İSLAM DİNİNİN İNSANA VERDİĞİ DEĞER
TİN SURESİ 95/4-5 ل ق د خ ل ق ن ا الا نس ا ن ف ي أ ح س ن ت ق و ی م ث م ر د د ن اه أ س ف ل س اف ل ی ن (1) ع ل ی ھ وس ل م : «الم س ل م أ خ و ال م س ل م لا یخ ون ھ ولا یك ذ ب ھ ولایخ ذ ل ھ ك ل ال م س ل م ع ل ى ال م س ل م حرا م ع ر ض ھ ومال ھ ودم ھ الت ق و ى ھ اھ نا ب حس ب ام ر ى ء م ن الش ر أ ن ی ح ق ر أ خاه المسلم» رواه الترمذ ي وقال : حدیث حسن. Henüz yeryüzü ve gökyüzü yaratılmamışken, bir tek Allahın Zatı var iken Allah kendisine bir halife yaratmak istedi insan, akıl ve şuur sahibi, en üstün canlı varlık yani eşref-i mahlukat demektir. İnsan felsefi antropoloji de, bilen, yapıp eden, tavır takınan değerlendiren çalışan eğiten inanan seven konuşan hür bir varlık demektir. İnsan, Arapça"İns"kökünden türemiş olup erkek ve dişi bütün fertlerine insi-enesi veya insan adı verilir. Bazıları ise, İnsan kelimesinin Arapçada unutmak manasına gelen "nesy" kökünden "insiyan" şeklinde türediğini savunmuşlardır.bu iddiaya göre "unutma" ile insan kelimesi arasındaki ilişki insanoğlunun yaratılışı sırasında Cenab-ı Hakka verdiği söz ve ahdi dünyada unutarak sorumsuz bir şekilde yaşamış olmasıdır.
Kur'an-ı Kerimde insan ve beşer kavramları bazen birbiri yerine kullanılmış olmakla birlikte özellikle insan kavramının beşer kavramından daha geniş bir anlama sahip olduğu görülmektedir. Kur'an, ilahi mesajın muhatabı olarak insanı görmüş ve ona hitap etmiştir. Kur'an-ı Kerim'de 65 yerde insan 18 yerde ins, 1 yerde insi, 1 yerde enâsî 230 yerde nas (insanlar) 37 yerde beşer kelimesi geçmektedir. İSLAMDA İNSAN İslam'da insan ruh ve beden bütünlüğü içinde ele alınmış, o ne yalnızca beden, ne yalnızca ruh, ne yalnızca akıldan ibarettir. Bunların tamamından oluşan bir varlıktır. İnsan yer yüzünde Allahın halifesidir, yani yer yüzündeki Allahın temsilcisidir. Ayeti Kerimede buyrulduğu üzere
م ن ف یھ ا ت ج ع ل أ وا ق ال خ ل یف ة ض ر الا ف ي اع ل ج ي ن إ لا ي ك ة ل ل م ب ك ر ل ق ا إ ذ و ی ف س د ف یھ ا و ی س ف ك الد م اء و ن ح ن ن س ب ح ب ح م د ك و ن ق د س ل ك ق ا لإ ن يأ ع ل م م ا el-bakara 2/30 ( 2 )لا ت ع ل م و ن Hani, Rabbin meleklere, Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım demişti. Onlar, Orada bozgunculuk yapacak, kan dökecek birini mi yaratacaksın? Oysa biz sana hamdederek daima seni tesbih ve takdis ediyoruz. demişler. Allah da, Ben sizin bilmediğinizi bilirim demişti. م ن ح م ا مس ن و نف ا ذ ا و إ ذ ق ا ل ر ب ك ل ل م لا ي ك ة إ ن ي خ ال ق ب ش ر ا م ن ص ل ص ا ل -15/28 (3) el-hicr س وی ت ھ و ن ف خ ت ف ی ھ م ن روح يف ق ع وا ل ھ س اج د ی ن 29 Hani Rabbin meleklere, Ben kuru bir çamurdan, şekillendirilmiş balçıktan bir insan yaratacağım. Onu düzenleyip içine ruhumdan üflediğim zaman, onun için hemen saygı ile eğilin demişti. ف ا ذ ا س وی ت ھ و ن ف خ ت ف ی ھ م ن روح يف ق ع وا ل ھ س اج د ی ن (4) Sad 38/72
Onu şekillendirip içine ruhumdan üflediğim zaman onun için saygı ile eğilin. و ع ل م آد م الا س م اء ك ل ھ اث م ع ر ض ھ م ع ل ى ال م لا ي ك ةف ق ا لأ نب ي ون يب ا س م اء ھ و لاءإ ن ك نت م, Allahص اد ق ی Âdem e bütün varlıkların isimlerini öğretti. Sonra ن onları meleklere göstererek, Eğer doğru söyleyenler iseniz, haydi bana bunların isimlerini bildirin dedi.(5) Bakara 2/31 İnsanın bütün bu üstün nitelikleri yanında cahillik, acelecilik, zalimlik, sıkıntı, bela ve musibetlere dayanamama nankörlük, gözü doymazlık, cimrilik, şımarıklılık, umutsuzluk, unutkanlık, böbürlenme, inkarcılık gibi bir takım zaafları bulunmaktadır. Ancak insan bu zaafları yenmeyi başarabilir. Allah insana bu zaaflarını yenebilecek güç kuvvet ve irade vermiştir. Şayet insan bunu başaramadığı taktirde aşağıların aşağısına düşecektir. İSLAMDA İNSANA VERİLEN DEĞER "Hoşça bak zatına kim zübde-i âlemsin sen Merdum-i dîde-i ekvan olan ademsin sen" (Şeyh Galib)
Yani; kendine saygı ile bak, çünkü alemin özü sensin. Sen, kainatın göz bebeği olan insansın. İnsan, alemin özüdür. Bu alemde her ne varsa insanda onun bir benzeri vardır. Gündüzün aydınlığı, gecenin karanlığı, havanın inceliği, suyun berraklığı, ateşin yakıcılığı, toprağın verimliliği, taşın sertliği, gülün nazenliği, aslanın cesareti gibi. İşte insan bütün bu nitelikler sayesinde meleklerden daha üstün bir dereceye çıkabileceği gibi, şeytandan daha aşağı bir dereceye düşebilir.işte insan bedeniyle bu dünyaya mana yönü ile ilahi alemle ilişkisi bulunan gerçek bir alemdir. İnsanın kıymeti bedenindeki güzelliklerden değil, Allah tarafından ruha üflenmiş Allah ruhundan kaynaklanmaktadır. İnsanda Allahtan bir ruh olduğu Allahın insana kıymet vermesi sebebiyle. (6) el-hicr 30 ال م لا ي ك ة ك ل ھ مأ ج م ع و ن ف س ج د Bunun üzerine bütün melekler saygı ile eğildiler.
İslam-a göre insan 3 yönden değerlidir. Birincisi: Her şeyden önce insan, insan olması sebebiyle tabiî bir değere sahiptir. Bu konuda Kur'an-ı Kerim'de, "And olsun ki biz, insanoğullarını şerefli kıldık, onların karada ve denizde gezmesini sağladık; temiz şeylerle onları rızıklandırdık; yarattıklarımızın pek çoğundan onları üstün kıldık" denilmiştir. و ل ق د ك رم ن ا ب ن ي آد م و ح م ل ن اھ م ف ي ال ب ر و ال ب ح ر و ر ز ق ن اھ م م ن ال طی ب ا ت (17/70 (el-isra, (7) و ف ضل ن اھ م ع ل ى ك ث یرم م ن خ ل ق ن ا ت ف ض یلا Andolsun, biz insanoğlunu şerefli kıldık. Onları karada ve denizde taşıdık. Kendilerini en güzel ve temiz şeylerden rızıklandırdık ve onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.
Temel insan haklarını ve dokunulmazlıklarını ifade eden bu değer, üstünlüklerin en genel ve en değerli olanıdır. İnsan bu üstünlüğe ana rahmine düşmesinden itibaren sahip olur ve onun için her hangi bir karşılık ödemez. Bu değeri sebebiyle bütün insanlar her hangi dil, din ırk, renk coğrafya farklılığına bakılmaksızın kanları akıtmaktan, ırzları tecavüze uğramaktan, vicdanları baskı altına almaktan ve malları gasp edilmekten korunmuştur. İkincisi: İnsan, inancı sebebiyle değerlidir. Bu değer onun izzet ve şerefte üstün olmasını sağlar. "Allah içinizden inanmış olanları ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle yükseltir. ی ا أ ی ھ اال ذ ی ن آم ن واإ ذ ا ق ی ل ل ك م ت ف سح وا ف ي ال م ج ال س ف اف س ح وا ی ف س ح ا ل ك مو إ ذ ا ق ی ل و ال ذ ین أ وت وا ال ع ل م د ر ج ا ت و ا ب م ا انش ز وف انش ز وا ی ر ف ع ا ال ذ ی ن آم ن وا م نك م Size, (el-mücâdele, 58/11) Ey iman edenler! (8) ت ع م ل ون خ ب یر ا Meclislerde yer açın denildiği zaman açın ki, Allah da size genişlik versin. Size, Kalkın, denildiği zaman da kalkın ki, Allah içinizden inananların ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini yükseltsin. Allah, yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır. "Asıl üstünlük Allah'ın, peygamberlerinin ve inananlarındır"
زة ال ع و ذ ل الا ن ھ ا م ع ز الا ی خ ر ج ن ل د ین ة ال م ل ى رج ع ن اإ ي ن ل ول ون ی ق (el-münâfikûn, (9) و ل ر س ول ھ و ل ل م و م ن ی ن و ل ك ن ال م ن اف ق ی ن لا ی ع ل م و ن 63/8), Onlar, Andolsun, eğer Medine ye dönersek, üstün olan, zayıf olanı oradan mutlaka çıkaracaktır diyorlardı. Hâlbuki asıl üstünlük, ancak Allah ın, Peygamberinin ve mü minlerindir. Fakat münafıklar (bunu) bilmezler."inanan bir köle, hoşumuza gitmiş olsa da puta tapan bir erkekten daha hayırlıdır." و لا ت نك ح وا ال م ش ر ك ا ت ح ت ى ی و م ن و لا م ة مو م ن ة خ ی ر م ن مش ر ك ة و ل و أ ع ج ب ت ك م و لا ت نك ح واال م ش ر ك ی ن ح ت ى ی و م ن وا و ل ع ب د مو م ن خ ی ر م ن مش ر ك و ل و أ ع ج ب ك مأ و ل ي ك ی د ع و نإ ل ى الن ا رو الل ھی د ع وإ ل ى ال ج ن ة و ال م غ ف ر ة ب ا ذ ن ھ (2/221 (el-bakara, (10) و ی ب ی ن آی ات ھ ل لن ا سل ع ل ھ م ی ت ذ كر ون ayetleri, inanç sebebi ile insanların elde edebilecekleri üstünlüğü göstermektedir. İman etmedikleri sürece Allah a ortak koşan kadınlarla evlenmeyin. Allah a ortak koşan kadın hoşunuza gitse de, mü min bir cariye Allah a ortak
koşan bir kadından daha hayırlıdır. İman etmedikleri sürece Allah a ortak koşan erkeklerle, kadınlarınızı evlendirmeyin. Allah a ortak koşan hür erkek hoşunuza gitse de; iman eden bir köle, Allah a ortak koşan bir erkekten daha hayırlıdır. Onlar ateşe çağırırlar, Allah ise izniyle, cennete ve bağışlanmaya çağırır. O, insanlara âyetlerini açıklar ki, öğüt alıp düşünsünler. Ne güneşe ne aya, ne bir toteme ne bir beşere, ne bir hacere ne bir secere tapmayan ve alemlerin gerçek sahibi ve yaratıcısına yönelen bir insan, bu inancı sayesinde Allah katında en yüksek şerefe kavuşacaktır. Üçüncüsü: İnsan, kendi çalışma ve gayreti sebebiyle değerlidir. Şu ayet ve hadisler, çalışma ile elde edilebilecek bu değer ve üstünlüğe işaret etmektedir. "Herkesin, yaptıkları işlere göre dereceleri vardır (6/132 el-en'am, (11) و ل ك ل د ر ج ا ت م ما ع م ل وا و م ا ر ب كب غ اف ل ع مای ع م ل و ن Herkesin amellerine göre dereceleri vardır. Rabbin onların yaptıklarından habersiz değildir.
و م ن ج اءب ال سی ي ة ف لا ی ج ز ى إ لا م ث ل ھ ا و ھ م لا ی ظ ل م و ن (12) el-en'am 6/160); ب ال ح س ن ة ف ل ھ ع ش رأ م ث ال ھ ا م ن ج اء Kim bir iyilik yaparsa, ona on katı vardır. Kim de bir kötülük yaparsa, o da sadece o kötülüğün misliyle cezalandırılır ve onlara zulmedilmez. مث ل ال ذ ی ن ی نف ق و نأ م و ال ھ م ف ي س ب ی ل ا ك م ث ل ح ب ةأ نب ت ت س ب ع س ن اب ل ف ي ك ل س نب ل ة م ي ة ح ب ةو ا (el-bakara ;(2/261 Mallarını Allah (13) ی ض اع ف ل م ن ی ش اء و ا و اس ع ع ل یم yolunda harcayanların durumu, yedi başak bitiren ve her başakta yüz tane bulunan bir tohum gibidir. Allah, dilediğine kat kat verir. Allah, lütfu geniş olandır, hakkıyla bilendir. Peygamber Efendimiz (sav) buyurdular ki Şüphesiz Allah sizin dış görünüşünüze ve mallarınıza bakmaz,fakat kalplerinize ve amellerinize bakar. Müslim, Birr 34) İNSAN HAKLARINA SAYGI Tüm insanlar, insan olmaları sebebiyle onurlu, şerefli ve haysiyet sahibidir. Başta yaşam hakkı olmak üzere insanın tabii bir takım hak ve özgürlükleri vardır. م ن أ ج ل ذ ل ك ك ت ب ن ا ع ل ىب ن يإ س ر اي ی لأ ن ھ م ن ق ت ل ن ف س اب غ ی ر ن ف سأ و ف س ا د ف يالا ر ضف ك ا ن م اق ت ل 9 الن اس ج م یع ا و م نأ ح ی اھ اف ك ا ن م اأ ح ی ا الن ا س ج م یع او ل ق د ج اء ت ھ مر س ل ن اب الب ی ن ا تث مإ ن ك ث یر ا م ن ھ م (5/32) Maide (14) el- ب ع د ذ ل ك ف يالا ر ضل م س ر ف ون
İşte bundan dolayı (Tevrat'ta) İsrailoğullarına şöyle yazdık; Kim bir kişiyi, bir kişi karşılığında olmaksızın veya yeryüzünde bir fesata karşılık olmaksızın öldürürse, muhakkak ki o bütün insanları öldürmüş gibidir. Kim de (bir kişinin hayatını kurtarmak suretiyle) yaşatırsa bütün insanları yaşatmış gibi olur. Ve andolsun ki Resûl'lerimiz onlara apaçık deliller ile geldi. Sonra da, şüphesiz onlardan birçoğu, bundan sonra gerçekten yeryüzünde aşırı giden müsrifler oldular. Haksız yere bir insanı öldüren kimse, bir insanın en kutsal hakkı olan hayat hakkını tanımamış kan dökmenin haramlığını kişilerin can dokunulmazlığını gözetmemiş olur. و م ن ی ق ت ل م و م ن ا مت ع م د ا ف ج ز آؤ ه ج ھ ن م خ ال د ا ف یھ ا و غ ض ب ا ع ل ی ھو ل ع ن ھ و أ ع د ل ھ ع ذ اب ع ظ یم اا (15) Nisa Suresi (4/93) Ve kim, bir mü'mini taammüden (kastederek) öldürürse, o takdirde onun cezası, içinde ebediyyen kalacağı cehennemdir ve Allah ona gazab etmiş ve ona lânet etmiştir. Ve (Allah), onun için büyük azap hazırlamıştır. Haksız yere bir insanı öldüren kimse, bir insanın en kutsal hakkı olan hayat hakkını tanımamış, kan dökmenin haramlığını, kişilerin can dokunulmazlığını gözetmemiş olur. Böylece haksız yere kan dökülmesine yol açmış, kötü bir çığır açmış ve yeni kanlar dökülmesine zemin hazırlamış, başkalarına bu yönde cesaret vermiş sayılır. Bundan dolayı, bir kimseyi haksız yere öldüren Allah ın gazabına ve en büyük cezaya hak kazanır.
ب ال و ال د ی نإ ح س ان ا مأ لا ت ش ر ك وا ب ھ ش ی ي ا و م ا ح ر م ر ب ك مع ل ی ك ت ل أ ت ع ال و ا ل ق و لاإم لا ق ن ح ن ن ر ز ق ك مو إ ی اھ م و لا ت ق ر ب وا ال ف و اح ش م ا ظ ھ ر م ن ھ ا و م ا ب ط ن و لا ت ق ت ل وا الن ف سال ت يت ق ت ل وا أ و لا د ك م م نح ر م ا إ لا ب ال ح ق ذ ل ك م و صاك مب ھ (6/151) Suresi Enam ل ( 16 ) ع ل ك م ت ع ق ل ون De ki: Gelin, Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım; O'na bir şeyi ortak koşmayın. Anne, babaya ihsanla davranın. Yokluk (fakirlik) sebebiyle çocuklarınızı öldürmeyin. Onları da, sizi de yalnız Biz rızıklandırırız. Kötülüğün açığına da, gizlisine de yaklaşmayın. Haklı olmanız hariç kimseyi öldürmeyin ki; onu Allah haram kıldı. İşte bunları size vasiyet (emir) etti. Böylece siz, akıl edersiniz. İnsanların canları olduğu kadar malları, ırz ve namusları da dokunulmazdır.
حرا م م ال م س ل م ع ل ىى ال م س ل ك ل ل ھ ولایخ ذ یك ذ ب ھ ولا یخ ون ھ لا ال م س ل م خ و أ الم س ل م» : م وس ل ی ھ ع ل ع ر ض ھ ومال ھ ودم ھ الت ق و ى ھ اھ نا ب حس ب ام ر ى ء م ن ال شر أ ن ی ح ق ر أ خاه المسلم» رواه الترمذ ي وقال : حدیث حسن. Ebû Hüreyre radıyallahu anh den rivayet edildiğine göre, Resûlullahsallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: Müslüman müslümanın kardeşidir. Ona hiyânet etmez, yalan söylemez ve yardımı terketmez. Her müslümanın, diğer müslümana ırzı, malı ve kanı haramdır. Takvâ buradadır. Bir kimseye şer olarak müslüman kardeşini hor ve hakir görmesi yeter. Tirmizî, Birr 18 İslâm, insanların can ve mal güvenliğini, ırz ve namusunun korunmasını garanti altına alır. Bu garantiler öncelikle müslümanların kendi aralarında sağlanır. Fakat netice itibariyle bütün insanlar için bu hakların kudsiyeti kabul edilir. İslâm, bunlara ilâveten insanların inanç hürriyetini ve akıllarını korumayı da esas alır. Bu sebeple, canı, malı, ırzı ve namusu, dini ve aklı korumak ve bunlar uğrunda savaşmak gerekebilir. Bunlar uğrunda ölenler de şehit sayılır. Çünkü bunların her biri fertler için vazgeçilmez temel haklardır.
Süleymân b. Amr b. el-ahvas, Allah Rasulü nün (s.a.s.) şöyle söylediğini haber vermiştir: (Ey insanlar!) Bu (Zilhicce) ayınızda, bu (Mekke) şehrinizde bu (kurban bayramı) gününüz nasıl saygın ise kanlarınız, mallarınız ve ırzlarınız (şeref ve haysiyetiniz) da aynı şekilde saygındır (dokunulmazdır). Dikkat edin! Her suçlu cezasını kendisi çekecektir. Hiçbir baba çocuğunun suçundan dolayı sorumlu tutulamayacağı gibi, hiçbir çocuk da babasının yaptığından dolayı ceza çekemez. Dikkat edin! Müslüman, Müslüman ın kardeşidir. Peygamber efendimiz şöyle buyurdu. Kim bir karış mikdarı bir yere haksız olarak zulümle sahip olursa, o yerin yedi katı boynuna geçirilir.
Bu hadisin, buhâri ve müslim rivayetlerinin bazısından öğrendiğimize göre Ervâ Binti Üveys adındaki bir kadın, yerimi işgal etti iddiasında bulunarak aşere-i mübeşşereden Said İbni Zeyd'i halifelik görevinde bulunan Mervân, Said'e bir heyet göndererek durumu tahkik ettirmek istedi. Said ise, anılan yer kendine ait olduğu halde, davayı kapatmak için orayı derhal kadına bıraktı ve ona beddua etti. Said duası makbul bir kişiydi. Nitekim kadın kör oldu ve o yerde bulunan kuyunun içine düştü ve orası kendisine mezar oldu.çünkü Saîd ona: Allahım! Eğer bu kadın yalancı ise gözünü kör et, evini de kendine kabir yap, diye beddua etmişti. Birinin arazisine tecavüz ve malını gasp etmek en büyük zulümlerdendir. Her zulmün olduğu gibi, onunda kıyamet gününde cezası şiddetli ve çetindir.peygamber Efendimiz, dünyada insanlar arasında yaygın olarak rastlanan hudut ve arazi tecavüzlerini ve bunun neticesinde ortaya çıkan pek çok kötülükleri,zulümleri,haksızlıkları, kan dökmeleri, kırgınlıkları, dargınlıkları uhrevî müeyyideleri hatırlatarak önlemeyi hedeflemiştir.
Bu can, mal haklarının yanında insanın onurunu çiğneyecek, onu rahatsız rahatsız edecek söz, fiillerde yasaklanmıştır. Bir gün Ebu Cehil in oğlu İkrime Müslüman olduğu zaman, Hz. Peygamber, Ebu Cehil in oğlu İkrime size muhacir bir mümin olarak gelmektedir. Onun babasını kötü sözle anmayınız (küfretmeyiniz) çünkü ölü hakkında kötü söz söylemek diriye eziyet verir demiştir. Ebu Zer ile Bilali Habeşi tartışırlar. Ebu Zer Bilali Habeşiye sen kara bir kadının oğlusun diye hakarette bulununca bunu Efendize anlattılar. Efendimizde Ebu Zere bu doğrumu diye sorduktan sonra, Ey Eba Zer sen cahiliye adetlerine gerimi dönmek istiyorsun dedi. Bunun üzerine Ebu Zer Bilali Habeşinin kapısına vardı yüzünü, başını onun eşiğine koydu ve dedi ki o güzel ayağınla yüzüme basmadan yüzüm bu eşikten kaldırmam dedi. Bunun üzerine Bilali Habeşi de, o güzel yüz basılmaya değil öpülmeye layıktır deyip onun onu alnından öptü. İnsanın seviyorsa saf ;mutluysa basit ;bağışlayıcı ise zayıf, başkalarına güveniyorsa aptal ve ahlaki ilkelere bağlı ise sahte sayıldığı bir çağda yaşıyoruz.
Yine günümüzde, uzaya giden uzay mekikleri ve astronotlarla iletişim kurabilmek için bir takım sistemler geliştirildiği halde, ane ile kızın, baba ile oğlun, zenci ile beyazın, işçi ile işverenin velhâsılı çeşitli zümre ve katmanların biribirleriyle iletişimi hakkında yeterli çalışmaların yapıldığını söylemek zordur. Dolayısıyla, insanların gittikçe biribirilerinden uzaklaştığı ve kalabalıklar içerisinde yanlızlaştığı, insanlar arası iletişimin en düşük seviyelere indiği günümüz toplum hayatında biribirimizi tanımaya, dinlemeye,anlamaya ve sevmeye ne kadar da muhtacız. AYET VE HADİSLER 1-Tin Suresi/95/4-5 10- el-bakara, 2/221 2-el-Bakara 2/30 11-el-En'am, 6/132 3-el-Hicr 15/28-29 12- el-en'am 6/160 Müslim, Birr 34) 13-el-Bakara 2/261 4-Sad 38/72 14-Maİde (5/32 5-el-Bakara 2/31 15-Nisa Suresi 4/93 6-el-Hicr 30 16- Enam Suresi 6/151 7-İsra, 17/70 Tirmizî, Birr 18 8-el-Mücâdele, 58/11 9-el-Münâfikûn, 63/8