1 İLK YARDIMIN TEMEL İLKELERİ İLK YARDIM NEDİR? Herhangi bir kaza veya yaşamı tehdit eden bir durumda, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar, hayatın kurtarılması veya durumun daha kötüleşmesini önlemek amacıyla, ilaç ya da tıbbi araç gereç aranmaksızın, eldeki imkanlar ile yapılan uygulamalara denir. Acil yardım ise, insan vücuduna müdahale etme konusunda yasalarca yetkilendirilmiş kişiler, yani sağlık görevlileri tarafından yapılan, ilaçlı ya da cerrahi müdahalelerdir. İki kavram birbirinden farklıdır ve karıştırılmamalıdır. İlk yardım ve acil yardım arasındaki farklar: - Acil yardım, sağlık personeli tarafından, acil tedavi ünitelerinde yapılan müdahaledir - İlk yardım ise, herkesin, olay yerinde bulabildiği malzemeleri kullanarak yaptığı hayat kurtarıcı müdahale ya da uygulamalardır. İlk yardım hasta ya da yaralı kişiye, daha ciddi tıbbi yardım sağlanana kadar yapılan ilk bakımdır. Çoğu zaman hayat kurtarıcıdır. Yapılacak çok basit uygulamalar genellikle yaralının hayata tutunmasına olanak sağlamaktadır. İlk yardımın amaçları: - Hayati tehlikenin ortadan kalkmasını sağlamak, - Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak, - Hasta/yaralının durumun kötüleşmesini önlemek, - İyileşmeyi kolaylaştırmak. Hastaya ya da yaralıya zarar vermemek öncelikli amaç olmalıdır. Her şeyden önce ZARAR VERMEMELİYİZ. Çoğu hasta ya da yaralı, kaza anında olan yaralanmadan çok, yardıma gelenlerin yanlış davranışları ve uygulamaları sonucunda çeşitli sakatlık durumlarıyla karşılaşmaktadır. Yanlış uygulamalar yapılacağına yardım gelene kadar hiç dokunulmaması daha doğrudur. İlk yardım bir tedavi alternatifi değildir. Zaman kazandırıcı ve durumun kötüleşmesini önleyici uygulamalardır. Çok önemli bir konu da, İlk yardım eğitimi almak, kişiye sağlık personeli yetkisi vermez. Ancak yaralının durumunun ve problemlerinin farkına vararak, sağlık personeli ulaşıncaya kadar yapılabilecek en doğru şeyleri belirleme ve yapılması gerekenleri yapabilme yetisi kazandırır.
2 İLK YARDIMCIDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER - Sağlık ve idari mevzuatlara yabancı olmamalıdır. - Bulunduğu bölgenin özelliklerini, imkânlarını, ulaşım olanaklarını, sağlık kurumlarının yerlerini, bu yerlerin özelliklerini ve mesafesini bilmelidir. - İnsan vücudu ve temel sağlık durumları hakkında bilgi sahibi olmalıdır. - Kişi kendinin sağlık durumunu iyi bilmelidir. - Zararlı alışkanlıkları bulunmamalıdır: örneğin; herhangi bir madde etkisindeyken bir müdahalede asla bulunmamalı ve ayrıca çok büyük sıkıntı olan, kaza yerinde ek problemlere yol açabilecek bir durum olan sigara kullanımına engel olmalı ve kendisi de asla bunu yapmamalıdır. - Kendi kapasitesini ve gücünü ayrıca sağlık durumunu iyi bilmelidir. Örneğin; 60 kg ağırlığında olan bir ilk yardımcı 100 kg olan bir hastayı tek başına taşımamalıdır. İlk yardım tekniğini buna göre seçmelidir. - Eğer kapalı bir bina ya da işyerinde ise buranın özelliklerini (acil çıkış ve kritik yerlerini) bilmelidir. Acil numaraları bilmelidir. Bulunduğu yerdeki yönetici, varsa sağlıkçıya en kısa sürede nasıl ulaşacağını bilmelidir. - Sakin ve pratik olmalıdır. Davranışları hızlı ama bilinçli olmalıdır. - Kahraman değil ilk yardım uygulayıcısı olduğunu unutmamalıdır. - Bilgisinin olmadığı konularda, zarar vereceğini düşünerek müdahalede bulunmamalı, yardım çağırmalıdır. - Bilgi ve yetki sınırlarını iyi bilmedir. - Müdahalede bulunacağı kimsenin ya da o kimsenin bilinci yerinde değilse yakınının onayını muhakkak almalıdır. - Çevrede bulunanları örgütlemeli, organize etmelidir. - Ses tonunu iyi ayarlamalı emir kipli konuşmamalı, çevresindekilerle tartışmaya girmemelidir. Ancak güvenli ve kararlı olmalıdır. - Yapılması gerekenleri ve daha da önemlisi yapılmaması gerekenleri iyi bilmelidir. - Öncelikle zarar vermemek en birincil amaç olmalıdır. - Uygun müdahaleyi doğru şekilde yeteri kadar yapmalıdır. Her uygulamadan sonra yaptığını kontrol etmelidir. - Sağlık yardımı yetiştiğinde yaptığı uygulamalar hakkında muhakkak sağlık personeline bilgi vermelidir. - Sağlık personeli geldiğinde onların yardımcısı konumuna geçmelidir. - Öğrendiği konuları devamlı tekrar etmeli, kendini yenilemelidir. İlk Yardımcı; - İnsan vücudu ile ilgili bilgilere sahip olmalıdır. - Öncelikle kendi can güvenliğini korumalıdır. - Sakin ve kendine güvenli olmalıdır. - Olay yerindeki olanakları değerlendirebilmelidir. - Olayı en kısa sürede ve doğru olarak acil yardım merkezine bildirmelidir (112). - Çevrede bulunan kişilerden yararlanabilmelidir. - Olay yerinde inisiyatifi ele almalı ve düzeni sağlamalıdır. - Devam eden tehlikelere karşı tedbir almalıdır.
3 - Kazaya uğrayan kişiye güven vermeli ve rahatlatmalıdır. - Çevredekileri organize edebilmeli zarar vermeden yardım etmelerini sağlamalıdır. İlk Yardımın ABC si İlk yardım olayın ve durumun değerlendirilmesiyle başlar. Gözlem, olayın anlaşılması, hikayenin alınması, belirti ve bulguların hızla değerlendirilmesi gerekmektedir. İlk yardımcının görev ve sorumlulukları kısaca şöyledir: - Olay öğrenilir ve değerlendirilir - İlk önce kendisi, sonra kazazede için devam eden bir tehlikenin varlığı değerlendirilir, olması durumunda kazazede ya da yaralı güvenli bölgeye alınır. - Çevre güvenliği alınır - Bir an önce yaralının durumu değerlendirilir. Öncelikle bilinç durumuna bakılır - Bilinç kapalı ise ilk yardım ABC si uygulanır - Bilinç ve solunum açık ise kanama kontrolü yapılır - Uygun olan ilk yardım metodu seçilir ve yapılır - Gerekirse tıbbi yardım istenir - Yaralıların uygun vasıta ile sağlık merkezine nakli sağlanır - Taşınma sırasında gerekiyor ise eşlik edilir - Olay yeri, olayın şekli, hastanın durumu, uygulanan ilk yardım yöntemi ve tüm yapılanlar sağlık personeline aktarılır - Gerekiyor ise sağlık merkezinde hemen yardımcı durumuna geçilir. Bir insanda solunumun olmaması, kalp durması ve kan akışının olmaması dakikalar içinde ( yaklaşık 5 dk) ölüme sebep olacaktır. Bu nedenle yaşamın devamlılığını sağlayacak uygulamalar en önemli uygulamalardır. Olay yerinde yapılacak hızlı değerlendirme sonucu, bir çok hasta ya da yaralı var ise öncelik belirlenmelidir.. Tüm hasta/yaralılar çabucak gözden geçirilerek en kritik olanları ne nereden ve kimden başlanacağı tespit edilmelidir. İlk yardıma öncelikle bilinci kapalı, nefes alıp veremeyen, dolaşım problemi olan kişilerden başlanmalıdır (sessiz hasta). 1. öncelik: bilinci kapalı, solunum/dolaşım problemi olan 2. öncelik: sıkışmış yaralı 3. öncelik: kanamalı yaralı 4. öncelik: ölü Tabii ki bu sınıflama kabaca bir sınıflamadır, tüm kazazedeler ve durumlar bu sınıflamaya sokulamaz.
4 İLK YARDIMIN ABC Sİ İlk yardımın ABC si demek yaşamın devamını sağlamak amacıyla ilk yapılması gerekenlerdir. A----AİRWAY: Hava yolunu aç B----BREATHİNG: solunumu sağla C----CİRCULATİON: dolaşımı sağla Solunum sağlanması öncelikle ağız boşluğunun kontrolü ile olur. Ağız boşluğunda hava yollarını girişini tıkayabilecek herhangi bir yabancı cisim varlığı mutlaka kontrol edilmelidir. Sırf bu yüzden hava yolları ana girişi tıkanması dolayısıyla kaybedilen pek çok kişi vardır. Ayrıca solunum yollarını tıkayabilecek başka bir sebep daha vardır: DİL Sırt üstü yatar konumdaki, bilinci kaybolmuş hastalarda dilin boğaz girişini tıkaması olayı sıkça karşımıza çıkmaktadır. Bu da yaralının hayatını kaybetmesine neden olabilmektedir.. Hastaya uygun pozisyon verilerek bu durum ekarte edilir. Öncelikle bilinmesi gereken durum bunların tabii ki bilinci kapalı kişilerde yapılması gerekenlerin ilki olduğudur. Solunum ve dolaşım desteği ileriki konularda derinlemesine anlatılacaktır. Genel olarak solunum ve dolaşım kontrolünü takiben; Bilinç durumuna bakılır Kanama durumuna bakılır Gerekli tampon/sargılar yapılır Kırık-çıkık tespiti yapılır Yaralı en uygun pozisyona getirilir Yaralı rahatlatılır. Hastalanma ve yaralanmalar pek çok çeşit olabilmektedir. Ancak kazanın şekli ne olursa olsun tüm durumlarda geçerli bazı uygulamalar vardır. Bu temel uygulamalar sırasıyla yapılmalıdır. - Hasta/yaralı yatırılarak muayene edilmelidir, - Hareket ettirilmemelidir - Hasta/yaralının vücudunu, boynunu sıkan kemer, atkı, kravat, düğme gibi şeyler gevşetilmelidir. - Hastanın solunum durumu kontrol edilmeli, gerekirse suni solunum uygulanmalıdır - Hastanın dolaşımı, kalbi kontrol edilmeli, gerekli ise kalp masajı yapılmalıdır - Kanama kontrolü yapılmalıdır - Hasta hakkında bilgi edinilmeye çalışılmalıdır (sağlık kartı, sağlık belirteci aranmalıdır) - Panik havasına engel olunmalıdır, kalabalığa izin verilmemelidir - Yaralı kendini iyi hissetse bile emin olunmadan hareket etmesine izin verilmemelidir. (iç kanama, şok..)
5 - Bilinci kapalı yaralıya yiyecek, içecek verilmemelidir (aspirasyon tehlikesi) - Şuur yerinde dahi olsa genel muayene bitmeden ağızdan bir şey verilmemelidir. ( karın iç hasarı riski) - Bilinç kapalı ise koma durumuna getirilmelidir - Yaralı/hasta sıcak tutulmalıdır, örtülmelidir (şok) - Kırık tespit edilirse o bölge mutlak hareketsiz hale getirilmelidir - Bilinç açık ise kişi sakinleştirilmelidir - Eğer başka yaralı yok ve kendi imkanlarımızla nakil sağlıyor isek hasta ya da yaralıya eşlik edilmelidir. - Sağlık görevlileri olay ve yapılanlar hakkında mutlaka bilgilendirilmelidir. - ARTIK BUNLARIN EN BAŞINA 112 ARANMALI DİYORUZ. Kaynaklar: İLK YARDIM Ders Kitabı Afyon Kocatepe Ün. Editör: Prof. Dr. Osman Nuri Dilek İlk Yardım İlkeleri ve Aşamaları: Prof. Dr. Osman Nuri Dilek