KAY 388 BÜROKRASİ KURAMLARI METE YILDIZ DERS 3: OSMANLI DÖNEMİNDE BÜROKRASİ

Transkript

1 KAY 388 BÜROKRASİ KURAMLARI METE YILDIZ DERS 3: OSMANLI DÖNEMİNDE BÜROKRASİ

2 İNCELENECEK KONULAR Bürokratik örgütteki değişim Örn: Bürokrasinin değişik kesimleri arasındaki güç dengesi ve değişimi Personel artışı ve niteliği Taşra teşkilatının kurulması İşlevlerdeki artış Krizlerin yönetime etkisi (1808, 1839 )

3 İNCELENECEK KONULAR Bürokrasinin kime hizmet ettiği Padişahların kişiliği ve bürokrasiyi kontrol düzeyi Yeni gelişmeler: Meclis, bakanlar kurulu Dış etkiler Bürokratların kendi çıkarlarına hizmet etmesi Bürokrasinin denetim altında olup olmadığı Özerklik Merkezi denetim

4 OSMANLI BÜROKRASİSİ: GENEL BAKIŞ Bürokrasinin birçok alt bölümü vardı. Askeri yönetsel kol (Seyfiye) Dinsel yargısal hizmetler (İlmiye) Saray hizmetleri ve sivil bürokrasi Tanzimat a kadar kalemiye, sonra mülkiye Her birinin de kendi içinde karmaşık alt bölümleri vardı. İlmiye içinde ifta, kaza ve tedris gibi

5 OSMANLI BÜROKRASİSİ: GENEL BAKIŞ Yönetici sınıfın üyeleri, geleneksel olarak Sultan ın hizmetinde ve denetiminde idi. Padişahın tebasına karşı bir elit otoriteryanizmi ile davranırlardı. Reformlarla statüleri önemli değişikliklere uğradı. Bürokrasinin Meclis veya bakanlar kurulu gibi bir otoritenin denetimi altında olması gerektiği düşüncesi oluşmadı. Bürokrasi zaman zaman tümüyle denetim dışı kaldı.

6 OSMANLI BÜROKRASİSİ: GENEL BAKIŞ Reformdan en kazançlı çıkan kısım sivil bürokrasi oldu. Askeri ve diğer alanlarda ıslahat çabaları Dış yardım için yapılan diplomatik çabalar, yabancı elçilerle ilgilenen kalem efendilerinin nüfuzunu artırdı. Bu eğilim ve nüfuz Tanzimat döneminde doruğa çıktı.

7 BÜROKRASİ AÇISINDAN 5 DÖNEM 1. Reform Öncesi Dönem (18. Yüzyıl Sonları) 2. III. Selim ve II. Mahmud Dönemleri 1780 lerden itibaren Tanzimat Dönemi II. Abdülhamid Dönemi Jön Türk Dönemi 1908 Cumhuriyetin kuruluşu

8 1. REFORM ÖNCESİ DÖNEM (18. YÜZYIL SONLARI) Kalemiye hala önemsiz bir konumdaydı. Babıali de 200, toplamda civarı memur Teşkilat ve işleyiş esnafça bir görünüşe sahipti. Dairelerdeki personel kategorileri: Çıraklar (şagirdan), katipler (hulefa) ve amirler (hacegan) Esnaf içindeki çırak, kalfa ve ustayı çağrıştırıyor. Daha çok yaparak ve görerek öğrenme

9 1. REFORM ÖNCESİ DÖNEM (18. YÜZYIL SONLARI) Katipler sadece evrak tanzimcileri Kırtasiyecilik yüksek İnisiyatif kullanımı düşük Önde gelen kalemiye mensupları paşa rütbesiyle vali ya da sadrazam olabilirdi. Görevlerin babadan oğula/akrabaya geçmesi, kayırma ve rüşvetin artışı

10 2. III. SELİM VE II. MAHMUD DÖNEMLERİ (1780 LERDEN İTİBAREN 1839) Askeri ıslahat, mali reformlar ve merkezi hükümet gücünün artırılması gerekleri anlaşıldı. Yenilikler için kullanılabilecek tek yasal yetki padişahınki Benzer politikalara sahip, güçlü iradeli iki padişah İktidarın sultanın elinde merkezileşmesi Sultan adına görev yapacak yeni seçkinlerin yetiştirilmesi

11 2. III. SELİM VE II. MAHMUD DÖNEMLERİ (1780 LERDEN İTİBAREN 1839) Avrupa da sürekli sefaretler kurulması Sefaretlerin genç seçkin adaylarının Avrupa dillerinde eğitim görecekleri yerler olarak kullanılması İşbaşında eğitim Rum tercümanların yerini almak üzere 1821 de Tercüme Odası nın kurulması Yunan isyanından sonra

12 2. III. SELİM VE II. MAHMUD DÖNEMLERİ (1780 LERDEN İTİBAREN 1839) Eski kalemiyenin yeni bir tür sivil bürokrasiye (mülkiye teşkilatına) dönüşümü Statü ve güvenlik konularında önemli personel politikası reformları 1830 larda sivil personel eğitimi için yeni okullar Sivil rütbeler sistemi Harç gibi resmi kesintiler yerine maaş sistemi Yüksek mevkilerde kalmayı 1 yıl ile sınırlayan düzenlemenin kaldırılması Memurlara cezai müeyyideler sistemi

13 3. Tanzimat Dönemi ( ) Güçlü padişahlar emrinde çalışmaya yeterli ve hazır yeni seçkinler oluşturulması süreci işliyordu. Peki tahta güçlü veya kararlı olmayan padişahlar çıktığında ne olacak? Mülkiyenin önde gelenleri yönetimin en önemli simaları oldular. Yüksek mülkiye memurları, saray denetiminden uzakta, yenilikçi yasalar ve politikalarla imparatorluk sistemini yeniden kurmaya çalıştılar.

14 3. Tanzimat Dönemi ( İmparatorluğun Avrupa yardımı ile atlatabildiği 1839 Mısır Krizi Tercüme Odası ndan yetişmiş Avrupa yanlısı sivil memurların en nüfuzlu kesim hâline gelmesi Mustafa Reşit, Fuad ve Âli Paşalar Kimilerince emperyalizmin maşaları İmparatorluğu serbest ticarete açarak Osmanlı ekonomisini yıkıma götüren 1839 Osmanlı İngiliz anlaşması Kimilerince modernleşmenin kahramanları İmparatorluğu Avrupalılardan koruyacak araçların olmadığı bir dönemde kültürel ve politik uzlaşmacılar

15 3. Tanzimat Dönemi ( İşlevsel genişleme Taşra yönetimi, adalet, eğitim, nüfus sayımı gibi yeni sorumluluklar Sayısal genişleme Mülkiye memurlarının sayısı leri aştı. Yine de yeterli sayıda ve nitelikli bürokratik kadroların yokluğu Tanzimat politikalarının başarısını olumsuz etkiledi. Halk, reformları sultanı yönlendiren ve onun denetiminden kaçan Batılılaşma yanlısı bürokratların yaptığını düşündü. Halk arasında yaygın hoşnutsuzluklar

16 4. II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ ( ) Bürokratik gelişim açısından Tanzimat ın devamı Reform, taşra yönetimi, eğitim, adalet gibi birçok alanda gelişimini sürdürmüştür. İktidar merkezileşmeye devam etmiştir. II. Abdülhamid, iktidarını sağlamlaştırarak sivil bürokrasiyi II. Mahmud un istediği gibi sultana tâbi bir konuma geriletti. Saray, politik önem bakımından Babıâli yi gölgede bırakmıştır.

17 4. II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ ( ) Personel politikasında önemli reformlar ve modern, akılcı biçimler Sivil memurların tayin, terfi ve emeklilikleri ile ilgili yasal düzenlemeler Maaşlardan yapılan kesintilerle beslenen bir emekli aylığı sistemi Kurumlarda memur alım ve tayin komisyonları Saraya tavsiyeler, çoğunlukla kesin karar padişahın Memurların çalışma sicilinin tutulmaya başlanması

18 4. II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ ( ) Bu himaye ve denetim sistemi ile birlikte sivil bürokrat sayısında korkunç bir büyüme i aşan memur sayısı İstihdam edilebilecek sayının çok üstünde Çoğunun resmi bir kariyeri yok. Amaç, olabildiğince çok insanın padişaha bağımlı kılınması Böylece politika ile ilgilenenlerin denetimi

19 5. JÖN TÜRK DÖNEMİ 1909 Cumhuriyet Politik katılımın genişletilmesi talebi Bu konuda bürokrasiye sorumluluk yüklenmesi II. Abdülhamit in baskı aygıtı haline gelen bürokrasinin parçalanıp memur sayısının azaltılması Yeniden düzenleme ve işten çıkarmalar 1909 itibarıyla görevine son verilen memur sayısı

20 5. JÖN TÜRK DÖNEMİ 1909 Cumhuriyet Bunun dışında Tanzimat politikalarının devamı Yeni kurumlar kurmak yerine, kurulmuş bulunanların yeniden düzenlenmesi Bürokrasinin kendi dışındaki yeni tür siyasi iktidar merkezlerine bağımlı kılınması

21 I. Dünya Savaşı ve Sonrası Bürokrasinin bahsedilen gelişme eğilimleri yarıda kaldı. Cumhuriyetin ilk yıllarına dek, bürokrasi üzerinde etkili bir denetim mekanizması kurulamadı. Cumhuriyet hükümetleri ile kuruldu.

22 SONUÇLAR Reform sürecinde önem verilen konular: Hukuki düzenlemeler, örn: personel düzenlemeleri Amaç: yönetimde kişiselliğin ve dini etkilerin en alt düzeye indirilmesi Hukukilik özelliğine önem verildi: Weberyen yasal ussal bürokrasiye benzer bir yapı kurma çabası Düzenlemeler temelde biçimsel kaldı. Eğitim: Bürokrat okulları

23 SONUÇLAR Geleneksel ve modern bürokrasinin ve yasa/kuralların yan yana var olması Aynı anda birden fazla eğitim ve hukuk sistemi

24 SONUÇLAR Bürokrasinin üst kademeleri idari olmaktan çok siyasal organlar olmuşlardır. Bu kademelerde ne hukuksal ne de rasyonel boyut ağır basmaktadır. Kuvvetli patrimonyal özellikler devam etmiştir. Kişisel sadakat yeteneklerden daha önemli Atama ve terfilerde eşi dostu kayırma devam etmiştir.

25 SONUÇLAR Hukuksal düzenlemeler, kontrol ve sınırlı ussallık amacı taşımıştır. Alt ve orta kademe bürokratların genelde niteliksiz olması, yetki devrinden kaçınılması ile sonuçlanmıştır. Çok sınırlı özerklik ve karar yetkisi

26 SONUÇLAR Bürokrasiyi modernleştirme ve verimli kılma çabaları kısmen başarısızdır çünkü: Yapılan düzenlemelerin temel amacı ekonomik verimlilik ya da halka hızlı hizmet sunmak değildir. Amaç, bürokrasinin diğer kurumlara karşı gücünü korumaktır. ve üzerinde çok fazla düşünmeksizin Batı yı taklit etmektir. Yine de Cumhuriyet dönemi devrimlerini kolaylaştıracak birçok atılım yapılmıştır.

27 KULLANILAN KAYNAKLAR Metin Heper 19. Yüzyıl da Osmanlı Bürokrasisi Carter V. Findley 19. Yüzyıl da Osmanlı İmparatorluğu nda Bürokratik Gelişme