Hatay İlinin Tarımsal Mekanizasyon Özellikleri. Agricultural Mechanization Properties of Hatay Province

Transkript

1 Hatay İlinin Tarımsal Mekanizasyon Özellikleri Mehmet AKAR 1, Mehmet Zahid MALASLI 2, Ahmet ÇELİK 1 1 Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Erzurum 2 Bingöl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Bingöl ahcelik@atauni.edu.tr Özet: Yüzölçümünün yaklaşık %50 si tarım alanı olarak kullanılmakta olan Hatay ilinde tarımsal üretim 1950 den sonra traktörün yaygınlaşmasıyla birlikte büyük bir değişime uğramış, tarımsal mekanizasyon ve gübre kullanımına olan ilgi ile de artış göstermiştir. Bu araştırmada, Hatay ilinin ilçeler bazında tarımsal mekanizasyon özellikleri ile bu özellikler arası ilişkiler, 2010 yılına ait traktör sayısı, traktör güç dağılımı ve işlenen alan değerlerinden yararlanılarak belirlenmiş ve karşılaştırmalar yapılmıştır. Karşılaştırmalarda; ortalama traktör gücü (kw), birim alana düşen traktör gücü (kw/ha), 1000 ha işlenen alana düşen traktör sayısı (adet/1000 ha) ve bir traktöre düşen işlenen alan (ha/traktör) kriterleri esas alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre; Hatay ilinde işlenen birim alana düşen traktör gücü 4.01 kw/ha, 1000 ha alana düşen traktör sayısı 100 adet/1000 ha, bir traktöre düşen işlenen alan 9.9 ha/traktör ve ortalama traktör gücü 40.0 kw olarak belirlenmiştir. Yapılan değerlendirmelerde, incelenen tarımsal mekanizasyon kriterleri yönünden Hatay ilinde genel olarak Türkiye ortalamasının üzerinde bir gelişmenin olduğu saptanmıştır. Anahtar kelimeler: Tarımsal mekanizasyon, tarımsal mekanizasyon düzeyi, Hatay Agricultural Mechanization Properties of Hatay Province Abstract: Agricultural production of Hatay Province, which approximately 50% of its total area being used for agriculture, has been transformed with the spread of tractor and the interest in agricultural mechanization and fertilizer use increased by In this study, the characteristics of agricultural mechanization and the relationships between these characteristics in the province of Hatay Province and its districts were determined and comparisons were made using tractor numbers, distribution of tractor power and cultivated land values in In the comparisons, average tractor power (kw), tractor power per cultivated area (kw/ha), tractor number per 1000 ha cultivated area (number/1000 ha) and cultivated area per tractor (ha/tractor) have been taken into consideration. According to the results obtained, tractor power per cultivated unit area, tractor number per 1000 ha cultivated area, cultivated area per one tractor and average tractor power in Hatay province were found as 4.01 kw/ha, 100 tractor/1000 ha, 9.9 ha/tractor and 44.0 kw respectively. In the evaluation of agricultural mechanization characteristics of Hatay province, in general, important improvements were found to be over the average in Turkey. Key words: Agricultural mechanization, agricultural mechanization level, Hatay Giriş Günümüzde artan talebi karşılayabilmek amacıyla birim alandan daha yüksek verim elde etmek tarımsal üretimin temel amaçlarından biridir. Bu amaçla sürekli gelişim içinde olan; sulama, gübreleme, ilaçlama, kaliteli tohumluk ve tarımsal mekanizasyon gibi temel tarım teknolojilerinden yararlanılmaktadır. Tarımsal mekanizasyon, diğer tarım teknolojilerinin uygulanması ve etkinliklerinin arttırılması yönünden de oldukça büyük bir öneme sahiptir (Altıkat ve Çelik, 2009). Tarımsal mekanizasyon, tarımsal üretimde iş verimini geliştirmek için insan el emeği yerine üretim teknolojilerinin gereği olarak kullanılan her türlü mekanik araçların tasarımı, 64

2 yapımı, geliştirme ve uygulama deneyleri, pazarlama, işletme, bakım, onarım ve yayımı ile ilgili hizmetlerden oluşmaktadır (Koçtürk ve Avcıoğlu, 2004; Tezer, 1980; Zeren ve ark., 1995). Tarımsal üretimin makina ile yapılması iş yükünün azaltılmasının yanında, tarımsal verimliliğin ve karlılığın da artmasına yardımcı olmaktadır. Tarımsal mekanizasyon düzeyi bölgelerin teknik ve ekonomik yapısına bağlı olarak değişim gösterebilmektedir. Tarımsal üretimde kullanılan temel güç kaynağı traktördür. Bu nedenle, mekanizasyon düzeyinin belirlenmesinde dikkate alınan birim işlenen alana düşen traktör gücü, bugüne kadar en yaygın kullanılan kriter olmuştur. Bu değerlerin sağlıklı bir şekilde belirlenmesi, mekanizasyon düzeyi boyutunun da daha gerçekçi saptanmasına olanak sağlayacaktır (Sabancı ve Akıncı, 1994). Bu çalışmanın amacı, tarımsal mekanizasyonun önemli ölçütleri olan traktör ve tarım alet makinaları ile işlenen alan baz alınarak Hatay ili ve ilçelerinin mekanizasyon düzeyini belirlemektir. Materyal ve Yöntem Çalışmanın ana materyalini Hatay ili ve ilçelerine ait Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) 2010 yılı verileri oluşturmaktadır. Araştırmada, Hatay ili ve ilçelerine ait işlenen alan ve traktör varlığı ile bazı toprak işleme alet ve makinaları, ekim-dikim ve gübreleme makinaları, tarımsal savaş makinaları, hasat ve harman makinaları ile diğer bazı önemli tarımsal alet ve makinaların varlığına yer verilmiştir. Hatay ili ve ilçelerinin mekanizasyon düzeyinin belirlenmesi için, birim alana düşen traktör gücü (kw/ha), 1000 ha alana düşen traktör sayısı (adet/1000 ha) ve bir traktöre düşen toplam alan (ha/traktör) kriterleri esas alınmıştır (Erkmen ve Çelik, 1992; Çelik ve ark., 2002; Altıkat ve Çelik, 2009). Bu kriterlerin belirlenmesinde; toplam işlenen alan, traktör sayısı ve ortalama traktör güç büyüklüğü değerlerinden yararlanılmıştır. Araştırmada, toplam işlenen alan değerlerinin belirlenmesinde; meyve, içecek ve baharat bitkileri üretim alanları dikkate alınmamıştır. Bulgular ve Tartışma Tarım Alet ve Makina Varlığı Hatay ili ve ilçelerinde bulunan önemli bazı toprak işleme alet ve makinalarının sayıları Çizelge 1 de verilmiştir (Anonim, 2010). Çizelgede kulaklı pulluğun sayısal olarak ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Kulaklı pulluğu sırasıyla; kültivatör ve diskli pulluk izlemektedir (Şekil 1). Bu verilere göre il genelinde birinci sınıf toprak işleme aletlerinin yoğun olarak kullanıldığı, bunun yanı sıra ikinci sınıf toprak işleme aletlerinden en çok kültivatörün kullanıldığı tespit edilmiştir. bazında toplam toprak işleme alet ve makinalarının dağılımı incelendiğinde; ildeki toprak işleme alet ve makinalarının %72.73 ü Merkez ilçe, Kırıkhan, Reyhanlı ve Altınözü ilçelerinde, %27.27 si ise geriye kalan sekiz ilçede bulunmaktadır (Şekil 2). Hatay ili ve ilçelerinde bulunan ekim-dikim ve gübreleme makinaları varlığı Çizelge 2 de verilmiştir (Anonim, 2010). İl genelinde ekim makinaları yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu durum serpme ekim yönteminin uygulanması ile ortaya çıkan üniform ekim derinliğinin sağlanamaması, bitki yaşam alanı dağılımının tesadüfe bağlı olması, çimlenme zamanlarının farklı olması gibi problemleri ortadan kaldırmaktadır. 65

3 Çizelge 1. e göre önemli bazı toprak işleme alet ve makinalarının varlığı (adet) Kulaklı Diskli Diskli Dişli Toprak Kültivatör Merdane pulluk pulluk tırmık tırmık frezesi Toplam Merkez İlçe Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağı Hatay ili Şekil 1. İl genelinde bazı toprak işleme alet ve makinalarının oransal dağılımı. İl genelinde pamuk, mısır gibi sıraya ekilen çapa bitkilerinin ekiminde pnömatik ekim nın az da olsa kullanım alanı bulduğu görülmektedir. Ayrıca il genelinde 55 adet anıza doğrudan ekim bulunmaktadır ve bu makinaların tamamının merkez ilçede bulunduğu tespit edilmiştir. Buna ilave olarak il genelinde 4401 adet kimyevi gübre dağıtma nın varlığı da tespit edilmiştir. Hatay ili genelinde bulunan bazı önemli bitki koruma makinalarının ilçelere göre dağılımı Çizelge 3 te verilmiştir (Anonim, 2010). Buradaki verilerden Hatay ili genelinde tarımsal mücadelede en çok sırt pülverizatörünün kullanıldığı, bunu kuyruk milinden hareketli pülverizatör ve atomizörün takip ettiği belirlenmiştir. Burada atomizörün meyve alanlarında yoğun şekilde kullanıldığı görülmektedir (Şekil 3). 66

4 Şekil 2. Bazı toprak işleme alet ve makinalarının ilçelere göre dağılımı Ayrıca az sayıda tozlayıcının da kullanım alanı bulduğu tespit edilmiştir. Bitki koruma makinalarının ilçelere göre dağılımı incelendiğinde Merkez ilçe %22 ile ilk sırada yer alırken, Merkez ilçeyi %19.88 ile İskenderun ve %15.26 ile Samandağ ilçeleri takip etmektedir. Bitki koruma makinalarının en az olduğu ilçe ise %0.75 ile Yayladağı ilçesi olmuştur (Şekil 4). İl genelinde bulunan bazı önemli hasat ve harman makinalarının dağılımı Çizelge 4 te verilmiştir (Anonim, 2010). Hasat ve harman makinalarının ilçeler bazındaki dağılımı incelendiğinde, Altınözü ilçesi %35.37 ile birinci sırada yer almakta, bu ilçeyi Merkez ilçe ve Reyhanlı ilçeleri takip etmektedir (Şekil 5). İl genelinde bulunan hasat ve harman makinalarının oransal dağılımı incelendiğinde, en yaygın bulunan makinanın sap döver harman olduğu, bu makinayı sap parçalama ve biçerbağlar nın takip ettiği görülmektedir (Şekil 6). Ayrıca ilde 50 adet pamuk toplama ve 28 adet biçerdöver olduğu tespit edilmiştir. İl genelinde bulunan diğer bazı önemli tarım alet ve makinalarının varlığı incelendiğinde, adet tarım arabası, 2941 adet derin kuyu pompası, 2163 adet santrifüj pompa, 1075 adet damla sulama tesisi ve 2419 adet seyyar süt sağma nın varlığı dikkat çekmektedir (Çizelge 5). Çizelge 2. e göre önemli bazı ekim-dikim ve gübreleme makinalarının dağılımı (adet) Traktörle Kombine Anıza Kimyevi çekilen Üniversal Pnömatik hububat doğrudan gübre hububat ekim ekim ekim ekim dağıtma ekim Toplam Merkez ilçe Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağı Hatay ili

5 Çizelge 3. Önemli bazı bitki koruma makinalarının ilçelere göre dağılımı (adet) Sırt Kuyruk milinden Motorlu Tozlayıcı Atomizör Toplam pülverizatörü hareketli pülverizatör pülverizatör Merkez ilçe Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağı Hatay ili Hatay ili genelinde adet traktör bulunmaktadır. Bu traktörlerin 481 i tek akslı, u ise iki akslı traktör grubunda yer almaktadır (Çizelge 6). Traktör güç grupları incelendiğinde, iki akslı traktörlerden kw güç grubundaki traktörlerin ilk sırada yer aldığı görülmektedir (Şekil 7). İl genelindeki toplam traktör varlığının ilçelere göre dağılımı incelendiğinde, en çok traktörün %31.10 ile Merkez ilçede olduğu belirlenmiştir. Merkez ilçeyi %17.30 ile Kırıkhan ve %11.46 ile Altınözü ilçelerinin izlediği tespit edilmiştir (Şekil 8). Çizelge 4. e göre önemli bazı hasat ve harman makinalarının dağılımı (adet) Sap Pamuk Sap döver Ot Biçer Biçerdöver toplama parçalama harman tırmığı bağlar Mısır silaj Toplam Merkez ilçe Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağı Hatay ili

6 Şekil 3. İl genelinde bitki koruma makinalarının oransal dağılımı. Şekil 4. Bitki koruma makinalarının ilçelere göre oransal dağılımı. Şekil 5. Hasat ve harman makinalarının ilçelere göre oransal dağılımı. Şekil 6. İl genelinde bulunan bazı hasat ve harman makinalarının oransal dağılımı. 69

7 Çizelge 5. Hatay ilindeki diğer bazı önemli tarım alet ve makinaların ilçelere göre dağılımı (adet) Santrifüj Derin kuyu Yağmurlama Damla Süt sağım Tarım pompa pompası tesisi sulama tesisi mak (seyyar) arabası Toplam Merkez ilçe Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağı Hatay ili Çizelge 6. Hatay ili genelinde bulunan traktörlerin güç sınıflarına göre dağılımı (adet) Tek akslı İki akslı Traktör güç sınıfı Traktör güç sınıfı (kw) (kw) Toplam Merkez ilçe Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağı Hatay ili Şekil 7. İl genelindeki traktörlerin güç sınıflarına göre oransal dağılımı (kw). 70

8 Şekil 8. İl genelindeki traktörlerin ilçelere göre oransal dağılımı. Tarımsal Mekanizasyon Düzeyi Hatay ili ve ilçelerinin tarımsal mekanizasyon düzeyinin belirlenmesi için göz önünde bulundurulan kriterler hesaplanarak Çizelge 7 de verilmiştir. Buradaki veriler incelendiğinde, ilin birim alana düşen traktör gücünün (BATG) 4.01 kw/ha, 1000 ha alana düşen traktör sayısının (BHTS) 100 adet/1000 ha, bir traktöre düşen toplam alanın (TBDA) 9.9 ha/traktör, ortalama traktör gücünün (OTG) ise 40.0 kw olduğu belirlenmiştir. e göre mekanizasyon düzeyi verileri incelendiğinde, birim alana düşen traktör gücü (BATG) değerinin kw/ha ile Erzin ilçesinde en yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Bu ilçeyi (kw/ha) ile Dörtyol ve 7.22 kw/ha ile Altınözü ilçeleri takip etmektedir. Ayrıca, birim alana düşen traktör gücü (BATG) değerinin en az olduğu ilçe ise, 1.06 kw/ha ile Yayladağı ilçesi olmuştur (Şekil 9) ha işlenen tarım alanına düşen traktör sayısı (BHTS) değerlerine bakıldığında 504 adet/1000 ha ile Erzin ilçesinin birinci sırada yer aldığı belirlenmiştir. Erzin ilçesini 371 adet/1000 ha ile Dörtyol ve 181 adet/1000 ha ile Samandağ ilçelerinin izlediği tespit edilmiştir. Bir traktöre düşen toplam alan (TBDA) verileri incelendiğinde, 31.8 ha ile Yayladağı ilçesi birinci sırada yer alırken, bu ilçeyi 24.3 ha ile Kumlu ve 22.9 ha ile Reyhanlı ilçelerinin takip ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca bir traktöre düşen en az alanın ise 1.9 ha ile Erzin ilçesinde olduğu görülmektedir (Şekil 9). Çizelge 7. e göre belirlenen tarımsal mekanizasyon kriterleri Toplam işlenen Toplam traktör BATG BHTS TBDA alan (ha) sayısı (adet) (kw/ha) (adet/1000 ha) (ha/traktör) OTG (kw) Merkez ilçe Altınözü Belen Dörtyol Erzin Hassa İskenderun Kırıkhan Kumlu Reyhanlı Samandağ Yayladağı Hatay ili BATG: Birim alana düşen traktör gücü (kw/ha), BHTS: 1000 ha alana düşen traktör sayısı (ad/1000 ha) TBDA: Bir traktöre düşen toplam alan (ha/traktör), OTG: Ortalama traktör gücü (kw) 71

9 Birim alana düşen traktör gücü (kw/ha) 1000 ha alana düşen traktör sayısı (adet/1000 ha) Bir traktöre düşen toplam alan (ha/traktör) Şekil 9. in tarımsal mekanizasyon özellikleri Ortalama traktör gücü (kw) Sonuçlar ve Tartışma Hatay ilindeki toprak işleme alet ve makinalarının dağılımı incelendiğinde, il genelinde geleneksel toprak işleme yönteminde kullanılan toprak işleme alet ve makinalarının yoğunluğu dikkat çekmektedir. Bunun yanı sıra il genelinde azaltılmış toprak işleme sisteminin önemli bir ekipmanı olan kültivatörün yoğun olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir. İl genelinde ekim makinaları kullanımının yoğunluğu, üreticilerin ekim işlemlerinde hassas olduklarını ve serpme ekimin ortaya çıkardığı olumsuzlukların farkında olduklarını göstermektedir. İlde sıraya çapa bitkilerinin ekiminde pnömatik ekim nın az da olsa kullanım alanı bulduğu görülmektedir. Ayrıca üretim maliyetleri, zaman tasarrufu ve toprak nem içeriğinin muhafaza edilmesi gibi birçok avantajlara sahip olan anıza doğrudan ekim yönteminde kullanılan doğrudan ekim nın sadece Merkez ilçede bulunduğu tespit edilmiştir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının anıza doğrudan ekim makinalarının satın alma bedelinin yarısı kadar hibe desteğinde bulunması, yüksek maliyeti olan bu makinaların kullanımına olan ilginin ileride artacağı ön görülmektedir. Hasat-harman makinalarının kullanımına bakıldığında, sap döver harman nın hububat tarımının yapıldığı alanlarda yaygın olarak kullanıldığı ve bu işlemlerde il genelinde en çok kullanılan ekipman olduğu belirlenmiştir. Hububat tarımının yoğun olarak yapıldığı ilde 28 adet biçerdöverin varlığı da dikkat çekmektedir. Ayrıca, pamuk hasadındaki insan iş gücü 72

10 maliyetinin giderek artması nedeniyle il genelinde 50 adet olan pamuk hasat nın sayısının ileride daha da artacağı söylenebilir. İl genelinde bulunan traktörlerin %97 sini iki akslı traktör grubu oluşturmaktadır. İki akslı traktörlerde güç büyüklüğü incelendiğinde büyük çoğunluğun kw güç grubunda yer aldığı görülmektedir. Ayrıca, en fazla traktörün 5157 adet ile Merkez ilçede olduğu dikkat çekmektedir. Hatay ilinin mekanizasyon düzeyine bakıldığında, il genelinde birim alana düşen traktör gücünün 4.01 kw/ha, 1000 ha alana düşen traktör sayısının 100 adet/1000 ha, bir traktöre düşen toplam alanın 9.9 ha/traktör, ortalama traktör gücünün ise 40.0 kw olduğu görülmektedir. in mekanizasyon düzeyi incelendiğinde, Erzin ilçesi birim alana düşen traktör gücü değeri ve 1000 ha işlenen tarım alanına düşen traktör sayısında birinci sırada yer aldığı belirlenmiştir. Ayrıca bir traktöre düşen en az alan değerinde de yine Erzin ilçesinin ilk sırada olduğu görülmektedir. in ortalama traktör gücü değerlerinin 28.3 kw ile 46.5 kw arasında değiştiği görülmektedir. İl genelindeki traktörlerin yaklaşık %67 sinin 38 kw ve daha büyük güç sınıfında olması birçok tarım alet ve nın ve kombine tarım aletmakinalarının bu traktörler ile birlikte kullanılabileceğini göstermektedir. Literatür Listesi Altıkat, S., Çelik, A., Erzurum İlinin Tarımsal Mekanizasyon Özellikleri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 40 (2), Anonim, Tarımsal yapı ve üretim. T.C. Başbakanlık, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Ankara. Çelik, A., Öztürk, İ., Turgut, N., Gümüşhane ili tarımsal mekanizasyon özellikleri. Gümüşhane ve Yöresinin Kalkınma Sempozyumu, Ekim Gümüşhane. Erkmen, Y., Çelik, A., Ağrı ilinin tarımsal mekanizasyon özellikleri, sorunları ve çözüm olanakları üzerine bir araştırma. Tarımsal Mekanizasyon 14. Ulusal Kongresi, Ekim, Samsun. Koçtürk, D., Avcıoğlu, A., Türkiye de Bölgelere ve İllere Göre Tarımsal Mekanizasyon Düzeyinin Belirlenmesi. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi 3:(1), Sabancı, A., Akıncı, İ., Dünyada ve Türkiye de tarımsal mekanizasyon düzeyi ve son gelişmeler. Tarımsal Mekanizasyon 15. Ulusal Kongresi, Eylül, Antalya. Tezer, E., Tarımsal üretim planlaması kavramı ve mekanizasyon. Tarım Sorunları ve Tarımsal Üretim Planlaması Semineri, Ankara. Zeren, Y., Tezer, E., Tuncer, İ.K., Evcim, Ü., Güzel, E., Sındır, K.O., Tarım Alet-Makine ve Ekipman Kullanım ve Üretim Sorunları. Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi Tarım Haftası 95 Kongresi, 9-13 Ocak 1995, Ankara. 73