Perge 2007 Perge 2007 Haluk ABBASOĞLU 2007 yılı Perge Kazı ve Onarım Çalışmaları, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün izniyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları Merkezi tarafından 25.07-09.10.2007 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Kazımız, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün yanı sıra DÖSİMM ve İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırmalar Yürütücü Sekreterliği tarafından parasal yönden desteklenmiştir. Ayrıca Türk Tarih Kurumu, Vehbi Koç Vakfı Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetlerini Araştırma Enstitüsü ve Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı nın katkıları olmuştur. Tüm bu kurum ve yetkililerine teşekkürlerimiz sonsuzdur. Batı Nekropolis Kazısı 2007 yılı Batı Nekropolis çalışmaları, iki ayrı alanda yürütülmüştür. Bunlardan ilki 1997 yılından beri sistematik olarak kazısı yapılan parsel 169 tur. Kazıların sürdürüldüğü ikinci kısım ise Batı şehir kapısının yaklaşık 500 m. güneyinde bulunan, parsel 159 olarak adlandırılan alandır (Res. 1). Parsel 169 da çalışmalar, 2006 yılında ortaya çıkarılan ve Ka.2 olarak kodlandırılan mezarın güneyinde yürütülmüştür. Amaç, bu alanda bir mezar sırasının olup olmadığını saptamak ve 2006 yılında M.9 un kuzeydoğusunda yapılan çalışmalarda kanal doldurulurken saptanan, duvar örgüsü ve lahit teknesini ortaya çıkartmak olmuştur. Ka.2 nin güneydoğusunda, 2006 yılında ortaya çıkarılan, khamosorion amacıyla yapıldığı, ancak yarım bırakıldığı düşünülen kaya kütlesinin doğuya doğru devam ettiği ve ilkine hemen bitişik olarak muhtemelen ikinci bir khamosorionun işlenmiş olduğu saptanmıştır. Ka.2 nin güneydoğusunda, kireçtaşı bloklardan yapılmış bir podyum mezar bulunmuştur. P.16 kodu verilen mezarın esas cephesi batıya yöneliktir. Bu kısımdaki blok taşlar, 3 sıra basamak biçiminde düzenlenerek, giriş anıtsallaştırılmıştır. Podyum üzerinde tuğla örgülü bir The excavations and restoration work at Perge was conducted by the Centre for Archaeological Research in Antalya Region of Istanbul University s Faculty of Letters with the permission issued by General Directorate of Cultural Heritage and Museums from July the 25 th to October the 9 th, 2007. The expedition was financed by the Ministry of Culture and Tourism, General Directorate of Cultural Heritage and Museums as well as by DÖSİMM and the Administrative Secretariat for Scientific Projects of Istanbul University. In addition, the Turkish Historical Society, the Vehbi Koç Foundation Suna & İnan Kıraç Research Centre on Mediterranean Civilizations and also the Cultural Awareness Foundation made contributions and we would like to express our sincere thanks to all of these institutions. Excavations in the Western Necropolis Excavations in the Western Necropolis in 2007 were carried out in two areas. The first was Lot 169 under systematic excavation since 1997. The second area was Lot 159 located about 500 m. south of the West Gate (Fig. 1). The work in Lot 169 was done to the south of Tomb Ka.2 that was uncovered in 2006. The aim was to identify whether or not a row of tombs existed here and to uncover the wall and the sarcophagus basin identified during the filling of the canal to the northeast of M.9. To the southeast of Ka.2, a mass of rock was uncovered in 2006 and it was understood to have been carved for a chamosorion but was left incomplete; however, it was seen that this rock mass continued towards the east and probably a second fully worked chamosorion was next to the first one. A podium tomb built from limestone blocks was found to the southeast of Ka.2. Named P.16, this tomb faces west. The blocks of stone on this side were arranged in three steps making the monumental entranceway. On top of the podium there is one brickbuilt tomb (P.16.A) and a limestone sarcophagus basin (L.73). P.16.A is a rectangular tomb orientated in a 58
mezar (P.16.A) ile kireçtaşı bir lahit teknesi (L.73) yer almaktadır. P.16.A, kuzey-güney doğrultulu tuğla örgülü, dikdörtgen formlu bir mezardır. Bunun güneyinde bulunan L.73, doğu-batı doğrultulu olup, kireçtaşından yapılmıştır. Yerel tipte, bezemesiz bir lahite ait olduğu anlaşılan teknenin tabanı korunagelmiştir Podyum mezarın alt basamağının kuzeyinde pişmiş toprak bir urne içinde kremasyon gömü (Kr.4) ele geçmiştir. Çalışmalar, P.16 nın kuzeydoğusunda da devam etmiştir. Bu alanda, çatı kiremitlerinden yapılmış, 2 adet kiremit mezar (Ki.3 ve Ki.4) bulunmuştur. Ki.4 içinde bir adet çocuk iskeleti bulunmuştur. Batı Nekropolis te çalışılan alan 159 nolu parselde, kazılar iki yerde sürdürülmüştür. Alanın güneyindeki çalışmalarda amaç, lahitlerin yönlerinden hareketle nekropolde kuzey-güney yönlü bir cadde olup olmadığının saptanması ve kentin batı sur duvarı ile olan bağlantısının görülmesiydi. Kuzey açmadaki amaç ise yüzeyde görülen su kanalının devamını ortaya çıkarmak ve bu kanalın güney açmada 2006 yılında saptanmış olan su künkleriyle bağlantısını belirlemekti. Bu alanda bu yıl, iki ayrı açmada sürdürülen çalışmalarda ikisi yazıtlı 6 adet kireçtaşı lahit, 1 adet kireçtaşı ostothek, 1 adet urne, 2 adet basit toprağa gömü ile işlevleri kesin olarak saptanamayan künk sistemleri gün ışığına çıkarılmıştır. Bir kısmı daha önce hiç açılmamış olan bu mezarların içinden, mezar hediyeleri olarak altın küpeler, bronz sikkeler, cam ve pişmiş topraktan unguentariumlar, boncuklar, cam amphoriskoslar ele geçmiştir (Res. 2). Bununla beraber geçen kazı sezonunda çok fazla sayıda bulunan düzenli biçimde kesilmiş kemik parçaları toplanmış ve çok sayıda keramik parçası ele geçirilmiştir. Açmalardaki su sistemleri ile ilgili bulgular, kentin su temini ve dağıtımı hakkında önemli bilgiler sunacaktır. Aynı zamanda arkeolojik verilerden yola çıkılarak sur dibinde olduğu var sayılan bir kemik ya da keramik işliğine su dağıtan şebeke ortaya çıkarılmış olabilir. Bu konu, ancak ileri ki yıllarda yapılacak çalışmalarla açığa kavuşacaktır. Sütunlu Cadde Kazısı 2007 yılı Perge Sütunlu Cadde kazı çalışmaları, kuzeygüney caddeyle doğu-batı caddesinin kesiştiği kavşağın (O) güneyindeki galeride ve sütunlu caddenin genişletilmiş batı galerisinde (J.9-J.11) sürdürülmüştür. 2004 kazı sezonundan bu yana kazısı yapılan batı galeride bu yıl, ön galeri ile su kanalı arasındaki alanda cadde tabanı açığa çıkarılmıştır. Ön galeri tabanında devşirme olarak kullanıldığı ve bir onurlandırma yazıtına ait olduğu anlaşılan blok parçası bulunmuştur. Söz konusu alanda mimarinin, daha ileri ki dönemlerde su kanalına paralel Res. 1 Batı Nekropolis. Parsel 159 kuzey ve güney açma planı Fig. 1 Western Necropolis, Lot 159, plan of the south and north trenches north-south direction, whereas L.73 located to its south is orientated in an east-west direction. The base level of the basin has survived and originally belonged to a local type of undecorated sarcophagus. To the north of the bottom step of the podium tomb there was a baked clay urn with cremation burial (Kr.4). The work continued to the northeast of P.16 and two tile-tombs (Ki.3 and Ki.4) built with roof tiles were found. Ki.4 contained the skeleton of a child. In Lot 159 work was conducted in two areas. The work in the south aimed at clarifying the presence of a street extending in a north-south direction according to the orientation of the sarcophagi, as well as identifying its connection with the western city wall. In the north, the aim was to uncover the extension of the water canal visible on the surface and clarify its connection with the water pipes uncovered in the south trench in 2006. This year s excavations revealed six limestone sarcophagi, two 59
of which have inscriptions, one limestone ostothek, one urn, two simple inhumations and pipe systems of an unclear function. Some of these burials had not been previously disturbed and in consequence they contained golden earrings, bronze coins, glass and baked clay unguentaria, beads and glass amphoriskoi (Fig. 2) placed in these tombs as gifts. In addition, the deliberately cut bones were collected and numerous potshards were found. Data regarding the water system gathered from the trenches will provide us with important information concerning the water supply and its distribution in the city. In addition, from the archaeological evidence available these may belong to a water system, supplying water to a bone or a pottery workshop thought to have been located by the city walls. However, this point will be only be clarified as a result of future excavations. Res. 2 Batı Nekropolis. L.77 lahdinin konteks buluntuları Fig. 2 Western Necropolis, finds in context of sarcophagus L.77 yerleştirilen taş bloklarla büyük oranda değiştirildiği görülmüştür. Sütunlu caddede çalışılan ikinci alan J.11 ile kavşak (O) arasında kalan batı galeri de sürdürülmüş ve geç dönemlerde burada bir çok değişikliklerin yapıldığı saptanmıştır. Bu kısımda kazılar cadde üzerinde, doğubatı doğrultusunda konumlandırılmış küçük kiliseye (U) kadar sürdürülmüştür. Ayrıca bu kilisede de düzenleme ve temizlik çalışmaları yapılarak, ilk kazıldığı yıllarda etrafında bulunmuş olan yazıtlı bloklar ve çeşitli mimari parçalardan, kiliseye ait olanlar içeride, diğerleri ise kilise dışında düzenli bir şekilde yerleştirilmiştir. Antropolojik Çalışmalar 2007 kazı sezonunda yapılan antropolojik incelemelerde 2002 ve 2004 yıllarında gün ışığına çıkartılan M.6.1, M.6.2 ve M.6.4 numaralı mezar odalarından ele geçen insan iskelet kalıntıları incelenmiştir. Söz konusu iskelet kalıntılarının temizlik ve onarım işlemleri yapılmış; mezarların çoklu gömülere ait olmasından dolayı bireyler olabildiğince birbirlerinden ayrılarak antropolojik verileri toplanmıştır. 2007 yılında yapılan incelemeler ile daha önce incelenen M.6.3 numaralı mezar odası birlikte değerlendirildiğinde, M.6 numaralı mezar kompleksine en azından 46 erkek, 62 kadın, 56 cinsiyeti belirlenemeyen erişkin, 41 bebek ve 47 çocuktan oluşan en az 243 bireyin gömüldüğü bir mezar kompleksini oluşturduğu söylenebilir. Diğer mezarlarda karşılaşılan erimiş iskelet kalıntıları da dikkate alındığında, bu mezarlara Excavations in the Colonnaded Street This year s work focused on the southern gallery located at the junction (O) of the north-south main street and the east-west main street and in the widened west gallery (J.9-J.11) of the Colonnaded Street. Under excavation since 2004, this year s work focused on the area between the front gallery and the water canal, where the pavement of the street was exposed. In the floor of the front gallery was a block fragment belonging to an honorary inscription. In the area under excavation, it was seen that the architecture was greatly altered in later periods by placing stone blocks parallel to the water canal. The second area of focus in the Colonnaded Street was the part of the west gallery extending from J.11 to the junction (O) and it was seen that many alterations were introduced here during later periods. Here excavations reached the small church (U) placed in the street itself. This church was cleaned and the inscribed blocks and architectural elements were arranged inside and outside the structure based on their provenance. Anthropological work Anthropological work in 2007 focused on the skeletal remains uncovered in burial chambers M.6.1, M.6.2 and M.6.4 uncovered in the 2002 and 2004 excavation seasons. These skeletal remains were cleaned and restored and, as these tombs were used for multiple burials, the individuals were separated from one another and anthropological data were collected. Integrating this year s results into the data from M.6.3 studied in previous years, it is possible to say that the tomb M.6 was used for the burial of at least 243 individuals, including 46 men, 60
gömülen insanların sayısının daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. M.6.2 numaralı mezar odası bir kenara bırakılacak olursa, bu mezar kompleksine gömülen insanların, M.9 numaralı mezar odası ile 49 ve 50 numaralı lahitlere gömülü olan insanlardan daha düşük sosyoekonomik grupta yer alan, kansızlık ve enfeksiyonların yoğun olduğu bireylerden oluştukları söylenebilir. Mozaik Corpusu ve Onarım Çalışmaları Mozaik onarım, koruma ve belgeleme çalışmaları Agora / Macellum un güneybatı girişinde, 2006 kazı sezonunda tabela değiştirilmesi sırasında ortaya çıkan mozaik taban açılarak onarılmış ve belgelenmesiyle başlanmış, bunun yanı sıra yine Güney Hamam da palaestranın güney portiği ve doğu portiğin güney kısmı ile natatiofrigidarium havuzu arasındaki ara mekanda gerçekleştirilmiştir. Ancak asıl çalışmalar Güney Hamam da Klaudios Peison Galerisi olarak adlandırılan mekanda yoğunlaşmıştır (Res. 3). Yaklaşık 700 m² lik mozaik taban geometrik desenli bu döşeme ortada 5 ana pano ve bunu çevreleyen sürekli bordürlerden oluşmaktadır. Mekanın güney yarısında, döşemenin orta ekseninde, kuzeyden okunacak şekilde yerleştirilmiş bir mozaik yazıtı ortaya çıkarılmıştır. Güney Hamam Klaudios Peison Galerisi, Güney Hamam palaestrası güney portiği ve agora batı girişinde bulunan taban mozaiklerinin usulüne uygun olarak konservasyonu yapılmıştır. Konservasyon uygulamalarının ardından, mozaikler jeo-tekstil keçe ile örtülmüş, bunun üzerine yaklaşık 10-12 cm. kalınlığında 2 numara dere kumu dökülerek kapatılmıştır. Anastylosis, Düzenleme ve Koruma Çalışmaları 2007 kazı sezonunda Güney Hamam (natatio ve palaestra) ve sütunlu caddede kırık parçalar bir araya getirilerek toplam 20 adet sütun ayağa kaldırılmış, bunların kırık postamentleri onarılmış, orijinal sütun kaidelerinin dışında, özgünlerine eş, Prokonnesos mermerinden yaptırılan kaideler de kullanılmıştır (Res. 4-5). Parsel 159 da geçtiğimiz kazı sezonunda etermit çatıyla kapatılan mezarların güneyinde bu yıl açığa çıkarılan lahitler ve su sistemleri aynı çatının uzatılmasıyla, sağanak yağmur, fırtına gibi etkenlerden koruması amacıyla kapatılmıştır. Kuzey açmada gün ışığına çıkarılan künk ve su kanalını korumak maksadıyla sera naylonuyla örtülmüştür. Kazılan alanın çevresi ise, daha çok hayvanların girmesini engellemek amacıyla bir çitle çevrilmiştir. Kazı esnasında bulunmuş olan tüm, pişmiş toprak, cam ve metal buluntular ile sikkeler, kazı barakası ve kazı Res. 3 Güney Hamam. Klaudios Peison galerisi mozaik tabanı Fig. 3 South Baths, Klaudios Peison Gallery, mosaic paved floor 62 women, 56 adults of an unidentifiable gender, 41 infants and 47 children. Taking into consideration the fact that some skeletal remains in other tombs had dissolved, it was inferred that even more individuals had originally been buried in these tombs. Apart from those buried in the burial chamber M.6.2, it is possible to say that those buried in this tomb complex belonged to a lower socio-economic level than those buried in burial chamber M.9 and sarcophagi 49 and 50; moreover, both anaemia and infectious diseases were prevalent among them. Work on the mosaic corpus and restoration The repair, conservation and documentation of mosaics were initiated when some mosaics were exposed when a signpost was replaced with a new one by the southwest entrance of the Agora/Macellum. The work covered their repairs and documentation and continued with those in the south portico of the palaestra of the South Baths as well as those in the room between the south part of the east portico and the natatio-frigidarium pool. However, the main work focused on the Hall of Klaudios Peison in the South Baths (Fig. 3). The mosaic paved 61
evinde oluşturulan laboratuarlarda yöntemlerine uygun olarak temizlenmiş, kırık parçalar birbirlerine yapıştırılarak tümlenmiştir. Bu çalışmaların sonunda 211 adet envanterlik, 148 adet etütlük eser Antalya Arkeoloji Müzesi ne teslim edilmiştir. floor of this hall is about 700 sq. m. and has a composition consisting of five main panels surrounded by continuous borders. In the south half of the hall is a mosaic inscription, legible from the north direction, placed on the middle axis. The mosaic floors of the Klaudios Peison Hall and the palaestra s south gallery of the South Baths, as well as the mosaics of the west entrance to the Agora were conserved. Following the conservation work, the mosaics were covered with geo-textile felt upon which sand from creeks (no. 2) was spread to obtain a covering thickness of 10-12 cm. Anastylosis, landscaping and protection work In 2007 campaign, a total of 20 columns were restored and re-erected in the South Baths (natatio and palaestra) and in the Colonnaded Street. They were first fitted together, their postaments repaired and instead of missing bases, new bases of Proconnesian marble were employed (Figs. 4-5). Res. 4 Güney Hamam. Natatio ve galeri arasında ayağa kaldırılan sütunlar Fig. 4 South Baths, columns erected between the natatio and the gallery In Lot 159, some tombs were covered with an undulating roof for protection against weather; this year, the new tombs and relevant water systems uncovered were also taken under protection by extending the existing roof. The pipe and water system uncovered in the north trench was covered by greenhouse nylon. The excavation area was surrounded by a fence to prevent animals from straying into it. All the baked clay, glass and metal finds and coins were cleaned and fitted together in the laboratories, established in the excavation shelter and excavation house. At the end of the campaign, a total of 211 items worthy of museum inventory and 148 items worth study were handed over to the Antalya Archaeological Museum. Res. 5 Sütunlu Cadde. F3 ve kavşak arasında ayağa kaldırılan sütunlar Fig. 5 Colonnaded Street, columns erected between F3 and the junction 62