INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ

Transkript

1 4/3/ INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Orhan ARKOÇ e-posta : orhan.arkoc@klu.edu.tr Web :

2 4/3/ BÖLÜM 4 TABAKALI KAYAÇLARIN ÖZELLİKLER, STRATİGRAFİ, FAYLAR, TOPOĞRAFİK-JEOLOJİK HARİTA ve KESİTLER

3 4/3/ Faylar Üzerlerinde gözle görülür bir yer değiştirme meydana getiren kırıklara fay adı verilir. Faylanma sırasında, kaymanın gerçekleşmiş olduğu yüzeye fay düzlemi/fay yüzeyi veya fay aynası denir. Bu düzlemin alt kısmında değişik kalınlıkta ezilerek parçalanmış malzemeden oluşan bir zon oluştuğundan, bu zona fay zonu adı verilir.

4 4/3/ Normal fay, ters fay ve bindirmeler Gerilmeli bölgelerde, eğik bir fay düzlemi üzerinde kalan bloğun, düzlemin altında kalan bloğa göre aşağı doğru hareket edip kayması sonucu gelişen faya eğim atımlı normal fay; yukarı doğru hareket etmesine eğim atımlı ters fay adı verilir.

5 4/3/ Gerilmeli bölgelerde, eğik bir fay düzlemi üzerinde kalan bloğun, düzlemin altında kalan bloğa göre aşağı doğru hareket edip kayması sonucu gelişen faya eğim atımlı normal fay; yukarı doğru hareket etmesine eğim atımlı ters fay adı verilir.

6 4/3/2017 6

7 4/3/2017 7

8 4/3/ Her iki fay türünde blokların aşağı yukarı doğru hareketleri sırasında verev (yan) yönde de atım (ötelenme) oluşturuyorlarsa bu tür faya verev atımlı fay ya da oblik fay adı verilir. Fay düzleminin altında kalan bloğa taban bloğu, üzerinde kalan bloğa tavan bloğu denir.

9 4/3/ Bazen, kayaçların her iki yanı da eğik düzlemli normal faylar tarafından düşürülmüş olan tavan blokları, çevrelerini sınırlayan taban bloklarına göre derin vâdiler oluşturabilirler. Her iki yanı normal faylarla sınırlandırılmış olan bu tür çöküntü alanlarına graben adı verilir. Bunun karşıtı olarak da her iki yanı normal faylarla sınırlandırılmış yükselti alanları horst olarak adlandırılır.

10 4/3/ Tüm Ege Bölgesi güney yönde yaklaşık 10 milyon sene önce açılmaya başlamış ve günümüze kadar % 50 ye ulaşan genişlikteki açılma günümüzde her bir sene başına 30 mm ye ulaşmıştır. Bu açılma, graben-horst gelişimine neden olup, bugünkü Ege Bölgesi nin iç kısımlarında büyük akarsu vâdilerinin ve tarıma elverişli verimli Menderes ovalarının oluşmalarını sağlamıştır.

11 4/3/ Doğrultu atımlı faylar Doğrultu atımlı faylar, fay düzlemi boyunca blokların birbirlerine oranla yanal yönde hareket etmesi sonucu oluşurlar. Bu tür faylarda bloklar birbirlerine göre sağa veya sola doğru hareket ederler ve düşey atımları çok azdır.

12 4/3/ Yılda yanal yönde yaklaşık 10 mm ilâ 20 mm arası hareket eden Kuzey Anadolu Fayı KAF ve yılda yanal yönde yaklaşık 10 mm hareket eden Doğu Anadolu Fayı DAF örnek olarak verilebilir. KAF üzerinde 7 mag. ve üzerinde deprem oluşturma potansiyeline sahiptir ve tehlikelidir.

13 4/3/ TOPOĞRAFİK - JEOLOJİK HARİTALAR ve KESİTLER Mühendislik uygulamalarında, tabakalar başta olmak üzere süreksizliklerin derinde nasıl bir geometriye sahip oldukları, büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle, başta inşaat ve harita mühendisliği bölümleri olmak üzere, söz konusu yapıların 2 ve 3 boyutlu görüntülerinin birer projeksiyonu olan jeolojik haritalar ve kesitlerinin doğru algılanabilmesi büyük önem taşımaktadır. Böylece tabaka ve süreksizlikler hakkında edinilen bilgilerin, bir jeolojimühendislik jeolojisi harita ve kesitleri üzerine uygulanması ve yapılara olan etkilerinin belirlenmesi mümkün olur.

14 4/3/ Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir orana göre küçültülerek ve belli işaretler kullanılarak yatay düzlem üzerinde gösterilmesine harita denir. Coğrafik, meteorolojik, topoğrafik ve jeolojik haritalar, değişik amaçlara yönelik hazırlanmış haritalardır.

15 4/3/ Yeryüzünün plân veya harita gibi yöntemlerle gösterilmesi için kullanılan büyütme ve küçültme oranına ölçek (scale) denir. Ölçeği ifâde etmek için kullanılan bu oranda, paydanın değeri ne kadar büyük ise ölçek o kadar küçüktür. Örneğin: 1/5000. Ölçeği ifade etmek için kullanılan bu oranda, paydanın değeri ne kadar büyükse ölçek o kadar küçüktür Ölçekte, Pay daki değer, Payda daki değerin harita üzerindeki aynı birimden karşılığıdır. Yani Pay= Haritadaki uzunluk, Payda = Arazi üzerindeki gerçek uzunluktur

16 4/3/

17 4/3/ Bir haritada; ölçek [çizgisel ve kesir (oransal) ölçek], Kuzey işareti, lejand (=simgeler ve açıklamalar; legend), enlem/boylam değerleri ve haritanın adı (kullanım amacı, pafta adı) bulunması gerekli elemanlardır

18 4/3/ Yeryüzü ile ilgili uygulamalı bilimlerin temel verilerinden birini topoğrafya ve jeoloji haritaları oluşturur. Herhangi bir arazi yüzeyinin veya bölgenin meydana getirdiği fiziki (geometrik) şekil topoğrafya ; gözlenen arazi şeklinin biçimi ve değişik formları ile ilgili özelliklerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi morfoloji olarak tanımlanır.

19 4/3/ Topo rafya haritaları, bir bölgedeki 3 boyutlu yüzey şekillerini 2 boyutta sunan veri tabanlarıdır. Bu haritalarda 2 boyuta inen yüzey şekillerindeki yükseklik değerleri, yüzey şekillerinin geometrisini ifâde eden yükseklik konturlarının yanına sayısal değer olarak yazılır. Yükseklik boyutu sayısal ortamda ifâde edilip belli bir ölçekle küçültülen topoğrafik haritalar, yeryüzü uygulamaları için kullanılan temel veridir.

20 4/3/ Topoğrafik haritalarda, deniz seviyesine göre yüksekliği göstermeye yarayan çizgilere eş yükselti eğrileri (kontur, münhani çizgisi) adı verilir. Diğer bir ifâde ile kotları bilinen noktaların aynı kotlu noktaları birleştirerek oluşturulan eğriler eş yükselti eğrileridir.

21 4/3/ Topoğrafik ve jeolojik haritalar kullanılarak, mühendislik jeolojisi haritaları, hidrojeoloji haritaları ve benzeri özel amaçlı haritalar oluşturmak da mümkündür. Temel, tünel, baraj, yol inşaatı gibi mühendislik çalışmalarında; heyelân, bozunma ya da yerleşime uygunluk gibi belirli bir amaca yönelik olarak yapılan özel amaçlı jeoloji haritalarına mühendislik jeolojisi haritaları adı verilir.