğü Türk birliği için elimizden geleni yapmalıyız. Tanrı Türk ü Korusun Közhan Yazgan Bugün Doğu Türkistan gibi ciddi bir meselemiz var! Doğu Türkistan, dünya Türklüğünün kanayan yarası haline gelmiştir!.. Doğu Türkistan da 30 milyonu aşkın Türk, atom denemelerine maruz bırakılarak sağlığını önemli ölçüde yitirmiştir. Analar önü müzdeki 50 yıl süreyle ve yüzde 50 ihtimal ile sakat çocuk doğura cağını bilerek yaşamaya mahkûm edilmiştir. Kanserli ve kapanma yan yaralarıyla, el ve ayakları dönmüş insanların ıstırapları ömür boyu sürmekle bitmeyecek, elli yılın nesillerine de intikal edecektir. Çeşitli baskılarla kısırlaştırılan kız ve erkekler önemli bir yüzde tutmaktadır. Her tutuklanan, her hapishaneye düşen, her hastaneye düşenin değişmez kaderi kısırlaştırmadır. Çin de, fazla doğuran kadın ve kocası derhal birlikte işsizliğe mahkûm edilmektedir. İnsanların herhangi bir şekilde gösterdiği bir toplu direniş, çok acımasız ve hukuk dışı cezalara yol açmakta, insanlar der hal idam edilmektedir. Halkın gelir seviyesi düşürülmekte, eğitim seviyesi düşü rülmekte, her çeşit insan hakları kısıtlanmaktadır. Doğu Türkistan a yerleştirilen Çinliler istedikleri gibi ço ğalmakta ve Türkleri artık kendi öz vatanlarından azınlığa dü şürmüş bulunmaktadırlar. Tanrı Türk ü Korusun... Prof. Dr. Turan Yazgan Şehzadebaşı, 26 Nisan 2000
Rekin Ertem Alfabe Tartışmalarında Hurûf-ı Munfasıla Deneyimi 04 Hakan Kaya Ayda Bir Film Bildiğimiz Bir Yerin, Bilmediğimiz Bir Hikayesi Gelibolu Doç. Dr. Kürşat Yıldırım Eski Çin in Batıyla Ticarete Başlaması ve Yeşimtaşı Kapısı 10 12 Burak Tut Ayda Bir Spor Koca Bir Yusuf Efsanesi 16 20 Prof. Dr. Minehanım T. Nuriyeva Unutulan Tarih / Değiştirilen Adlar: 74 Doğu Türkistan da Bir Şehir Karakaş Moyuy Bakıt Turmagambetova Kıl Kopuza Hayat Veren Ravşan Orazbayeva Funda Kılınçarslan Ayda Bir Müze Hilye-i Şerif ve Tesbih Müzesi 22 28 Cansu Dıramalı Gözardı Edilen Bir Kültürel Mirasın İzinde: Keçecilik Geleneği 32
Mehmet Kürşad Yavan İttihatçıların Son Kurşunu: Milli Mücadele de İstihbarat 38 Müjgan Ergil Güneşin Çocukları ndan Andların Dokumacıları na İnkalar Peru-Boliyva Gezisi İzlenimleri -2-44 50 Yasin Cemal Galata Kut lu Şehitliğimiz Irak 54 Metin Köse 2018 Türk Dünyası Turan Yazgan Büyük Ödülü Doğu Türkistanlı Aydın İlham Tohti nin Prof. Dr. Ayşegül Demirhan Erdemir Türk Tıp Tarihindeki Yeri ve Bazı Örneklerle Bal Cilt: 64 Sayı: 384 Kurucu Başkan Prof. Dr. Turan Yazgan Sahibi Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı adına Közhan Yazgan Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Saadet Pınar Yıldırım Genel Yayın Yönetmeni Mehmet Töre Yıldırım Düzeltmen Mehmet Kanlı Cansu Dıramalı Kapak Fotoğrafı Yeşimtaşı Kapısı Güncel Fotoğraflar M. Kemal Sallı Samet Çolban Görsel Tasarım Hayri Güntek 58 Teknik Yönetim ve Tasarım Emel Gökay Tasarım - Fotoğraf İşleme Gökhan Kaya İdare Merkezi Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Kemalpaşa Mah. Bukalidede Sok. Nu: 4 Saraçhane PK: 34134 Fatih - İstanbul (0212) 511 10 06 www.turan.org.tr yayin@turan.org Basıldığı Yer Şenyıldız Matbaacılık Gümüşsuyu Cad. Işık San. Sit. C Blok No: 19/102 Topkapı İstanbul Telefon: (0212) 483 47 91 Matbaa Sertifika No: 11964 62 Fiyatı: 10 TL Abonelik Bedeli Yurtiçi: 100 TL Öğrenciler için : 85 TL Yurtdışı: 60 USD Banka Hesap Numaraları Vakıfbank İstanbul Fatih Şb: TR76 0001 5001 5800 7287 8397 25 İş Bankası İstanbul Aksaray Şb: TR09 0006 4000 0011 0021 1928 92 Posta Çeki Hesap Numarası İstanbul Aksaray PTT Şubesi 141720 Nolu Hesap TDAV Vakfımızdan Haberler Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı nın Aylık Süreli Yayın Organıdır. Milli Eğitim Bakanlığı Talim - Terbiye Kurulu nca eğitim ve öğretim açısından öğretmenlere tavsiye edilmiştir. (8 Mart 1995 tarih ve B.08.0.TTK.0.0 1.04/611.7/0946 nolu karar)
Vakfımızdan Haberler Türk Dünyası Bakü Atatürk Lisesi 1990 Yılından Beri Verdiği Eğitimle Bakü nün En Çok Tercih Edilen Lisesinden Haberler 9 Kasım 2018 Günü Azerbaycan ın Bayrak Günü dolayısıyla okulumuzda bir tören düzenledik. Ayrıca çocuklarımız bütün sınıfları Türkiye ve Azerbaycan bayraklarıyla süsleyerek Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez! dediler. Törende duygu dolu anlar yaşandı. Milli Irsi Medeni Tarihi Araştırmalar Fonu nun (MİMTA) yayınladığı Füyuzat Dergisi, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti nin kuruluşunun 100. Yılı dolayısıyla 100 Yaşlı Cumhuriyetim temalı bir kompozisyon yarışması düzenledi. 28 Ekim 2018 Cumartesi günü MİMTA merkezinde gerçekleşen ödül töreninde ilk kategoride birinciliğe 8-A sınıfından Zehra Şabili, ikinciliğe 7-B sınıfından Muhammed Bayramlı ve 8-A sınıfından Muhammed İsmayılbeyli, üçüncülüğe 8-A sınıfından Hasan Şiriyev ve 7-A sınıfından Banu Rüstemli layık görüldüler. İkinci kategoride ise birinciliğe 10-A sınıfından Fidan Aliyeva, ikinciliği 10-A sınıfından Rafet Bahşıyev ve 10-B sınıfından Şemsiye İsmayıllı, üçüncülüğü ise 10-A sınıfından Hüseyn Alili, 10-B sınıfından Fidan Abbasova, 10-B sınıfından Fidan Allahyarova ve 9-A sınıfından Ayan Cemal hak kazandılar. 62 Türkiye Cumhuriyeti nin 95. yılını törenlerle kutladık. Törene çok sayıda veli, öğretmen ve öğrencilerimiz katıldı. Ardından Türkiye Cumhuriyeti Bakü Büyükelçiliği nin Şehitler Hıyabanı nda bulunan Türk Şehitliği nde düzenlediği törene öğrencilerimizle katılan tek Türk okulu olduk. Tören sonrası yine Türkiye Cumhuriyeti Bakü Büyükelçiliği nce düzenlenen Cumhuriyetimizin 95. Yıldönümü Resepsiyonu na katıldık. Aramızdan ayrılışının 80. yılında, lisemizde ulu önder Mustafa Kemal Atatürk ü andık. Atatürk anısına şiirler okundu, şarkılar söylendi, hayatından kesitler sunuldu. Ayrıca T.C. Bakü Büyükelçiliği nin Atatürk Anıtı na çelenk koyma törenine biz de iştirak ettik. 22 Kasım 2018 Perşembe günü okulumuzun kurucusu Prof. Dr. Turan Yazgan hocamızı vefatının 6. yılını törenlerle andık. Törene öğretmen, öğrenci ve konuklarımızın yanında, Azerbaycan tanınmış müzisyeni Fahrettin Sanem de katıldı. Törende hocamızın hayatından kesitler sunuldu. Onun Türkçe hakkında görüşleri dile getirildi, anısına şiirler okundu, gösteriler yapıldı. Tören sonunda Turan Yazgan Hocamızın aziz hatırası ve 2 yıl önce vefat eden okul müdürümüz Ali Devrim için Kuran okuttuk. Türkiye Maarif Vakfı Mütevelli Heyeti Üyesi Doç. Dr. Cihad Demirli ve Gürcistan-Azerbaycan koordinatörü Selçuk Baş okulumuzu ziyaret ettiler. Maarif Vakfı ve okulumuz arasında işbirliği imkanlarını görüştük. Alakalarından dolayı Türkiye Maarif Vakfı yetkililerine teşekkür ederiz.
Okulumuzda Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi nden Doç. Dr. Suat Kol ve Doç. Dr. Hüseyin Çalışkan, öğretmenlerimize Eğitimde Çağdaş Gelişmeler konulu seminer verdiler. Sakarya Üniversitesi yönetimine ve hocalarımıza teşekkür ederiz. Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası Bakü İşletme Fakültesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi nin öğretim üyeleri 2019 eğitim yılının birinci döneminde Mevlana programı çerçevesinde Türkiye nin çeşitli üniversitelerine davet edildiler. Öğretim üyelerimizden Dr. Oktay Guliyev ve Dr. Agil Memmedov Erzurum Atatürk Üniversitesi ne, Güşnar Mirzayeve Yıldız Teknik Üniversitesi ne ve Neriman Hanahmedov ise Konya Selçuk Üniversitesi nde davet edilerek alanlarında çalışma yaptılar. Hocalarımızı tebrik ediyoruz. Türkiye Barolar Birliği Başkan Yardımcısı Hüseyin Özbek ve Türk Dili Konuşan ve Akraba Ülkeler Avukatlık Örgütleri Birliği Başkan Yardımcısı Sn. Kürşat Karacabey okulumuzu ziyaret ettiler. İlgilerinden dolayı baro yetkililerine teşekkür ederiz. 15 Kasım 2018 tarihinde Prof. Dr. Turan Yazgan vefatının 6. yılında Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi nde anıldı. Anma törenine Türkiye Cumhuriyeti Gençlik ve Spor Bakanı Dr. M. Muharrem Kasapoğlu, İstanbul Milletvekili Şamil Ayrım, T.C. Bakü Büyükelçisi Erkan Özoral, Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Adalet Muradov, TDAV Genel Başkanı Közhan Yazgan, İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahmut Ak, Uludağ Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Mehmet Yüce, Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi Dekanı Prof. Dr. A. Vecdi Can, Maarif Vakfı mütevelli heyeti üyesi Doç. Dr. Cihat Demirli nin de aralarında olduğu geniş bir katılım gerçekleşti. Açılış konuşmalarının ardından program, Azerbaycan ve Türkiye Arasında Yükseköğretim Alanındaki Paylaşıma Yönelik Yeni Öneriler başlıklı panelle devam etti. Uluslararası Kantörö Şaripoviç Toktomamatov Üniversitesi Türk Dünyası Kırgız-Türk Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal Bilimler Ensitüsü Türk Dünyası nın bilge yazarı Cengiz Aytmatov un 90. yaş günü anma etkinlikleri kapsamında, üniversitemizde düzenlenen uluslararası sempozyuma enstitümüz öğretim elemanlarından Seyfettin Gelekçi ve Ozan Ulaş Sayman katıldı. Türk Dünyası nın en büyük değerlerinden birisi olan Cengiz Aytmatov un edebiyat dünyasına kazandırdıkları ile ilgili sunumlarını gerçekleştiren öğretim elemanlarımıza teşekkür eder, başarılarının daim olmasını dileriz. Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşunun 95. yıldönümü olan 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı nı enstitümüz personeli ve öğrencilerinin katılımında büyük bir coşku ile kutladık. Programda öğretim elemanlarımızdan Çağrı Ergezer ve Halil Şengül de günün anlam ve önemini belirten konuşmalarını yaptı. Programın ilerleyen bölümlerinde Türk Dünyası Araştırma ve Kültür Merkezi nin bünyesinde faaliyet gösteren Türk Dünyası Halk Oyunları ekiplerinin gösterileri göz doldurdu. 63
Kasım Ayı Boyunca Katıldığımız Etkinlikler ve Ziyaretçilerimiz Ziyaretçi Defteri İstanbul Valiliği tarafından 29 Ekim 2018 Pazartesi günü Vatan Caddesi nde düzenlenen Cumhuriyetimizin 95. Yıldönümünü Kutlama Töreni ne katıldık. İstanbul daki okulların, gençlik gruplarının, sivil toplum kuruluşlarının ve askeri birliklerin katıldığı kutlamalarda, Türk Dünyası giyimleriyle donanmış Türk ülkeleri bayrakları taşıyan vakfımızın Gençlik Kolları nın tören kıtası, yoğun alkışlarla halkımızın ilgi odağı oldu. Eğitim Kültür Müdürümüz Metin Köse ve Gençlik Kolları Başkan Yardımcımız Mehmet İnce nin maiyetindeki heyet, K.K.T.C İstanbul Başkonsolosluğu tarafından İstanbul Taksim Atatürk Anıtı önünde düzenlenen Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin 35. kuruluş yıldönümü törenine katılıp çelenk koyduk. TÜRKSOY ve Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Merkez Müzesi nin birlikte organize ettiği Altın Elbiseli Adam sergisinin açılışına katıldık. Serginin açılışında Almatı Milli Müze Müdürü Dr. Nursan Alımbay, TÜRKSOY Genel Sekreteri Prof. Dusen Kaseinov ile İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürü Dr. Coşkun Yılmaz birer konuşma yaptılar. Turan Kültür Merkezi Süleymaniye Kürsüsü Konuşmaları 1989 dan Beri Türk Dünyası nın Bilim, Sanat ve Düşünce İnsanlarını Halkla Buluşturuyoruz. Vakfımızın desteğiyle İ.Ü. Farabi Avrasya Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından düzenlenen 2. Uluslararası Farabi Sempozyumu, 25 Aralık 2018 tarihinde gerçekleşti. Sempozyum boyunca Türk felsefecisi Farabi nin ahlak ve siyaset anlayışı çerçevesinde çalışmalar sunuldu. Sempozyumun ardından Türk Dünyası sanatçımız Bünyamin Aksungur Türk ülkelerinin müziklerinden oluşan bir konser verdi. 64 22 Kasım 2018 tarihinde Turan Yazgan Hocamızın kabrini ziyaret edip duada bulunduk. Bütün ömrünü Türk Dünyası nın Dilde, Fikirde, İşte Birlik ülküsünü gerçekleştirmeye adayan, Vakfımızın Kurucu Başkanı Prof. Dr. Turan Yazgan Hocamızı vefatının 6. yılında saygı, sevgi ve rahmetle anıyoruz. 10 Kasım 2018 Cumartesi günü Süleymaniye Kürsüsü nde 29 Mayıs Üniversitesi Tarih Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Zekeriya Türkmen i misafir ettik. Türkmen in Askeri Öğrenci Mustafa Kemal den Mareşal Gazi Mustafa Kemal Atatürk e başlıklı konferansını yukarıdaki kodu okutarak izleyebilirsiniz. İstanbul Aydın Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Kutay Karaca, 17 Kasım 2018 Cumartesi günü saat 14:00 te Süleymaniye Kürsüsü nün konuğu oldu. Emperyalizm Kavramı İçerisinde Yükselen Bir Güç: Çin başlıklı konferansı yukarıdaki kodu okutarak izleyebilirsiniz. Turan Kültür Merkezi Süleymaniye Kürsüsü nün 2018-2019 faaliyet dönemi 3 Kasım 2018 Cumartesi günü başladı. Türk Dünyası müziği üstadı Bünyamin Aksungur un yeni albümü Canan Uykuda nın tanıtım toplantısı bağlamında verdiği Türk Dünyası nın Ortak Müziği başlıklı konferansı yukarıdaki kodu okutarak izleyebilirsiniz.