Mycobacterium Mycobacteriaceae ailesi üyeleri uzun, ince, çomak şekilli, hareketsiz bakterilerdir. Özel ayırt edici boyalarla bir kez boyandıklarında seyreltik asitlerle boyayı vermemeleri yani dekolorize olmamaları nedeniyle aside dirençli bakteriler olarak adlandırılırlar. En önemlileri tüberküloz etkeni olan Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium bovis ve lepra etkeni olan Mycobacterium leprae dir. Mycobacterium hücre duvarının lipid içeriği oldukça fazladır ve mikolik asit içerir Gram pozitif olmalarına rağmen Gram boyamada hiç görülmezler veya çok ender görülebilirler. Bunun nedeni bazik boyaların çok zor içine girebildikleri lipidce zengin hücre duvarıdır.
Mycobacterium tuberculosis lipidce zengin besiyerlerinde (örneğin Löwenstein-Jensen in gliserinli-yumurtalı besiyeri) üretilirler. Bu besiyeri yüzeyinde kuru, sarımsı, karnabahara benzer koloniler şeklinde (Mycobacterium tuberculosis) veya basık, pigmentsiz, nemli, parlak koloniler şeklinde (Mycobacterium bovis) ürerler. Generasyon süreleri 12-18 saattir. Löwenstein-Jensen medium üzerinde Mycobacterium tuberculosis kolonileri Mycobacterium tuberculosis Ziehl-Neelsen boyama
Mycobacterium tuberculosis Mycobacterium tuberculosis (1000X) Aktif tüberkülozlu bir hastanın tükürük örneğinden Acid-fast boyama İlk enfeksiyon özellikle akciğerleri tutar ve etkenin damarlara bulaştığı primer nefeksiyonun ortaya çıkmasına sebep olur. Tüberküloz bakterileri aktive olmamış makrofajlarca fagosite edilir. Bu makrofajlar nacak T lenfositlerince üretilen makrofaj aktive edici faktör ile aktive edildikten sonra öldürebilirler.
Mycobacterium tuberculosis Asid-fast boyama Mycobacterium tuberculosis Enfeksiyonların %90 ında primer enfeksiyon odağı klinik olarak belirtisizce iyileşir. Enfekte kişilerin %10 unda primer tüberküloz ya hemen (%5) veya yıllar sonra (%5) reaktivasyon tüberkülozuna (organ tüberkülozu) dönüşür. Bir enfeksiyon sırasında oluşan spesifik bağışıklık veya allerjinin sorumlusu T lenfositlerinin işlevidir. Allerjinin saptanmasında uygulanan tüberkülin testi tüberküloz bakterilerince bir enfeksiyon olup olmadığını gösterir.
Tüberküloz tanısı mikroskobik olarak ve kültür yöntemleriyle saptanmasına dayanır. Son zamanlarda gen proplarının kullanıldığı tekniklerle spesifik DNA dizilerinin saptanması da kullanılmaktadır. Tüberküloz tedavisi 6-9 ay sürmektedir. Tüberkülin testi negatif olan rsik gruplarında attenüe aşıyla (BCG) koruyucu aktif bağışıklanma yapılmalıdır. Mycobacterium bovis Mycobacterium tuberculosis
Mycobacterium leprae Mycobacterium leprae yapay besiyerlerinde üretilemez. Sadece fare ayağında veya armodillo da üretilebilirler. Lepra (cüzzam) özellikle deri mukoza ve sinirlerini tutan bir hastalıktır. Yegane enfeksiyon kaynağı insandır. Bulaşma deri ve mukozalarda yakın temas ile olur. Tanı, deri ve burun mukozası kazıntılarından hazırlanan ve Ziehl- Neelsen yöntemine göre boyanmış prepratlarda etkenin mikroskobik incelenmesiyle saptanır. Mycobacterium leprae
Mycobacterium lepra Mycobacterium leprae Tedavide diaminodifenilsulfon olan dapson veya rifampisin etkenin üremesini baskılar. Direnç oluşumu durumunda klofazimin seçilir.
Tüberküloz veya lepra etkeni olmayan mikobakteriler atipik mikobakteriler olarak adlandırılırlar. Bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde kronik seyirli mikobakteriyozlara sebep olurlar. Atipik mikobakteri saptanan kişilerin sadece %10 unda mikobakteriyoz bulunur. Tedavide enfeksiyon odağı cerrahi olarak uzaklaştırılır. Mycobacterium marinum Ziehl-Neelsen boyama Mycobacterium marinum Mycobacterium marinum
Mycobacterium kansasii Ziehl-Neelsen boyama Mycobacterium avium, Mycobacterium intracellulare Mycobacterium kansasii, Mycobacterium avium, Mycobacterium intracellulare atipik mikobakterilerdir. Çeşitli atipik mikobakteri enfeksiyonlarına sebep olurlar.