Suriye deki İstikrarsızlık ve Ülkelerin Değişen Siyasetleri

11 Mayıs 2013 te Hatay ın Reyhanlı ilçesinde gerçekleşen terörist saldırı sonrasında Türk kamuoyunun büyük bölümü, Türkiye nin Suriye deki iç savaşla arasına mesafe koymasını talep etmiştir. Suriye deki İstikrarsızlık ve Ülkelerin Değişen Siyasetleri Instability in Syria and Changing Policies of the Countries Barış DOSTER Abstratct This article argues that in Syria Esad s regime has defended itself with the help of Russia, China and Iran. The dissidents, political opponents have not gained important power and enough political and social respectability. Therefore the USA, England, France and Turkey have to change their Syrian policies. The paper concludes that the USA and its allies have to consider the regional forces and balances. Keywords: Turkey, Syria, instability, state, regional powers 33

Giriş Suriye deki istikrarsızlığın sürmesi, şiddetli iç savaş durumunun devamı, sadece bu ülkeyi değil, bölgeyi de derinden etkilemekte, buna koşut olarak ABD, Rusya, Çin gibi büyük güçlerin bölgeye yönelik politikaları da değişmekte, güncellenmektedir. Petrol ve su zengini olmayan, ancak Ortadoğu dengelerini çok iyi gözeten, Arap dünyasında da önemli bir konumu olan Suriye de, Cumhurbaşkanı Beşar Esad ın tahminlerin ötesine geçen direnci, sadece kendi elini kuvvetlendirmekle kalmamış, Rusya, Çin ve İran ın konumlarını da tahkim etmiştir. Aynı zamanda da ABD ve müttefiklerinin Suriye politikalarında kimi değişikliklere gitmelerine neden olmuştur. Suriye de Esad rejiminin gösterdiği mukavemet, bölge ülkelerinde de karşılık bulmuştur. 22 milyona yaklaşan nüfusunun kabaca yüzde 60 ı 30 yaşın altında olan Suriye de, 2000 yılında babası Hafız Esad ın koltuğuna oturan Beşar Esad, babasının politikasın ana hatlarını korumuştur. İktidarının ilk dönemlerinde Batı ile ilişkileri yumuşatmaya çabalamış, bölge dengelerini gözetmiştir. Orduda, bürokraside, ekonomide Esad Ailesi ve Baas kadrolarının etkisini pekiştirmeye çalışmıştır. Suriye de iktidar, güçlü devlet aygıtına ve istihbarat örgütüne önemli ölçüde egemen olan Nusayrilerin yanında, nüfusun dörtte üçünü oluşturan Sünniler ve nüfusa oranı yaklaşık yüzde 10 u bulan Hıristiyanlar arasında da güçlü müttefiklere sahiptir. Devletçi seçkinler, bürokratlar, din alimleri, üst düzey siyasetçiler arasında çok sayıda Sünni vardır. Kimi büyük devlet ihalelerinde de önde gelen Sünni ailelerin şirketleri kollanmaktadır. Suriye de rejimin beklenenden uzun direnişi, Rusya, Çin ve İran dan aldığı destek, rejim muhaliflerinin umdukları ölçüde halktan destek görmeyişi, terör eylemlerine başvurmaları nedeniyle ülkede ve dünyada sürekli eleştirilmeleri, Esad karşıtı ülkeleri de yeni arayışlara itmiştir. Buna koşut olarak ABD, Suriye de rejimin kimyasal silah kullandığını öne sürerek 1, Ürdün sınırı yakınında küçük de olsa uçuşa yasak bölge ilan etme seçeneğini gündeme getirmiştir. Böylelikle Esad üzerinde daha çok baskı kurmaya, ABD ve dünya kamuoyunu Suriye ye yönelik bir askeri müdahaleye ikna etmeye çalışmaktadır. Ancak bir yandan da, Suudi Arabistan ve Katar gibi müttefiklerini, Suriye de terörist faaliyetlerde bulunan gruplarla aralarına mesafe koymaya, kime yardım ettikleri konusunda daha dikkatli olmaları uyarısına devam etmiştir. Çünkü Suriye de rejim güçlerine karşı savaşan siyasal İslamcı örgütlerin, Selefi grupların başvurduğu yöntemler, dünya kamuoyunda da tepki çekmektedir. O yüzden ABD sık sık, Suriye konusunda Rusya nın muhakkak ikna edilmesi gerektiğini açıklamaktadır. Suriye nin Direnci ve Batının Tutumu ABD nin ve müttefiklerinin, Libya nın aksine şimdiye dek Suriye ye askeri müdahalede bulunmamaları, onun yerine her yolla rejim muhaliflerini desteklemeleri, umdukları sonucu vermemiştir. Suriye deki rejime karşı, topraklarını hem Suriyeli silahlı muhalif gruplara hem de insani gerekçelerle sığınmacılara açan Türkiye den başka, rejim karşıtlarına büyük miktarda para ve silah yardımı yapan Suudi Arabistan ve Katar ın çabaları da şu ana dek amacına ulaşmamıştır. Bu durum, Türkiye nin de söylemlerinde kimi 34

değişikliklere yönelmesini sağlamıştır. ABD nin Irak tan çekilmesinin, Afganistan dan da çekileceğini açıklamasının, zayıflayan ekonomisinin, Rusya ve Çin in Ortadoğu da artan ağırlığının etkisi de şüphesiz Suriye de rejimin elini güçlendiren unsurlardır. Suriye de rejimin değişmesi halinde yerine gelecek olan yapının İslami ağırlıklı olacağı, Müslüman Kardeşler in Suriye de de güç kazanacağı, kargaşanın ve istikrarsızlığın artarak süreceği öngörülmektedir ki, bu da dünya kamuoyunda endişe yaratmaktadır. ABD nin ve İsrail in hesabına göre; Suriye Cumhurbaşkanı Esad ın ve Baas rejiminin devrilmesiyle İsrail üstündeki Suriye ve İran baskısı büyük ölçüde azalacaktır. Lübnan üzerindeki Suriye etkisi son bulacaktır. Dolayısıyla İran ile Lübnan arasındaki bağ kopacak, İran ın bölgedeki etkisi zayıflayacak, bu da İsrail i rahatlatacaktır. Bu durum elbette ABD açısından da çok önemli bir kazanım olacaktır. Suriye meselesinde Avrupa Birliği bir bütün olarak hareket edemezken, Almanya nın İngiltere ve Fransa yla birlikte davranmadığı, ABD nin tüm baskısına rağmen, Suriye konusunda taraf olmamaya dikkat ettiği görülmüştür. Dahası, süreç içinde İngiltere ve Fransa nın da daha az öne çıktıkları, ilk dönemlerdeki kadar atak davranmadıkları dikkat çekmiştir. İngiltere ile birlikte ABD nin iki stratejik ortağından biri olan İsrail ise Suriye deki askeri hedeflere düzenlediği hava saldırılarına karşın, Suriye nin karşılık vermemesi, misillemede bulunmaması nedeniyle daha geniş çaplı bir saldırıyı göze alacak meşru zemine sahip olmadığını görmüştür. Rusya ve Çin in tutumunun yanında, İran ın Suriye ye verdiği destek ve Hizbullah ın açıkça Suriye nin yanında mücadele etmesi de, İsrail i dizginleyen diğer unsurlar arasındadır. ABD nin özellikle BM Güvenlik Konseyi nde Rusya ve Çin in Suriye politikalarını aşamaması, Washington da belirli bir politika değişikliğine yol açmıştır. Çünkü ABD, Soğuk Savaş döneminde SSCB, sonrasında da Rusya yla güçlü ilişkileri bulunan Suriye nin, Rusya nın Akdeniz deki tek üssü olan Tartus limanı nedeniyle de, Moskova açısından stratejik önemde olduğunun bilincindedir. Suriye nin Rusya ile siyasi ve ticari bağlarının yanında, sıkı askeri bağlarını da muhafaza ettiğini bilmektedir. İran ile stratejik ittifak düzeyinde ilişkilere sahip olan Suriye de rejimin değişmesinin İran ı çevreleyip, kuşatıp, yalnızlaştıracağını görmüştür. İran ın gerektiğinde Şii kartını, gerektiğinde de Fars kimliğini kullandığını bilen ABD (örneğin İran; Irak ve Bahreyn de Şiiliği, Tacikistan da Fars dili ve kültürünü öne çıkarmaktadır), Tahran ın bölgedeki etkisinden rahatsızdır. Özellikle Bahreyn de artan İran etkisine karşı, ABD nin bölgedeki önemli bir müttefiki olan Suudi Arabistan silahlı güçle devreye girmiştir. Suudi Arabistan, Bahreyn de ayaklanan Şiilere karşı çok sert önlemler almıştır. Esad a Karşı Türkiye de Değişen Söylem Suriye de olaylar başladığında ilk aşamada keskin bir tutum almaktan uzak duran, hatta Suriye Cumhurbaşkanı Esad ı siyasi, hukuki, idari ve iktisadi reformlar yapmaya ikna edebileceğini düşünen Türkiye, kısa süre içinde tutum değiştirip, Suriyeli muhaliflere ve rejim karşıtlarına her türlü desteği vermeye başlamıştır. Ancak süreç içinde Suriye deki gelişmeler Türkiye yi hem dış politikada hem de iç siyasette daha çok etkilemeye başlamıştır. Türkiye nin en uzun kara sınırına sahip olduğu komşusu olan Suriye de yaşananlar, sadece diplomatik ve politik alanda kalmamıştır. Ekonomik ve toplumsal yansımaları da olmuştur. İktisadi anlamda iki ülke arasındaki ticaretin, sınır ticareti başta olmak üzere kesilmesi, Türkiye ye kimi hesaplara göre en az 30 milyar dolar kaybettirmiştir. Nitekim Suriye Cumhurbaşkanı Esad ın Türkiye-Suriye kara sınırının yüzde 75 i El Kaide nin, yüzde 25 i Kürtlerin denetiminde şeklindeki sözleri, bir ara sayılarının 250 bini bulduğu söylenen sığınmacıların Türkiye ye getirdiği mali yük ve sınırda yaşanan güvenlik sorunları, Türkiye açısından yaşanan sıkıntının boyutlarını artırmıştır. Suriye deki rejim karşıtlarına destek veren Türkiye ye karşı Suriye kamuoyunun algısı da kısa sürede değişmiştir. Suriye yle yıllarca gerginlik yaşayan Türkiye nin (Hatay meselesi, su sorunu ve Şam ın uzun yıllar boyunca terör örgütü PKK ya verdiği destek nedeniyle), hem Suriye nin geri adım atması hem de dünya ve bölge dengelerindeki değişimler nedeniyle iliş- 35

kiler normalleştikten, belli bir düzeye ulaştıktan sonra aniden tavır değiştirmesi, Suriye nin sert tepkisini çekmiştir. Suriye ile ilişkilere özel önem verildikten, ikili ticaret, sınır ticareti arttıktan, karşılıklı olarak vizeler kaldırıldıktan, 2009 da ortak bakanlar kurulu düzenlendikten sonra, ilişkilerin gerilmesi her alana yansımıştır. Suriye ile gerginleşen ilişkiler sonucu Suriye pazarının kaybedilmesi, Türkiye nin Ortadoğu pazarındaki payını da azaltmıştır. Turizm, tarım, taşımacılık ve sınır şehirlerindeki ticaret olumsuz etkilenmiş, bu durum toplumsal yapıya da tesir etmiştir. Özellikle de 11 Mayıs 2013 te Hatay ın Reyhanlı ilçesinde gerçekleşen ve 52 yurttaşın ölümüne neden olan terörist saldırı sonrasında toplumda büyük bir tepki oluşmuştur. Türk kamuoyunun büyük bölümü, Türkiye nin Suriye deki iç savaşla arasına mesafe koymasını talep etmiştir. 2 Türkiye nin Suriye politikasının kısmen de olsa değişmesinin bir diğer nedeni de, Suriye nin kuzeyindeki gelişmelerin, Kuzey Irak taki mevcut durumla birlikte değerlendirildiğinde, Türkiye için yarattığı tehdittir. Çünkü Türkiye, Kuzey Irak tan sonra bir de Kuzey Suriye den Türkiye ye sızan terörist gruplarla, ayrılıkçı hareketlerle mücadele etmek zorunda kalacağını kavramıştır. Türkiye, güney sınırlarının, daha geniş anlamda Güneydoğu Anadolu bölgesinin daha sorunlu ve istikrarsız hale gelmesinden endişe etmektedir. O nedenle de ABD, İngiltere ve Fransa gibi müttefiklerini sık sık Siz Suriye ile sınır komşusu değilsiniz, bu ülkedeki gelişmelerden doğrudan ve hemen etkilenmiyorsunuz diyerek uyarma gereğini duymuştur. Rusya nın Suriye ye kararlılıkla sahip çıkmayı sürdürmesi de, enerjide Rusya ya bağımlı olan Türkiye nin Suriye politikasını gözden geçirmesine neden olan unsurlardan biridir. Arap Birliği Suriye nin üyeliğini askıya alırken, Suriye ye yaptırım kararını onaylarken, kendi yaptırım paketini açıklayan, Suriye bizim iç işimizdir diyen Türkiye, zamanla daha soğukkanlı açıklamalar yapmaya başlamıştır. Suriye deki rejimin direncinin yanında, İran ve Irak merkezi hükümetiyle yaşanan anlaşmazlık da, Türkiye nin Suriye politikasını gözden geçirmesinin nedenleri arasındadır. Zira Tahran, Şam ve Bağdat a göre; Türkiye nin Ortadoğu ya, Arap dünyasına ve İslam alemine yönelik politikası, ABD nin talepleriyle örtüşmektedir. Her üç başkent de, füze kalkanı radarına topraklarını açan, patriot füzelerini kabul eden Türkiye nin, bölgede Batı nın çıkarlarını temsil ettiğini düşünmektedir. Türkiye nin bu süreçte Rusya ile gerginleşen ilişkileri de, onların bu düşüncesini ve algısını güçlendirmektedir. Türkiye ile İran arasındaki tarihsel ve jeopolitik rekabet de böyle düşünmelerinin bir diğer nedenidir. Bölgede İran Rusya ya, Türkiye ise ABD ye yakın politikalar izlediğinden, bu algı kolayca zemin bulmaktadır. Dahası, Türkiye nin Müslüman komşularının nüfusu Sünni değil Şii ağırlıklıdır ki, Tahran Ankara yı Şii İran a karşı Sünni bloğun liderliğine oynamakla itham ettiği zaman, rahatlıkla Suriye ve Irak ı ikna edebilmektedir. O nedenle Türkiye, sadece Suriye konusunda değil, bölgedeki diğer diplomatik adımlarında da, özellikle Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi yle olan ilişkilerinde de İran ın tavrını önemsemektedir. Türkiye nin Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi yle ilişkilerinin seyrinde, sadece ABD nin bölgedeki hesapları değil, Türkiye nin Irak hükümetiyle olan ilişkileri, Erbil in Bağdat la olan ilişkileri, Bağdat ın Tahran la olan ilişkileri ve Türkiye nin İran la olan ilişkileri belirleyici olmaktadır. Rusya nın Suriye Politikasının Öncelikleri Rusya nın Suriye politikası başından bu yana kendi içinde tutarlı bir seyir izlemektedir. BM Güvenlik Konseyi nde Çin le birlikte Suriye karşıtı karar önerilerine kararlılıkla karşı koyan Rusya, Suriye ye savaş gemisi yollayarak ve silah satarak da sahip çıkmaktadır. Rusya nın Suriye de Tartus limanı gibi stratejik bir üsse sahip olmasının yanında, İran la olan yakın ilişkileri ve Irak merkezi hükümetiyle geliştirdiği ilişkiler de Suriye ye sahip çıkmasını gerektirmektedir. ABD nin önceliğini Ortadoğu dan Asya Pasifik e yönelttiğini gören Rusya, Ortadoğu da ağırlığını artırmaya yönelirken, bölgesel politikalarla da bu adımlarını desteklemektedir. Bu bağlamda enerji kartını başarılı bir diplomatik silah olarak devreye sokmakta, yumuşak güç unsurlarını seferber etmektedir. 3 Rusya ayrıca, SSCB döneminden farklı olarak jeopolitiğe daha fazla önem vermekte, diplomasisinde jeopolitik temelli hareket etmektedir. Jeopolitik güvenliğini öne çıkarmaktadır. 4 36

Suriye ekseninde görülen saflaşmada bir yanda Rusya, Çin ve İran ın varlığı, diğer yanda ise ABD, İngiltere, Fransa, İsrail, Türkiye, Suudi Arabistan ve Katar ın varlığı dikkat çekmektedir. Rusya nın Çin le gelişen ilişkileri, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika dan oluşan yükselen ekonomiler) içindeki konumu ve bu yapının kurumsallaşma çabaları da, Suriye yi desteklemesini adeta zorunlu kılmaktadır. Çünkü ABD nin sadece ekonomik açıdan değil, siyasi ve askeri açıdan da eski gücünü yitirmesi, Çin ve Rusya nın artan ağırlığı, AB nin yaşadığı bunalımın iktisadi buhranın da etkisiyle yapısallaşması, Ortadoğu daki rekabeti öne çıkarmıştır. Moskova ile Ankara arasındaki iktisadi ilişkilerin yakınlığına rağmen, Ortadoğu konusunda, Suriye ve İran meselelerinde, dünya pazarlarına enerji ulaştırılmasında keskin bir rekabet vardır. Ayrıca iki ülkenin Karadeniz deki rekabete ilişkin yaklaşımları da farklıdır. ABD nin Türkiye üzerinden Karadeniz de bayrak gösterme hesaplarının yanında Bulgaristan ve Romanya nın NATO üyeliği de, Rusya yı bu konuda daha kuşkucu kılmaktadır. Nitekim Rusya, son dönemde Karadeniz de yaptığı tatbikatların sayısını artırmıştır. Rusya ayrıca, İsrail in Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile yakınlaşmasına, Azerbaycan ile ilişkilerini geliştirmesine koşut olarak, yıllardır güçlü siyasi ve iktisadi ilişkilere sahip olduğu Güney Kıbrıs Rum Yönetimi yle ilişkilerini de kuvvetlendirmeye çalışmaktadır. Bu ülkede sadece ekonomik gücüyle, bankalardaki parasıyla değil, Doğu Akdeniz in doğal kaynakları üzerinde söz sahibi olarak ve güneyde bir deniz üssü kurarak da etkili olmak istemektedir. Rusya dan bu ülkeye 30 milyar doları bulan bir para akışının olduğu ifade edilmektedir ki, ülkenin toplam mal ve hizmet üretiminin 23 milyar dolar olduğu dikkate alınırsa, Rusya nın Güney Kıbrıs Rum Yönetimi üzerindeki etkisi ve neden bu ülkeye Rusya nın Hong Kong u denildiği daha iyi anlaşılır. Zira ülkedeki bankalarda bulunan mevduatın yarısı doğrudan ya da dolaylı olarak 37

Ruslara aittir ve Rusya dan yasa dışı yollarla çıkarılan paranın büyük bölümü Güney Kıbrıs Rum Kesimi nde bulunmaktadır. Rusya nın bölgesel çapta attığı adımlar ve ABD ye verdiği mesajlar kapsamında Rusya Devlet Başkanı Putin in, orduya Rus birliklerinin Rusya dışında görevlendirilmesiyle ilgili harekât emri vermesi de dikkat çekicidir. Çünkü Rus birliklerinin görev yapacağı ülkelerden biri de Suriye dir. Bu konuda planın ayrıntıları hem Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü hem de Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ile görüşülmektedir. Enerji üretiminde dünyanın en büyük güçlerinden biri olan, ileri teknoloji üretebilen, eskiyen sanayi altyapısını ve üretim teknolojisini yenilemeye çalışan Rusya nın, Çin le olan yakınlığı, aralarındaki ilişkiyi kapsamlı stratejik işbirliği ve ortaklık olarak tanımlaması, yeni bir devletlerarası ilişki örneği olarak nitelemesi de, iki ülkenin Suriye konusundaki ortak tutumlarını beslemektedir. Çin in Avrasya coğrafyasında artan etkisi ve büyük ekonomik gücünün yanında AB ile arasında artan ticaret hacmi de, Çin le birlikte Rusya nın elini güçlendirmekte ve de ABD nin Suriye politikasında daha atak davranmasını engellemektedir. Şöyle ki Avrupa da, özellikle de İngiltere, Almanya ve Hollanda da giderek artan sayıda şirket Çin le yaptıkları ticarette Çin para birimi yuan kullanmayı tercih etmektedirler. Çin, ekonomik gücünün yanında, yumuşak gücünü de devreye sokmuştur. Örneğin Çin dışında hergün 2 milyar dolar değerinde ticaret yuan ile yapılmaktadır. Bu hacim son 15 ayda 2 katına çıkmıştır. Irak, İran ve Mısır ın Suriye Politikaları Suriye deki iç savaşın uzaması ve rejimin direnci, Irak siyasetindeki saflaşmada da dikkat çekici unsurlardan biridir. Çünkü 2003 te gerçekleşen ve 2011 de sona eren ABD işgali 5 sonrasında istikrarı bir türlü yakalayamayan Irak, Suriye deki gelişmelerden doğrudan etkilenmektedir. İran a yakın politikalar izleyen Başbakan Maliki Suriye de rejime destek verirken, ABD ye yakın bir siyasi çizgi benimseyen ve Türkiye yle iyi ilişkileri olan Kuzey Irak Bölgesel Kürt Yönetimi ise Suriyeli muhalifleri desteklemektedir. Dinsel, etnik, mezhepsel ayrımların, aşiret ilişkilerinin güçlü olduğu Irak taki istikrarsız siyasal yapı, sadece Suriye deki gelişmelere değil, Türkiye ve İran daki gelişmelere karşı da fazlasıyla duyarlıdır. Irak başbakanı Maliki nin İran ın güçlü desteğine sahip olması, yerel seçimlerden başarıyla çıkması, ülkenin birliğini savunan politikalarda belli Sünni kesimlerin de desteğini alması, Suriye konusunda da elini güçlendirmektedir. Irak siyasetinde Maliki şu anda çok güçlüdür ve ona karşı güçlü bir politik seçenek yoktur. O kadar ki ABD bile onu doğrudan karşısına alamamakta ve işgal ettiği Irak ın bütünlüğünden yana olduğunu açıklamak durumunda kalmaktadır. Barzani yi kastederek Bağdat ın onayı olmadan Irak ın herhangi bir kesiminden petrol ihracatını desteklemiyoruz diye açıklama yapması da bunun kanıtıdır. İran, Suriye politikasında başından beri aynı çizgiyi korumaktadır. Bu konuda keskin bir görüş ayrılığı içinde olduğu Türkiye nin, sadece Suriye meselesinde değil, Afganistan, Irak ve Libya konularında da ABD ile aynı hatta ortak olduğunu belirtmekte, İsrail in Mavi Marmara baskını nedeniyle dilediği özrü de, Suriye meselesinde Türkiye nin öne çıkmasıyla açıklamaktadır. Suriye deki rejime karşı Türkiye nin sadece 38

ABD ve batılı güçlerle veya Suudi Arabistan ve Katar la değil, aynı zamanda İsrail ve terör örgütü PKK nın Suriye kolu olan PYD ile de aynı safta olduğunu vurgulamaktadır. ABD nin Türkiye ile İsrail in barışmasını sağladıktan sonra, Suriye üzerindeki baskıların daha da yoğunlaştığını söylemektedir. İran, Batı nın Suriye deki rejimi değiştirme çabalarını büyük jeopolitik oyunun parçası olarak görmektedir. Asıl büyük hedefin kendisi olduğunun farkındadır. Tahran a göre; bu oyunun içinde ABD, NATO, AB ülkelerinin bazıları, kimi Arap ülkeleri, İsrail ve Türkiye vardır. Suriye deki Özgür Suriye Ordusu nun, terör örgütü PKK ve onun İran uzantısı olan PJAK ile temasını bilen İran a göre; Türkiye, Suudi Arabistan, Katar ve ABD, Suriye ye yönelik bir dış müdahalenin zeminini oluşturmak için bu ülkedeki şiddet olaylarının tırmanmasına çalışmaktadırlar. İran, Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimin hızla bağımsızlık yönünde adım atmasından ve Türkiye nin de buna hem diplomatik hem de ekonomik katkı vermesinden de rahatsızdır. Tahran, Türkiye nin Kuzey Irak taki Bölgesel Kürt Yönetimi ne fiilen devlet muamelesi yaptığını, Irak merkezi hükümetini devre dışı bırakarak, ikili anlaşmalar imzaladığını sık sık dillendirmektedir. İran, Irak taki Şii-Sünni anlaşmazlığında Türkiye yi Sünnilerden yana taraf olmakla suçlarken, bölgede İsrail i düşman, Türkiye yi ise rakip olarak gördüğünü hiç saklamamaktadır. Geçmişte Suriye ile kısa süreli bir birleşik Arap Cumhuriyeti deneyimi yaşayan Mısır ın da dış politikasında Afrika, Körfez ülkeleri, Rusya, Çin ve İran ile dengeli ilişkiler kurmaya çalıştığı görülmektedir. Müslüman Kardeşler in adayı olarak cumhurbaşkanı seçilen Mursi, her ne kadar ABD ve İsrail e Mısır ın dış siyasetinde büyük değişiklikler olmayacağı yönünde güvence vermişse de, seçildikten sonra Çin ve İran ı ziyaret etmiştir. Suriye konusunda da Mısır, Türkiye, İran ve Suudi Arabistan ın yani hepsi Müslüman olan dört bölge ülkesinin bir araya gelerek ortak bir plan geliştirmesi için öneride bulunmuştur. Mısır İran ı, özellikle Suriye konusundaki etkinliği nedeniyle davet etmiştir. Mursi nin, seçimleri kazandıktan sonra İran la ilişkilere yönelik sıcak açıklamalar yapması, Tahran a stratejik işbirliği önermesi ve Süveyş Kanalı nı İran gemilerine açması önemli adımlar olarak değerlendirilmiştir. 1979 dan beri ilişkileri kopuk olan (hem İran İslam Devrimi hem de Mısır ile İsrail arasında imzalanan Camp David Anlaşması nedeniyle) İslam aleminin bu iki büyük ülkesinin yakınlaşması İsrail in ilk aşamada tepkisine neden olmuştur. Mısır ın, birkaç yıl önce Hamas a operasyon yapıp, Gazze ye gidecek füze ve cephanelere el koyan politikasından memnun olan İsrail, Mursi iktidarıyla birlikte Mısır dış siyasetinde görülen yönelimi sert sözlerle eleştirmiştir. Sonuç Suriye de gelinen aşamada bundan sonra olabilecekleri kestirmek güçtür, öngörüde bulunmak kolay değildir. Ancak Esad rejiminin olayların başladığı güne oranla daha güçlü bir konumda olduğu, askeri açıdan önemli başarılar elde ettiği, diplomatik düzlemde de elini güçlendirdiği görülmektedir. ABD nin Esad rejiminin kimyasal silah kullandığı yönündeki iddiaları bir türlü kanıtlanamamış, dolayısıyla da Suriye ye yönelik bir askeri müdahalede bulunmak için gereken kamuoyu desteği ve psikolojik iklim bir türlü sağlanamamıştır. ABD nin yanı sıra İngiltere, Fransa, İsrail ve Türkiye de bu durumun farkındadır. Bunların yanında Rusya, Çin ve İran ın Suriye ye verdiği güçlü destek ve bölge dengelerinin değişmesi de Esad ın elini güçlendirmiştir. Esad sonrasının bir türlü kestirilememesi, yerine kimin geleceğinin öngörülememesi ve Suriye de İslamcı bir rejimin iktidara gelme ihtimali de, Batı daki Esad karşıtlarının manevra sahasını daraltmaktadır. Nitekim ABD nin ısrarla Rusya nın ikna edilmesini dillendirmesi bunun kanıtıdır. Suriye konusunun ele alınacağı 2. Cenevre Konferansı nın toplanması yönünde yapılan çağrılar ve İran ın konferans için sözlü davet aldığını açıklaması da, Suriye deki mevcut rejimin lehine olan gelişmelerdir. Şunu da kabul etmek gerekir ki, Suriye de yaşananlar sadece bu ülkenin iç sorunlarından kaynaklanmamaktadır. Bölgesel olmaktan da çıkıp uluslararası bir nitelik almıştır. Adeta büyük güçler arasında vekâleten yürütülen bir savaş söz 39

konusudur. Suriye ekseninde görülen saflaşmada bir yanda Rusya, Çin ve İran ın varlığı, diğer yanda ise ABD, İngiltere, Fransa, İsrail, Türkiye, Suudi Arabistan ve Katar ın varlığı dikkat çekmektedir. Olayların başladığı günden bu yana, Esad rejimi tahminlerin ötesinde bir direniş göstermiş, muhalifler umulan ölçüde bir güce, itibara, yaygınlığa ve saygınlığa ulaşamamışlardır. Batı bloğunun politikalarını gözden geçirmesi, hatta kısmen değiştirmek zorunda kalması, dahası kendi arasında bir bütünlüğün söz konusu olmaması, Esad rejiminin ve onu destekleyen güçlerin elini kuvvetlendirmiştir. O DİPNOTLAR 1 ABD Rusya, Suriye Düellosu, Cumhuriyet, 15. 06. 2013. 2 Mehmet Akif Okur, Reyhanlı Saldırısını Nasıl Analiz Etmeli?, 21. Yüzyıl, Haziran 2013, Sayı: 54, s: 53. 3 Rusya nın bölge politikaları ve komşuluk ilişkileri için bkz: Andrei Makarychev, Soft Power, Regionalism and Common Neighbborhoods: Russia s Potential in a Competitive Environment, Bilge Strateji, Cilt: 5, Sayı: 8, 2013. 4 Senem Öztürk, Jeopolitiğin Rusya Federasyonu na Etkilerinin Kuzey Kafkasya Gürcistan Güney Osetya Çerçevesinde İncelenmesi, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Yıl: 9, Sayı: 17, Nisan 2013, s: 205 206. 5 ABD nin askeri müdahaleleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz: ABD nin Askeri Müdahaleleri, Yayına Hazırlayan: Haydar Çakmak, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2013. 40