Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programına Tarım Alet ve Makine Üreticilerinin Bakış Açılarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma İbrahim İÇÖZ Namık Kemal Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Tarım Makineleri Programı, Tekirdağ ibrahimicoz@yahoo.com Özet: Kırsal kalkınma plan ve programları ile 2006 2010 Ulusal Tarım Stratejisi çerçevesinde, çiftçilere 2009 yılında 81 ilde 30 değişik tarım alet ve makinesi alımları sırasında harcamaların belirli oranlarda hibe olarak finansmanı yoluyla destek olunacaktır. Hibeye esas mal alım tutarının %50 sine hibe yoluyla destek verilecek olup, hibeye esas tutar gerçek kişiler için mal başına 50.000 TL ve tüzel kişiler için 100.000 TL yi geçemeyecektir. Basınçlı sulama sistemleri başvurularında ise gerçek kişiler için 100.000 TL, tüzel kişiler için 200.000 TL yi geçemeyecektir. Belirtilen destekler önceki yıllarda daha az sayıda ve belirli illerde verilirken bu yıl çeşit sayısı daha da genişletilerek 81 ili kapsayacak duruma getirilmiştir. Desteklerin tarım alet ve makine üretimi yapan sektöre etkileri ve sektörün desteklere yaklaşımını belirlemek amacıyla imalatçılarla yüz yüze görüşmeler yapılarak durum değerlendirilmiştir. Anahtar kelimeler: Tarımsal destekler, tarım alet ve makinesi hibe destekleri A Research On Determining Perspectives Of Agricultural Machinery And Tools Manufacturers On Supporting Rural Development Investments Program Abstract: Within the framework of the 2006-2010 National Strategy for Agriculture with rural development plans and programs, in 2009 Farmers from 81 provinces using 30 various agricultural tools and machinery purchase expenditures in determined ratios will be supported through funding as a grant. The supported grant amount is determined as the 50 % of real expenditures and the grant amount cannot exceed 50.000 TL for real people and 100.000 TL for legal entities for goods per 100.000 TL. In applications for pressurized irrigation systems the grant cannot exceed 100.000 TL for the real person and 200.000 TL for legal entities. While the specified support was given less and in certain provinces in previous years, this year it includes 81 provinces with the expanded number of varieties. In order to determine the perspectives of agricultural tools and machinery manufacturing sector and impacts of support the case was evaluated by negotiating face-to-face with the manufacturers. Keywords: Agricultural support, agricultural tools and grant support machine GİRİŞ Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı na 2006 yılında başlanmış ve 2006 2007 yılında 65 ilde uygulanmıştır. Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı na başlandığından bu yana destek oranı %50 olarak belirlenmiştir. Verilen %50 hibe desteğinden tüm gerçek ve tüzel kişiler yararlanabilmektedir. Bu çerçevede tarımsal ürünlerin işlenmesi, paketlenmesi ve depolanması gibi ekonomik yatırımlar ve modern sulama yatırımlarının desteklenmesi ile gelir ve istihdam arttırıcı faaliyetlere ağırlık verilmektedir. Makine ve ekipman alımları destekleme programı proje tekliflerinde hibeye esas proje tutarı, mal başına 50.000 YTL ve tüzel kişiler için mal başına 100.000 TL yi geçemez. Basınçlı sulama sistemleri başvurularında gerçek kişiler için 100.000 TL, tüzel kişiler için 200.000 TL yi geçemez ve hibeye esas proje tutarının % 50 sine hibe yoluyla destek verilmektedir. 87
Yıllara göre destekleme kapsamına alınan konular ve ürünler ise: 2006 yılında bireysel ve grup başvuruları şeklinde teklif edilecek ekonomik faaliyetlere yönelik proje konuları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir, a) Tarımsal ürünlerin depolanması, işlenmesi, paketlenmesi, ambalajlanmasına yönelik yatırım tesisleri, b) Jeotermal, güneş, rüzgâr ve benzeri alternatif enerji kaynakları kullanılan seraların yapımı (Anonymous 1). 2007 yılı Makine ve Ekipman Alımlarının Desteklenmesi Programı Yatırım Konuları a) Yeni toprak işlemesiz tarım makineleri satın alımları, b) Yeni balyalama ve silaj makinesi alımları, c) Yeni soğuk hava tesisatlı taşıma aracı alımları, ç) Basınçlı sulama sistemi için gerekli parsel içi yeni mal alımları (Anonymous 2). 2008 yılında Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı çerçevesinde Makine ve Ekipman alımlarının desteklenmesi aşağıdaki yatırım konularını kapsamış ve 81 ilde uygulanmıştır. a) Balyalama makinesi alımları, b) Silaj makinesi alımları, c) Basınçlı sulama sistemi için gerekli parsel içi yeni mal alımları, ç) Toprak işlemesiz tarım makineleri alımları, d) Soğuk hava tesisatlı taşıma aracı alımları, e) Bahçe el traktörü ve ekipmanları alımları, f) Rüzgâr makinesi ( pervanesi ) alımları, g) File sistemi kurulması, ğ) Yem hazırlama araçları, h) Sap parçalama makinesi alımları, ı) Otomatik sap toplamalı saman makinesi alımları, i) Kanola hasat aparatı alımları, j) Mısır hasat tablası alımları, k) Süt sağım ünitesi ve soğutma tankı alımları, l) Pülverizatör alımları, m) Lazerli tesviye aleti alımları, n) Sıkmalı çayır ve yonca biçme makinesi alımları, desteklenecektir (Anonymous 3). 2009 yılında Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı çerçevesinde Makine ve Ekipman alımlarının desteklenmesi aşağıdaki yatırım konularını kapsamış ve 81 ilde uygulanacaktır. Programın yatırım konuları a) Anıza doğrudan ekim makinesi alımları, b) Arıcılık makine ve ekipmanı alımları, c) Balya makinesi alımları, ç) Basınçlı sulama sistemi alımları, d) Canlı balık nakil tankı alımları, e) Çayır biçme makinesi alımları, f) Çeltik fide dikim makinesi alımları, g) El traktörü alımları, ğ) File sistemi kurulması, h) Güneş kolektörü alımları, ı) Hububat harman makinesi alımları, i) Lazerli tesviye aleti alımları, j) Mısır hasat tablası alımları, k) Mibzer alımları, l) Motorlu tırpan alımları, m) Pamuk toplama makinesi alımları, n) Pancar söküm makinesi alımları, o) Patates söküm makinesi alımları, ö) Pülverizatör alımları, p) Rüzgâr makinesi alımları, r) Sap parçalama makinesi alımları, s) Sap toplamalı saman makinesi alımları, ş) Silaj makinesi alımları, t) Soğuk hava tesisatlı taşıma aracı alımları, u) Süt sağım ünitesi ve soğutma tankı alımları, ü) Tambur filtre alımları, v) Taş toplama makinesi alımları, y) Toprak frezesi alımları, z) Yem hazırlama makinesi alımları, aa) Zeytin hasat makinesi alımları (Anonymous 4). Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi kapsamında 24-Kasım 2008 tarihine kadar gerçekleştirilen işlemler şunlardır. 2006 2007 yıllarında gerçekleştirilen işlemler: Proje tutarı 1 milyar 67 milyon TL olan 2683 projeye 385 milyon TL hibe desteği sağlanmıştır. Ayrıca, makine ve ekipman destekleri kapsamında 3660 adet projeye 56 milyon TL hibe sağlanmıştır. 2008 yılında ise, Bakanlığa 2498 başvuru yapılmıştır. Bu projelerden hibe tutarı yaklaşık 380 milyon olan 1636 adedi kabul edilmiştir. Ayrıca makine ekipman alımları kapsamında hibe tutarı yaklaşık 80 milyon TL olan 6325 adet başvuru yapılmış olup 78.2 milyon TL tahsis edilmiştir (Anonymous 5). 88
Ülkemizde Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS'ye) kayıtlı çiftçi sayısı 2,7 milyon. 27 milyon hektar araziden 16,6 ARAŞTIRMA BULGULARI milyon hektar arazimiz ÇKS'ye kayıtlı ve İşletmelere yöneltilen, Destekleme kapsamına desteklemeden yararlanıyor. ÇKS'ye kayıtlı olmadığı alınan ekipmanlar sizin üretiminizi ve üretim için yaklaşık 1 milyon çiftçimiz desteklemeden çeşitliliğinizi etkiledi mi? sorusuna işletmelerin %86,6 yararlanamıyor (Anonymous 6). sı hayır etkilemedi, %13,4 ü evet etkiledi Bunun yanında ülkemizde, Kırsal Kalkınma açıklamasında bulunmuştur (Çizelge 1). Yatırımları Destekleme Programında makine ve İşletmeler Bazı tarım makineleri için verilecek hibe ekipman alımlarının desteklenmesine 2007 yılında başlanmıştır. Program kapsamında balyalama ve silaj desteklerini nasıl karşılıyorsunuz? sorusuna ise, %80 oranında olumlu, %20 oranında ise verilen hibe makinesi, basınçlı sulama sistemleri, toprak işlemesiz desteklerine olumsuz baktıklarını belirtmişlerdir tarım makineleri ve soğuk hava tesisatlı taşıma aracı (Çizelge 1). alımlarından 2008 yılına kadar 2994 çiftçimiz Verilmekte olan hibe kapsamında tarım makinesi yaralanmıştır (Anonymous 7). ürettiniz mi? şeklindeki soruya ise işletmeler %80 oranında hayır derken %20 oranında evet demişlerdir MATERYAL VE YÖNTEM Materyal olarak üreticilere hibe destekler hakkında (Çizelge 1). İşletmelere verilen ya da verilecek olan hibe değişik sorular içeren bir anket hazırlanmıştır. destekleri üretiminizi ne kadar etkileyebilir şeklindeki Hazırlanan anketler, değişik tarım alet ve makine üretimi yapan firmalara gidilerek yüz yüze yapılan görüşmeler sonucunda doldurulmuştur. 15 işletmeden soruya ise işletmelerin %6,6 sı çok etkileyeceğini, %13,4 ü orta düzeyde, %20 si az ve %60 ı ise hiç etkilemeyeceğini belirtmiştir (Çizelge 1). alınan sonuçlar değerlendirilerek, işletmelerin hibe programlarına bakış açıları belirlenmiştir. Çizelge 1. İşletmelere yöneltilen hibe destekleri hakkındaki sorular ve yanıtları İşletmeler Destekleme kapsamına alınan ekipmanlar sizin üretiminizi ve üretim çeşitliliğinizi etkiledi mi? Bazı tarım makineleri için verilecek hibe desteklerini nasıl karşılıyorsunuz? 2006 yılında başlayan hibe destekleri kapsamında tarım makinesi ürettiniz mi? Verilen yada verilecek olan hibe destekleri üretiminizi ne kadar etkileyebilir? Evet Hayır Olumlu Olumsuz Evet Hayır Çok Orta Az Etkilemez 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 İşletmelere devletin çiftçilere vermekte olduğu ekipman hibe destekleri hakkındaki görüşleriniz nelerdir? şeklindeki soru yöneltildiğinde verilen yanıtlarda genellikle bürokratik zorlukların azaltılması, 89
yurtdışından makine getirilmemesi, desteklere devam edilmesi ve böylelikle makine satışlarının arttırılması, hibe destek çeşitliliğinin arttırılması şeklinde özetlemek mümkün olmaktadır (Çizelge 2). İşletmelere devletten beklentileri sorulduğunda ise yurtiçi ve yurtdışı satışlar için teşvik destekleri beklediklerini, çiftçiye ve imalatçıya daha çok destek verilmesini, daha iyi yönetim, makine imalatçısı firmalara uzun vadeli kredi verilmesi ve makine satışlarındaki KDV oranlarının düşürülmesi gibi konularda devletten yardım beklediklerini belirtmişlerdir (Çizelge 2). Çizelge 2. Makine imalatçılarının devletten beklentileri İşletmeler Devletin çiftçilere vermekte olduğu ekipman hibe destekleri hakkındaki görüşleriniz nelerdir? Devletten beklentileriniz nelerdir? 1 2 3 Hibe verilirken çiftçiler bürokratik zorluklarla karşılaşıyorlar. Bu onları olumsuz etkiliyor ve devlete olan güveni azaltıyor. Türkiye içinde bu desteklerin kimseye faydası olmuyor bu desteklerin, firmamız daha çok yurt dışına satışta bulunduğu için ayakta duruyor ve kendini geliştiriyor. Traktör üretimi yapan firmamız, ekipman üretimini tali iş olarak yapmaktadır. 2009 yılı itibariyle traktör üretimini durdurmuş bulunmaktayız. Traktör üretimi içinde hibe desteği talep ediyoruz. Ülkemizde Avrupa standartlarında ekipman üretilebilmektedir. Yurtdışından ekipman getirilmemeli, yurtiçi ve dışı satışlar arttırılmalıdır. Çiftçiye daha çok önem verilmesi Özellikle çiftçilere verilecek hibenin prosedürünün kolaylaştırılması, destek kapsamının geliştirilmesi, traktör hurda desteği verilmesini bekliyoruz. 4 Desteklere devam edilmelidir. Daha çok teşvik bekliyoruz. 5 Çiftçilere cazip geliyor, üretimi ve satışı arttırıyor. Çiftçiye teşviklerin arttırılması gerekir. 6 - Daha iyi yönetim 7 Hibe destekleri sayesinde çiftçilerimizin elinde olmayan ancak ihtiyaç olduğu halde maddi imkansızlıklardan dolayı edinemediği tarım makinelerini edinmesi ve bu Devletin çiftçiye sağladığı hibe desteğinin devamı makinelerin üretime faydalı olmasıdır. 8 Destek hem çiftçi, hem de esnaf için iyi oluyor. - 9 Hibe destek liste sırasını beğenmiyorum. İmalatçıya ve çiftçiye daha fazla destek. 10 Daha fazla ekipman için ve daha kolay verilmelidir. Destekler yetersiz. 11 Destekler olumlu, devamını bekleriz 12 - Hibe destekleri talep ve arz çerçevesi içinde işlerimiz 13 daha yoluna girecektir. Bu da çiftçi ve üreticiye verilen desteklerle olur. Vergiler düşsün, sigorta primleri aşağıya insin, destekler daha da artsın. Hibe destek tutarının arttırılması ve sürecin daha kısa sürede sonuçlanması, ödemelerin daha düzenli yapılması. İmalatçı firmalara finansman anlamında destek vermesi, verilen desteklerin geri dönüşümü uzun olmalı ve devletin üreticiyle ilişkileri yakın olmalıdır. 14 Sektörde ürüne çeşitlilik ve daha fazla malzemeye destek verilmesi KDV de indirim. 15 Devletin çiftçilere vermekte olduğu ekipman hibe destekleri çiftçilerin daha çok yatırım yapmasına neden olur. - 90
TARTIŞMA VE SONUÇ Hibe destekleme kapsamına alınan ekipman çeşitleri, makine imalatçılarının büyük bir bölümünü etkilememektedir. Çünkü desteklerden yararlanan çiftçi sayısı oldukça azdır ve hibe destekleri için ayrılan kaynaklar henüz istenilen seviyeye gelmemiştir. Çiftçi kayıt sistemimize kayıtlı 2,7 milyon çiftçiden, 2008 yılına kadar sadece 2994 çiftçi, hibe ekipman alımından yararlanmıştır. Ayrıca tüm başvurulara olumlu yanıt verilemediğinden bazı çiftçiler başvuru sırasındaki prosedür fazlalığından ve masraflardan yakınmaktadır. Verilecek hibe destekleri kapsamına alınan ekipmanlarda bölgesel üretim çeşitliliğinin de göz önünde bulundurulmasında ve ona göre ekipman seçimin yapılmasında yarar olacaktır. Tarım makineleri imalatçıları çiftçilere verilen hibe desteklerini genellikle olumlu karşılamakta, ancak bazı imalatçılar çiftçilerin hibe destekleri konusunda yeterince bilgilendirilmemesinden yakınmaktadır. Bunun nedeni olarak da bazı çiftçiler tüm yeni alınan ya da alınacak ekipmanlara hibe desteği verileceğini düşündüklerinden, ihtiyaç duydukları ekipman alımlarını erteleme yoluna gitmeleri gösterilmektedir. Bu durum imalatçıları olumsuz olarak etkilemektedir. Bazı imalatçılar çiftçiye verilecek hibe destekleri yerine, kendilerinin üretip sattıkları ekipman başına hibe desteği verilmesinin daha doğru olacağını belirtmektedir. Tarım makinesi imalatçıları, hibe desteklerinden yararlanan çiftçi sayısının düşüklüğü nedeniyle kendi üretim miktarlarında ve ürün çeşitliliklerinde pek de değişiklik olmadığını açıklamışlardır. Ancak traktör imalatçısı bir firma, traktör alımının da hibe destekleri kapsamına alınması durumunda traktör satışlarına büyük katkı sağlayabileceğini düşündüklerini belirtmiştir. Sonuç olarak, hibe destek kapsamındaki ekipman sayısının arttırılması ve daha fazla çiftçiye desteklerin ulaşması imalatçıya da olumlu bir şekilde yansıyacaktır. Hibe desteğinden yararlanmak amacıyla yapılan başvurular sırasındaki prosedürlerin azaltılması yararlı olacaktır. Ayrıca prosedürlerin yerine getirilmesi aşamasındaki masrafların daha düşük düzeyde tutulması daha çok çiftçinin hibe desteğinden yararlanmayı düşünmesini sağlayacaktır. Son yaşanan ekonomik kriz nedeniyle tarım makineleri imalatçılarının üretim miktarlarının, yaklaşık %30 40 oranında azaldığı görülmektedir. Bu üretim düşüklüğünün giderilmesi ve işletmelerin sürekliliğinin sağlanması amacıyla devletin işletmelere doğrudan ya da dolaylı şekilde destek vermesi yararlı olacaktır. LİTERATÜR LİSTESİ Anonymous 1, http://www.alomaliye.com/nisan_06/kirsal_kalkinma_yat _teb.htm Anonymous 2, http://www.alomaliye.com/2007/koy_bazli_makine.htm Anonymous 3, http://www.alomaliye.com/2008/kirsal_kalkinma_2008_2 0.htm Anonymous 4, http://www.tarim.gov.tr/files/mevzuat/teblig/kirsal_kalki nma_300309.htm.pdf Anonymous 5, http://www2.tbmm.gov.tr/d23/7/7-5098c.pdf Anonymous 6, http://www.tzob.org.tr/tzob_web/haber/sektor_raporu_2 007.htm Anonymous 7, http://www.tarimdunyasi.net/?p=188 91