YAZITLAR VE ANTİK KAYNAKLAR IŞIĞINDA BATI ANADOLU DA ENTELEKTÜELLER

E.Ü. SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KLASİK ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI YAZITLAR VE ANTİK KAYNAKLAR IŞIĞINDA BATI ANADOLU DA ENTELEKTÜELLER Hazırlayan: Pınar ÖZLEM AYTAÇLAR Danışman: Prof. Dr. Hasan MALAY İzmir 2005 X

İçindekiler İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... IX Bibliyografya ve Kısaltmalar... X-XXIII I Antik Devirde Sofist, Hatip ve Filozoflar... 1-11 II Sosyal Konumları Açısından Sofist, Hatip ve Filozoflar... 12-25 III Entelektüellere Tanınan Ayrıcalıklar... 26-33 IV Sofistler ve İmparatorlar... 34-41 V Sofistik Eğitim... 42-49 VI İkinci Sofistik... 50-59 VII Grek-Roma Dünyasında Hekimlerin Sosyal Konumları... 60-69 VIII Felsefe - Tıp Birlikteliği ve Hekim-Filozoflar... 70-74 IX Halk Hekimleri... 75-82 Sonsöz... 83-86... EPHESOS...87-133 1- Filozof Appius Aleksandros... 87 2- Platoncu Filozof ve Öğretmen Tralleisli -lius Secundinus... 87 3- Aleksandreialı Eklektik Filozof P-... 88 4- Platoncu Filozof Ofellius Laitus... 88 5- Filozof Ofellius Laitus... 89 6- Bir Filozof... 89 7- Traianus un, Öğretmen, Hatip ve Hekimlere Tanıdığı Vergi Muafiyetine İlişkin Kararnamesi... 90 8- Bir Proconsul un Eğitmen ve Sofistlere Tanınan Ayrıcalıklara İlişkin Dekreti... 91 9- Mouseion daki Eğitmenler... 92 10- Mouseion daki Eğitmenler... 92 11- Sofist Poplius Hordeonius Lollianus... 93 12- Sofist Poplius Hordeonius Lollianus... 94 13- Miletoslu Sofist ve Hatip T. Claudius Flavianus Dionysios... 94 14- Miletoslu Sofist ve Hatip T. Claudius Flavianus Dionysios... 95 15- Hierapolisli Sofist Poplius Ailius Antipatros... 96 16- Bir Sofist... 97 17- Sofist Soteros... 97 18- Sofist Soteros... 99 19- Sofist Poplius Ailius Samios İsokrates... 99 20- Sofist Soteros un Öğrencisi Titus Flavius Hypsikles... 100

İçindekiler 21- Bir Sofist... 100 22- Sofist Herodes Attikos... 101 23- Tyroslu Sofist Hadrianus... 101 24- Sofist Titus Flavius Damianus... 102 25- Sofist Titus Flavius Damianus... 103 26- Sofist Titus Flavius Damianus... 104 27- Sofist Titus Flavius Damianus... 105 28- Sofist Titus Flavius Damianus... 106 29- Sofist Titus Flavius Damianus... 106 30- Romalı Sofist (?) Manius Akilius Glabrion Gnaius Cornelius Severus... 107 31- Bir Sofist (?)... 108 32- Tyanalı Hatip Aurelius Athenaios... 108 33- Tyanalı Hatip Aurelius Athenaios... 109 34- Baba-Oğul Hatipler Titus Flavius Menandros ve Titus Flavius Menandros... 110 35- Bir Hatip... 111 36- Hatip Tiberius Claudius Frontonianus... 112 37- Hatip Tiberius Claudius Frontonianus... 112 38- Hitabet Öğrencisi Lucius Calpurnius Calpurnianus... 113 39- Bir Hitabet Öğrencisi... 114 40- Hekimlere İlişkin bir Kararname... 114 41- Başhekim Poplius Ailius Menandros... 115 42- Başhekim Poplius Ailius (Menandros)... 116 43- Başhekim Poplius Ve(dius) Rufeinus ve Poplius Ailius Menandros... 116 44- Başhekim (Poplius Ailius) Menandros ve Oğulları Poplius Ailius Menandros ve Poplius Ailius Secundus... 117 45- Başhekim (Poplius) Ailius Menandros ve başhekim... 118 46- Başhekim Poplius Ailius Menandros... 118 47- (Başhekim) Poplius Ailius (Menandros)... 119 48- (Başhekim) Poplius Ailius (Menandros)... 119 49- Başhekim Poplius Ailius Menandros... 120 50- Hekimlerin Agonu... 120 51- Hekimlerin Agonu... 121 52- Başhekim Attalos Priscus... 121 53- Başhekim Titus Statilius Kriton ve Başhekim Lucius Atilius Varus... 122 54- Başhekim Aurelius Apolaustus... 123 55- Yahudi Başhekim Iulius... 124 56- Başhekim Flavius Munatius Valerianus... 124

İçindekiler 57- Başhekim Cornelius Barenos Demetrios... 125 58- Başhekim Cornelius Barenos (Demetrios)... 126 59- Başhekim Dekimos Kamerios Asiatikos... 126 60- Mouseion un Hekimleri ve Başhekim Lucius Atilius Varus... 127 61- Hekim Bretennos ve Hekim Alkmeonios... 128 62- Hekim Marcus Pompeius Boron... 128 63- Hekim Aleksandros... 129 64- Hekim Anatolios... 129 65- Hekim Marcus Aurelius Ailius Molossos... 130 66- Hekim Aurelius Capetoleinus... 130 67- Bir Dernek Hekimi... 131 68- Cerrah Marcus Aurelius Septimius Mareinus... 132 69- Bir Hekim... 132 70- Hekim Herakleides... 133 71- Hekim Magnos... 133 72- Hekim Rufus... 133 73- Hekim ve Filozof Soranos... 133 SMYRNA...134-150 74- Filozof Papinius... 134 75- Platoncu Filozof Theon... 134 76- Sofist Claudius Rufinus un Devlet Görevlerinden Muafiyeti Hakkındaki Kararname... 135 77- Sofist Claudius Rufinus... 136 78- Sofist Marcus Antonius Polemon, Hatip Niketes ve Sofist Eisidoros... 136 79- Sofist Marcus Antonius Polemon... 138 80- Sofist Menekrates (Poseidonios)... 139 81- Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus... 139 82- Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus... 140 83- Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus... 141 84- Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus... 141 85- Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus... 142 86- Hatip Pomponius Cornelius Lollianos Hedianos... 143 87- Bir Eğitmenler Derneği... 144 88- Hekim Marcus Modius Asiatikos... 145 89- Hekim Asklepios... 145 90- Hekim ve Yazar Kharidemos Oğlu Hermogenes... 146 91- Hekim Hermogenes... 147 92- Hekim Niketes... 147

İçindekiler 93- Bir Hekim... 148 94- Hekim Marcus Artorius Asklepiades... 148 95- Hekim, Gynaikologos Athenion... 149 96- Hekim Artemon... 149 97- Hekim, Pharmakologos Hikesios... 149 98- Hekim Nikomedes... 149 99- Hekim Pelops... 150 ERYTHRAİ...151-154 100- Phokaialı Filozof Lucius Flavius Hermokrates... 151 101- Sofist Flavius Philostratos... 151 102- Sofist Flavius Philostratos... 152 103- Hatip Gaius Rhaouirius... 153 104- Hekim Herakleides... 153 MİLETOS...155-158 105- Tragedya Şairi Euandrias ve Filozof Hestiaios... 155 106- Avukat ve Hatip Hesykhios İçin Epigramlar... 156 107- Hesykhios... 156 108- Kos lu Hekim Aratidas... 157 109- Hekim ve Şair Nikias... 157 110- Hekim Olympikos... 157 DİDYMA...159-160 111- Epikuroscu Filozof ve Rahip Philidas... 159 112- Stoik Filozof Ailius Ailianus... 159 113- Hekim Quintus Pomponius Pollion... 160 PHOKAİA...161-162 114- Filozof Lucius Vibius Eumenes... 161 115- Boioneli Filozof Poplius Flavius Hermokrates... 161 116- Filozof (Poplius) Flavius Hermokrates... 162 KYME... 163 117- Şair ve Pyrrhonist Filozof Menekles... 163 PRİENE... 164 118- Bazı Hekimler... 164 TEOS... 164 119- Bir Halk Hekimi... 164 KOLOPHON... 165 120- Hekim ve Şair Nikandros... 165 APHRODİSİAS...166-180 121- Filozof Marcus Aurelius Diodoros Kallimedes... 166

İçindekiler 122- Sofist Marcus Flavius Antonius Lysimakhos... 166 123- Sofist Marcus Flavius Antonius Lysimakhos... 167 124- Sofist Iulius Aurelius Kharidemos (Iulianus)... 168 125- Sofist Iulius Aurelius Kharidemos (Iulianus)... 169 126- Sofist Iulius Aurelius Kharidemos Iulianus... 170 127- Sofist Iulius Aurelius Kharidemos (Iulianus)?... 170 128- Hatip ve Sofist Claudius Aurelius Zelos?... 171 129- Sofist Khaireas... 172 130- Sofist Eupeithios... 173 131- Hatip Tiberius Claudius Aurelius Ktesias... 173 132- Hatip Tiberius Claudius Ktesias?...174 133- Tralleisli Hatip Pythiodoros... 174 134- Başhekim Titus Flavius Staberianos... 175 135- Başhekim Marcus Aurelius Apollonios... 176 136- Başhekim Marcus Aurelius Messouleios Khrysaor... 176 137- Başhekim Khrysaphios... 177 138- Hekim Ulpius Khariton... 177 139- Hekim Dionysios... 178 140- Hekim Rufus... 178 141- Hekim, filozof Aleksandros... 179 142- Hekim Menandros... 179 143- Hekim Menemakhos... 180 144- Hekim Menestheos... 180 HERAKLEİA SALBAKE...181-187 145- Logikos Marcus Aurelius Kallikles... 181 146- Başhekim Titus Statilius Kriton... 181 147- Başhekim Titus Statilius Kriton... 182 148- Başhekim Marcus Aurelius Kharmides... 182 149- Bir Başhekim... 183 150- Başhekim Statilius Attalos... 184 151- Başhekim Statilius Artemidoros ve Statilius Attalos... 184 152- Başhekim Titus Statilius Kriton... 184 153- Başhekim [- -] Papias... 185 154- Hekim Arkhelaos... 185 155- Hekim Diogenianos... 186 156- Tıp öğrencisi Apollonides... 186 İASOS...188-191 157- Sofist Hesykhios... 188

İçindekiler 158- Hatip ve Şair Aulos Mussius Aper... 188 159- Hatip ve Şair Aulus Mussius Aper... 189 160- Hatip ve Şair Aulus Mussius Aper... 190 161- Hatip Dionysios... 190 162- Hekim Gaius Cornelius Hekataios... 191 ALABANDA...192-194 163- Sofist Krispinos... 192 164- Sofist Krispinos?... 192 165- Hatip Marcus Antonius Meleagros... 192 166- Bir Başhekim... 193 167- Hekim Aurelius Thallos... 193 MAGNESİA...195-197 168- Hekim Tyrannos... 195 169- Yaşlılar Meclisinin Hekimi Marcus Aurelius Hermes... 196 HALİKARNASSOS...198-199 170- Filozof Ailius Dionysios... 198 171- Hekim Melanthios... 198 172- Hekim Deliados... 199 KERAMOS...200-201 173- Başhekim Diogenes... 200 174- Başhekim Marcus Aurelius Poleites... 200 175- Başhekim Marcus Aurelius Euandros... 201 ANTİOKHEİA (ad Maeandrum)...202-203 176- Hatip Diotrephes... 202 177- Hatip Aurelius Septimius Apollonios... 203 PANAMARA...204-205 178- Mouseion dan Filozof ya da Hekim -ios... 204 STRATONİKEİA...206-207 179- Bir Filozof... 206 180- Hekim Epaphroditos... 207 TRALLEİS...208-209 181- Hatip Titus Flavius Ailianus Artemidoros... 208 182- Başhekim Eukarpos... 208 183- Bir Hekim... 209 184- Hekim Thessalos... 209 EUROMOS... 210 185- Başhekim Menekrates... 210 KNİDOS... 211

İçindekiler 186- Hekim Servius Sulpicius Hekataios... 211 187- Hekim Kleitos... 211 188- Hekim, Cerrah Aristogenes... 211 LAGİNA...212-213 189- Başhekim Sulpicius Demetrios... 212 190- Başhekim Menippos... 212 MYLASA... 214 191- Bir Başhekim... 214 192- Bir Başhekim... 214 193- Hekim Kydias... 214 NYSA... 215 194- Menandros Oğlu Hekim Samiades... 215 SEBASTEPOLİS... 216 195- Sofist Poplius Aurelius Antiokhos... 216 THYATEİRA...217-221 196- Hatip ve Avukat Aurelius Annianos... 217 197- Hatip Aurelius Athenaios... 218 198- Hatip Aurelius Athenaios... 219 199- Başhekim Moskhianos... 220 200- Başhekim (H)Eleis... 220 PHİLADELPHEİA...222-226 201- Pythagoras... 222 202- Sofist Lucius Antonius Pollianus...222 203- Hatip Poplius Ailius Pigres?... 223 204- Hatip Sellius Sylla... 224 205- Başhekim Aurelius Lucianus... 225 SARDEİS...227-229 206- Cicero... 227 207- Bokontius un Anıtı... 227 208- Sardeisli Hatip Zenon... 228 209- Hekim Artemas... 228 210- Hekim Ionikos... 229 HYPAİPA...230-231 211- Hatip Athenodoros... 230 212- Bir hekime Yahut Asklepios a Ait Adak Yazıtı... 230 213- Hekim Basileides... 230 ATTALEİA...231 214- Hekim Herodotos... 231

İçindekiler DİMA? KERBİA?...231-232 215- Filozof Phronton... 231 HİEROKAİSAREİA... 232 216- Bir Hekim... 232 HYRKANİS... 233 217-Hyrkanisli Hekim Menophantos... 233 IULİA GORDOS...234-235 218- Seleukeialı Hekim Apollophanes... 234 219- Şehir Hekimi [So]phron ya da [Eu]phron... 234 SAİTTAİ...236-237 220- Hekim Diophantos... 236 221- Hekim Apollonios... 236 SOSANDRA...237-238 222- Filozof ve Hekim Menekrates...237 223- Hekim Aurelius Stra[- -]kos... 237 KOLLYDA... 238 224- Bir Hatip... 238 KULA... 239 225- Başhekim Aurelius Artemidoros... 239 NİSYRA...239-241 226- Genç Rahip Lucius ve Öğretmeni Hekim Tatianos... 239 BULUNTU YERİ BELİRSİZ... 241 227- Hekim Menekrates... 241 PERGAMON...242-257 228- Filozof Cornelius... 242 229- Filozof Claudius Aisimos... 242 230- Filozof Tiberius Claudius Pauleinos... 243 231- Filozof Lucius Flavius Hermokrates... 243 232- Filozof Lucius Septimius Tryphon... 244 233- Sofist Tiberius Claudius Nikomedes... 245 234- Sofist Tiberius Claudius Nikomedes... 245 235- Sofist Tiberius Claudius Nikomedes... 246 236- Sofist Tiberius Claudius Nikomedes... 246 237- Sofist Tiberius Claudius Nikomedes?... 247 238- Sofist Polemon... 247 239- Kaisareialı Sofist Acilius Diodotos... 247 240- Hatip Tiberius Claudius Aristokles... 248 241- Hatip Tiberius Claudius Aristokles... 248

İçindekiler 242- Hatip Marcellus... 249 243- Hatip Tiberius Claudius Pardalas...250 244- Aeilus Arisitides in Asklepios hymnos u... 250 245- Homeros Heykeli... 251 246- Hekim Glykon, Eğitmeni Philadelphos ve Karısı Hekim Pantheia... 252 247- Mylasalı Hekim Menoitas... 254 248- Hekim Amaloios... 254 249- Hekim, Filozof, Astronom, Fizikçi Galenos... 255 250- Hekim, Filozof ve Pharmakologos Aiskhrion... 255 251- Hekim Apollonios... 255 252- Pharmakologos Attalos... 255 253- Hekim ve Cerrah Eudemos...256 254- Hekim, Psykhiatros Theodotos... 256 255- Hekim Karpos... 256 256- Hekim Oreibasios... 256 257- Hekim Papylos... 256 258- Hekim Stratonikos... 256 259- Hekim Teuthras... 257 260- Hekim Philippos... 257 KYZİKOS...258-261 261- Bir Filozof... 258 262- Bir Filozof... 258 263- Pythagorasçı Matematikçi Asklepiakos... 259 264- Sophist Tiberius Claudius Rufus... 260 265- Hatip Poplius Ailius Antonius Crispinus Metrotimos... 260 266- Homeros Heykeli... 261 267- Hekim Kleon... 261 268- Hekim Mnesitheos... 261 HADRİANOİ...262-264 269- Filozof P(ublius) Abianios Valerius... 262 270- Filozof Abianios Apollonios ve Stoik Filozof Abianios Bassos Polyaenos... 262 271- Bilge Krispinos... 263 272- Hekim Aristokles... 263 HADRİANOUTHERAİ...265-266 273- Hatip Ailius Aristides... 265 274- Hatip Ailius Aristides... 265 275- Hatip Ailius Aristides... 266

İçindekiler KAİKOS OVASI (?)...266-267 276- Hekim Menodoros... 266 APOLLONİA...267-268 277- Bir Filozof... 267 278- Hatip (Ailius?) Secundus... 268 MİLETOUPOLİS...268-270 279- Bir Hekim... 268 280- Okul Öğretmeni ve Homeros Yorumlayıcısı Magnus... 269 PİTANE... 270 281- Hekim, Ophtalmiatros Apollonios... 270 ADRAMYTTİON...2740-271 282- Hatip Ksenokles... 270 İLİON...271-273 283- Bir Filozof... 271 284- Bir Hekim... 271 285- Hekim Metrodoros... 272 LAMPSAKOS...274-275 286- Anaksagoras İçin bir Mezar Şiiri... 274 287- Hekim, Fizikçi, Matematikçi ve Filozof Straton... 274 288- Başhekim Kyros... 274 PARİON... 276 289- Şair ve Hatip Ortyks... 276

ÖNSÖZ Bu çalışmada, yazıtlar ve antik kaynaklar yardımıyla antik devirde Batı Anadolu da yaşamış olduğu bilinen entelektüel kişilikler, bu kişilerin sosyal konumları, mesleklerini hangi koşullarda icra ettikleri ve onların toplumsal imajları gibi konuları ele almaya çalıştım. Bir filozofun felsefesi, sofistin ya da hatibin mesleki özellikleri ya da hekimlerin tedavi yöntemleri gibi başka bir uzmanlık alanına ait konulara, zorunlu olmadıkça değinmemeye gayret gösterdim. Araştırmanın kapsamına giren bölgeler, kabaca Batı Anadolu kıyılarını oluşturan, antik dönemin Karia, İonia, Lydia, Mysia ve Troas bölgeleridir. Dönem olarak keskin bir sınırlamaya gidilmemekle birlikte, ele alınan yazıtların büyük kısmının ait olduğu Roma dönemi, özellikle İ.S. 2. ve 3. yüzyıllar çalışmanın merkezini oluşturdu. Entelektüel i, kavram olarak modern anlamı ile değil, antik çağın ölçütlerine göre ele almaya çalıştığımdan dolayı ve başlığı çok geniş bir kavramı ifade eden bu tezin içeriğinde mantıklı bir çerçeve oluşturabilmek için, yazıtlara, belli bir dönemin ve belli bir sosyal akımın penceresinden bakmayı seçtim. Bu nedenle, İ.S. 2. ve 3. yüzyılları kapsayan sürece, yani İkinci Sofistik olarak adlandırılan entelektüel akımın yaşandığı Batı Anadolu ya odaklandım. Bunun bir sonucu olarak da, söz konusu dönemin karakterini belirleyen entelektüel figürler olarak sofist, hatip, filozof ve hekimleri mercek altına aldım. Aynı neden, İkinci Sofistik dönemi dışında, bir sofiste ya da hatibe göre aşağı sınıftan sayılan, bir zanaatkar olmanın ötesine geçemeyen ve mesleği itibarıyla aslında entelektüel olması hiç de gerekmeyen hekimleri de bu kapsama katma gereğini duymama neden oldu. Öncelikle, bu konu üzerinde çalışmamı öneren ve çalışmalarımda beni yönlendirerek değerli yardımlar sağlayan tez danışmanım Sayın Prof. Dr. HASAN MALAY a teşekkür etmeyi borç bilirim. Çalışmamı titizlikle okuyan, eleştirileriyle katkıda bulunan ve değerli fikirlerinden yararlanmamı sağlayan Sayın Prof. Dr. AHMET ARSLAN a, yararlandığım Almanca eserlerin çevirisinde bana yardımcı olan Yard. Doç. Dr. EŞREF ABAY a, çalışmam sırasında değerli bilgilerinden faydalandığım Yard. Doç. Dr. CUMHUR TANRIVER e ve metnin bir önceki versiyonu üzerine yaptıkları eleştiri ve katkılarından dolayı Sayın Prof. Dr. ERSİN DOĞER'e ve Sayın Yard. Doç. Dr. AKIN ERSOY a içten teşekkürlerimi ifade etmek isterim. Ayrıca, desteğiyle her zaman yanımda olan eşim NEZİH AYTAÇLAR'a da teşekkür borçluyum. Pınar ÖZLEM AYTAÇLAR İzmir 2005 IX

BİBLİYOGRAFYA VE KISALTMALAR AE AJA AnzWien L Année Épigraphique American Journal of Archaeology Anzeiger der Österreichischen Akademie der Wissenschaften G. ANDERSON The pepaideumenos in Action: Sophists and their Outlook in the Early Empire, ANRW II, 33. 1 (1989), s. 79-208. G. ALFÖLDY-H. HALFMANN Iunius Maximus und die Victoria Parthica, ZPE 35 (1979), s. 195-212. AM Athenische Mitteilungen W. AMELING Cassius Dio und Bithynien, EA 4 (1984), s. 123-138. W. AMELING Der Sophist Rufus, EA 6 (1985), s. 27-33. ANRW Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt J. ARTHUR - R. MUNRO Inscriptions from Mysia, JHS 17 (1897), s. 268-293. Arch. Zeit. Archäologische Zeitung AS Anatolian Studies S. BAKIR-BARTHEL - H. MÜLLER Inschriften aus der Umgebung von Saittai, ZPE 36 (1979), s. 163-194. D. BALTAZZI Inscriptions de l Eolide, BCH 12 (1888), s. 358-376. PH. LE BAS W. H. WADDINGTON Inscriptiones Grecques et Latines II recueilles en Asie Mineure, NewYork 1870 (1972). BCH Bulletin de Correspondance Hellénique J. BENEDUM Griechische Arztinschriften aus Kos, ZPE 25 (1977), s. 265-276. J. BENEDUM Zur Lydischen Arztinschrift IGRR IV 1359, ZPE 29, s. 115-121. A. BESSET Inscriptions d Asie Mineure, BCH 25 (1901), s. 325-336. G. BINDER-L. KOENEN- L. LIESENBORGHS Ein neues Epikurfragment bei Didymos dem Blinden, ZPE 1 (1967), s. 33-44. X

Bibliyografya ve Kısaltmalar H. BLANC Antik Çağda Kitap (Çev. Zehra Aksu Yılmazer), Ankara 2000. D. L. BLANK Sokratics Versus Sophists on Payment for Teaching, Classical Antiquity 4.1 (1985), s. 1-49. A. D. BOOTH The Appearance of the Schola Grammatici, Hermes 106 (1978), s. 118-125. W. BLÜMEL Inschriften von Iasos I, 1985. W. BLÜMEL Inschriften aus Karien I, EA 25 (1995), s. 61-62. BMC British Museum Catalogue E. L. BOWIE Greeks and Their Past in the Second Sophistic, M. I. FINLEY (ed.), Studies in Ancient Society, London 1974, 166-209. BOWERSOCK, Augustus G. W. BOWERSOCK, Augustus and the Greek World, Oxford 1965. BOWERSOCK, Greek Sophists G. W. BOWERSOCK, Greek Sophists in the Roman Empire, Oxford 1969. G. W. BOWERSOCK Plutarch and the Sublime Hymn of Ofellius Laetus, GRBS 23 (1982), s. 275-279. A. B. BREEBAART The Freedom of the Intellectual in the Roman World, Talanta VII (1975), s. 55-75. K. BRINGMANN Edikt der Triumvirn oder Senatsbeschluss?, EA 2 (1983), s. 47-76. R. F. PH. BRUNCK Analecta veterum poetarum Graecarum, Argentorati 1785. BSA Annual of the British School at Athens W. H. BUCKLER Lydian Records, JHS 37 (1917), s. 88-115. W. H. BUCKLER T. Statilius Crito, Traiani Aug. medicus., ÖJh 30 (1937), Beiblatt, col. 5-8. W. H. BUCKLER -D. M. ROBINSON Sardis VII, 1, Leyden, 1932. W. H. BUCKLER -D. M. ROBINSON Greek Inscriptions from Sardes IV, AJA 18 (1914), s. 35-74. Bull. épigr. Bulletin Épigraphique K. BURESCH Aus Lydien, Epigraphisch-Geographische Reisefrüchte, Leipzig 1898. MAMA 6 W. H. BUCKLER - W. M. CALDER, Monuments and Documents from Phrygia and Caria, Manchester 1939. XI

Bibliyografya ve Kısaltmalar MAMA 7 MAMA 8 MAMA 9 W. M. CALDER, Monuments from Eastern Phrygia, Manchester 1956. W. M. CALDER -J. M. R. CORMACK Monuments from Lycaonia. the Pisido- Phrygian Borderland, Aphrodisias, Manchester 1962. B. LEVICK - S. MITCHEL, Monuments from the Aizanitis, JRS 4 (1988). A. CAMERON Roman School Fees, The Classical Review 79 (1965), s. 257-8. A. CEYLAN-T. RITTI L. Antonius Zenon, Epigraphica XLIX (1987), s. 77-98. M. CHRISTOL-Th. DREW-BEAR- M. TAŞLIALAN Lucius Egnatius Victor Lollianus, Proconsul d Asie, Anatolia Antiqua XI (2003), s. 349. CHJ Cambridge Historical Journal CIG Corpus Inscriptionum Graecarum CIL Corpus Inscriptionum Latinarum L. COHN-HAFT The Public Phsycians of Ancient Greece, Northampton, Massachussets 1956. J. M. R. CORMACK Inscriptions from Aphrodisias, BSA 59 (1964), s. 16-29. CRAI Comptes rendus des séances de l Académie des inscriptions et belles lettres G. COUSIN Inscriptions du Sanctuaire de Zeus Panamaros, BCH 28 (1904), s. 20-53. M. ÇAKIROĞLU Maionikai Epigrafai Anekdotoi, AM 17 (1892), s. 198-201. G. ÇELGİN Hellenistik Çağ Şiiri, İstanbul 2000. M. DEBRUNNER HALL The Reluctant Rhetor, A Recently Published Inscription from Late Imperial Ephesos, ZPE 91 (1992), s. 121-8. G. DESCHAMPS - G. COUSIN Inscriptions du Temple de Zeus Panamaros, BCH 12 (1888), s. 82-104. CH. DIEHL - G. COUSIN Inscriptions d Alabanda en Carie, BCH 1886, s. 299-314. TH. DREW-BEAR Three Inscriptions from Kyme, EA 1 (1983), s. 89-101. K. J. DOVER The Freedom of the Intellectual in Greek Society, Talanta VII (1975), s. 24-54. XII

Bibliyografya ve Kısaltmalar Ç. DÜRÜŞKEN Antik Çağda Doğan bir Eğitim Sistemi: Rhetorica, İstanbul 1995. EA Epigraphica Anatolica R. EGGER Die Ämterlaufbahn des M. Nonius Macrinus, ÖJh 9 (1906), Beiblatt, 61-76. H. ENGELMANN -D. KNIBBE Aus ephesischen Skizzenbüchern, ÖJh 52 (1978-80), s. 19-61. H. ENGELMANN Boione und Phokaia, ZPE 42 (1981), s. 207-8. H. ENGELMANN Ephesische Inschriften, ZPE 84 (1990), s. 89-94. H. ENGELMANN Philostrat und die Agora von Ephesos, Arkeoloji Dergisi III (1995), s. 101-103. FGrH Fragmente der Griechischen Historiker, ed. F. JACOBY, Berlin-Leiden 1923-1958. FIE Forschungen in Ephesos R. FLACELIÈRE Inscriptions de Delphes de l Époque Impériale, BCH 73 (1949), s. 464-475. A. M. FONTRIER Mikrasianai Epigraphai, BCH 18 (1894), s. 158-161. W. G. FORREST The Inscriptions of Southeastern Chios, BSA 59 (1964), s. 35. P. FOUCART Variétés, BCH 12 (1888), s. 328-330. C. FOSS Ephesus After Antiquity, Cambridge 1979. G. FOWDEN The Pagan Holy Man in Late Antique Society, JHS CII (1982), s. 33-59. M. FRÄNKEL (ed.) Altertümer von Pergamon VIII, 1-2, Berlin 1890-1895. PH. GAUTHIER Nouvelles Inscriptions de Sardes II, Geneve, 1989. K. GEVRGAKOPOULOS Arxaioi Ellhnew Iatroi, Atina 1998. GIBM The Collection of Ancient Greek Inscriptions in the British Museum J. F. GILLIAM A Student at Berytus in an Inscription from Pamphylia, ZPE 13 (1974), s. 147-150. R. GOULET Sur la Chronologie de la Vie et des Ouvres d Eunape de Sardes, JHS 1980, s. 60-72. GRBS Greek, Roman and Byzantine Studies XIII

Bibliyografya ve Kısaltmalar B. A. van GRONINGEN General literary Tendencies in the Second Century A.D., Mnemosyne 18 (1965), s. 41-56. CHR. HABICHT Altertümer von Pergamon VIII, 3, Berlin 1969. E. V. HANSEN The Attalids of Pergamon, Ithaca-London 1971. F. W. HASLUCK Inscriptions from the Cyzicus Neighbourhood, JHS 24 (1904), s. 20-40. B. HAUSSOULLIER Inscriptions d Halicarnasse 1, BCH 4 (1880), s. 395-408. J. HAZTFELD Inscriptions de Lagina en Carie, BCH 44 (1920), s. 70-100. R. HEBERDEY (ed.) Forschungen in Ephesos II, Wien, 1912. R. HEBERDEY IX. Vorläufiger Bericht über die Grabungen in Ephesos 1907-1911., ÖJh 15 (1912), Beiblatt, col. 157-182. P. HERRMANN Tituli Lydiae linguis Graeca et Latina conscripti, Tituli Asiae Minoris V, 1-2 Wien 1981-1989. P. HERRMANN Epigraphische Forschungen in Lydien (Polybios aus Sardeis), ed. G. DOBESCH - G. REHRENBÖCK, Die Epigraphische und Altertumskundliche Erforschung Kleinasiens, Wien 1993, s. 211-19. P. HERRMANN Inschriften von Milet II, Berlin 1998. P. HERRMANN Ergebnisse Einer Reise in Nordostlydien, AnzWien 80, Wien 1962. P. HERRMANN-H. MALAY, Statue Bases of the Mid Third Century A.D. from Smyrna, EA 36 (2003), s. 1-11. E. L. HICKS Priene, Iassos and Ephesos in GIBM III, II, Oxford 1890. E. L. HICKS Ceramus and its Inscriptions, JHS 11 (1890), s. 109-128. G. HIRSCHFELD Knidos, Halikarnassos and Branchidae in GIBM IV, Oxford 1916. IG Inscriptiones Graecae IGR Inscriptiones Graecae ad res Romanas Pertinentes IK Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien XIV

Bibliyografya ve Kısaltmalar I. Adramytteion J. STAUBER, Die Bucht von Adramytteion II, IK 51, Bonn 1996. I. Arykanda S. ŞAHİN, Die Inschriften von Arykanda, IK 48, Bonn 1994. I. Assos R. MERKELBACH, Die Inschriften von Assos, IK 4, Bonn 1976. I. Ephesos I H. WANKEL (ed), Die Inschriften von Ephesos vol. 1a (IK 11), Bonn 1979 I. Ephesos II C. BÖRKER-R. MERKELBACH (ed), H. ENGELMANN-D. KNIBBE, Die Inschriften von Ephesos vol. II (IK 12), Bonn 1979. I. Ephesos III H. ENGELMANN - D. KNIBBE - R. MERKEL- BACH (ed), Die Inschriften von Ephesos vol. III (IK 13), Bonn 1980. I. Ephesos IV H. ENGELMANN - D. KNIBBE -R. MERKEL- BACH, Die Inschriften von Ephesos vol. IV (IK 14), Bonn 1980. I. Ephesos V C. BÖRKER - R. MERKELBACH, Die Inschriften von Ephesos vol. V (IK 15), Bonn 1980. I. Ephesos VI R. MERKELBACH - J. NOLLÉ (ed), H. EN- GELMANN - B. İPLİKÇİOĞLU, Die Inschriften von Ephesos vol. VI (IK 16), Bonn 1980. I. Ephesos VII, 2 R. MERİÇ-R. MERKELBACH-J. NOLLÉ-S. ŞAHİN (ed.), Die Inschriften von Ephesos vol. VII, 2 bölüm (IK 17, 1-2), Bonn 1981. I. Ephesos VIII, 2 J. NOLLÉ (ed.), Verzeichnis der Eigennamen, (IK 17, 4), Bonn 1984. I. Erythrai H. ENGELMANN-R. MERKELBACH, Die Inschriften von Erythrai und Klazomenai II (IK 1-2), Bonn 1972-1973. I. Hadrianoi-Hadrianeia E. SCHWERTHEIM, Die Inchriften von Hadrianoi und Hadrianeia, IK 33, Bonn 1987. I. İlion P. FRISCH, Die Inschriften von Ilion, IK 3, Bonn 1975. I. Keramos E. VARİNLİOĞLU, Die Inschriften von Keramos, IK 30, Bonn 1986. I. Knidos W. BLÜMEL, Die Inschriften von Knidos I, IK 41, Bonn 1992. XV

Bibliyografya ve Kısaltmalar I. Kyzikos E. SCHWERTHEIM, Die Inschriften von Kzykos und Umgebung I: Grabtexte, IK 18, Bonn 1980. I. Labraunda J. CRAMPA, Labraunda III.2 The Greek Inscriptions part II, Stockholm 1972, 13-133. I. Lampsakos P. FRISCH, Die Inschriften von Lampsakos, IK 6, Bonn 1978. I. Magnesia O. KERN, Die Inschriften von Magnesia am Maeander, Berlin 1900. I. Mylasa W. BLÜMEL, Die Inschriften von Mylasa I- II, IK 34-35, Bonn 1987-88. I. Parion P. FRISCH, Die Inschriften von Parion, IK 25, Bonn, 1983, s. 41. I. Priene H. von GAERTRINGEN, Inschriften von Priene, Berlin 1906. I. Smyrna G. PETZL, Die Inschriften von Smyrna I, II, 1-2 (IK 23, 24 1-2), Bonn 1982, 1987, 1990. I. Stratonikeia M. Ç. ŞAHİN, Die Inschriften von Stratonikeia I: Panamara (IK 21), Bonn 1981. II, 1: Lagina, Stratonikeia und Umgebung (IK 22,1), Bonn 1982. II, 2: Neue Inschriften und Indices (IK 22, 2), Bonn 1990. I. Tralleis, Nysa F. B. POLJAKOV, Die Inschriften von Tralleis und Nysa I, IK 36, 1, Bonn 1989. R. JACKSON Roma İmparatorluğu nda Doktorlar ve Hastalıklar (Çev. Ş. Mumcu), İstanbul 1999. JHS Journal of Hellenic Studies C. P. JONES A Note on the Letter of Valerian and Gallienus to Philadelphia, ZPE 14 (1974), s. 294. C. P. JONES Diotrephes of Antioch, Chiron 13 (1983), s. 369-380. C. P. JONES Prosopographical Notes on the Second Sophistic, GRBS 21 (1980), s. 373-379. C. P. JONES Philosophers and Sophists at Phocaea, ZPE 142 (2003), 127 vd. JRS Journal of Roman Studies XVI

Bibliyografya ve Kısaltmalar G. KAIBEL Dionysos von Halikarnass und die Sophistik, Hermes 20 (1885), s. 498-513. G. KAIBEL, Epigrammata Graeca Epigrammata Graeca ex lapidibus conlecta, Berlin 1878 (Hildesheim 1965). R. A. KASTER Guardians of Language: The Grammarian and Society in Late Antiquity, Berkeley, Los Angeles, London 1988. J. KEIL Ärzteinschriften aus Ephesos, ÖJh 8 (1905), s. 128-138. KEIL - VON PREMERSTEIN, Bericht I KEIL - VON PREMERSTEIN, Bericht II J. KEIL -A. VON PREMERSTEIN, Bericht über eine Reise in Lydien, AnzWien 53, 2, 1908. J. KEIL -A. VON PREMERSTEIN, Bericht über eine Zweite Reise in Lydien, AnzWien 54, 2, 1911. KEIL - VON PREMERSTEIN, Bericht III J. KEIL -A. VON PREMERSTEIN, Bericht über eine Dritte Reise in Lydien, AnzWien 57, 1914. J. KEIL XII. Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh 23 (1926), Beiblatt, col. 247-300. J. KEIL XV. Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh 26 (1930), Beiblatt, col. 6-66. J. KEIL XIX. Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh 30 (1937), s. 174-214. J. KEIL Die Inschriften der Agora von Smyrna, Istanbuler Forschungen 17 (1950), s. 54-68. J. KEIL Vertreter der Zweiten Sophistik in Ephesos, ÖJh 40 (1953), s. 5-26. J. KEIL - G. MARESCH Epigraphische Nachlese zu Miltners Ausgrabungsberichten aus Ephesos, ÖJh 45 (1960), Beiblatt, col. 75-100. M. KLEIJWEGT Ancient Youth, Amsterdam 1991. D. KNIBBE Neue Inschriften aus Ephesos II, ÖJh 49 (1968/71), Beiblatt, col. 1-55. D. KNIBBE Ein Neuer Text aus Ephesos, ZPE 44 (1981), s. 1-10. D. KNIBBE - H. ENGELMANN - XVII

Bibliyografya ve Kısaltmalar B. İPLİKÇİOĞLU Neue Inschriften aus Ephesos, ÖJh 59 (1989), s. 162-238. A. E. KONTOLEON ÉEpigrafØ Magnhsğaw t w parå Maiãndrƒ, AM XIV (1889), s. 317-8. E. KONTOLEON Variétés, BCH 11 (1887), s. 212-223. K. KOUROUNIVTHS Epigrafai ej Olumpiaw, Archaiologike Ephemeris 1905, col. 253-264. J. KUBINSKA Les Monument Funéraires dans les Inscriptions Grecques de l Asie Mineure, Warszawa 1968. F. KUDLIEN Die Stellung des Arztes in der römischen Gesellschaft, Stuttgart 1986. Ph. de LACY Galen and the Greek Poets, GRBS 7 (1966), s. 259-266. A. LAUMONIER Recherches sur la chronologie des prêtres de Lagina, BCH 62 (1938), s. 251-284. H. LECHAT Variétés, BCH 12 (1888), s. 328-330. Ph. LEGRAND Inscriptions de Mysie et de Bithynie, BCH 17 (1893), s. 534-556, P. LEMERLE Inscriptions Latines et Grecques de Philippes, BCH 59 (1935), s. 126-164. H. G. LOLLING Inschriften vom Hellespont, AM 9 (1884), s. 58-77. N. LORAUX-C. MIRELLES Figures de l intellectuel en Grèce ancienne, Belin 1998. D. MAGIE Roman Rule in Asia Minor II, 1950 H. MALAY-Y. GÜL Four Smyrnaean Inscriptions, ZPE 50 (1983), s. 283-4. H. MALAY An Inscription from Apollonia Salbake in Caria, EA 9 (1987), s. 73-75. H. MALAY Greek and Latin Inscriptions in the Manisa Museum, Wien 1994. H. MALAY Researches in Lydia, Mysia and Aiolis, Wien 1999. MAMA Monumenta Asiae Minoris Antiqua H. I. MARROU Histoire de l éducation dans l antiquité, Paris 1964. F. H. MARSHALL Supplementary and Miscellaneous Inscriptions in GIBM IV, Oxford 1916. D. F. MCCABE - M. A. PLUNKETT Didyma Inscriptions, Princeton, 1985. XVIII

Bibliyografya ve Kısaltmalar D. F. MCCABE - M. A. PLUNKETT Miletos Inscriptions, Princeton, 1984. G. MENDEL Catalogue des Monuments Grecques, Romains et Byzantins du Musée Impérial Ottoman de Brousse, BCH 33 (1909), s. 245-435. R. MERKELBACH Nikaia die Rankenreiche, EA 5 (1985), s. 1-3. R. MERKELBACH Trostdekret über den Tod Eines Studenten der Rhetorik aus Claudiopolis, EA 3 (1984), s. 137-141. R. MERKELBACH -J. STAUBER Steinepigramme aus dem Griechischen Osten I-II, Leipzig 1998-2001. R. MERKELBACH Epigramm aus Thyateira, ZPE 9 (1972), s. 132. R. MERKELBACH Ephesische Parerga (16): Eine Inschrift vom Agon der Ärzte, ZPE 29 (1978), s. 148. F. MILLAR P. Herennius Dexippus: The Greek World and the Third Century Invasions, JRS 59 (1969), s. 12-29. F. MILTNER XXII. Vorlaufiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh XLIV (1959), s. 243-314. J. H. MORDTMANN Zur Epigraphik von Kyzikos, AM 6 (1881), s. 121-131. Mouseıon kai BiblioyÆkh Mouseıon kai BiblioyÆkh t w EÈaggelik w Sxol w C. T. NEWTON A History of Discoveries at Cnidus, Halikarnassus and Branchidae II, London 1863. J. NOLLÉ Ofellius Laetus, Platonischer Philosoph, ZPE 41 (1981), s. 197-206. J. NOLLÉ Die Charaktere im 3. Epidemienbuch des Hippokrates und Mnemon von Side, EA 2 (1983), s. 85-98. V. NUTTON Archiatri and the Medical Profession in Antiquity, PBSR 45 (1977), s. 191-226. V. NUTTON Menecrates of Sosandra, Doctor or Vet?, ZPE 22 (1976), s. 93-96. V. NUTTON Five Inscriptions of Doctors, PBSR 37 (1969), s. 96-99. XIX

Bibliyografya ve Kısaltmalar V. NUTTON The Medical Meeting Place, Ancient medicine in its Socio-Cultural Context I, ed. Ph. van der Eijk, H. F. J. Horstmanshoff, P. H. Schrijvers, Amsterdam-Atlanta 1995, s. 3-25. OGIS W. DITTENBERGER, Orientis Graeci Inscriptiones Selectae J. H. OLIVER Two Athenian Poets, Hesperia Suppl. 8 (1949), s. 243-258. J. H. OLIVER Philosophers and procurators, Relatives of the Aemilius Juncus of Vita Commodi, Hesperia XXXVI-1 (1967), s. 42-56. J. H. OLIVER The Empress Plotina and the Sacred Thymelic Synod, Historia 24 (1975), s. 125-128. J. H. OLIVER Greek Constitutions of Early Roman Emperors from Inscriptions and Papyri, Philadelphia 1989. OMS Opera Minora Selecta ÖJh Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Instituts P. PARIS - M. HOLLEAUX Inscriptions de Carie, BCH 9 (1885), s. 68-84. PBSR Papers of the British School at Rome W. PEEK, GVI Griechische Vers-Inschriften, Chicago1988. W. PEEK Vier Epigramme aus Kleinasien, EA 6 (1985), s. 87-90. W. PEEK Griechische Epigramme, AM 56 (1931), s. 119-134. W. PEEK Epigramme aus den Inschriften von Ephesos, ÖJh 57 (1986/7), s. 103-110. W. PEEK Griechische Epigramme III, AM 66 (1941), s. 47-170. G. PETZL Zum Neupythagoreischen Monument aus Philadelpheia, EA 20 (1992), s. 1-5. PHİLOSTRATOS, VS PHILOSTRATOS, Vitae Sophistae (Sofistlerin Hayatları), Çev. W. C. WRIGHT, LOEB Classical Library, London 1998. PIR Prosopographia Imperii Romani E. PFUHL-H. MÖBIUS Die Ostgriechische Grabreliefs, Textband I, Tafelband I, Mainz am Rhein 1977. XX

Bibliyografya ve Kısaltmalar E. PFUHL-H. MÖBIUS Die Ostgriechische Grabreliefs, Textband II, Tafelband II, Mainz am Rhein 1979. H. W. PLEKET Texts on the Social History of the Greek World, Epigraphica II, Leiden 1969. H. W. PLEKET The Social Status of Physicians in the Graeco-Roman World, Ancient medicine in its Socio-Cultural Context I, ed. Ph. van der Eijk, H. F. J. Horstmanshoff, P. H. Schrijvers, Amsterdam-Atlanta 1995, s. 27-34. E. POTTIER-Am. HAUVETTE-BESNAULT Inscriptions d Érythrées et de Téos, BCH 4 (1880), s. 153-182. E. PREUNER Aus Alten Papieren, AM 49 (1924), s. 102-152. B. PUECH, Orateurs et sophistes Orateurs et sophistes grecs dans les inscriptions d époque impérial, Paris 2002. RA Revue Archéologique G. RADET Inscriptions de Lydie, BCH 11 (1887), s. 445-484. E. RAWSON Intellectual Life in the Late Roman Republic, London 1985. RE Paulys Realencyclopädie der classischen Altertums-wissenschaft REG Revue des Études Grecques A. REHM-P. HERRMANN Inschriften von Milet I, Berlin 1997. E. REISCH-J. KEIL Forschungen in Ephesos IV, 1, Wien 1932. Rev. Phil. Revue de Philologie J. REYNOLDS Aphrodisias and Rome, London 1982. O. RIEMANN Inscriptions Grecques, BCH 1 (1877), s. 81-88. L. ROBERT Sur des Inscriptions de Chios, BCH 1933, s. 505-543. L. ROBERT Études Anatoliennes, Études Orientales V, Paris 1937. L. ROBERT Hellenica, Rev. Phil. 65 (1939), s. 97-217. L. ROBERT Épitaphes Métriques de Médecins a Nicée et a Tithorée, Hellenica II (1946),s. 103-108. J.-L. ROBERT La Carie, Histoire et Géographie Historique II, Paris 1954. XXI

Bibliyografya ve Kısaltmalar L. ROBERT Hellenica I-XIII, Paris 1938-1965. L. ROBERT Villes d Asie Mineure, 2. baskı, Paris 1962. L. ROBERT Inscriptions d Aphrodisias, Antiquité Classique 35 (1966), s. 376-432. L. ROBERT Communication de Delphes a l Oxus. Inscriptions Grecques Nouvelles de la Bactriane, CRAI 1968, s. 416-457. L. ROBERT Opera Minora Selecta, Amsterdam 1969-74. L. ROBERT Laodicée du Lycos, Le Nymphée campagnes 1961-63, par J. Des Gagniers, P. Devambez, L. Kahil, R. Gi-nouvès, relevés et plans de H. Schmidt. Paris-Québec1969. L. ROBERT Les gladiateurs dans l orient grec, Limoges 1940/Amsterdam 1971. L. ROBERT Un Citoyen de Téos a Bouthrotos d Epire, CRAI 1974, s. 508-529. J.-L. ROBERT Une Inscription Grecque de Téos en Ionie L union de Téos et de Kyrbissos, Journal des Savants 1976, s. 153-235. L. ROBERT A Travers L Asie Mineure, Poets et Prosateurs, Monnaies Grecques, Voyageurs et Géographie, Paris 1980. L. ROBERT Le Serpent Glykon d Abonouteichos à Athènes et Artémis d Éphèse à Rome, CRAI 1981, s. 747-535. J.- L. ROBERT Fouilles d Amyzon en Carie I, Paris 1983. L. ROBERT Héraklès à Pergame et une épigramme de l Anthologie XIV, Rev. Phil. 1984, s. 7-18. H. ROOZENBEEK Another Arkhiatros from Ephesos?, EA 21 (1993), s. 103-105. D. T. RUNIA Philosophical Heresiography: Evidence in two Ephesian Inscriptions, ZPE 72 (1988), s. 241-243. Ch. ROUECHÉ Ch. ROUECHÉ Aphrodisias in Late Antiquity: the late Roman and Byzantine Inscriptions (JRS Monographs, 5), London 1989. Performers and Partisans at Aphrodisias in the Roman and late Roman Periods (JRS Monographs, 6), London 1993. XXII

Bibliyografya ve Kısaltmalar J. SCHMIDT Aus Constantinopel und Kleiasien, AM VI (1881), s. 132-153. E. SCHWERTHEIM Neue Inschriften aus Adramyttion, EA 19 (1992), s. 125-133. SEG Supplementum Epigraphicum Graecum SIG W. DITTENBERGER, Sylloge Inscriptionum Graecarum I-IV, Leipzig 1915-1924. G. A. SOTIRIOU-J. KEIL (ed.) Forschungen in Ephesos IV, 3, Wien 1951. E. M. SMALLWOOD Documents Illustrating the Principates of Nerva, Trajan and Hadrian, Cambridge 1967. C. SMITH-R. de RUSTAFJAELL Inscriptions from Cyzicus, JHS 22 (1902), s. 190-207. H. SOLIN Die sogenannten Berufsnamen antiker Ärzte, Ancient Medicine in its Socio- Cultural Context I, ed.: Ph. J. van der Eijk, H. F. J. Horstmanshoff, P. H. Schrijvers, Amsterdam - Atlanta 1995, S. 119-142. J. R. S. STERRETT An Epigraphical Journey in Asia Minor, Boston 1888. S. SWAIN The Reliability of Philostratus s Lives of the Sophists, Classical Antiquity, 10 (1991), s. 148-163. S. ŞAHİN Ein Stein aus Hadrianoi in Mysien in Bursa, ZPE 24 (1977), s. 257-8. C. TANRIVER Some New Texts Recording Occupations, EA 18 (1991), s. 79-82. TAM Tituli Asiae Minoris M. N. TOD Sidelights on Greek Philosophers, JHS 77 (1957), s. 132-141. E. VARİNLİOĞLU Two Inscriptions from Ceramus, ZPE 44 (1981), s. 51-65. M. WAELKENS Die Kleinasiatischen Türsteine, Mainz 1986. P. WEISS Mythen, Dichter und Münzen von Lykaonien, Chiron 20 (1990), s. 226-235. B. WELLES The Romanisation of Greek East, Bulletin of American Society of Papyrologists 2 (1965), s. 75 vd. TH. WIEGAND Didyma II, Berlin 1958. W. WILBERG-J. KEIL (ed.) Forschungen in Ephesos III, Wien 1923. XXIII

Bibliyografya ve Kısaltmalar W. WILBERG-J. KEIL (ed.) Forschungen in Ephesos V, 1, Wien 1945 (tıpkıbasım 1953). J. T. WOOD Discoveries at Ephesos, Including the Site and Remains of the Great Temple of Diana, London 1877. A. G. WOODHEAD The State Health Service in Ancient Greece, The Cambridge Historical Journal X (1952), s. 235-253. E. ZIEBARTH Aus dem Griechischen Schulwesen, Berlin 1914. ZPE Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik XXIV

Sofist, hatip ve filozoflar I ANTİK DEVİRDE SOFİST, HATİP VE FİLOZOFLAR Roma İmparatorluk Dönemi nin, özellikle İ.S. 2. ve 3. yüzyılların entelektüel dünyası, zenginliği, çarpıcılığı, yaşamın her alanındaki şaşırtıcı etkisi ve farklı temaları ile kendine has bir görünüm sunar. Platon ve Sokrates gibi filozofların yetiştiği klasik çağın bu dönemde yeniden canlanışı, hitabet, edebiyat ve tarih gibi alanlarda arkaik temaların işlenmeye başlanması ile kendini göstermiş ve bu dönemin İkinci Sofistik adını almasına neden olmuştur. Bu dönem, özellikle sofistlerin başı çektiği bilim adamları, edebiyatçı ve filozoflardan oluşan bir kesimin, sadece bilim ve yazın alanlarında değil, aynı zamanda şehirlerin yönetimlerinden, vatandaşların hayat standartlarının belirlenmesine ve Roma İmparatorluğu ile eyaletleri arasındaki ilişkilerin düzenlenmesine varan güçlü etkilerinin belirleyici olduğu bir süreçtir. Onlar, şehirleri tarafından imparatorlara elçi olarak gönderilir ve bu yolla, vatandaşları için ayrıcalıklar, para bağışları, hatta şehirlerinin yeniden yapılanması için yardım temin ederlerdi. Hatta onların, imparatorların kendi şehirlerini ziyaret etmesini sağladıkları da oluyordu. Nitekim Smyrna yı Aristides in kurduğuna ilişkin söylence hemen hemen doğrudur. Bu şehir büyük depremlerle yıkıldıktan sonra, bu sofistin imparatorun huzurunda, şehrin yeniden inşası için yaptığı çok etkili konuşma işe yaramış ve Smyrna kenti neredeyse baştan kurulmuştu 1. İmparatorluk döneminde filozof, sofist ve hatipler, tarihte ilk kez sosyal liderler konumuna gelmişlerdi. Büyük bir çoğunluğu önemli ve varlıklı ailelerden gelmekle birlikte, bunların meslekleri sayesinde çok büyük paralar kazanmaları da işten değildi. Onlar imparatorluk sekreterliği, yiyecek kontrolörlüğü, başrahiplik gibi önemli görevlere getiriliyor, eğer asil sınıftan değillerse evlilik yoluyla consul ya da senator sınıfına terfi ediyor, imparatorların dostluğunu kazanabiliyor ve bir kişinin sahip olabileceği en büyük onurlarla onurlandırılıyorlardı. Büyük bir aktörün yetenek ve donanımına, alışılmışın dışında bir cazibeye, hareket tarzı ve ses tonuna sahip, rakiplerine karşı her an nükteli cevaplar vermeye hazır, hafızası çok güçlü ve özel istekler dışında kendini tekrarlamaktan her zaman çekinen, gerektiğinde tüm tartışmaları tersine çevirip diğer tarafta yer alabilme kıvraklığına sahip bir hatibin, sofist veya filozofun üstesinden gelemeyeceği bir iş yoktu. Elbette derin bir bilgi birikimine sahip olmak ve hemen her konu üzerine söyleyecek birşeyler bulmak da bu kişiler için kaçınılmaz bir gereklilikti. İmparatorlar ve önemli Romalı yöneticilerin saygısını kazanan, imparatorluğun dört bir yanından eğitim almak için yanına gelen öğrencileri sayesinde gücünü perçinleyen bu kişiler, sahip oldukları zenginliği kullanarak şehirlerine yeni binalar 1 PHİLOSTRATOS, VS 583. 25

Sofist, hatip ve filozoflar yaptırıyor, eski kamu yapılarının restorasyonuna kaynak sağlıyor ve bu yolla hem şehirlerine karşı görevlerini yerine getirmiş oluyor hem de onlar tarafından onurlandırılıyorlardı. Bu dönemde hitabet sanatı doruk noktasındaydı ve yüksek öğrenimin iki temel taşı olarak felsefe ve retorik, orta tabakadan ailelerin olduğu kadar, üst düzey, aristokrat ailelerin de çocukları için gerekli bulduğu bir eğitim konusu haline gelmişti. Çünkü bu mesleğin kazandırdığı itibar ve maddî getiriler, asil aileleri de bir sofistin yakını olabilmek için çabalamaya yöneltiyordu. Güzel ve akıcı konuşma, söylevleriyle dinleyicileri etkileme sanatını öğrenmek için birçok genç, Ephesos, Smyrna, Rhodos ya da Atina ve Roma gibi merkezlere gidiyorlardı. Aslında bu çağda, hatip, sofist ya da bir filozofu, yaptıkları işlerden ya da herhangi bir kriterden yola çıkarak birbirinden ayırmak çok da kolay değildi. Bu ayrı uzmanlıklarmış gibi görünen üç alanın, uygulamada birbirinin içine giren birçok özelliği vardı. Üstelik aynı kişinin hem hatip hem de sofist olarak kabul edildiği, ya da bir diğerine filozof ve sofist olarak itibar edildiği oluyordu. Yazılı ya da sözlü olsun, kelimeleri ustaca kullanmaktan başka bir aracı olmayan bu üç alanı birbirinden kesin çizgilerle ayırmak zor olmakla birlikte, bu dönemin belli başlı sofistlerinin biyografisini yazmış olan Philostratos sayesinde bu konuda bir fikir edinilebilir. Philostratos, Gordianos a adadığı eserinde sadece gerçek sofistleri değil, felsefe ile meşgul olan ama sofist olarak nitelenebilecek filozofları da yazmayı amaçladığını belirtmektedir 2. Yine Philostratos, gerçekte sofist olmayan ancak sofiste benzeyen bu filozofların, dinleyicileri üzerinde etkili olma yetenekleri ile sofistlik mertebesine ulaştıklarını söyler 3. Nitekim o, Arelateli Favorinus ve Prusalı Dion gibi, aynı zamanda etkili birer hatip de olan filozofları sofistlerin arasına almıştır. Bu ifadelerden yola çıkılarak, etkili ve güzel söz söyleme yeteneğinin, bir sofist ile bir filozof arasındaki en belirleyici fark olduğu söylenebilir. Sofist ve filozof arasındaki ayrımı belirlemede antik yazarların fikirlerine başvurmak her zaman sağlıklı sonuçlar vermemektedir. Bir sofistin bir filozofa bakışı, ya da tersi, çoğu zaman yanlı bir görüş olarak, toplumsal yargıyı ifade etmekten uzak olabilmektedir. Örneğin, Aelius Aristides, bir sofist olarak filozofları sert bir dille eleştirir 4. Ona göre filozoflar logoi söylemez ya da yazmazlar; onlar ne festival toplantılarını süsler, ne tanrıları onurlandırır, ne şehirlere tavsiyelerde bulunur, ne teselli eder, ne hükümete ait uyuşmazlıkları düzene sokar, ne de gençleri eğitirlerdi. Bu ifadelerden yola çıkarak, bütün bu işlerin sadece sofistlerin yerine getirdiği görevler olduğunu kabul etmek mümkündür. Ancak Aristides in filozoflara karşı duyduğu yoğun antipati, onun yargılarında hiç de adil olmamasına neden olmaktadır. Çünkü, gerek yazıtlardan gerekse antik kaynaklardan, şehirlere tavsiyelerde bulunan, sıkıntıları gidermeye çalışan, hükümet anlaşmazlıklarını düzene koyan ve gençleri eğiten bazı filozofların varlığını biliyoruz. Örneğin, filozof 2 PHİLOSTRATOS, VS 479. 3 PHİLOSTRATOS, VS 484. 4 BOWERSOCK, Greek Sophists, s. 11. 26

Sofist, hatip ve filozoflar Appius Aleksandros birçok kez doukenarios luk yapmış bir devlet adamı kimliğiyle karşımıza çıkar (Kat. no. 1). Aynı şekilde stoik filozof Aelius Aelianus, birçok şehirde meclis üyeliği ve vatandaşlıkla onurlandırılmış bir kişiliktir (Kat. no. 112). Filozof Marcus Aurelius Diodoros Kallimedes ise sağlığında yürüttüğü devlet hizmetlerinde, yöneticilik ve elçiliklerdeki başarısından ötürü onurlandırılmaktadır (Kat. no. 121). Sosandra da bulunan bir yazıtta, filozof ve hekim Menekrates in muhasebecilik, komutanlık, gymnasiarkhos luk, prytanis lik ve yarışma hakemliği yaptığı belirtilmektedir (Kat. no. 222). Şehri yararına resmî görevlerde bulunan filozoflara ait belki en çekici örnek, Pergamonlular tarafından, şehirlerinin avukatlığını yaptığı için onurlandırılan (Kat. no. 231) filozof Lucius Flavius Hermokrates dir. Yine de, Roma dönemi söz konusu olduğunda, sofistlik ve filozofluk arasında belli bir farklılık, belki de sofistlere ait bir üstünlük olduğu, dönemin yazıtlarından yola çıkılarak söylenebilir. Bu en azından, sofist ve hatiplere ait yazıtlar ile filozof yazıtları arasındaki nicelik farkından dolayı ortaya konabilen bir gerçektir. Batı Anadolu da, yazıtlarda geçen entelektüelleri bir araya getirdiğimiz da, sofistlerden söz eden 49 ve hatiplerden söz eden 51 yazıta karşılık, filozoflar 34 yazıtta anılmaktadır. Sofist ve hatipleri, aşağıda açıklayacağımız üzere, birbirine yakın gruplar olarak birarada ele alırsak, onların toplamda filozof yazıtlarının üç katına yakın örnekle temsil edildikleri gözlenebilir. Yukarıda da örneklerini verdiğimiz üzere, sofistler ve hatipler ile benzer özelliklere sahip olan filozoflar yazıtlarda karşımıza çıkıyor olsa da, gerek bunların sofist ve hatip yazıtlarına nazaran sayıca az oluşu, gerekse filozofların taşıdıkları ünvan ve görevlerinden çok, sıklıkla Platoncu, Stoik ya da Eklektik gibi meslekî sıfatlarla öne çıkmaları, onları dönemin sofist ve hatiplerinden ayıran bir özelikleridir. Evet, onlar arasından da devlet adamları ya da eğitmenler çıkmaktadır; ancak belli okullara bağlı birer düşün insanı olarak filozoflar, sofist ve hatiplere nazaran daha az göz önünde olan, kendini çok da fazla ortaya koymayan, öğrenci yetiştirse dahi eğitmenlik özelliği ile öne çıkmayan ve mesleğini daha bireysel bir şekilde icra eden kişiler olmalıydılar. Bir hatip ile sofisti birbirinden ayırmak ise, filozofla hatibi -ya da sofistiayırmaktan çok daha güçtür. Bazı antik yazarlar, sofisti hoca, eğitmen olarak, hatibi ise halka konuşan kişi olarak birbirlerinden ayırmışlardır. Bu konuda öncelikle, Antoninuslar döneminde yaşamış bir sofist olan Pollux un sözlüğüne bakmak yararlı olabilir. Pollux, filozof ve hatip için iki ayrı başlık açmıştır ve bu ikisini birbirleriyle ilişkilendirmez. Ancak hatip kelimesi için şu eşanlamlıları verir: =htorikòw (hatip), politikòw (devlet adamı), sêmboulow (danışman), nomoy thw (hukukçu), dhmagvgòw (halk lideri), presbeutæw (elçi), dikanikòw (avukat) katægorow (savcı), panhgurikòw (festival yöneticisi), gkvmiastikòw (methiye yazarı). Ancak Pollux un sofist ifadesi için verdiği eşanlamlı kelimeler ise hep eğitime 27

Sofist, hatip ve filozoflar ilişkindir: didãskalow (öğretmen), paideutæw (eğitmen), jhghtæw (yorumcu), ÍfhghtÆw (rehber), gem n (lider) 5. Platon un Protagoras adlı eserinde sofist, Başkalarını konuşmakta usta kılmayı bilen kişi olarak tarif edilmektedir 6. İyi konuşan, her konuda bir şeyler söyleyebilecek kadar bilgisi olan insanlar yetiştirmek için aritmetik, astronomi, geometri, müzik gibi dersler de verirler 7. Onlar, kanunlar ve devlet işleri üzerine iyi tartışmacılar yetiştirmektedirler 8. Platon un Sofist adlı eseri de, tıpkı Protagoras da olduğu gibi, zengin ailelerin çocuklarına para karşılığı ders verebilmek için diyar diyar dolaşan sofistleri küçümseyen ifadelerle doludur. Zira sofistler, verdikleri eğitimin karşılığını fazlasıyla almaktaydılar. Ancak sofisti basitçe eğitmen olarak niteleyen bu fikir tümüyle kabul edilebilir olmaktan uzaktır. Üstelik, Platon un yaşadığı dönemden Roma imparatorluk dönemine kadar olan süreçte, bu terime yüklenen anlamda bazı değişimler olabileceği de unutulmamalıdır. Nitekim kendisi de bir sofist olan Aristides in nadiren birini eğittiği ve eğitim karşılığında para ödenmesi fikrine karşı olması gerçeği de bunu kanıtlar 9. Gerçekten de tüm sofistler birer eğitmen olmadığı gibi, hatipler arasından da eğitmenler sıklıkla çıkmaktaydı. Bir diğer düşünce de, sofist olmanın hatipliğe göre daha yüksek bir onur derecesi olduğu, daha büyük bir meziyet gerektirdiği ve bir sofist ile bir hatip aynı işi yapıyor olsalar dahi, her hatibin bir sofist olamayacağı yönündedir. Yani burada, Galenos un, bir insanın eèerg thw (hayırsever) olabileceği, ancak bunun, o kişinin ktğsthw (kurucu) olduğu anlamına gelmediğini belirtmesine benzer bir tartışma söz konusudur 10. Bir hatip sanatını bir sofiste göre daha az süslenmiş ve daha amatör bir tarz içinde uyguluyor olmalıydı. Bu fikri, Philostratos un verdiği bilgiler de desteklemektedir. Ona göre önceki kuşaklar, sadece etkili ve ayrıcalıklı hatipleri değil, aynı zamanda filozofları da sofist olarak adlandırmaktaydılar 11. Yine Philostratos, sofist Aelianus u anlatırken, bu kişinin, sofistlik titrini kazanmış olmasına rağmen, zekasıyla ve bu isimle çağrılmakla böbürlenmeyip, kendini geliştirdiğinden bahsetmektedir 12. Sofist kelimesi, anlamı bakımından filozof ve hatiplerle kıyaslandığında, belki de modern uzmanlık kavramına daha çok uyuyordu. Sofistler genel olarak hatip grubu içinde kabul ediliyorlardı; ama onlar, büyük halk ilgisi gören usta hatiplerdiler. Galenos, sofist Hadrianus için, onun erken yaşlarında henüz bir sofist değil, yalnızca bir hatip olduğunu yazmıştır 13. Antoninus Pius Asia Şehirler Birliği ne (Koinon) yazdığı bir mektupta, bu iki grubu eğitmenler adı altında, ayrım yapmadan ele almıştı: oş grammatikoğ ve =Ætorew/sofistağ. 5 Pollucis Onomasticon 1-5 (Ed. E. BETHE), Lexicographi Graeci 9, Leipzig 1900 (Stuttgart, 1966) (non vidi); G. ANDERSON, The pepaideumenos in Action: Sophists and Their Outlook in the Early Empire, ANRW II, 33. 1 (1989), s. 87. 6 PLATON, Protagoras, 312, d. 7 PLATON, Protagoras, 318, d, e. 8 PLATON, Sofist, 232, d; Protagoras, 319. 9 ARİSTİDES, 50. 100 10 BOWERSOCK, Greek Sophists, s. 13. 11 PHİLOSTRATOS, VS 484. 12 PHİLOSTRATOS, VS 624. 13 14. 627 28