GRUP: 10 10.61 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 1- Un Üretimi a) Buğday Unu Makina ve tesisat tablosunda, tesiste mevcut valslerin top adetleri, vals uzunlukları, devirleri ve motor güçlerinin ayrı ayrı belirtilmesi şarttır. Ayrıca eleklerin adetleri, katları, seperatörleri, taş ayırıcı ve yıkayıcılar ile diğer makina ve tesisat özellikleriyle beraber belirtilmelidir. TEMİZLEME ÜNİTESİ KIRMA ÜNİTESİ DEĞİRMEN ÜNİTESİ Çöp sasörü Kırıcı valsler Vals Elek irmik sasörü Yıkama veya tavlama Kombinatör Tavlama siloları Not: Un tesisinde vals sayısının ¼ kadar irmik sasörü kullanılmalıdır (En az bir tane olmalıdır). Un üretiminde kullanılan valslerin topları kırıcı valsler hariç, diğerleri dişsiz ve düzdür. Un fabrikalarında kapasite günde 24 saat, yılda 300 iş günü çalışma esası üzerinden aşağıda belirtilen esaslar dahilinde tespit edilir. Kapasite Tespiti Tesiste kaç adet vals varsa vals uzunlukları çift yönlü olarak ölçülmek suretiyle toplam vals uzunluğu bulunur. Örnek: 5 Adet 100 cm. vals boyları olan bir un fabrikasında; A=Toplam Vals Uzunluğu (iki Yönlü) : 5x100x2=1000cm dir. (Orta Tesis) Tesisin büyüklüğüne, toplam vals uzunluklarına, birinci kırma valsinin devir/dakika olarak dönme hızına bağlı olarak ve 24 saatte 100 kg buğdayı kırabilecek vals uzunlukları (s) cm olarak aşağıdaki tabloda gösterilmiştir: 1
Tesis Durumu Küçük Tesis Orta Tesis Büyük Tesis Vals Topları Dönme Hızları (Devir/ dak) 0-400 401-501 A=Toplam Vals Uzunluğu (iki 0-600cm 601-1250 cm 1251-yukarısı yönlü) Vals Topları Dönme Hızları 551-0- 401-551- 401-0-400 401-551 0-400 (Devir/ dak) yukarısı 400 551 yukarısı 551 551-yukarısı **Bazı odalarımızdan vals dönme hızı aralıklarının aşağıdaki şekilde olması konusunda görüşler vardır 501- yukarısı 0-400 401-501 501- yukarısı 0-400 401-501 501-yukarısı S (cm) 3,0 2,5 2,0 2,5 2,0 1,5 2,0 1,5 1,0 K(Kapasite) = (A / s) x 100 kg x 300 gün x = kg/yıl buğday kırma A:Toplam Vals Uzunluğu (iki Yönlü) : 5x100x2=1000cm dir. (Orta Tesis) s : 24 saatte 100 kg buğdayı kırabilecek vals uzunlukları, cm 79-81 randımanlı un öğüten bir fabrikada buğday kırma kapasitesi bulunduktan sonra bunun % 20 si kepek, % 80 i un kabul edilir. Un fabrikalarında ayıklama, yıkama, vb (çöp sasörü, seperatörler, taş ayırıcı ve yıkayıcılar, tavlama siloları, vb.) işlemleri tesiste yapıldığı takdirde kırma kapasitesine göre tespit edilen yıllık buğday ihtiyacına % 5 fire ilavesiyle yıllık buğday ihtiyacı bulunur. Buğday = K x 1.05 Un = K x 0.80 Kepek = K x 0.20 2- İrmik Üretimi a) Buğday irmiği Un fabrikasında irmik çalışıldığı takdirde oranı belirtilir. İrmik üretimi yapan tesislerde vals sayısı kadar İrmik Sasörü bulundurulması zorunludur. Temizleme ünitesi Kırma ünitesi Değirmen ünitesi Aspiratör Kırıcı vals Elek İrmik sasörü Vals Çöp sasörü Filtreler 2
Ürün İrmik (%) İrmik altı un (%) Kepek ve Razmol (%) Buğday 60-65 15-20 19-23 b) Mısır irmiği Üretilecek olan mısır irmiği ve ununda düşük yağ ve protein oranı olması gerekir. Genelde Mısır ürününde yağ ve protein oranı yüksektir. Yüksek protein ve yağ mısırın Germ denilen bölümünde bulunmaktadır. Endosperm ekstraktör (degerminatör) denilen özel makinede mısır tanesindeki endosperm ve germ (ruşeym) bölümleri ile kepek ayrılır. Üretilen irmik, ekstruder tipi ürün üretilmesinde kullanılır. Normal olarak temizleme makinaları ve taş ayırıcıları, standart elekler, öğütme valsleri, degerminatör ( germ kısmını ayıran özel makine), hafif tane ayırıcı, irmik sasörleri, irmik fanları ve filtreleri mutlaka olmalıdır. Ancak bu şekilde sanayi ürünü olan mısır irmiği ve unu elde edilir. Yağ ve protein oranı düşürülmediği takdirde bu ürünlerin raf ömrü çok düşük olur ve çok kısa sürede bozulmaya başlar. Temizleme ünitesi Kırma ünitesi Değirmen ünitesi Aspiratör Degerminatör Elek Hafif tane ayırıcı İrmik sasörü Vals Çöp sasörü Filtreler Veya Sorteks (optik ayırıcı) Veya Sorteks (optik ayırıcı) Not: Buğday unu ve/veya irmiği üretimi yapan tesislerde, mısır, pirinç, bulgur, vb. tahıllar işlenemez. Mısır irmiği tesisinde, kırılan mısırın kül oranının arttırılmaması ve ürünün yanmaması için vals adedinin 1 fazlası kadar irmik sasörü bulunması gerekir. Mısır irmiği üretiminde kullanılan valslerin buğday işleyen valslere göre daha derin dişleri ve daha geniş açıları vardır, valslerin tamamı dişlidir. Mısır irmiği üretiminde Germ makinesiyle hafif tane ayırıcı makinesi kesinlikle olmalıdır. Yabancı hububatı ayırması için makinesi olması gerekir. Ürün İrmik (%) İrmik altı un (%) Kepek ve Razmol (%) Fire (%) Mısır* 40-60 10-15 30-40 5 *: Mısırın işlenmesiyle oluşan yan ürünlerin yüzdesi, mısırın cinsine ve yetiştirildiği coğrafik şartlara göre verilen aralıklar arasında değişmektedir. Kapasite hesabında degerminatör ve vals kapasiteleri dikkate alınarak işlem yapılır. Ayrıca birbiri arasında darboğaz araştırması yapılır. 3
Degerminatör kapasitesi (A) 3.000 4.500 kg/saat Vals (cm) kapasitesi 10 kg/saat Degerminatör, mısırın kabuğunu ve germini (Mısır özü) parçalayarak hava kanalları vasıtasıyla sistemden uzaklaştırır. Bu uzaklaştırılan oran %20-30 arasındadır. Kalan kısım valslere gönderilir. Valslerde işlenen mısırda %5-10 arasında kepek oluşur. Germinatör makinasının ayıklayamadığı bir miktar kepek de burada oluşur. Örnek; 3.000 kg/saat'lik kapasiteli kırıcı değirmen (Degerminatör) mevcuttur. Yıllık kapasite; 3.000 kg/saat * 24 saat/gün * 300 gün/yıl = 21.600.000 kg/yıl degerminatörde işlenen mısır miktarı Mısır öğütme valsleri kapasitesi Ø 25 * 100'lük Mısır Öğütme Valsi saatte ortalama 100 cm x 10 kg/cm = 1.000 Kg, 1.000 Kg/saat * 24 saat/gün * 300 gün/yıl =7.200.000 kg/yıl. İşyerinde 4 adet vals olduğu takdirde; 7.200.000 kg x 4 adet = 28.800.000 kg/yıl Bu durumda degerminatör darboğaz olur. Üretimin sonunda mısırın % 30'u Kepek, %30 u Un ve % 40'ı İrmik olarak öğütülmektedir. Buna göre; Mısır miktarı : 21.600.000 * 1.05 = 22.680.000 Kg/yıl Mısır Kepeği : 21.600.000 * 0.30 = 6.480.000 Kg/yıl Mısır Unu : 21.600.000 * 0,30 = 6.480.000 Kg/yıl Mısır İrmiği : 21.600.000 * 0,40 = 8.640.000 Kg/yıl 3- Kırma mısır (yemlik) Kapasite hesabı, Basit çekiçli kırıcı kullanılan sistemlerde kronometraj ile, vals kullanılan sistemlerde çift yönlü ölçülen valsin cm sine 10 kg yemlik mısır kırılacağı esas alınarak yapılır. 4- Bulgur Üretimi Tesiste Bulundurulması Zorunlu Makineler Pişirme kazanı Elek Vals Kurutma kulesi Yıkama ve kurutma üniteleri Parlatma Makinesi Veya Kurutma Sahası Kabuk soyucu Değirmen Bulgur % 68-73 Kepek % 10-12 Kırık Buğday/Yemlik % 7-9 Bulgur Unu % 10-12 4
K (Kapasite) = A x 8 x 300 =. Kg/yıl A: Valsin saatlik kırma miktar, Kg/yıl 5- Çeltik İşleme Çeltik fabrikalarında kapasite, Paddi ve Parlatma Makinalarında kronometraj yapılarak bulunur. Kapasite Hesabı K (ton/yıl) = İşlenen Çeltik (ton/saat) x 8 saat x 300 gün çeltik Çeltiğe nazaran % 15 kavuz % 20 kepek hesap edilir. Pirinç miktarı = K x 0.65 dir. Bulunan pirinç miktarının en fazla (10/65 = ) % 15 i kırık pirinç olarak alınabilir. 6- Mercimek İşleme Mercimek üretiminde Değirmen ve Kabuk Soyma Makinesi bulundurulması zorunludur. Ayrıca fire alınmaz. K =A x 8 x 300 = kg/yıl A = Değirmen kapasitesi, kg/saat Değirmen kapasitesinin belirlenmesinde değirmen çapı esas alınır. Değirmen çapı 50 cm den küçük işletmelerde A değeri 250 kg/saat, 50 cm den büyük işletmelerde A değeri 400 kg/saat alınır. İç Mercimek K x % 80 Mercimek kepeği K x % 20 5