İSLAMDA AİLE Yaratılışı gereği sosyal bir varlık olan insan için toplumsal hayat ne kadar önemli ve gerekli ise, bir toplum için de o toplumun çekirdeğini oluşturan, aile kurumu o kadar hayati bir öneme sahiptir. Aile bu niteliğiyle toplumlarda kültürel kimliğin, insani değerlerin ve tarihi sürekliliğin koruyucusu ve aktarıcısı olan bir kurumdur. İslamın öngördüğü kutsal bir bağ olan evlilik, aile kurumunu oluşturan, karı-koca arasındaki hayat müşterekliğinin adıdır. Yüce Allah, insanın soyunun korunması ve devamı için, yeryüzünün imarı ve gelişimi için evliliği yasalaştırmıştır. Aile Toplumun Çekirdeğidir: و م نن ا يات هن نن يا ا يق نن ي ن ننا يم نن ا يا انن نن ن ا يا ا و ان نن ي ا نن ن ونجا يا ا نبي نن يو ن م نند ي ن ا نبننو ن ا يم ننج يو ا نن ي يا يىف ي ذ ك يالت ت ي ق ا جم يين ن ن رو ي İçinizden kendileri ile huzura kavuşacağınız eşler yaratıp aranızda sevgi ve rahmet var etmesi, O'nun varlığının belgelerindendir. Bunda düşünenler için dersler vardır. (Rum, 30/21)
Aileler birleşerek toplumları meydana getirir. Bu çekirdek topluluk her çeşit faziletin kaynağıdır. Sağlıklı nesiller bu yuvada yetişir. Çocuk, yaratılışla ilgili gelişmesini de ahlâk ve terbiyesini de önce buradan alır. İnsan sevgisinin kaynağı da ailedir. Bir milletin sahip olduğu bütün özellikleri bir ailede görmek mümkündür. Bir toplulukta aile ne kadar sağlam temellere oturur ise o aileden meydana gelen toplum, o nisbetle sağlam yapıya sahip olmuş olur. Bunun içindir ki dinimiz aileye büyük önem vermiştir. و ا ه لل ن ين م د ي م ن ا ي ي ي ي نب ن جه ن يا يس و ي ي "Allah, evlerinizi sizin için bir huzur ve sükûn yeri yaptı " (Nahl, 16/80) Aile Nikahla Kurulur Evlilik olmadan, evlilik sözleşmesi yapılmadan aile kurulmaz. Bunun için dinimiz evlenmeyi teşvik etmiştir. و أ ن حنجا يااأ ت م نم يم نو ن ا يو ا ص ن ح يم ن ا يب ا ن ن ا يو م ن م ن ا ي و ا لل ن يو اس ع يب با ي يي ن ج نجا يلنق نر اي ييناننو ي ن ا يا لل ن يم ن يل اهن ن ي
"Aranızdaki bekârları, kölelerinizden ve cariyelerinizden elverişli olanları evlendirin. Eğer bunlar fakir iseler, Allah kendi lütfu ile onları zenginleştirir. Allah, (lütfu) geniş olan ve (her şeyi) bilendir. " (Nur, 24/32) Peygamberler Evlenerek Topluma Örnek Olmuşlardır: ق ل ي ن سجنل يا ه لل ي(ص ما): يأا ع يم ا ي ن سو ياا ن م ا رس : يا اح ب ي ن يو ا ن م ط ن ر يو ا وه ن ح يو ا ه يج ا نك ي ي Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurur:(5842) -Ebu Eyyüb (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Dört şey vardır, bunlar geçmiş peygamberlerin sünnetlerindendir: Haya, koku sürünme, evlenme, misvak kullanma." (Tirmizî, Nikah 1, (1080) İslam'da Ruhbanlık Yoktur بنن يأ نن ي ض ننم يا ه لل ن يبوننن ي ن يق ل:ننن ي يث ث نن ن ي ي ا هنن ي ب ي ب ن ننجت يأا و ا ي ن سننجل يا ه لل ي(صنن ما) يي ا ننل نج يب نن ا يب ا هن نن ي لن ه منن يأن ا قننا ن وا ي ننلهتنا يهن ق هجه نن يق نن جا: يأينن ي انن ن يم نن ا ي ن سننجل يا ه لل ي يوق نن ا ي ن ننر ي ننن يم نن يهن ق ننهم يم نن ا يذ اا ننن يو م نن ي ت ه قننر ق يقنن ل: يأ نن ن ها يأ ه منن يأل يل لص نن ه م يا بنند يأ نن ا يو قنن ل ياالقنن ن ر: يو أل يأ ن صننجم ن يا ننه ا هر ي ي وال ي يأنلاط نن ن ر يو ق نن ل ي االق ن ر: يو أل يأ اب زنل يا وه ي ي ي وال ي يأهن ز و يأ ا يل ج ي ي ن سجن ل يا ه لل ي(ص ما) ي ا بي ا يلق ل: يأ ان ن ن ا يا ذ يي يقنا نا ي نذ ا ي
و ننذ ا يأمنن يو ا ه لل ي ه يال ا قش نن ن ا ي ه لل يوأهانق نن ن ا ي ننن يو ننهم يأ ن صننجم ن يوأنلاط نن ن ر يوأنص نن ه م يوأ ق نن ن يوأهن ننز ه و ن يا وه نن ي ي ل م ا ي ب يب ا ي ن سو ت يلن ا ب يم هم ي (70)- Hz. Enes (r.a) anlatıyor: Hz. Peygamber (a.s)'in eşlerinin hâne-i saâdetlerine bir grup erkek gelerek Rasulullah (a.s)'ın (evdeki) ibadetinden sordular. Kendilerine sordukları husus açıklanınca sanki bunu az bularak: "Rasulullah (a.s) kim, biz kimiz? Allah O'nun geçmiş ve gelecek bütün günahlarını affetmiştir (bu sebeple O'na az ibadet de yeter) dediler. İçlerinden biri: "Ben artık hayatım boyunca her gece namaz kılacağım" dedi. İkincisi: "Ben de hayatımca hep oruç tutacağım, hiç bir gün terk etmeyeceğim" dedi. Üçüncüsü de: "Kadınları ebediyen terk edip, onlara hiç temas etmeyeceğim" dedi. (Bilâhare durumdan haberdar olan) Hz. Peygamber (a.s) onları bularak: "Sizler böyle böyle söylemişsiniz. Halbuki Allah'a yemin olsun Allah'tan en çok korkanınız ve yasaklarından en ziyade kaçınanınız benim. Fakat buna rağmen, bazen oruç tutar, bazen yerim; namaz kılarım, uyurum da; kadınlarla beraber de olurum. (Benim sünnetim budur), kim sünnetimi beğenmezse benden değildir" buyurdu. (Buhârî, Nikah 1; Müslim, Nikah 5, (1401); Nesâî, Nikah 4, (6, 60)). Evet, aile nikah ile kurulur, evlenmeyen kimse bu kurumdan yoksun kalır. Evlenmemeyi ve aile kurmamayı fazilet saymak yanlıştır, Peygamberimizin sünnetine aykırıdır. Nikah, her ne kadar medenî bir sözleşme ise de bir yönü ile ibadettir.
Evlilik Kişiyi Haramlardan Korur Pek çok kötülüklere karşı en önleyici vasıta ailedir. Peygamberimiz buyuruyor ki: ت يم ا مش ر يا ش ا ب يم ا يا اس ط ع يا اا ي يلن ابن ن ز و ا يل إ ن يأ ض ي اا ص ر يو أ ا ص ن ي ا نار يو م ن ا ي ل ا يي ا ن ط ا ع ي لن م ا بن ي ب ص ا جم يل إ ن ي ن يو ن ي ي ي Gençler, içinizden evlenmeye gücü yeten evlensin. Zira evlenmek gözü (haramdan) daha çok yumdurucu, iffeti daha çok koruyucudur. Gücü yetmeyen ise oruç tutsun, çünkü orucun şehveti kıran bir özelliği vardır. (Buhârî, Nikah, 3/4678) Bir başka hadisi şerif de mealen şöyledir: Kul evlendiği vakit dininin yarısını tamamlamış olur. Artık geri kalan yarısında da Allah'a karşı gelmekten kaçınsın. (et-tergib ve t-terhîb, Beyrut, 1968, c.3, s.42 (Hadisi Beyhâkî rivayet etmiştir.) Aile Kurulurken Eşlerin Birbirlerini Seçmesi Önemlidir. Çünkü bu, geçici bir süre için bir araya gelme değil, çoğunlukla ölüme kadar devam edecek bir sözleşmedir. Eşler birbirlerinde bu kurumun devamını sağlayacak özellikleri aramalıdırlar. Canım ne olacak evlenmek helal ise ayrılmak da helaldir deyip gerekli araştırmayı yapmadan karar vermek, sonunda pişmanlık duymaya sebep olur. Peygamberimiz bu konuda bir uyarıda bulunuyor ve eşlerde tercih edilmesinde yarar olan özelliğe dikkatimizi çekiyor. Şöyle buyuruyor:
ي ي ض ي يا ه لل ن يب ون يق ل: يق ل ي ن سنجنل يا ه لل ي(صن ما): يهنناو ن يا ام نرأ ن يالا ن ع يق ص ن ل : ي م ن ي ب يأيب يهرير و ح ا ي يو ل م يو يو ي يل لظا ا ر ي ذ ات يا اه ي يه ر ا ت يي اك ي (5626)- Hz. Ebu Hureyre (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Kadın dört hasleti için nikahlanır: Malı için, nesebi (asaleti) için, güzelliği için, dini için. Sen dindar olanı seç de huzur bul."(buharî, Nikah 15; Müslim, Rada 53, (1466); Ebu Davud, Nikah 2, (2047); Nesâî, Nikah 13, (6, 68) Peygamberimiz kadını, bu dört özellikten herhangi birisi ile nikah etmenin mübah olduğunu, ancak dindar olan kadının tercih edilmesini tavsiye ediyor. Çünkü Kur'an-ı Kerim, bu özelliğe çok önem veriyor. Peygamberimize sordular: Ey Allah'ın Resûlü! Kızlarımız kölelerimizle evlenebilecekler midir? Bunun üzerine şu ayeti kerime nazil oldu: ت يا ين ي يا و ن س يا ل يق اقو ن ا يم ا يذ ر يو ان اثم يو ن م او ن ا ي نشم ن ج ب يو قن ا م د ي ن م ن لنجا يا يا ا نر م ن ا يب اون يا ه لل ي ا هاقب ن ا يا يا ه لل يب با يق اي ي Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık ve birbirinizle tanışmanız için sizi kavimlere ve kabilelere ayırdık. Muhakkak ki, Allah katında en değerli olanınız
O'ndan en çok korkanınızdır. Şüphesiz Allah bilendir ve her şeyden haberdardır. (Hucurat, 49/13) Elbette Allah katında üstün bir değeri olan kimse, diğerlerine tercih edilir ve edilmelidir. Böyle davranan kimse pişman olmaz. Dindar olan kadın, kocasının malını korur, israftan sakınır. Çocuklarının terbiyeleri ile ilgilenir, onları da dinlerine bağlı olarak yetiştirir. Bu ise aileye huzur getirir. Bunun içindir ki Peygamberimiz: ق ل ي ن سجنل يا ه لل ي(ص ما): يا ا انب يم ع يو ق ا ي ن يم ع يا انب يا ام ا رأن يا ص ح ين ي (5624)- Abdullah İbnu Amr İbni'l-As (r. anhümâ) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Dünya bir meta'dır. Dünya metaının en hayırlısı saliha kadındır." (Müslim, Rada 64, (1467); Nesaî, Nikah 15, (6, 69] buyurmuştur. Bir başka hadis-i şerif ise şöyledir: ب نن ا ي يا و نني ه ي(صنن ما) يأ ننن ي نن يين نقننجنل يم نن يا ا سنن ن ي يا ا ن مننامم ن ي ن ا منن يهن اقننج يا لل يق نن ا ي ا ي ننن يم نن ا ي ا ون نن يص نن ح ي ا ي أ م ر ه يأ ط ب ا ن يو ا ي ظ ر ي ا نبي يس ر هان يو ا يأ قا ا يب ا نبي يأ ن ر هان يو ا ي ب يب انوي ي ص ح ا ن ي ن ي ف ي ن ا ي يو م ن ي ي İnanmış bir kişi Allah Teala nın emirlerine sarılıp yasaklarından kaçındıktan sonra saliha bir kadından daha hayırlı hiçbir şey elde etmiş olamaz. (Çünkü iyi bir kadın) Eşinin söylediğini tutar, yüzüne bakarsa gönlü açılır, karısı(nın bir şeyi yapması veya
yapmaması) üzerine yemin ederse yeminini yerine getirir. Eşinin bulunmadığı zamanda ona ve malına hıyanet etmez. (İbn Mace, Nikah, 5/1847) Karı ile Kocanın Hakları ve Görevleri Vardır Nitekim Kur'an-ı Kerim'de: ن يا ذ يب ا بي ي ب ام ا م ن روف ي و ن يم ثاد Erkeklerin kadınlar üzerindeki hakları gibi kadınların da erkekler üzerinde birtakım iyi davranışa dayalı hakları vardır. (Bakara, 2/228) buyurulmuştur. Peygamberimiz de şöyle buyurmuştur: أ يال ي ي ن ننننا يب ننننم ي نننن م ن ا ي اقنننن يو و نننن م ن ا يب نننن ا ب ن ا ي اقنننن لن ا رش ن ا يم ا يه ا ر ن هج ي ي و ال ي اذ ي ف ي ا ج ت يو ط م م ي ي يل ح هق ن ننننا يب نننن ا بي يأ ا ي يال ي ي ي ن نننجط ا ي نب ن جه ن ا ي م ا يه ا ر ن هنج يأ يال يو ق ن ين يب ن ا ب ن ا يأ ا ين ا نونجا ي ن ا بي ي ف ي 3303- Amr İbnu'l-Ahvas (r.a) anlatıyor: "Resulullah (a.s) buyurdular ki: "Bilesiniz, kadınlarınız üzerinde hakkınız var, kadınlarınızın da sizin üzerinizde hakkı var. Onlar üzerindeki hakkınız, yatağınızı istemediklerinize çiğnetmemeleridir.
İstemediklerinizi evlerinize almamalarıdır. Bilesiniz onların sizin üzerinizdeki hakları, onlara giyecek ve yiyeceklerinde iyi davranmanızdır." (Tirmizî, Tefsîr Tevbe, (3087) Peygamberimiz Veda Haccı nda bir konuşma yapmış, önemli konulara temas etmiştir. Hadis ve tarih kitaplarında yer alan bu konuşmanın bir bölümünü karı-koca haklarına ayırmış ve şöyle buyurmuştur : ن س ا بم ي ا يب ا مر و ي ا يااأ ا ج ص يق ل ي ث ن يأ يب يأ ن يش ي ي ج يا انج اع يم نع ي ن سنجل يا لل يص ن يم يا لل ن ي ب ا بن يو س ا يل ح م يا لل يو أ ثام يب ا بن يو ذ ير يو و ب ظ يل ذ ر ي ف يا احن ي يق ص ن يلن ق ن ل يأ ال يو ا اس ن ا ج ن صنجا ي ب وه ن ي ي ق ن ا ي ا يل إ ن ن ي ن هنن يب ننج ا يب اونن ن ا ي نن ا ب ي ا ن ننج يم نا نو ن ي يش نن ا نب ي نن ا ي يذ ننك ي ي ال يأ ا ي ي اهن ن ي ش نن ي ن مان به و نن يل ننإ ا ي لن م ا يل ا ه ن ج ن رو ن ه ي ي ف يا ام ه ن ع يو ا اضر ن ج ن ه يض ا ر ب ي ا ي ي ن ما ه ح يل إ ا يأ ط ا منو ن ا يل ن يهن انننجا يب ن ا بي يس نا ب يأ ال ي يل ل من ي ق ن نا يب نم ي ن م ن ا يل ن يي ن جط ا يلن ن م ن ا ي اقن يو و ن م ن ا يب ن ا ب ن ا ي اقن رش ن ن يا ي ي ن نا يب نم ي ن م نن ا يه ا ر ن هننج يو ال ي ي اذ ي ف ي نب ن ننجه ن ا ي م نن ا يه ا ر ن هننج يأ ال يو ق ن ينن يب نن ا ب ن ا يأ ا ين ا ننونجا ي نن ا بي ي ي ف ي ا ننج ت ي و ط م م ي ي ي
Ey insanlar! Kadınların haklarına riayet etmenizi ve bu hususta Allah'tan korkmanızı size tavsiye ederim. Siz kadınları Allah emaneti olarak aldınız. Onların iffet ve ismetlerini Allah adına söz vererek helal edindiniz. Sizin kadınlar üzerinde haklarınız, onların da sizin üzerinizde hakları vardır. (Tirmizî, Tefsîr Tevbe, (3087) Karı ile kocanın birbirlerine karşı olan hak ve görevlerine kısaca işaret edelim: Kocanın Karısına Karşı Görevleri: 1- Koca eşine mehrini cömertçe vermelidir. Evlenme sırasında erkeğin kadına ödediği veya ödeyeceğini taahhüt ettiği para veya mal (MEHİR) kadının hakkıdır. و آهن جا يا و ي يص نق ت ي ا يل إ يط ا ب ي ن ا يب يش ا يي ي ه م اون ي ن ا يل ن نجه ن يه و ب يم ر ي Kadınlara mehirlerini gönül rızası ile (cömertçe) verin; eğer gönül hoşluğu ile o mehrin bir kısmını size bağışlarlarsa onu da afiyetle yeyin. (Nisa, 4/4) 2- Nafaka: Nafaka, kişinin bakmakla yükümlü olduğu kimselerin yiyecek, giyecek ve konut giderlerini karşılamak demektir. Nikah işlemi tamamlanınca, kadının nafakası normal ölçüler içinde kocaya aittir. Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurulmuştur: و ب م يا ام ا ج نج ي ن ي ا قن ن ي يو ا ج ن تن ي ب ام ا م ن روف ي
Annelerin beslenmesi ve giyimi, uygun bir şekilde çocuk babasına aittir. (Bakara, 2/ 233) Koca, karısının nafakasını temin etmek, giyecek, yiyecek ve barınma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır. Kuşkusuz bunların tespitinde, adamın maddi durumu ve toplumun geleneği esas alınır. هن طام ن مي ي و ب ا ي با ي يمم وي يب يأ بن ي ض م يا ه لل ن يب اون يق ل : يقنا ن ت يت ي ن سجل ي ه لل : يم ي ي ا ون يأ ل يب ا بنن : يق ن ل : يأ ا ي ن جه ي ذ ا يا ا ا بت يو ال يه اهر ب يا اج ا نن يو ال ي يهنق اه ا يو ال ي ي ت ا ن ج ا ر ي ال ي ف يا اان ا بت ي ي ذ ا يطنم ا مت يو أ ا يه ا (3304)- Hakîm İbnu Muâviye babası Muâviye (r.a)'den anlatıyor: "Ey Allah'ın Resûlü! dedim, bizden her biri üzerinde, zevcesinin hakkı nedir?" "Kendin yiyince ona da yedirmen, giydiğin zaman ona da giydirmen, yüzüne vurmaman, takbîh etmemen, evin içi hariç onu terk etmemen." (Ebu Dâvud, Nikâh 42, (2142, 2143, 2144) 3- Himaye: Koca, kadının yöneticisi ve gözeticisi konumunda olduğu için, karısını himaye etmekle, ona zarar verecek maddi ve manevi şeylerden onu korumakla yükümlüdür. Koca karısını kıskanmalıdır. Adını lekeleyecek, saygınlığını zedeleyecek, açık-saçık kıyafetlerden, kadın-erkek karışık toplantılardan ve ayrıca şaibeli kadınlarla arkadaşlık etmekten onu alıkoymalıdır. 4- Koca eşini Allah ın bir emaneti olarak görmeli ve haklarına tecavüz etmemelidir. Onu cehennem yakıtı olmaktan korumalıdır.
ت يا ين ي يا ذي يام ونجا يقنجا يا انن ن ا يو ا ا ه ب ن ا يل ا يو قنج ن يه يا و ن س يو ا اح ج ن ي Ey inananlar! Kendinizi ve ailenizi yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun. (Tahrim, 66/6) 5- Koca, karısına ve çocuklarına Kur an ı, farzları ve İslamiyet hakkında gereken bilgileri mutlaka öğretmelidir. و أا ن م ا ر يأ ي ا ه ك ي ب ص يو ا ا صط ا ا يب ا نبي يال ي ا ل نك ي ا ق ا ن ي ن ا رن قنك يو ا ام ق ا ن ي ن اق ج Ailene namazı emret, kendin de ona devam et (Taha 20/132) 6- İyi Geçinmek: Kadın, kocasının arkadaşı, hayat ortağı, üzüntü ve sevinçte yanı başında olan dostudur. Sıkıntıda ve bollukta onun duygularını paylaşır. Evin düzenini korumak, aileye bakmak ve analık görevlerini yerine getirmek gibi ağır meşakkatlerin altına girer. Bu yüzden kocası, onunla iyi geçinmek zorundadır. Ona şefkatle ve nezaketle muamele etmelidir. Çektiği bunca meşakkatin, harcadığı bunca emeğin karşılığını vermelidir. Hiç kuşkusuz kocanın bu tavrı, kadının yüreğine su serper, onu sevindirir, yükünü hafifletir. Kocasına olan sevgisini ve sadakatini kat kat arttırır. 7- Aile efradına karşı cömert davranmak:
Cimrilik, bazı insanları ailesine karşı da eli sıkılığa zorlar. Onların ihtiyaçlarını karşılamamaya yöneltir. Eş ve çocukların her türlü ihtiyaçlarını koca cömertçe karşılamalıdır. Kadının Kocasına Karşı Görevleri: 1- İtaat:İtaat, kadının kocasına karşı yerine getirmek zorunda olduğu ilk yükümlülüklerden birisidir. Erkeklerin kadınlar üzerindeki hakları gibi kadınların da erkekler üzerinde belli hakları vardır. Ancak erkekler, kadınlara göre bir derece üstünlüğe sahiptirler. Allah azizdir, hakimdir. (Bakara 2/228) Bu ayetteki üstünlükten kasıt aile reisliğidir. Ailenin nafakasını temin edip, aileyi himaye eden koca elbette ki itaate daha fazla layıktır. Kadın, kocasına itaat etmek, meşru isteklerine karşılık vermek zorundadır. Ayrıca rızası olmadan, evin dışına çıkmak, malını saçıp savurmak, ev işlerini ihmal etmek gibi evlilik hayatını karşılıklı nefrete ve sonuçta da ayrılığa doğru götüren olumsuzluklardan kaçınmalıdır. 2- Nezaket: Kadın kocası ile iyi geçinmelidir. İlişkilerinde nezaketi ve yumuşaklığı göz önünde bulundurmalıdır. Ruhsal ve bedensel rahatı için elinden geleni yaparak kocasını memnun etmelidir.
Kocaya karşı nazik olmanın, onu incitmemenin en başta gelen gereği, kadının elinden geldiğince kocasını ağır yüklerin altına sokmaması, aile bütçesini zorlayan pahalı eşyaları aldırmaya kalkışmaktan kaçınmasıdır. Çünkü bu tür ısrarcı tutumlar kocanın canını sıkar, bu da neticede karı-koca ilişkisinin bozulmasına, nefrete yol açar. 3- Kocasına sevgi ile bağlanmak ve kadınlık görevini yerine getirmek. 4- Onuru korumak: Kadının en önemli görevlerinden biri kocasının onurunu korumaktır. Onun adını lekelememektir. Bir kadın kocasının hoşlanmadığı şeylerden kaçınmalıdır. Açık saçık dolaşmak, kırıtmak, kocasının sırlarını ifşa etmek, adamın bilinmesini istemediği şeyleri (yoksulluk vb.) sağda solda anlatmak gibi kötü huyları terk etmelidir. Çünkü bütün bunlar, kocanın güvenini sarsar ve nefretine neden olur. Sonuçta da ayrılık kaçınılmaz hale gelir. 5- Ailenin iffetini ve şerefini korumak, kocasının evini ve malını muhafaza etmek ve israftan sakınmak. Karı-koca bu özetlediğimiz karşılıklı hak ve görevlerine riayet ettikleri takdirde hem kendileri mutlu olur, hem bu yuvada yetişen çocuklar anne-babaya saygılı olur. Ailedeki mutluluk, karı ile koca arasındaki sevgi ve saygıya bağlıdır. Eşler, yuvada mutluluğu sağlamak için gerekli fedakarlığı gösterecek, huzur bozucu tutum ve davranışlardan sakınacaklardır. Karı ile kocanın herhangi bir sebeble
aralarının açılması halinde Allah Teâlâ her iki taraf ailelerine görev vermekte ve şöyle buyurmaktadır: و ا ا يق ا نا يش ق ق ي ن ا بو ي م يل ا نم ثنجا ي م يم ا يا ا ه ن يو م ن يم ن ا يا ا ه ي ن ا صن يينج له ن يا ه لل ن يا ا يي ن رين ا يا ي ي ن ا نبون ن يم يا يا ه لل ي يب بم يق اي ا ي Eğer karı-kocanın aralarının açılmasından korkarsanız, erkeğin ailesinden bir hakem ve kadının ailesinden bir hakem gönderin. Bunlar barıştırmak isterlerse Allah aralarını bulur. Şüphesiz Allah her şeyi bilen ve her şeyden haberdar olandır. (Nisa, 4/35) Aile reisi olan erkek eşine karşı yumuşak davranacak, kaba hareketlerden sakınacaktır. Peygamberimiz: وبنن يأر يهرينننر ي ض ننم يا ه لل ي ن يب اونننن يقنن ل: يقننن ل ي سننجنل يا ه لل ي(صنن ما) نننمم ي و ي مين ن ل يأ ا نننونن ن يا ي : يأ ا م نند ن يام ن ا يو ق ب ن ن ا يق ب ن ن ا ياله ن ي ن قنق (1674)- Hz. Ebu Hüreyre (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Mü'minler arasında imanca en kâmil olanı, ahlâkça en güzel olanıdır. En hayırlınız da ailesine hayırlı olandır." buyurmuştur. (Tirmizî, Radâ 11, (1162); Ebu Dâvud, Sünnet 16, (468)
Her şeyde olduğu gibi, aile hayatında da örnek alacağımız Peygamberimizdir. O, eşleri ile gayet iyi geçinir, onların sıkıntı veren bazı davranışlarına tahammül ederdi. Bir gün Hz. Aişe bir şeye darılarak Peygamberimizle yüksek sesle konuşuyordu. Bu sırada Hz. Ebû Bekir gelmiş, kızını azarlamak istemiş, fakat Peygamberimiz buna engel olmuştu. Bunun üzerine Hz. Ebû Bekir kalkmış gitmiş, bir süre sonra tekrar geldiğinde karı-kocanın barıştıklarını görmüş ve: Az önce kavganıza şahit olduk, şimdi de barıştığınıza şahit olalım. dedi. Bunun için Peygamberimiz buyuruyor : ق ل ي ن سجن ل ي ه لل ي(ص ما): يال ي يين ا ن رن ك ي ن مامم ي ن مامم و ي ا ي ر ه يم انوي ي ن قاق ي ض م يآق ر ي ي Hz. Câbir (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Bir mü'min erkek, bir mü'min kadına buğzetmesin. Çünkü onun bir huyunu beğenmezse başka bir huyunu beğenir." (Müslim, Radâ 61, (1469) Peygamberimiz bu hadisi şerifte kocayı uyarıyor. Eşindeki hoşlanmadığı bir huyu sebebiyle yuvayı sarsacak hatta dağılmasına sebeb olacak tavırlardan sakınılmasını söylüyor. Elbette bu, kadın için de geçerlidir. O da, aile kurumunun tehlikeye düşmesine meydan verecek söz ve davranışlardan sakınmalıdır. Hatta Peygamberimiz, kocaları ile uyum içerisinde olan kadınları müjdelemiş ve şöyle buyurmuştur: يق ل ي ن سجن ل ي ه لل ي(ص ما): يأ مي يا ا مر أ يم ه ات يو ا وني يب انوي ي اض ي ق ت يا ا ل و ي
Ümmü Seleme (r. anhâ) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Hangi kadın, kocası kendisinden razı olarak vefat ederse, cennete girer." (Tirmizî, Radâ 10, (1161) Aile fertleri arasında özen gösterilmesi bakımından çocuklar da önemli bir yer tutar. Anne ve babaya Allah'ın birer hediyesi olan çocuklar aile bahçesinin gülleridir. Onları sevgi ile yetiştirip topluma yararlı bir kimse olarak hazırlamak, anne-babanın başta gelen görevleri arasındadır. Çocuk küçük yaştan itibaren iyi terbiye edilirse, hem ailesine hem de milletine yararlı ve hayırlı bir insan olur. İyi terbiye edilmediği ve eğitilmediği takdirde, ne kendisine ne de başkasına yararı dokunmayacağı gibi, aile için de toplum için de zararlı hale gelir. Bunun için dinimiz, geleceğin teminatı olan çocuklarla ilgili olarak aileye büyük sorumluluklar yüklemiştir. Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyuruluyor: ت يا ين ي يا ذي يام ونجا يقنجا يا انن ن ا يو ا ا ه ب ن ا يل ا يو قنج ن ه يا و ن س يو ا اح ج ن ي Ey inananlar! Kendinizi ve ailenizi yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun. (Tahrim, 66/6) Cenab-ı Hak bu ayeti kerimede müminlere önemli bir görev veriyor. Hem kendilerinin ve hem de aile fertlerinin cehenneme gitmelerine sebep olacak davranışlardan uzak durmalarını emrediyor. Çünkü mümin kendinden sorumlu olduğu
gibi ailesinden de sorumludur. Nitekim Peygamberimiz kişilerin sorumluluklarını hatırlatırken şöyle buyurmuştur: بنن يا نن يبمننر ي ض ننم يا ه لل ن يب انو ن يمنن يقنن ل: يقنن ل ي سننجنل يا ه لل ي(صنن ما): ين ن ننا ي اع يو ن ن ننا يم ا نن ن جل يب نن ا ي ا رأن ي ف ي ن ي اع ي ف يأ ا ه ننن يو ن هننج يم ا نن ي ب ب ننن يل الم نن م ن ي اع يو م ا نن نجل يب نن ا ي ب ب ننن يو ا رننند نجل يب نن ا ننن يو ام ب ب ن ا بت ي ا ون ي ي اب ب يو ه م يم ا نج يب ا ي ب ب ي يو اخل م ن ي ف يم ل يس به ه ي اع يو ن هج يم ا ن جل يب ا ي ي ب ب ن ي (1715)- İbnu Ömer (r. anhümâ) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Hepiniz çobansınız ve hepiniz sürünüzden mes'ulsünüz. İmam çobandır ve sürüsünden mes'ûldür. Erkek ailesinin çobanıdır ve sürüsünden mes'uldür. Kadın, kocasının evinde çobandır, o da sürüsünden mes'ûldür. Hizmetçi, efendisinin malından sorumludur ve sürüsünden mes'ûldür." (Buhârî, Ahkâm 1, Cum'a 11, İstikrâz 20, Itk 17, 19, Vesâya 9, Nikâh 81, 90; Müslim, İmâret 20, (1829); Tirmizî, Cihâd 27, 1705; Ebû Dâvud, İmâret 1, (2928) Hz. Ömer: Ey Allah'ın Resûlü! Kendimizi koruruz fakat ailemizi nasıl koruyabiliriz? diye sordu. Peygamberimiz: Allah'ın sizi yasakladığı şeylerden onları sakındırırsınız ve Allah'ın size emrettiği şeyleri onlara emredersiniz. İşte bu, onları korumak demektir buyurdu. (Alûsî, Ruhu 'l-maânî, Beyrut, c. 28, s. 156) Bir başka hadisi şerif de şöyledir:
ق ل يا و ي ي(ص ما) ي ن م ن روا يا ص ي ي ب ص ي ذ ا ي ن غ يس اع يس و ي ي Çocuklarınıza yedi yaşına geldiklerinde namaz kılmalarını emredin. (Ebu Davud, Salat, 417) Çocukların inançlı, sağlıklı, manevî değerlerine bağlı, vatan ve millet sevgisi ile dopdolu olarak yetiştirilmesinde birinci derecede ailenin sonra da toplumun rehberliği önemlidir. ب ا ي ن سجل يا لل ي(ص ما) يق ل يأ ا ر ن مجا يأ ا وال ن ا يو أ ا ونجا يأ ب ن ا ي ي Peygamberimiz: Çocuklarınıza hoş muamelede bulunun ve onları güzel terbiye edin. buyurmuştur. (İbn Mace, Edeb, 3) Anne-babaların çocukları ile ilgili dinî ve millî görevlerini ihmal etmeleri, ilerde onları ve hatta toplumu rahatsız edecek olayların meydana gelmesine sebep olur. Nitekim zaman zaman medyaya ve basına yansıyan olaylar, sadece anne-babaları değil izleyen herkesi üzmektedir. Bunun için öncelikle anne-babalar çocuklarının terbiyesine, eğitimine özen göstermeli ve onların kötü alışkanlıklar edinmemeleri için hiçbir fedakarlığı esirgememelidirler.
Çocuklar genelde anne-babayı örnek alırlar. Onların söz ve davranışlarından etkilenirler. Bunun için anne-baba çocuklarının dürüst, ahlâklı ve faziletli yetişmeleri için onlara örnek olmaları gerekir. ب ن ا يب ان يا لل ي ا ن يب ن م ر يأ نن يق ن ل يأ ا ي ي ب ا ن ن يأن ه م ني يين ا جم ن يو ن سنجنل يا لل ي(صن ما) يق ب ن ي ف ي ن اب و ن يلن ق ن ات ي ه ن يهن م ن ل يأنابط بنك يلن ق ن ل ي ن ي ن سنجنل يا لل ي(صن ما) يو م ن يأ ات يهن ا مط بنن يق ن ات يأنابط بنن ي نار ا يلن ق ن ل ي ن ي ن سنجنل ي ا لل ي(ص ما) يأ م ي ك ي ا ج ي ل ا يهن ا م يط ن يش ا نب ين ا ات يب ا بك ي اذ ي ي Abdullah b. Amr (r.a.) anlatıyor: Ben küçüktüm, Peygamberimizin evimizde bulunduğu bir günde, annem beni: Gel sana bir şey vereceğim diye çağırdı. Peygamberimiz anneme: Çocuğa ne vermek istedin? diye sordu. Annem: Hurma vereceğim. dedi. Bunun üzerine Peygamberimiz: Eğer (çocuğu aldatıp ona) bir şey vermeyeydin, sana bir yalan günahı yazılırdı. buyurdu. (Ebu Davud, Edep, 88, 4339) Peygamberimiz burada önemli bir uyarıda bulunuyor. Anne-babaların yapmayacakları şeyleri çocuklarına va'd etmemelerini öğütlüyor. Bu hem anne babaların yalan söyleme gibi bir günahı işlemelerine hem de çocukların ahlâkı üzerinde olumsuz etki yapmasına sebep olur.
ي Hülasa, anne-babaya çocuklarını eğitmek, güzel terbiye etmek ve yetiştirmek için büyük fedakarlık düşmektedir. Bu aynı zamanda onların dini görevlerindendir. ن يو ه ن يق ا ي يم ا يأ ا يين ص ق ي ص ع ي ق ل ي ن سجنل يا لل ي ص م يا لل ن يب ب ا ن يو س ا يأ ا يينم ه ب يا رند Peygamberimiz şöyle buyuruyor: Hiçbir baba çocuğuna güzel terbiyeden daha üstün bir bağışta bulunmuş olamaz. (Tirmizi, Birr, 33/1874) Ailenin kuruluşunda temel düşünce; hem dünya hemde ahirette birlikte olma anlayışı olmalıdır: ن و ن ت يب ا يين ا ن ق نجت يو م ن ا يص ن يم ن ا يا ب م ي نا يو ا ا و ان ي نا يو ذنه ت ت نا يو ا ام ن ن يين ا ن ق نج يب ن ا بي ا يم ن ا ي ن ده ي ب ب ي)( يس م يب ا ب ن ا ي ب يص ا ان تا يل و ا ما يب ناق ب يا ا ي)( ي "Adn cennetlerine girecekler, atalarından, eşlerinden ve zürriyetlerinden salih olanlarla birlikte olacaklar. Melekler de her kapıdan yanlarına girip şöyle diyecekler: Selam sizlere, sabrettiğiniz için! Bakın dünya yurdunun ne güzel sonucu!" (Ra'd, 13/23-24) Aile Allah'a yaklaştırıcı özellikte olmalıdır: ت يا ين ي يا ذي يام ونجا يال هناي ن ا يا ا م يج ا ن ن ا يو ال يا ا وال نن ا يب ا يذ ا ر ا ه لل يو م ا يين ا م ا د يذ ك يل نو ك ي ن ه ن ا يا اخل س ن رو ي
"Ey İnananlar! Mallarınız ve çocuklarınız sizi Allah'ı anmaktan alıkoymasın. Kim bunu yaparsa işte onlar ziyana uğrayanlardır." (Münafikun, 63/9) ت يا ين ي ي ننن يا ننننذي يام ونننننجا يا يم ننن ا يا ا و ان ن ننننا يو ا ا وال ن ننننا يب نننن ناوا ي ن نننا يل ا ننننذ ن و ن ها يو ا ا يهن ا من ننننجا يو ه ا صنننن ن حجا ي و هن ان ن روا يل يا ه لل ي ن ج با ي)( يا يا ا مج ا ن ن ا يو ا ا وال نن ا يل ان و يو ا ه لل ن يب او ه ن يا ا نر يب ظبا ي "Ey iman edenler, haberiniz olsun ki, eşlerinizden ve çocuklarınızdan size düşman olan vardır, o halde onlardan sakının! Ne var ki, affeder, kusurlarına bakmaz, örterseniz, şüphe yok ki, Allah, çok bağışlayandır, merhamet edendir. Doğrusu mallarınız ve çocuklarınız sizin için bir imtihandır. Büyük mükafat ise Allah'ın yanındadır." (Teğabun, 64/14-15) Aile efradı için dua etmek güzeldir: و ا ذي يين نقج نج ي ن و يه ا ب ي و يم ا يا ا و ان و يو ذنه ت ه و يقنر يا اب ن يو ا ا نم او ن ي ا نم قن يا م ي ص ا ن وا يو ين ق اج يلبي ي ب يو س م ي)( م ن ي)( يانو نك ا ينج نز او ياان ا رل ن ي ب ن ي "Onlar: "Rabbimiz! Bize eslerimizden ve çocuklarımızdan gözümüzün aydınlığı olacak insanlar ihsan et ve bizi, Allah'a karşı gelmekten sakınanlara önder yap" derler. İşte onlara, sabretmelerine karşılık cennetin en yüksek makamı verilecek, orada hürmet ve selamla karşılanacaklardır." (Furkan, 25/74-75) Eşler birbirlerine, Allah'a karşı görev ve sorumluluklarını hatırlatmalıdır:
Ebû Hüreyre (r.a.)'dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Peygamber efendimiz şöyle buyurmuştur: "Allah o kimseye rahmetiyle muamele eder ki gece kalkıp namazını kılar, hanımını da uyandırır, o da namaz kılar, eğer imtina ederse yüzüne su serperek uyandırır. Allah o kadına da rahmetiyle muamele eder ki gece kalkıp namazını kılar, kocasını da kaldırır, o da namazını kılar. Eğer imtina ederse yüzüne su serperek uyandırır." (Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 250, Ebû Davud, Tatavvu', 18) Bazı erkekler ailelerini ihmal ederler, çalışma saatinden arta kalan vakitlerini, aile yuvasında geçirecekleri yerde, dışarıda geçirmeyi tercih ederler. Yuvanın Saadetinin Devamı İçin 11 Altın Kural: "1. Kadınlar kadar, erkeklerin de görev ve sorumluluğunu bildiren İlahi emirleri daima birlikte hatırlayın. Unutmayın siz onları sadece anne ve babalarından değil Allah tan emanet olarak aldınız. Nitekim Efendimiz bir hadislerinde Kadınların haklarını yerine getirme hususunda Allah tan korkunuz. Zira siz onları Allah ın bir emaneti olarak aldınız. buyuruyor. (Müslim, Hacc, 147; Ebû Davud, Menasik, 56) 2. Sohbet bir ihtiyaçtır. Evinizde eşinizle canlı ve aktif bir sohbet atmosferi meydana getirin ve onunla sohbet edin. Güzel söz ve iltifatın eşinizin gıdası olduğunu unutmayın.
3. Hanımınızın evinizdeki fedakarca çırpınışlarını daima takdirle anın. Ev işi ve çocuk bakımında ona mutlaka yardımcı olun. 4. Kendi anne-babanıza, akrabalarınıza gösterilmesini istediğiniz saygı kadar, onun da anne, baba ve yakınlarına hürmetkâr olun. 5. Ne kadar meşgul ve çalışmalarınız ne kadar yoğun olursa olsun mutlaka yalnız eşinize ayıracağınız bir vakit bulun. 6. Evinizin kapısından içeriye girdiğinizde işyerinde yaşamış olduğunuz problemleri kapının dışına atarak içeriye mütebessim bir çehre ile girin. 7. Arada sırada ufak da olsa hediyelerle eşinizin gönlünü alın. 8. Hanenizi ilgilendiren hususlarda eşinizle istişare etmeyi ihmal etmeyin. Ondan gizli işler yapmayın. 9. Çocuklarınız da olsa kimsenin yanında onu azarlamayın ve onu çevrenize şikayet etmeyin. 10. Yersiz kıskançlıklarla huzurunu bozmayın. 11. Eşinizin hatalarını ararken, sizin de mükemmel ve kusursuz olmadığınızı düşünün." (Ali Demirel, http://www.zaman.com.tr/?bl=ailem&alt=evhayatimiz&trh=20041227&hn=41657)
Mehmet Akif Ersoy "Mahalle Kahvesi" isimli manzumesinde aile yuvasını bırakıp "Şarkın bakılmayan yarası" olarak tanımladığı kahveye giden aile reisine şöyle seslenir: "Hayât-ı âile" isminde bir maîşet var; Saadet ancak odur... Dense hangimiz anlar? Hayât-ı âile dünyada en safâlı hayat, Fakat o âlemi bizler tanır mıyız? Heyhat! Sabahleyin dolaşıp bir kazanca hizmetle; Karın, çocukların, annen, baban, kimin varsa, Dolaşsalar; seni kat kat bu hâleler sarsa; Sarây-ı cenneti yurdunda görsen olmaz mı? İçinde his taşıyan kalp için bu zevk az mı? Karın nedîme-i rûhun, çocukların rûhun Anan, baban birer âğûş-i ilticâ-yı masûn Sıkıldın öyle mi? Lâkin biraz alışsan eğer Feza kadar sana vasî' gelir bu dar çember.
Ne var şu kahvede bilmem ki sığmıyorsun eve? Hazırlayanlar: A.Özmen, M. Eser, M. Şükrü Kılıç, R. Toraman, NOT: Vaazın hazırlanmasında, Lütfi Şentürk'ün Aile Her Türlü Faziletin Kaynağıdır adlı vaazından yararlanılmıştır.