ÇİÇEK KİTABI
DERGÂH YAYINLARI 794 Tarih Dizisi 68 Kültür Tarihi 4 Sertifika No 14420 ISBN 978-975-995-913-5 1. Baskı Eylül 2018 Dizi Editörü Emine Gürsoy Naskali Kitap Editörü Mustafa Sökmen Dizi Kapak Tasarımı Işıl Döneray Kapak Uygulama Ercan Patlak Sayfa Düzeni E. Gökçe Aksoy Baskı Ana Basın Yayın Gıda İnş. Tic. A.Ş. B.O.S.B. Mermerciler Sanayi Sitesi 10. Cad. No: 15 Beylikdüzü/İstanbul Tel: (212) 422 79 29 Matbaa Sertifika No 20699 Dergâh Yayınları Klodfarer Cad. No: 3/20 34122 Sultanahmet/İstanbul Tel: (212) 518 95 79 80 Faks: (212) 518 95 81 www.dergah.com.tr/bilgi@dergahyayinlari.com Çiçek Kitabı nın yayın hakları Dergâh Yayınları na aittir.
ÇİÇEK KİTABI Hazırlayan Emine Gürsoy Naskali
EMİNE GÜRSOY NASKALİ 1973 yılında Oxford Üniversitesi (St. Anne s College) Şarkiyat bölümünden mezun oldu. Doktorasını Türk dili alanında (Sinan Paşa nın Tezkiretü l-evliya sı) İstanbul Üniversitesi nde yaptı. 1977-1984 yıllarında Helsinki Üniversitesi Asya ve Afrika bölümünde, 1987-1989 yıllarında Oxford Üniversitesi nde ders verdi. 1984-2016 yılları arasında Marmara Üniversitesi Fen Fakültesi nde öğretim üyesi oldu, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü müdürlüğü, Fen Edebiyat Fakültesi dekanlığı gibi idari görevlerde bulundu. Türk dili, Osmanlıca, Orta Asya Türk lehçeleri ve edebiyatları, destanlar, Kafkaslar, Sibirya, kültür tarihi, yakın dönem siyasî tarih üzerine birçok yayını bulunmaktadır. Uygurca, Kumukça, Kırgızca, Türkmence, Osmanlıca metinler neşretmiş, Altayca-Türkçe ve Hakasça-Türkçe sözlüklerini hazırlamıştır. Yassıada Zabıtlarını yayınlamıştır. Yakın dönem tarihimizle ilgili Celal Bayar Arşivinden Serbest Fırka Anıları ve Cumhuriyet Tarihi Soyadı Hikayeleri vb. kitapları vardır. Acta Turcica: Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi nin sahibidir. Tütün, Tuz, Saç, Ayakkabı, Hapishane, Defin, Av ve Avcılık, Ekmek, Öksüzler ve Yetimler, Çoban, Zeytin, Çerez, Hutbe, Veda, Kasap, Ağıt, Temizlik, Geyik, Korku, Yılan, Kuş, Balık, Hediye, Beden, Lanet, Yalan, Hakaret, Yemin, Ağlamak, Küslük, Kahve, Deve, Avare, Yorgan, Nuh, Argo, Arı ve Bal, Mum, Meyve, At ve Atçılık, Takvim, Mutfak Gereçleri, Kap Kacak, Lokum, Taş vb. başlıklarla kültür birikimimizi derleyen uzun soluklu bir dizinin editörüdür.
İÇINDEKILER 7 Giriş 9 KAYNAKLAR 11 Osmanlı Çiçek Kültürünün En Önemli Kaynağı Ubeydî nin Netâyicü l-ezhâr ı / Neslihan Koç Keskin - Esra Kılıç 77 Lâle Babası Ali Çelebi ve Şükûfe-nâme si / Neslihan Koç Keskin 118 Mehmed Aşkî nin Karanfilleri / Neslihan Koç Keskin - Özlem Batğı 180 Mehmed Aşkî den Lâle ve Zerrîn Yetiştirmeye Dair Bir Eser: Mîzânü l-ezhâr / Neslihan Koç Keskin - Özlem Batğı 200 Fennî nin Tuhfetü l-ihvân ına Göre Osmanlı Girit Lâlesi Yetiştiriciliği / Neslihan Koç Keskin - Halil İlteriş Kutlu 234 18. Yüzyılda Yazılmış Bir Lâle Şükûfe-nâmesi: Ferah-engîz / Neslihan Koç Keskin - Özlem Batğı 265 Ahmed Kâmil Belgradî nin Risâle-i Esâmî-i Lâle si / Neslihan Koç Keskin - Zeynep Dinçer Berdibek 285 ÇIÇEK ŞENLIKLERI 287 Osmanlı Lâle Şenlikleri: Çerâğân / Neslihan Koç Keskin 359 YARANIN İLACI 361 Dede Korkut Kitabı nda Çiçek ve Yaranın İlacı Dağ Çiçeği / Selçuk Kırbaç 381 ÇİÇEĞİN YAĞI 383 Osmanlı dan Günümüze Isparta da Gül Yetiştiriciliği / R. Ruveyda Okumuş
6 ÇİÇEK KİTABI 417 EDEBİYAT 419 Klasik Türk Şiirinde Çiçekler / Hasan Doğan 436 Nedîm Divanı nda Gül ile Lale / Aysun Sungurhan 457 Türkülerde Sümbül / Burcu Yanıklar 497 Türkülerde Nergis / Erkan Demir 515 ÇIÇEK FALI 517 Osmanlı Fal Kültüründe Çiçek ve Udmî nin Şükûfe-nâme'si Üzerine / Neslihan Koç Keskin - Özlem Batğı 559 ANLAMLAR 561 Çıkın-Mektup yahut Bir Mâniniz Yoksa... / M. Kayahan Özgül 589 DIL 591 Çiçek ve Bitki Adlarından Yararlanarak Yapılan Kişi Adları / İlhama Jafarova
GIRIŞ Çiçek Kitabı, Osmanlı döneminde çiçek yetiştirme, çiçek tohumları ve çiçek yetiştiricilerini, Isparta gülü ve gül yağı üretimini, Dede Korkut kitabından öğrendiğimiz bilgilere göre çiçeğin deva oluşunu, çiçeklere göre fal okunuşunu konu almaktadır. Çiçek, aynı zamanda divan edebiyatında ve türkülerde yankı bulmaktadır. İfade ettiği anlamlarla renkler ve çiçekler imalı anlatımın bir ögesidir, özellikle de sevgililer arasında haberleşmenin, bohça içinde gönderilen nesnelerle bir şifresidir. Çiçekler işlemelerde, oya işinde bir motiftir. Bu motifler bazen stilize olmuştur, bazen de olabildiğince gerçekçi bir tasvirle yapılmıştır. Çiçek isimleri özellikle kız çocuklarına verilmiştir. Çiçek Kitabı, Celal Bayar Vakfı nın bir kültür faaliyeti olarak hazırlanmıştır. Emine Gürsoy Naskali