EMANET Tahir TURAL I- Konunun Plânı A- Emanet kavramı B- Emanetin Kurân-ı Kerim ve Sünnette kullanılışı C- Emanete verilen önem D- Peygamberimize ve inananlara emin-mü min denmesinin sır ve hikmeti E- Emanetin çeşitleri 1- Kendi maddi ve manevi varlığına 2- Aile ve çocuklarına 3- Toplum ve devletine 4- Yaşadığımız ve havasını teneffüs ettiğimiz dünyamıza II- Konunun açılımı ve işlenişi Konuya emanet kavramı anlatılarak başlanır. Sonra emanet kavramının kitab ve sünnette geçiş şekli verilerek devam edilir. Akabinde Peygamberimize ve inananlara emin-mü min denmesindeki hikmetler izah edilerek devam edilir. Emanetin çeşitleri Kurân-ı Kerim ve sünneti seniyyeden misallerle izah edilerek son verilir. III- Konunun özet sunumu Emanet, "emn kökünden gelir. "Emn ise korku ve endişeden emniyette, güvende olmaktır. Emanet, hıyanetin zıttı olarak güvenilir olma, bir kişiye geçici olarak bırakılan şey anlamında kullanılır. Emanet kelimesi âyet ve hadislerde çok geniş anlamlarda kullanılmıştır. İnsanın, Allah'a, ailesine, içinde bulunduğu topluma, hayvanlara ve doğal çevresine, hatta insanlığa karşı görev ve sorumluluklarından tutunuz da, korunmak üzere geçici bir süre için yanında bırakılan eşyaya varıncaya kadar hepsine emanet denmiştir. Özetle emanet, insanın sorumluluk alanına giren her şey emanettir. Peygamberlerde bulunması gerekli beş nitelikten birisinin "Emanet olması, emanetin, mana ve önemini ifade etmektedir. Bu sıfat, peygamberlerin her yönü ile güvenilir olduklarını ifade eder. Esasen insanların güvenmediği bir kimsenin peygamber olarak görevlendirilmesi 1
düşünülemez. Çünkü peygamber, Allah ile kulları arasında elçidir. Böyle bir kimse güvenilir olmazsa insanlar ona inanır ve söylediklerini dinler mi? Peygamberimiz(s.a.), Mekke müşrikleri tarafından daha peygamber olarak gönderilmezden önce "el-emîn-güvenilir insan olarak tanınmıştı. Mekkeliler onu bu unvanıyla tanırlardı. Peygamber olarak görevlendirilince, Mekke müşrikleri içinde bulundukları makam, mevki, saltanat gibi maddi ve manevi kazanç kaybına uğrayacaklarını düşündüklerinden ona düşman oldular ve onu ortadan kaldırmak için bütün güçlerini seferber ettiler. Onu öldürmek için bir araya gelen bu insanlar, birbirlerinden çok ona inanıyor, kıymetli eşyalarını, altın ve mücevherlerini ona emaneten bırakıyorlardı. Mekke'den Medine'ye hicret ettiği gece yanındaki emanetlerin sahiplerine verilmesi için Hz. Ali'yi bu sebeple yatağında bırakmıştı. İnsanın sorumluluk alanına giren her şey emanettir.peygamberimiz şöyle buyurmuştur: "Hepiniz çobansınız ve hepiniz çobanlığınızdan sorumlusunuz. Devlet Başkanı üstlendiği görevden sorumludur. Kişi ailesinin koruyucusu ve eli altında olanlardan sorumludur. Kadın, eşinin, evinin koruyucusu ve eli altında bulunanlardan sorumludur.hizmetçi, efendisinin malının koruyucusu ve eli altında bulunanlardan sorumludur. Dikkat ediniz. Hepiniz çobansınız ve hepiniz çobanlığınızdan sorumlusunuz. 1 Görüldüğü gibi hadis-i şerifte, kişilerin birbirlerine ve topluma karşı yükümlü bulundukları görevler noktasından "çoban olarak ifade edilmesi; görevin kutsallığını ve içtenlikle yerine getirilmesinin gereğini ifade etmektedir. Hiç şüphe yok ki, insanın ilk sorumluluğu, kendisini yaratan ve akıl gibi üstün yetenekler veren Allah'a karşı olan sorumluluğudur. Allah Teâlâ insanlara bu sorumluluklarını Kurân-ı Kerim'de şöyle hatırlatmaktadır: Biz emaneti göklere, yere ve dağlara arzettik. Onlar onu yüklenmeye yanaşmadılar, ondan korktular da onu insanoğlu yüklendi. O gerçekten çok zalim ve cahildir. Ahzap, 33/ 72 Ayeti Kerimede bahsedilen emanetler, sadece dini emir ve yasaklar olmayıp insanın sorumlu tutulduğu, kendi maddi ve manevi varlığı, aile ve çocukları, yaşadığı ve havasını teneffüs ettiği, kaynaklarından istifade ettiği dünyamız ve içinde olan insanı, hayvanı ve çevresiyle bütün alanları kapsamaktadır. Bu sorumluluk yüklenen her insan çoban ve elinin altında bulunan sürüyü iyi büyütüp yetiştirecek, kurda kuşa kaptırmayacaktır. Aksi takdirde şu ayetin muhatabı olmaktan kendini 1 Buharı, Cuma 11 c.1 s.215 2
kurtaramaz. "Ey iman edenler! Allah'a ve peygamberine hainlik etmeyiniz ki bile bile kendi emanetlerinize hıyanet etmiş olmayasınız. Enfâl, 8/ 27. Bu ayette, yukarıda Kurân-ı Kerim ve Sünnette sınırları çizilen ve insanın yüklendiği bu emanet e karşı görevini yapmamış olanların emanetlerine hıyanet ettikleri açıkça belirtilmektedir. Halbuki hainlik ve yalan mü'minde bulunmaz. Nitekim Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: "İki özellik vardır ki bunlar mü'minde huy haline gelmez. Hıyanet ve yalandır. 2 Mü'minin yüklendiği emanetlerden birisi de kamuya ait işlerdir, yani devlet işleridir. Kur'an-ı Kerim, devlet işlerinin bir emanet olduğunu dolayısıyla da işi, önce ehline verilmesini emretmekte ve şöyle buyurmaktadır: "Allah (c.c.) size emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz vakit, adâletle hükmetmenizi emrediyor. Allah (c.c.) size ne kadar güzel öğüt veriyor. Şüphesiz Allah her şeyi bilen ve görendir. 3 Bu âyet-i kerîme emanetlerin ehline verilmesini emrediyor ve ehliyetli olan kimseden emanetin alınmamasını istiyor. Âyet-i kerime, devlet işleri için ehliyetin dışında başka bir şey kabul etmiyor. Aklın da kabul ettiği bu değil mi? Eğer maksat kamu işlerinin aksamadan düzenli bir şekilde yürütülmesi ise bu işe ehil olan birisini getirmek gerekir. Bir adam Peygamberimize gelerek sorar: Ey Allah'ın Resûlü, kıyâmet ne zaman kopacak? Peygamberimiz: Emânet zayi olduğu zaman kıyâmeti bekle buyurur. Adam bunu anlayamamış olacak ki tekrar sorar: Emânetin zayi olması nasıl olur? Bunun üzerine Peygamberimiz: İşler ehil olmayan kimselere verildiği zaman kıyâmeti bekle buyurur. 4 İnsan olarak, Allah'ın en seçkin yaratığı olarak pek çok emanetler taşımaktayız. Bunların hepsini saymak için yeterli zamanımız yoktur. Ancak bunlardan önemli olan bazılarına işaret etmekle yetineceğiz. Ailemiz ve çoluk çocuğumuz önemli emânetlerimiz arasındadır. Çocuklarımızın eğitilmesi, her türlü zararlı akımlardan uzak tutularak, dinimiz, vatanımız ve milletimiz için yararlı olacak şekilde yetiştirilmesi görevlerimiz cümlesindendir.kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurulmaktadır: "Ey mü'minler! Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan cehennemden koruyun. Tahrim 6/ 66 2 Ahmed b. Hanbel, c. 5, s.252 3 Nisâ, 4/ 58 4 Buharî, Rikak, 35, c.7 s. 188. 3
Müslüman anne ve baba çocuklarının dinî terbiyelerine, vatan ve millet sevgisiyle dopdolu olarak yetişmelerine, kabiliyetlerine göre ya ilmi ya da uygun bir alanda geleceğe hazırlanmalarına özen göstermeli ve ahlâklı edepli birer insan olarak topluma kazandırmalıdırlar. Bu görevlerini ihmal eden anne ve babaların sonradan büyük pişmanlık duyacakları kaçınılmazdır. Zaman zaman basına ve televizyon ekranlarına yansıyan, okunması ve izlenmesi bile üzüntü veren olaylar bu görevin ihmali sonucu meydana gelmektedir. Nitekim Peygamberimiz: "Hiçbir baba çocuğa güzel terbiyeden daha üstün bir hediye vermiş olamaz. 5 buyurmuştur. Sağlığımız da bir emânettir. Sağlığımıza zarar veren her şeyden korunacağız. Hayatın tadı, ibadetin zevk ve neşesi, vücut sağlığına bağlıdır. Sağlığı yerinde olmayan bir müslüman, Allah'a anne ve babasına, ailesine, vatan ve milletine karşı olan görevlerini gereği gibi yerine getiremez. Bu sebepten ötürü yüce dinimiz, sağlığa büyük önem vermiş, onu tehdit eden her türlü uyuşturucu maddeleri yasaklamıştır. peygamberimiz, sağlıklı, kuvvetli mü'minin zayıf mü'minden daha hayırlı olduğunu bildirmiştir. Şöyle buyuruyor: "Ölümden önce hayatının, hastalığından evvel sağlığının, meşguliyetinden önce boş vakitlerinin, ihtiyarlığından önce gençliğinin, yoksulluğundan önce zenginliğinin kıymetini bil. 6 Malımız ve servetimiz bize emanettir. Bir gün geçici dünya hayatına vedâ ederken malımızı ve her şeyimizi burada bırakacağız. Ancak Allah'ın huzurunda hesap verirken malımızı nereden kazanıp nereye harcadığımızın hesabını vereceğiz. Nitekim peygamberimiz şöyle buyurmuşlardır: "Hiç kimse kıyâmet günü (beş şeyden) ömrünün nerede ve ne sûretle tükettiğinden, gençliğini nerede ve nasıl yıpratıp çürüttüğünden, malını nasıl kazanıp nerelere harcadığından, elde ettiği bilgi ile ne yaptığından sorguya çekilmedikçe Allah'ın yüce katından ayrılamayacaktır. 7 Vatan bir emanettir. Vatan bir toprak parçasıdır, ama her toprak parçası vatan değildir. Vatan, uğrunda şehitlerin kanlarını akıttıkları toprak parçasıdır. "Toprak, eğer uğrunda ölen varsa vatandır. sözü bunu güzel ifade etmektedir. Vatan bir müslümanın her şeyidir. Çünkü din, namus, şeref ve bağımsızlık gibi kutsal değerler ancak vatan sayesinde kazanılabilir. Bu sebeple atalarımız Vatan sevgisi imandandır demişlerdir. 5 Tirmizî, Birr, 33 (1952)c. 4 s.338 6 Beyhâkî, Şuabü'l- Îman, 7/263; Fethu l-bari Şerhu Sahihi Buharı, 13/10 7 Tirmizî, Kıyâme, 1 (2416) c.4 s. 612 4
İşte atalarımız bu cennet vatanı, uğrunda şehit olarak, kanlarını akıtarak bize emanet etmişlerdir. Bu emaneti korumak bizim görevimizdir. Bu güzel vatanı bir taraftan düşmandan korurken diğer taraftan onu imar edip güzelleştirecek ve bizden sonrakilere korumak üzere teslim edeceğiz. Doğa da bir emanettir. Allah dünyamızı bir denge içinde yaratmıştır. Nitekim Allâh Teâlâ Kurân-ı Kerim'de böyle buyurmuştur: Göğü Allah yükseltti ve mîzanı (dengeyi) O koydu. Sakin dengeyi bozmayın. 8 Doğal denge bozulduğunda karalarda, sularda ve havamızda çok büyük sorunlar çıkacaktır. Yaşadığımız çevrenin kara, hava,su, bitki ve hayvanlarıyla doğal dengesini iyi koruyamazsak, karşılaşacağımız maddi ve manevi sıkıntıların sorumlusu bizler olacaktır. Nitekim bu husus açık ve net olarak Kurân-ı Kerim'de dikkatlerimize sunulmakta ve insanlar ikaz edilmektedir: İnsanların bizzat kendi işledikleri yüzünden karada ve denizde düzen bozuldu, ki Allah yaptıklarının bir kısmını onlara tattırsın; belki de (tuttukları kötü yoldan) dönerler. 9 Bu nedenle ormanlarımızı, bitki örtülerimizi iyi korumalı, toprağımızın kalitesinin kimyasal bazı terkiplerle bozulmasına fırsat vermemeli, tatlı su ve denizlerimizi muhafaza etmeli, soluduğumuz havanın kirlenmemesi için yakıtlarımızı kaliteli seçmeli, havayı kirleten araç ve sanayi tesislerinin bakımını iyi yaptırmalıyız. Yaban hayatının bitmesinin önüne geçmek için gelişi güzel avlanmalara fırsat vermemeliyiz. IV- Konu işlenirken başvurulacak bazı ayetler ا ن الل ه ي أ م ر ك م أ ن ت ؤ د وا ال م ا ل ى أ ل ل ا و ل ا ا ك م ت م م ي ن ل ن الل ه ا ع ت ي ع ظ م م ي ه ل ن الل ه ك ن س يع ي ص ري ا الن س أ ن ت م ت وا ي ل ع د ل Allah size, mutlaka emanetleri ehli olanlara vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder. Allah size ne kadar güzel öğütler veriyor! Süphesiz Allah her şeyi işitici, her şeyi görücüdür. (Nisa, 4/ 58) اا ع ر ض ن ال م ا ة ع ل ى الس ت و ا ا ل اس ن ل ا ه ك ن ظ ل وم ج ا ول و ال ر ض و ا ل ب ل ف أ ي ن أ ن ي ت ل ن ا و أ ش ف ق ن م ن ا و ح ل ا Biz emaneti, göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler, (sorumluluğundan) korktular. Onu insan yüklendi.doğrusu o çok zalim, çok cahildir. (Ahzab,33/ 72) 8 Rahman, 55/ 7-8 9 Ahzab,33/ 72 5
V- Konu işlenirken başvurulacak bazı hadisler أ ل ك ل م م ر اع و ك ل م م م س ئ ول ع ن ر ع ي م ه ف ل م ري و الر ج ل ر اع ع ل ى أ ل ل ي ي م ه و ل و م س ئ ول ع ن ا م و ال ت ر أ ة ر اع ي ة ع ل ى م س ئ ول ة ع ن ا م و ال ع ب د ر اع ع ل ى. " ع ن ر عيمه ال ذ ي ع ل ى الن س ر اع و ل و م س ئ ول ع ن ر ع ي م ه ي ي ت ي ع ل ا و و ل د ه و ل ي م ل س ي د ه و ل و م س ئ ول ع ن ه أ ل ف م ل م م ر اع و ك ل م م م س ئ ول "Hepiniz çobansınız ve hepiniz çobanlığınızdan sorumlusunuz. Devlet Başkanı üstlendiği görevden sorumludur. Kişi ailesinin koruyucusu ve eli altında olanlardan sorumludur. Kadın, eşinin, evinin koruyucusu ve eli altında bulunanlardan sorumludur. Hizmetçi, efendisinin malının koruyucusu ve eli altında bulunanlardan sorumludur. Dikkat ediniz. Hepiniz çobansınız ve hepiniz çobanlığınızdan sorumlusunuz. 10 آي ة ال ت ن فق ث ال ث ل ا ا ك د ث ك ذ ب و ل ا ا و ع د أ خ ل ف ن خ ن." و ل ا ا اؤ ت Münafığın " alâmeti üçtür: Konuştuğu vakit yalan söyler, söz verirse sözünde durmaz. Kendisine bir şey emânet edilirse ona hıyanet eder. 11 ع ة " ق ل كيف "ل ا ا ض ي ع ت ال م ا ة ف ا م ظر الس ال م ر ل ى غ ري أل ل ه. " ل ا ا أ س ن د ل ض ع م ا ي ر س ول الله ق ل Bir adam Peygamberimize gelerek sorar: Ey Allah'ın Resûlü, kıyâmet ne zaman kopacak? Peygamberimiz: Emânet zayi olduğu zaman kıyâmeti bekle buyurur. Adam bunu anlayamamış olacak ki tekrar sorar: Emânetin zayi olması nasıl olur? Bunun üzerine Peygamberimiz: İşler ehil olmayan kimselere verildiği zaman kıyâmeti bekle buyurur. 12 م ن ل و ال د و ل د ا م ن ن ل أ ف ض ل م ن أ د ب ك س ن Peygamberimiz: "Hiçbir baba çocuğa güzel terbiyeden daha üstün bir hediye vermiş olamaz. 13 ل ت ز ول ق د م اي ن آد م ي و م ال ق ي م ة م ن ع ن د ر ي ه و ع ن ش ب ي ه ف يت أ ي ال ه و م ل ه م ن أ ي ن اك م س ب ه و ف يم أ ا ف ق ه و م ا ا ك ت ي س أ ل ع ن خ س ع ن ع ت ر ه ف يت أ ف ن ه ع ت ل ف يت ع ل م 10 Buharî, Cuma 11 c. 1 s.215; Müslim, İmâre, 5 (4829) c. 2 s.1459 11 Buharı, Sahih, İman 24 c. 5 s.14 12 Buhari,Sahih, Rikak 35 c.7 s.188 13 Tirmizi, Sünen,Birr 33 (1952) c.4 s. 338 6
"Hiç kimse kıyâmet günü (beş şeyden) ömrünün nerede ve ne sûretle tükettiğinden, gençliğini nerede ve nasıl yıpratıp çürüttüğünden, malını nasıl kazanıp nerelere harcadığından, elde ettiği bilgi ile ne yaptığından sorguya çekilmedikçe Allah'ın yüce katından ayrılamayacaktır. 14 ع ن أ ب ا ر ق ل ق ل ت ي ر س ول الله أ ل ت س م ع ت ل ن ق ل أ ي ا ر ل ا ك ض ع يف و ل ا ا أ م ا ة و ل ا ا ي و م ال ق ي م ة خ ز ى و ا د ام ة الذ ي ع ل ي ه ف يا ". " ي ف ض ر ب ي ي ده ع ل ى م ن م ب ث ق ل ل ل م ن أ خ ذ ل ب ق ا و أ د ى Ashâb-ı Kirâm'dan Ebû Zer (r.a.) diyor ki: Peygamberimize: Ey Allah'ın Rasûlü, beni vali yapmıyor musun? dedim. Peygamberimiz: Ebû Zer, sen zayıfsın, bu valilik bir emanettir, kıyâmet gününde gerçekten bir perişanlıktır. Ancak onu hakkıyla alan o hususta üzerine düşeni yapan müstesnâ, buyurmuştur. 15 VI- Yararlanılabilecek Bazı Kaynaklar 1- Konu işlenirken yararlanılabilecek bazı ayetler: Ahzap, 33/ 72 ; Enfâl, 8/ 27; Nisâ, 58. 2- Peygamberimiz Hz. Muhammed ( s.a.v. ), Diyanet İlmi Dergi, Özel Sayı 3- Doç. Dr. İbrahim Sarıçam, Hz. Peygamberin Evrevsel Mesaji 4- İ. Canan, Hadis Ansiklopedisi 5- Asım Koksal, İslam Tarihi, 6- Doğuştan günümüze Büyük İslam Tarihi, Komisyon, Konya 1994, 1/ 251 14 Tirmizi,Sünen, Kıyame 1 (2416) c.4 s.612 15 Müslim, Sahih,İmare 4(4825) c.2 s. 1457 7