Evrensel Bakış Açısı Gürbüz Evren Cepheden Cepheye Koşan Komutan: Gazi Ahmet Muhtar Paşa O smanlı Devletinin son dönemlerinde, ordunun en önemli komutanlarından biri de, Gazi Ahmet Muhtar Paşa dır. Verilen en zor görevleri başarıyla yerine getirmesiyle bilinen Ahmet Muhtar Paşa, askerlik mesleği süresince Yemen de, Bosna Hersek te, Karadağ da, Makedonya da, Girit te, Kars ta ve Erzurum daki savaşlarda önemli zaferlere imza atmış, adeta cepheden cepheye koşmuştur. 99
1 839 yılında doğduğu Bursa daki askeri idadiyi bitiren Ahmet Muhtar, Harbiye okuluna girdi. Harbiye nin ardından Erkânı Harbiye sınıfını da başarıyla tamamlayan Ahmet Muhtar ın, kurmay yüzbaşı ve sınıf birincisi sıfatıyla mezun olmasının ardından Osmanlı İmparatorluğu nun geniş topraklarındaki askerlik mesleği de başladı. Ahmet Muhtar, ilk olarak Bosna Hersek ve Karadağ da savaşan Osmanlı ordusunun kumandanı Ömer Paşa nın emrine verildi. Harp Gazi Ahmet Muhtar Paşa okulundan bu yana çok sevdiği ve örnek aldığı Ömer Paşa nın yanında edindiği tecrübeler sonucu Karadağ da, elindeki yetersiz kuvvete ve yaralanmasına rağmen düşmanı durdurmayı başarması, ona 1864 te 100 binbaşı rütbesini kazandırdı. Hemen ardından Güneydoğu Anadolu daki Osmanlı kuvvetlerinin kurmay başkanlığı görevine getirildi. Başarılı kariyeri kısa sürede Saray ın dikkatini çekince, Veliaht Yusuf İzzeddin Efendi nin hocası olarak tayin edildi. Saray daki ilişkileri giderek gelişen Ahmet Muhtar, Padişah Abdülaziz in Avrupa gezisine katılan heyette de yer aldı. İlk önemli askeri görevini, 1870 yılında Yemen de yaptığı sırada Tuğgeneral rütbesine terfi ettirildi. Yemen deki Arap isyanlarını bastırmada gösterdiği başarıları Ahmet Muhtar Paşa ya, 1871 yılında, 33 yaşında Mareşallik rütbesini kazandırdı. Ayrıca 1871 yılında, Yemen ve bu bölge ile sınır olan Asir in birleştirilip vilayet haline getirilmesi üzerine de, buraya Vali ve Komutan sıfatıyla atandı. Ahmet Muhtar Paşa nın Yemen valiliği ve yedinci ordu komutanlığı 1873 yılına kadar sürdü. Buradan Yunanistan ın, kendisine bağlamak için isyanlar çıkardığı Girit Adası na Vali ve Komutan olarak atandı. Bu dönemde, Osmanlı topraklarının birçok noktasında isyanlar çıkmakta, savaşlar yaşanmaktaydı. Padişah ın emri ile 1876 yılında çıkan isyanları bastırmak üzere Girit ten, Bosna Hersek e gönderildi. Bu vilayetteki isyanları bastırmakla kalmadı, Duga bölgesinde Rusların desteklediği güçlere karşı bir dizi zafer kazandı. Bu arada Karadağ sorunu da devam ediyordu. Ancak Girit teki karışıklık yeni boyutlar
Ahmet Muhtar Paşa nın peş peşe kazandığı zaferler üzerine Rus ordusu Kars ı kuşatmaktan vazgeçti. kazanınca bir kez daha adaya vali ve komutan olarak atandı. Tam bu sırada, Çarlık Rusya sı ile 93 Harbi adıyla bilinen ve Osmanlı tarihinde bir dönüm noktası olan 1877-1878 savaşı başlamak üzereydi. Ahmet Muhtar Paşa, Rus ordusunun, Tuna cephesinden çok doğu cephesinden ilerlemesinin Osmanlı devletine büyük zarar vereceğini biliyordu. Bu nedenle, önceden hazırladığı bir savaş planını padişaha sundu. Padişahın beğendiği bu plana onay vermesinin ardından da, savaş hazırlığı için Erzurum a giderek, Kafkasya Cephesi Komutanı sıfatıyla 57 bin kişilik ordunun başına geçti. Rusların esas hedeflerinin Erzurum ve Van olduğunu bilen Ahmet Muhtar Paşa, henüz hazırlıkların tamamlanamadığı Erzurum un savunmasını Kars tan başlatmak istiyordu. Bu düşünce ile ordusunun büyük bir bölümünü Kars a götürdü. Saldırıya geçen Rus ordusu ise Bayazıt ve Ardahan a girince Ahmet Muhtar Paşa karargâhını, Erzurum-Kars arasına çekerek, Erzurum un savunmasının tamamlanması için zaman kazanmaya başladı. Kentin tahkimatı bitince de, ilerleyen Rus birliklerine karşı gerekli önleyici düzeni kurdu. Bölgenin Deli Baba veya Halyas mevkilerinde, 21 Haziran 1877 tarihinde yapılan savaşları kazandı. Ardından Sarıkamış yakınlarında bulunan Horum veya Zivin bölgelerinde Rus ordusuna karşı 2 ayrı zafer daha kazandı. Ahmet Muhtar Paşa nın peş peşe kazandığı zaferler üzerine Rus ordusu Kars ı kuşatmaktan vazgeçti. Rusların içinde bulunduğu du- Kars, Ortakapı Mahallesi'nde, Osmanlı-Rus Savaşında bir süre karargâh binası olarak kullanılan Gazi Muhtar Paşa Konağı. Valilik tarafından restore edilen konak günümüzde galeri olarak hizmet vermektedir. 101
rumdan yararlanmak isteyen Paşa, Gedikler bölgesine yönelik ani bir hücuma kalktı. Türk ordusu, 25 ağustos 1877 tarihinde Gedikler savaşını da kazandı. Bu, Ahmet Muh- II. Abdülhamit Ahmet Muhtar Paşa'ya Gazi unvanını verdi. tar Paşa nın en önemli zaferlerinden biri oldu ve Ruslar Kars kuşatmasını tamamen kaldırdı. Gedikler de kazandığı zafer üzerine Padişah 2. Abdülhamid, Ahmet Muhtar Paşa ya Gazi unvanını verdi. Ayrıca çok değerli bir kılıç hediye etti. Rusların, uğradıkları yenilginin ardından, güçlenerek yeniden saldıracağını öngören Gazi Ahmet Muhtar Paşa, İstanbul dan takviye birlikler istemesine rağmen, talebine olumsuz yanıt aldı. Yeni birliklerin gelmeyeceğini anlayan Gazi Paşa, emrindeki yaklaşık 34 bin askerden oluşan ordusu ile Yahniler bölgesinde Rus ordusu ile bir kez daha karşı karşıya geldi. Üç gün üç gece süren savaşın sonunda, 24 Ekim 1877 tarihinde, yetmiş bin kişilik Rus ordusunu bozguna uğratmayı başardı. Bu 102 yenilginin hemen ardından Ruslara Kafkasya daki ordudan büyük miktarda yeni takviye birlikler geldi. Bu güçlerin önemli bir bölümü Kazak süvari birliklerinden oluşuyordu. Gazi Ahmet Muhtar Paşa, saldırıya geçen Rusları, Alacadağ bölgesinde durdurdu. Ancak giderek daha çok takviye alan Rus ordusunun, topçu desteğindeki kazak süvari birliklerinin birbiri peşi sıra gelen saldırıları karşısında yenilerek geri çekilmek zorunda kaldı. Çekilme sırasında yaşanan karışıklıklar yüzünden bazı Osmanlı birlikleri komutanları ile birlikte Ruslara teslim oldu ya da esir düştü. Bu arada çok ilginç bir gelişme de yaşandı. Teslim olan komutanlardan Musa Paşa, daha sonra birliklerini toplamayı başarıp, kuşatmayı yararak Kars a çekildi. Erzurum a dönen. Gazi Ahmet Muhtar Paşa ise çekilme sırasında kent yakınlarındaki Deveboynu bölgesinde Rus ordusunu durdurdu. Karargâhını bir süreliğine Bayburt a taşıyan Paşa, daha sonra Erzurum a doğru sürdüğü Rusları tabyalar önünde yenilgiye uğrattı. İşte bu sırada Kars ın yeniden Rus ordusunun eline geçtiği haberinin gelmesi, Paşa yı çok üzdü. Subaylarına, Bunca zafer ve emek boşa gitti diye hayıflandı. Bölgede kış mevsiminin başlaması orduların hareketliliğini de azalttı. Osmanlı Genelkurmayı da, bu durumdan yararlanarak, Ahmet Muhtar Paşa yı İstanbul a çağırdı. Tuna cephesindeki Rus ordusu ise Balkanları aşarak İstanbul a
Gazi Ahmet Muhtar Paşa ilerlemeye başlamıştı. Durumun gittikçe kötüleştiğini gören Osmanlı yönetimi, Ahmet Muhtar Paşa ya Çatalca da bir savunma hattı kurulması görevini verdi. Bu sırada barış anlaşması görüşmelerinin başlaması üzerine, Rusların ilerlemesinin süreceği kaygısı ile Bakırköy de ikinci bir savunma hattı kurdu. Paşa, bu görevin hemen ardında da, 1878 de Genelkurmay Başkanlığı na atandı. Paşa nın önemli görevleri burada da bitmedi. Önce isyanların durmak bilmediği Girit teki durumu düzeltmeye gönderildi, ardından Mart 1879 da, Manastır valiliğine getirildi. Bir süre sonra da, 1880 yılında, Padişahın başkanlığında kurulan Yüksek Askeri Teftiş komisyonu başkan vekilliğine tayin edildi. 1892 yılına gelindiğinde ise Olağanüstü Komiser olarak uzun süre kalacağı Mısır a gönderildi. 1908 de ilan edilen İkinci Meşrutiyet in ardından İstanbul a gelerek emekli olan Gazi Ahmet Muhtar Paşa nın toplam 43 muharebeye katıldığı askeri kariyeri böylece sona erecektir. Kurulan Ayan Meclisi ne üye olan Paşa, ardından başkan vekili vekili ve 1913 te de Başkanlık görevine seçildi. 1909 daki Padişah değişikliği sırasında ise Sultan 5. Mehmet in yanında yer aldı. Bunun sonucu olarak 22 Temmuz 1912 de de sadrazam tayin edildi ve bu görevini 29 Ekim e kadar sürdürdü. Aralarında matematik ve astronominin de bulunduğu çeşitli bilim alanlarında yaptığı çalışmalarla da tanınan çalışan Ahmet Muhtar Paşa nın 20 ye yakın kitabı yayınlandı. Ocak 1918 tarihinde hayata veda eden Gazi Ahmet 21 Muhtar Paşa, Fatih Camisi bahçesine defnedildi. Darüşşafaka nın kurucuları arasında yer alan Paşa, uluslararası saat sistemi ve milâdî takvimin Osmanlı topraklarında da kullanılmasını önermiş isimlerden biridir. Doğu Anadolu bölgesinde, özellikle Kars ve Erzurum da halk arasında tıpkı Kazım Karabekir Paşa gibi tanınan, sevilen Gazi Ahmet Muhtar Paşa nın adı birçok okula, semte ve sokağa verilmiştir. gurbuzevrenbd@gmail.com 103