DİYANET DERGiSi (DİNİ, İLMİ, AllLAJ.tl, EDEBI, MESI.EKl AYLIK DERGİ) CİLT: XI- SAY!: 1 OCAK - ŞUBAT 1972
ÖRNEK BİR VA'Z H c M. Talıi.t KARAÇİZl\IELİ. Din İ Ieri Yüksek Kurulu Raportörü Muhterem Müslümanları Bugünkü dersimizin mevzuu hac ve edasıdır. Hac dinlmizin be temel ııartıııdan olup, hem. bedeni, h~m de mali bir iba.dettir. Haccın farz olu u Kur'an-ı Kerim'de Al-i İmran süresının 97 nci ayetiyle sabittir. MezkO.r ayette Cenab-ı Hak (c.c.) mealen Öyle buyururlar: "Hacca gidip gelmeye gücü yetenlere, Allah için Kil.'be'yi ziyaret etmek farzdır. Bir kimse küfreder, haccı terkederse, şüphesiz Allii.h-u Tealii. aıemlerden (her ııeyden). müstağnidir.'' Hz. Peygamber (s.a.v.) bir hadis-i eriflerinde; "Ey insanlar! Allah, haccı üzerinize farz kıldı, öyle ise haccediniz.''ı buyurmuıılardır. Bu büyük sevaplı iba.deti, erkii.m ile yerine getiren kimseyi de Efendimiz Hazretleri U ekilde müjdelemektedir: "Allah (rızası) için hacceden kimse, fena lii.kırdı söylemez ve günalılardan salnnırsa, anasından doğduğu gün gibi (günahlarından temizlenmi olarak).döner.''2 Kitap ve Sünnetle farziyeti bildirilmi olan bu ibadetin, kimlere farz olduğunu, eda ve sıblıatinin ııartlarını ve çe itlerini, fıkıh kitaplarımızda beyan edildiği üzere açıklayalım; böylece bu konuyu daha iyi anlamı ve bu farizayı yerine getirecek müslümanlar da, nasıl hareket edeceklerini öğrenmi olurlar. Bir kimseye haccın farz olabilmesi için 8 şart vardır: 1) Müslüman olmak, 2) Baliğ olmak (erginlik çağına gelmi olmak). 3) Akıllı olmak, 4) Hür olmak, 5) Haccın farziyetine vakıf olmak, 6) Hac fariz.asını zahmetsiz olarak yerine getirebilmek; 7) Gidip gelinceye kadar kendisi ve ailesinin iaııesini (Yiyip içecek ve diğer zaruri ihtiyaçlatını) temin etmi olmak, 8) Nakil vasıtasını edinmi.bulunmak. (1) etrtac, el-cami'ü'l-usul c. 2, s. 125. (2) Riyazü's-Salihin. c. 2. Hac babı. 40
Bir müslümana haccın edası farz olmak iı;in beş şart gereklidir: ı) Sıhhatte olmak, 2) Haccın edası, hissi manllerden hali bulunmak (Hapislik, zorla bir yerde tutulmu olmak gibi engellerden), 3) Yolda eınniyetin bulunması, 4). Kadınlar için yanlarmda mahremleri olan bir erkeğin bulunması (E i veya amcası, dayısı, karde i, oğlu gibi nikahı kendisine ebediyyen haram olan kimseler), 5) Bo anmi bir hanım ise iddet dı:ınileu bekleme müddetini bitirmi olması gerekir. Haccın sıhhatının şartları: 1) İslam olmak, haccın farziyetinde olduğu gibi sıhhatıiıda da müslüman olmak arttır. 2). Mekan-ı Mahsus'ta bulunmak (Arafat ile Ka'be-i Muazzama). Arafat'- taki vakfe ve ziyaret tavafı olmadıkça hac sahilı olmaz. 3) Vakt-i Mahsus (Bu da Arafat'taki vakfe zamanıdır). 4) Hac niyeti ile iliram. Bütün bu artları kendinde bulunduran bir müslüman, hac ibadetini üç çe itten biri ile yerine getirmekte serbesttir. Şimdi haccın çe itlerini teker teker izah edelim. Haçcın çeşitleri şunlardır: 1) İfrad Haccı, 2) Temettü.' Haccı, 3) Kıran Haccı. İfrad Haccı: Hac farizasını bu ekilde eda etmek isteyen bir hacı namzedi, mikatta (Mekke-i Mükerreme'ye gidenlerin iliramsız olarak geçmeleri yasak olan mevki) ilirama girince iki rekat nafile namaz kılar. Namazdan sonra Öyle niyet eder: ''Ya Rabbi! Ben haccetmek istiyorum, onn bana kolaylaştır ve haccıını kabul buynr." Bu ekilde niyetlenen ltimse iliramın gerektirdiği bütün yasaklara riayet eder. İhramm yasakları Unlardır: 1) İlırama giren kimseler ailelerine yakla mazlar, 2) Saç ve sakal tıra l olmazlar, 3) Vücutlarının herhangi bir yerinden hiçbir kıl koparınazlar, 4) Yıkanırken baş ve vücutlannı, kıl dökülecek ekilde ovalamazlar, 5) Tırnaklarını kesmezler, 6) Koku süriinmez ve kokulu sabun kullanmazlar, 7) Diki li yahut diki li gibi yapı tırılmı elbise ve topukları kapatan ayakkabı, çorap giyınezler, 8) Ba lannı örtınezler, 9) Harem (Mekke) hudutları içerisinde bulunan ya otları ve ağaçları lwparıp kesmezler, hayvanları avlamazlar. 41
Şunu belirtelim ki; yatarken battaniye veya paltonun ayaklar dı arıda kalmak suretiyle üste örtülmesinde bir mahzur olmadığı. gibi~ ihramlı kimsenin yüzünü, vücudunu ve elbisesini yıkamasmda, yüzük takmasmda, ihriı.mın dü Ill.emesi için kemerle tutturniasmda, gözlük kullanmasmda, para çantasını boynuna asmasmda veya para kemerini beline bağlamasmda, bina, Çadır ve emsiye altında ba ma değmemesi artıyla gölgelenınesiiide de bir salrui.ca yoktur. Böylece hareket eden hacı adayı Mekke-i Mükerreme'ye eri tiğ"inde :rhümkünse guslederek, değilse abdest tazeleyerek Kabe-i Muazzama'yı çevreleyen Mescid-i Haram'a selam kapısından girer. Mikatta telbiyeye ba lamı olan hacı adayı Beyt-i Muazzama'yı görünce telbiyeyi keserek dua ile tekbir ve tehlile ba lar. Telbiye Öyle yapılır: "Lebbeyk, Allahümıne Lebbeyk. Lebbeyke lil erike leke lebbeyk. İııne'l-hamde ve'n-ni'mete lek, ve'l-millke ıa. erike lek." Tekbir ve tehlil ise malfununuzdur. Bunları okuyarak tavaf yerine kada:r gelir. Orada imkan varsa Hacer-i Esved'i öperek, imkan yoksa istilil.m ederek yani uzaktan selamıayarak ve Hacer-i Esved'i soluna alarak tavafa ba lar. Kabe' nin etrafında bir defa. dönmeye bir şavt denir. Tavaf yedi avttır. İİk üç avtta kollar hafifçe kabartılarak ve omuzlar silkilerek biraz sür'atli yürünür ki buna Remel denir. Bu sırada omuzunda bulunan ihraının iki ucunu sağ koltuğu altına alarak sağ omuzunu açıkta bırakır. Buna da. Izdıba denir. Bundan sonralti dört avt normal yürüyü le yapılır. Her avtta gerekli dualar okunarak tavaf tamamlanınca mültezemde (Kabe'nin kapısı ile Hacer-i Esved arasının kar ısı) dua edilir. Sonra imkan va~sa Makam-ı İbrahiıİı'de, degilse Mescid-i Haram'ın herhangi bir yerinde ilti ı'ekil.t namaz kılınır ve dua bittik~ ten sonra Zemzem Kuyusunun bulunduğu yere girilerek Zemzemden içilir ve dua edilir. Bundan sonra Safa ile Merve tepeleri arasmda sa'yetmek için Safa Tepesine çıkılır. Safa'dan Merve'ye gidi bir avt, Merve'den Safa'ya geli de bir avttır. Sa'y, Safa Tepesinden Merve Tepesine dört, Merve Tepesinden Safa Tepesine üç gidi ve dönü tür ki hepsi yedi avttır. Sa'yedİıirken erkekler ye il ı lkla i aretıenmi bulunan ilti direk arasını (Hervele) yani biraz sür'atli bir yürüyü le geçip sonra yine adet üzere yürürler. Sa'y bitince Hacc-ı İfrad'a niyetli kimse iliramdan çıkmaz ve saçlarını kesmez. Mekke-i Mükerreme'de kalarak tavaf ve ibadetıerle Arafat'a çıkı -gününü bekler. Hariçten gidenler için tavaf nafile ibadetten daha fa7.1letli olduğunden, mümkün olduğu kadar çok tavaf yapmak iyi olur. Zilhicce'nin 8 inci günü, ki bı.ina Terrrrlye Günü denir, iııll;ün Arafat'a çılo günüdür. Arafat'a gidilerek çadırıara yerle ilir. Arefe günü Arafat'tıı. geçirilir. Orada öğle namazını Mescid-i Nemire'de imam ile kılanlar _öğle ve iltindi namazlarını birle tirerek kılar lar. Çadırlarında kaianlar ise. dilerlerse birle tirirler, dilerlerse her namazı kendi vaktinde kılarlar..arefe. günü vakfeden sonra güne batınca Müzdelife'ye hareket edilir. Müzdelife'ye gelince ister cemaat olsun, ister fert olsun ak am ve yatsı namazları bir arada birle tirilerek kılınır. O gece Müzdelife'de geçirilir. Bu arada 70 tane, nohuttan az büyük, temiz ta toplanır. Bir mendile veya temiz beze sarılarak kaldırılır. İhtiyaten birkaç tane fazla ta toplamak yerinde bir hareket olu:r. Şafak sö-. künce, sabah _namazı Müzdelife'de kılınıp Mina'ya hareket edilir. Mina'ya gelip çadırıara yerle ildikten sonra istiraj:ıat etmek isteyen biraz dinlenir, öğleden evvel yanındaki ta lardan yedi tane.alarak Akabe Cemresine (Büyük Şeytanı) ta lamaya gider. Orada sağ elin.in ba ve ahadet parmağıyla ta ı tutarak ve tekbir getirerek teker teker belirli bulunan. yere atar. 42
Ta ab. ı bitince Hacc-ı!frad yapan kimse için kurban kesmek vacip olmadığından saçını kestirir, iliramdan çıkar, mümkünse o gün, değilse en geç Bayramın üçüncü günü olmak üzere Mekke-i Mükerreme'ye gelir, farz olan ziyaret tavafını yapar ve sa'yeder. Bu ziyaret Bayramın ı inci ve 2 nci günü yapılırsa tekrar Mina'ya dönülür. Çünkü Mina'da Bayramın ikinci ve Üçüncü günleri her üç cemreye (üç ııeytana) yedi taıı atmak lazımdır ki her gün 21 ta olmak üzere iki günde 42 ta ab.lır. Şayet Bayramın dördüncü günü de Mina'da.kalınacak olursa, yine her eytana 7 ta ab.lır... Bayramın üçüncü günü yani son taıılaınadan sonra Mekke-i Mükerreme'ye gelen hacı veda tavafını yaparak hac farizasını tamamlamı olur. Temettft' Haccı Hac farizasını Mutemetti olarak yapmak isteyen bir hacı namzedi, umre ile hac arasını ayınp, ihraınsız geçirmek istemektedir. Bunun için ilirama girip iki rekat sünnet namazını kıldıktan sonra hacı naınzedi Mikatta Öyle niyet eder: "Ya Rabbi! Ben Umre yapmak istiyorımı. Umremi kolayla.ştır, onu benden kabul buyur." Bu niyetten sonra telbiyeye ba lar ve ihraının yasaklarına uyar. Mekke-i Mükerreme'ye girince yukanda anlab.lan ekilde tavaf ve sa'yini tamamlar. Saçının dörtte birini kısaltmak suretiyle b.ra olur ve iliramdan çıkar. Tabii kendisi için arb.k ihramin yasakları da bib.ni olur. Bu arada yine lüzıımsuz i lei'le uğra mayıp tavaf ve ibadetle i tigal etmek lazımdır. Çünkü bu mukaddes beldede mümkün olduğu kadar ibadet ve zikre devam etmek faziletli bir harekettir. Bu ekilde günlerini geçiren hacc-ı temettua niyetli namzet, Zilhiccenin 8 inci terviye günü Mekke halkı gibi tekrar hacca niyetle ilirama girer ve tabii ihraının yasaklan da yeniden ba lamı olur. Evvelce bildirildiği gibi Arafat'a gidip Müzdelife'ye ve oradan Mina'ya döner. Bildirilmi olan ekilde harelret ederek, veeibeleri yerine getirir. Hacc-ı temettua niyet edene kurban kesrnek vacip olduğundan Bayramın birinci günü Mina'ya gelip büyült eytana ta ları atınca, döner. önce kurban keser, sonra icabeden ekilde saçını kestirip ihraından çıkarak Mekke-i Mükerreme'ye ihraınsız olarak normal kıyafetiyle gelir ve farz olan ziyaret tavafını eda ederek sa'y yapar ve yeniden Mina'ya dönüp Bayramın üçüncü gününe kadar orada kalır. Üçüncü gün öğleden sonra Mekke-i Mükerreme'ye döner, veda tavarını yaparak haccını tamamlamı olur. Kıran Haccı Hac farizasını karin olarak eda etmek isteyen kimse yukanda anlab.lan hususlara uyarak ilirama girer. Şunu belirtelim ki Hacc-ı Kıran yapana karin denir. İ te bu kimse ımıre ile haccı bir ihramda birle tirmekte olduğundan, mikattan itibaren bayramın birinci günü kurban kesineeye kadar ihraından çıkamaz ve bu müddet içinde ihraının bütün yasaklanna riayet eder. Mikatta ilirama girip iki rekat namaz kılan bu kimse Öyle niyet eder: ''Ya Rabbi! Ben hac ve ımıre yapmak istiyorum. Hac ve ımıremi kolaylaştır ve onları benden kabul buyur.'' Diğer vazifeleri yukanda anlab.nı olduğumuz ekilde yerine getirir. Hacc-ı Kıran'ın Hacc-ı Temettu'dan farkı sadece ihraının devamıdır. Bu ekilde hacceden kimseye de yine kurban kesrnek vaciptir. Hanım hacı namzetlerinin ihraını, elleri ve yüzleri açık kalmak suretiyle günlük elbiseleri yani_ normal giyimleridir. İlıram sonunda hanımlar saçlannın uçlanndan biraz kesmekle bu vacibi yerine getirmi olurlar. 43
Hac farizası eda edilirken yasakla.:ra nymayanlara gereken cezaları Öyle özetleyebiliriz: 1) Guslü icabettiren bir durumda, yıkanınadan farz tavafı yani ziyaret tavafını yapanlara bir deve yahut bir sığır kurban etmek gerekir. 2)!hramın yasaklarına riayet etmeyeniere koyıın cinsinden bir kurban icabeder. 3)!hramın rnekruhlarına uymayan kimse ise bir fitre miktan ceza verirs. Bu büyük ve sevabı bol ibadet eda edilirken insanlar kendi aralarmda olsun oranın halkıyla olsun münasebetlerini güzellik içerisinde yapmaya gayret etmelidirler. Münıika adan, münazaadan vazgeçip bol bol Cenab-ı Hakk'a dua edilmelidir. 1\lediııe Ziyareti: Bu ibadet eda edilirken müslümanlar Medine'ye gitmeyi ve Efendimiz'in mübarek kabirierini ziyaret etmeyi güzel bir gelenek haline getirrni lerdir. Bu ziyaretin sevgili Peygamberimiz'i memnun edeceği hadis-i eriflerle sabittir. Efendimiz Öyle buyurmu lardır: ''Benim kabrinıi ziyaret edenler, beni sağlığımda ziyaret etmi gibidirler" ve diğer bir hadislerinde de; "Mescidimde kırk vakit namaz Iniana efaatinı vacip oldu." buyurmu lardır. Ne mutlu bu mübarek yolculuğu dinimize uygun bir ekilde geçirenlere. Cenab-ı Hak cümlemizi bu mutluluğa erdirsin, amin. (3) İbn-i Abidin, Mezahibü'l-Erbaa, Cevhere Neyylre ve dil?;er fıkıh kitapları hac babları esas almarak hazırlanmıştır. '44