7. Türkiye nin Sismotektoniği SİSMOTEKTONİK DERSİ (JFM 439)

7. Türkiye nin Sismotektoniği SİSMOTEKTONİK DERSİ (JFM 439) Doç. Dr. Murat UTKUCU Sakarya Üniversitesi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 1

Diri tektonik ve deprem odak mekanizmaları Türkiye, Dünya üzerinde önemli bir deprem kuşağı olan Alp-Himalaya kuşağı üzerinde yer alır. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 2

Endonezya dan Himalaya lar üzerinden Orta Doğu ya oradan da Batı Akdeniz ve Kuzey Afrika ya uzanan Alp-Himalaya deprem kuşağı ağırlıklı olarak bir çarpışma zonudur ve M=>8.0 depremleri de içeren diffuse (yaygın) bir depremsellik sergiler. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 3

Bu kuşak boyunca yerleşimlerin çokluğu ve yüksek nüfus yoğunluğu oldukça büyük deprem riski oluşturmaktadır. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 4

REGIONAL TECTONICS OF THE MEDITERRANEAN Nubia-Eurasia convergence causes complex geometry, many possible blocks/microplates, boundaries & motion directions often unclear Major challenge to sort out Oldow et al., 2002 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 5

Nüfusu en az bir milyon olan 400 şehrin (üstte) ve nüfus yoğunluğunun dünya üzerinde dağılımı dağılımları. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 6

Türkiye ve yakın çevresi için ilk levha tektoniği modelleri Dr. Dan McKenzie ve Dr. Ömer Alptekin (1976) tarafından önerilmiştir. McKenzie nin öğrencisi Dr. James Jackson ile model biraz daha geliştirilmiştir. Yukarıda ilk önerilen bu modellerden biri gösterilmektedir. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 7

Anadolu nun diri tektoniği esas itibarı ile Arap ve Afrika levhalarının hareketsiz olduğu varsayılan Avrasya levhasına göre kuzeye doğru hareketleriyle kontrol edilmektedir. Anadolu nun belli başlı tektonik unsurlarını ve aletsel dönem M 7.0 depremlerin dış merkezlerini (siyah yıldızlar) gösteren harita 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 8

Arap ve Avrasya levhaları arasında sıkışan Anadolu levhası batıya doğru hareket etmektedir. Batıya hareket KAFZ ve DAFZ boyunca gerçekleşmekte ve Batı Anadolu da GB ya yönelmektedir. Batı Anadolu da genişleme rejimi görülmektedir. Afrika levhası da Helenik (Girit) ve Kıbrıs yayları boyunca Anadolu levhasının altına dalmaktadır. Doğu Anadolu da Arap levhası, Bitlis Bindirme Zonu (BBZ) olarak adlandırılan bir deformasyon zonu boyunca Anadolu levhası ile çarpışmaktadır. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 9

Bu tektonik özellikler deprem odak mekanizma çözümleri ve GPS ölçümleriyle de doğrulanmıştır (McClusky vd. 2000). 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 10

Thrust Extension Strike Slip Strike Slip 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- McClusky et al., 2000 11

Anadolu da GPS hız vektörlerini gösteren harita (McClusky vd 2000). Anadolu levhasının hızı doğuda18-20 mm/yıl Girit yitim zonunda 30 mm/yıla çıkmaktadır. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 12

Ölü Deniz fayı sol-yanal bir transform faydır. Bu fay K.Maraş güneyinde DAFZ ile birleşmektedir. Ölü Deniz fayı yaklaşık aynı yönde hareket eden Afrika (5 mm/yıl) ve Arap levhaları arasındaki göreceli hareketi karşılar. Arap levhası (15 mm/yıl) daha hızlı olduğundan bu fay gelişmiştir. Kayma hızı 4-5 mm/yıl dır. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 13

Maraş üçlü eklemi olarak bilinen bu birleşmenin olup olmadığı ya da nasıl olduğu tartışmalıdır. DAFZ boyunca kayma hızı yaklaşık 10 mm/yıldır. Arap levhası BBZ boyunca 18 mm/yıl lık bir hareketle Doğu Anadolu levhasına bindirmektedir. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 14

Acaba DAFZ Çukurova ya doğrumu uzanıyor? 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 15

Bingöl güneyinde BBZ nun havadan görünümü (M.Utkucu). 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 16

DAFZ nun kestiği Fırat nehrinde yaklaşık 12 km lik sol-yanal öteleme. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 17

DAFZ nun 20nci yy da göreceli sessiz olmuş olabilir. Ancak, 19ncu yy da pek üretkendi.. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 18

DAFZ Karlıova Üçlü Eklemi olarak bilinen (KTJ) yerde KAFZ ile birleşmektedir. KAFZ ve DAFZ Anadolu levhasının batıya hareketini karşılamaktadırlar. Sağ yanal KAFZ boyunca kayma hızı yaklaşık 25 mm/yıl dır. yüzleşmektedir. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 19

Karlıova Üçlü Eklemi nin sismotektonik özellikleri. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 20

Doğu Anadolu Bloğu içinde yaygın bir deformasyon söz konusudur. Arap levhasının bindirmesi kaynaklı deformasyon blok içinde dağınık haldeki KD- GB doğrultulu sol-yanal ve KB-GD doğrultulu sağ yanal faylar ile Kafkas bindirmelerine iletilir. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 21

KAFZ Marmara bölgesine kadar tek bir kol olarak uzanmasına bu faydan levha içine doğru kollar da uzanmakta ve Anadolu levhası içinde de depremler meydana gelmektedir. Güncel bir örneği 2000 Orta depremidir. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 22

KAFZ Marmara bölgesine kadar tek bir kol olarak uzanmasına bu faydan levha içine doğru kollar da uzanmakta ve Anadolu levhası içinde de depremler meydana gelmektedir. Güncel bir örneği 2000 Orta depremidir. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 23

Marmara bölgesi içinde KAFZ nun uzanımı ve depremsellik sembollerin ayrıntısı için haritanın üst kısmında verilen bilgilere bakınız (Armijo vd., 2002 ve Utkucu vd. 2009). Marmara bölgesine girişte KAFZ iki ana kola (Kuzey ve Güney kollar) ayrılmaktadır. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 24

GPS gözlemleri kuzey kolun güney kola göre çok daha büyük bir kayma hızına (20 mm/yıl a karşı 3-4 mm/yıl) sahip olduğunu göstermiştir (Flerit vd. 2003) Son 2000 yıllık M>6.7 depremleri gösteren harita da bunu desteklemektedir (Ambraseys vd. 2000; Utkucu vd 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 2009) 25

Marmara bölgesi içinde KAFZ u boyunca 1500 yılı sonrası oluşmuş büyük ve yıkıcı depremler (Utkucu vd. 2009). 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 26

Marmara denizi içinde meydana gelmiş 64 depremin odak mekanizma dağılımları (Pınar vd. 2003). Odak mekanizmalarından elde edilen gerilme alanı Marmara denizinin batı ve doğu yarıları için farklı gerilme ekseni yönelimleri önermektedir. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 27

Anadolu levhasının doğuda KB-B yönlü hareketinin Batı Anadolu ya doğru tedricen GB ya yönelmesi Batı Anadolu da genişleme şeklinde bir tektonik rejime neden olmaktadır. Bu genişleme rejimi bölge içindeki normal faylanma odak mekanizmalı depremlerce de desteklenmektedir. 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 28

29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 29

Gelecek ders görüşmek üzere TEŞEKKÜRLER Dr. Murat UTKUCU 29.04.2010 Doç.Dr.Murat UTKUCU-SAU Jeofizik- 33