ORTA ASYA TÜRK TARİHİ-I 5.ders Dr. İsmail BAYTAK İlk Türk Devletleri TABGAÇLAR
TABGAÇ DEVLETİ (385-550) Hunların yıkılmasından sonra Çin e giden Türklerin kurduğu devletlerden biri de Tabgaç Devleti dir. Tabgaç'lar Asya Hun'larının bir kısmıdır.
"TABGAÇ" deyimi eski Türkçe de "ulu, saygıdeğer" manalarına gelmektedir. Çinlilerin TOPA dedikleri Tabgaç'lar 4.yy. sonlarına doğru Kuzey Çin'de güçlü bir siyasi kuruluş meydana getirdiler. Bu Türk Devletinde tebaa olarak Mogol'lar, Tunguz'lar ve Çinliler geniş ölçüde yer alırdı.
Tabgaçlar, 250 li yıllardan sonra Çin Seddi nin kuzeyinden, güneye indiler. IV.yy Tai(P ing-ch eng) şehri merkez olmak üzere siyasi bir güç haline geldilr. Tabgaç hükümdarı Kuei (386-409) Hsien-pilerin bir kabilesi olan Mu-jungları mağlup ederek büyük miktarda toprak ele geçirdi. Bu sıralarda kuzeyde Juan-juan Devleti oldukça güçlenmişti. Tabgaçlar, onlarla yaptıkları 150 yıl kadar süren mücadeleden galip çıktılar ve bugünkü İç Moğolistan a da Hâbaşta olmak üzere Yüeh-pan, Kaşgar, Kuça ve Turfan gibi merkezleri kendilerine bağladılar. 460 yılma kadar hâkimiyet sahasını genişleten ve Güney Çin de de bazı bölgelere hâkim olan Tabgaç Devleti, bir yandan Çinlilerin gittikçe daha fazla miktarda devlet memuriyetlerine getirilmesi, diğer yandan Budizm ve Konfüçyanizmin etkisi ile çinlileşmeye başlamıştır. Tabgaç Devleti nin idari kadrosunun gittikçe çinlileşmesi sonucunda millî varlığını korumak isteyen halk içinde birçok isyanlar ortaya çıkmış, bu isyanlar bir yandan şiddetle bastırılırken öbür yandan da ileride daha şiddetli bir bozulmayı getiren kararlar alınmıştır. İsyan ve iç karışıklıklar sonucu Tabgaç Devleti, 534 yılında ikiye ayrılmıştır. Doğudaki topraklarda daha sonra çinlileşen Kuzey Ch i sülâlesi (550-577), millî benliğini korumak isteyen batıdaki topraklarda da Chou sülâlesi (557-581) kurulmuştur.
Devletin Kuruluş süreci Tabgaçlar önce Kuzey Şansi'de Tai şehri başkent olmak üzere küçük 1.Topa Devletini kurdular (338-376). İlk hükümdarları ŞAMO HAN idi. Çevrelerindeki küçük Hun Devletleriyle ve Sienpi kütleleriyle mücadeleye giriştiler. Nihayet 16 kadar küçük hükümeti idareleri altına alarak büyük bir devlet haline geldiler.(386) Doğu Çin'deki verimli toprakları ele geçirdikten sonra, siyasi nüfuzlarını Pekin yakınlarına ve Huang-Ho nehri dirseğine kadar genişlettiler. Fakat kuzeyde Juan- Juan'ların çok kuvvetli oluşundan dolayı genişleme imkanı bulamadılar. Moğol asıllı olan Juan-Juan devleti Sienpi'lerin mirasçısı olarak 4.yy. sonlarından itibaren kudretli bir siyasi kuruluş haline gelmişti. Tabgaç, Juan-Juan çatışması, bazan çok şiddetli olarak 150 yıl kadar sürdü.
TAO (TAİ-VU) DEVRİ İmparator Tao devrinde (424-452) Tabgaç devleti en parlak dönemini yaşadı. Tao, bütün kuzey Çin i tek idare altında birleştirdi. II. Tsin Devletini kendine bağladı. Hun Hia hükümdarlığını aldı. Juan-juan'ları yendi. Moğolistan'ın bir kısmını istila etti. Kansu'daki Hun Devletini ortadan kaldırdı. İç Asya'daki Vusun, Yüepan ülkelerini, Kuça, Kaşgar, Karaşar, Turfan başta olmak üzere 30 kadar şehir devletçiğini kendisine bağladı. Böylece ünlü İpek yolu tekrar Türk hakimiyeti altına girdi. 450 yılında güneyde Yangçe ırmağına ulaşan Tao, Çin askerinin taydan, dişi inekten farksız olduğunu söylüyordu. Kendisi ise "BÖRÜ" (kurt) lakabını taşıyordu. İmparator merkezini, Türk hayat şartlarına uyan bozkır bölgesinde tutuyordu.
TÜRKLER VE BUDİZM Budizm dini Çin'de yayılmaya başlayan bir dindi. Tao Budizmin Türkler arasında yayılmasını şiddetle önlemeye çalıştı. Tapınaklarda ayinler dışında din propagandasını yasaklamakla işe başladı. Bu suretle Türk bünyesinin ve seciyesinin bozulmasını önlemek istedi. Tao'nun bu tutumunun doğruluk ve değeri çok sonra anlaşılacaktı. Tao'dan sonra Tabgaç hükümdarı olan KAO-ÇUNG ve I.HONG zamanlarında İç Asya da devlete bağlanan şehir hükümetlerinin sayısı 50 ye çıktı. Juan-Juan'lar tekrar mağlup edilip Güney Çin Devleti nin bazı bölgeleri ele geçti.
YABANCI KÜLTÜRÜN YAYILMASI VE SOYSUZLAŞMA Bu büyük askeri başarılara rağmen, Kao-Çung ve 1. Hong Budizm'e karşı kayıtsız kaldılar. Tao'nun aldığı tedbirin önemi farkedilmedi, yasak kararı gevşetildi. Hatta zamanla Budizm korunmaya bile başlandı. Böylece bu yeni din gittikçe yayılmaya başlandı. 479'da yalnızca başkentte 100'den fazla Budist tapınağı ve 2000 den fazla rahip bulunuyordu. Devletin eski gücü, 2.imp.Hong (471-479) zamanında gittikçe azaldı. Kuça ve etrafı Juan-Juan devleti tarafından işgal edildi. Başkent, bozkır bölgesinden eski Çin merkezi Lo-Yang'a taşındı. Türk töresinin ihmali ve soysuzlaşmanın hızlanması 495'te son noktasına ulaştı. Türk örf ve gelenekleri, giyim tarzı, Tabgaç dili yazışmalarda Türkçe deyimlerin kullanılması yasaklandı. Bu tutum karşısında halk büyük isyanlar başlattılarsa da bunlar bastırılmıştır.
TABGAÇ DEVLETİNİN YIKILMASI Tabgaç hükümdarları Budizme büyük yakınlık göstermişlerdi. O kadarki yabancı Devletlerdeki dindaşlarıyla bile ilgilendiler. Neticede Tabgaç Devleti, Türk atalarının askeri vasfını gittikçe kaybetti. Yeni bölge ve yerli Çin halkı da iktisadi ve sosyal değişmelere sebep oluyordu. Devletin gücü nerdeyse bitmişti. Tabgaç Devleti 534'te doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Kısa zaman sonra her iki devletin toprakları Çin hanedanlarının eline geçti.
Tabgaçların örf âdet ve geleneklerinin çoğu, kendilerinden önceki ve sonraki Türk boylarının kültürü ile benzer özellikler gösterir. Dinî inançları hakkında verilen bilgilere göre Tabgaçlar da mağara, dağ ve orman kültleri bulunuyordu. Diğer Türk boylarında olduğu gibi kurttan türeme ve göç efsaneleri, Tabgaçlar arasında da anlatılıyordu. İbadetlerini taştan binalar içinde gerçekleştiriyorlardı. Ataları, hakanlarının soyu, Gök ve Yer in kutsal ruhları için kurban keserler ve kutsal saydıkları kayın ağaçlarını dikerlerdi. Bu kayın ağaçları büyüdüğünde kutsal ormanlar meydana geleceğine inanırlardı. Budistleşme ile birlikte bu gelenekler unutulmuştur.