BEY147_Genel Kimya Prensipleri ve Modern Uygulamaları Petrucci Harwood Herring 8. Baskı Bölüm 1: Maddenin Özellikleri ve Ölçümü Doç. Dr. S. Arda ÖZTÜRKCAN İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Yüksekokulu Beslenme ve Diyetetik Bölümü
1-1 Kimyanın Amacı 1-2 Bilimsel Yöntem İçindekiler 1-3 Maddenin Özellikleri 1-4 Maddenin Sınıflandırılması 1-5 Maddenin Ölçümü: SI Birim Sistemi 1-6 Yoğunluk (d) ve Yüzde Bileşimin Soru Çözümünde Kullanılması 1-7 Bilimsel Ölçümlerde Belirsizlik
1-1 Kimyanın Amacı Kimya, bizi ve etrafımızdaki her şeyi içeren maddenin incelenmesidir. Kimya; bilimin diğer birçok alanıyla ve insanın uğraştığı birçok alanla ilişkili olduğu için, bazen merkez bilim olarak bilinir. Kimya gelişimini tamamlamış bir bilim olmakla birlikte, kimyanın iç yapısı yanıtlanmamış sorular ve açıklanmamış sorularla doludur. IUPAC: Uluslararası Saf ve Uygulamalı Kimya Birliği INTERNATIONAL UNION OF PURE AND APPLIED CHEMISTRY http://iupac.org/
1-2 Bilimsel Yöntem Bilimi diğer çalışmalardan ayıran şey bilim adamlarının bilgi edinmek için kullandıkları yöntem ve bu bilginin özel önemidir. Bilimsel bilgi doğal olayların açıklanmasında bazen de gelecekteki olayların önceden tahmin edilmesinde kullanılabilir. Bilimsel yöntem gözlemler, deneyler, yasa ve hipotezlerin formüllendirilmesi ve kuramların bir bileşimidir.
1-2 Bilimsel Yöntem Ortaya atılan Kuram: daha sonraki gözlemler ve deneyler modelin yetersiz olduğunu göstermezse Gözlem: Doğal veya Deneysel Geçici Açıklama: Varsayım (Hipotez) Kuram (veya model): hipotezi güçlendirir Hipotezi test etmek için düzenlenen deneyler Hipotezin gözden geçirilmesi: Eğer deneyler yetersiz olduğunu gösterirse Deneyler: Kuram da öngürülenlerin test edilmesi Kuramın Değiştirilmesi
Madde: 1-3 Maddenin Özellikleri Boşlukta yer tutan, kütle denen bir özelliğe sahip ve eylemsizliği olan her şeydir. Bileşim: Bir madde örneğinin bileşenlerini ve bunların madde içindeki bağıl oranlarını belirtir. Ör.: H 2 O, %11,19 H ve %88,81 O (kütlece) Kan Proteini Gama Globulin? Özellikler, bir madde örneğini başka madde örneklerinden ayıran niteliklerdir. Kimi durumlarda özellikler gözle görülebilir. Maddenin özellikleri, genellikle, fiziksel özellikler ve kimyasal özellikler diye iki grupta toplanabilir.
Fiziksel Özellikler ve Fiziksel Değişimler Fiziksel Özellik: Maddenin bileşimini değiştirmeyen özelliktir. Örneğin, bakır dövülerek levha ya da yaprak haline getirilebilir. Bu özellik kırılgan olmama (dövülebilirlik) özelliğidir. Fiziksel Değişme: Fiziksel değişmede maddenin bazı fiziksel özellikleri değişir, ama bileşimi değişmeden kalır. Ör., sıvı su donarak katı su (buz) oluştuğunda (fiziksel değişme), kesinlikle farklı görünürse de bileşimi hala kütlece %11,19 H ve %88,81 O dir.
Kimyasal Özellikler ve Kimyasal Değişimler Kimyasal değişme ya da kimyasal tepkimede bir ya da daha fazla madde çeşitli farklı bileşimlerde yeni madde örneklerine dönüşür. Kimyasal değişme, maddenin bileşiminde meydana gelen değişmedir. Ör., kağıdın yanması. Kimyasal Özellik: Bir madde örneğinin, belli koşullarda, bileşiminde bir değişme meydana getirebilmesi (ya da getirememesi) yeteneğidir.
1-4 Maddenin Sınıflandırılması Madde, atom, denen çok küçük birimlerden oluşur. Günümüzde 118 çeşit atom bilinmektedir ve bütün maddeler bu 118 atom çeşidinden meydana gelmiştir. Tek bir atom çeşidinden oluşmuş maddelere element denir. Bilinen elementler karbon, demir ve gümüş gibi çok tanınan maddelerden, lutesyum ve talyum gibi fazla tanıdık olmayan maddelere kadar uzanır. Kimyasal bileşikler, iki ya da daha fazla farklı element atomunun birleşmesiyle oluşan maddelerdir. Bilim adamları milyonlarca farklı kimyasal bileşik tanımlamışlardır. Molekül, bileşiği oluşturan atomları, bileşikteki ile aynı oranda içeren en küçük birimdir. Su molekülü, iki hidrojen atomunun bir oksijen atomuna bağlı olduğu üç atomlu bir birimdir.
Maddenin Sınıflandırılması Bir element ya da bileşiğin bileşimi ve özellikleri verilen bir örneğin her tarafında aynıdır ve bir örnekten diğerine değişmez. Element ve bileşiklere saf madde adı verilir. Saf maddelerin karışımlarını tanımlarken homojen karışımlar ya da çözelti terimlerini kullanırız. Normal hava çeşitli gazların, başlıca azot ve oksijen elementlerinin homojen bir karışımıdır. Kum ve su örneğinde olduğu gibi heterojen karışımlarda bileşenler farklı bölgelere ayrılırlar. Buna göre, karışımın bir yerinden diğerine bileşim ve fiziksel özellikler değişebilir. Mayonez, Salata Sosu vb., bir beton parçası ve bir bitki yaprağı heterojendir. Genellikle heterojen karışımlar, homojen olanlardan kolaylıkla ayırt edilebilir.
Maddenin Sınıflandırılması
Karışımların Ayrılması Bir karışım uygun fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilir. Kum ve su karışımı gözenekli bir süzgeç kağıdı konulmuş bir huniye dökülürse su geçer, kum süzgeç kağıdında kalır. Bir katının, içinde bulunduğu sıvıdan ayrılma işlemi süzme diye bilinir. Diğer bir yöntem damıtmadır. Bir sıvıyı uzaklaştırıp, oluşan buharını, yoğunlaştırarak ayırma işlemidir. Basit damıtmada, uçucu bir sıvı, içinde çözülmüş uçucu olmayan katıdan ayrılır. Ayrımsal damıtmada bir sıvı çözeltinin bileşenleri farklı uçuculuklarından yararlanılarak birbirinde ayrılır. Bakır(II)Sülfat - Su Karışımı nasıl ayrılır? Diğer bir ayırma yöntemi kromatografidir. Bileşiklerin kağıt ve nişasta gibi farklı katı maddelerin yüzeylerine yapışma eğilimlerindeki farklılığa dayanan bir tekniğe sahiptir.
Karışımların Ayrılması:Fiziksel bir işlem (a) Heterojen bir karışımın süzme ile ayrılması: Sıvı hekzan geçerken katı bakır (II) sülfat süzgeç kağıdında kalır. (b) Homojen bir karışımın damıtma ile ayrılması: Su önce buharlaşıp sonra yoğunlaşarak sağdaki balonda toplanırken bakır (II) sülfat soldaki balonda kalır.
Karışımların Ayrılması:Fiziksel Bir İşlem (c) Mürekkebin kromatografik olarak bileşenlerine ayrılması: Su kağıt üzerinde ilerledikçe siyah mürekkep koyu bir leke olarak görülür. (d) Su mürekkebin renkli bileşenlerini çözer ve bu bileşenler kağıda yapışma eğilimlerinin farklılığına göre kağıt üzerinde farklı bölgelerde tutunurlar.
Karışımların Ayrılması Kromatografi 1_17 karışım karışım Saf sıvı A B C
Bileşiklerin Ayrılması Fiziksel değişmeler süresince, bir kimyasal bileşiğin yapısında hiçbir değişiklik olmaz. Fakat kimyasal değişikliklerle onu oluşturan elementlerine ayrıştırılabilir. Bileşiklerin onları oluşturan elementlerine ayrıştırılması, karışımların sadece fiziksel ayrılmalarından çok daha zor bir konudur.
Maddenin Halleri
Maddenin Ölçülmesi: SI (metrik) Birimleri Kimya, nicel bir birimdir. Bu ise birçok durumlarda bir maddenin bir özelliğini ölçebileceğimiz ve bunu bilinen değerde bir özelliğe sahip olan bir standart ile karşılaştırabileceğimiz anlamındadır. Ölçümün bilimsel sistemi Uluslararası Birimler Sistemi diye bilinir ve SI şeklinde kısaltılır.
Birimler S.I. Birimleri Uzunluk metre, m Kütle Kilogram, kg Zaman saniye, s Sıcaklık Kelvin, K Miktar Mol, 6,022 10 23 mol -1 Türetilmiş Miktarlar Kuvvet Newton, kg m s -2 Basınç Paskal, kg m -1 s -2 Enerji Joule, kg m 2 s -2 Diğer Yaygın Birimler Uzunluk Angstrom, Å, 10-8 cm Hacim Litre, L, 10-3 m 3 Enerji Kalori, kal, 4,184 J Basınç 1 Atm = 1,064 x 10 2 kpa 1 Atm = 760 mm Hg
Birimleri Tanıyalım 1 m nasıl tanımlanabilir? -Işığın vakumda 1/3x10 9 saniyede kat ettiği mesafedir. 1 saniye nasıl ölçülebilir? -Sezyum 123 elementinin yaydığı özel ışımanın 9x10 9 devir süresidir. 1 g nedir? -1g yaklaşık olarak 3 adet aspirin tabletinin kütlesi kadardır. Terazi nasıl çalışır?
Scale of The Universe : http://scaleofuniverse.com/ Uzunluk Birimlerinin Çevrimi 10 nun katları, okunuşu ve harfi 10-24 yocto y 10-21 zepto z 10-18 atto a 10-15 femto f 10-12 pico p 10-9 nano n 10-6 micro μ 10-3 milli m 10-2 centi c 10 1 deci d 10 3 kilo k 10 6 mega M 10 9 giga G 10 12 tera T 10 15 peta P 10 18 exa E 10 21 zetta Z 10 24 yotta Y
Sıcaklık Eşellerinin Karşılaştırılması Buzun erime noktası Suyun kaynama noktası
Bağıl Sıcaklıklar
Bağıl Sıcaklıklar Örnek Problem Amerikan yemek kitabında, et rostosu için pişirme sıcaklığı olarak 350 0 F verir. a) Celcius eşelinde bu sıcaklık kaçtır? b) Kelvin eşelinde bu sıcaklık kaçtır? F-32=C.180/100 K=C+273
Hacim KÜRESEL ISINMA NASIL OLUR?
1-6 Yoğunluk (d) ve Yüzde Bileşimin Soru Çözümünde Kullanılması Yoğunluk, kütlenin hacmine oranıdır. d= m/v (g/ml) * Kütle ve hacim kapasite özellikleridir. Kapasite özelliği, gözlenen madde miktarına bağlıdır. * Yoğunluk şiddet özelliğidir. Şiddet özelliği gözlenen madde miktarından bağımsızdır.
Çevirme * Kenar uzunluğu 1,25 in. olan osmiyum küpünün kütlesi nedir? (1 in.= 2, 54 cm) d = 22,48g/cm 3
1-7 Bilimsel Ölçümlerde Belirsizlikler Sistematik Hatalar: Ölçme aletlerinin yapısından ya da doğasından ileri gelen hatalara sistematik hatalar denir. Ör., termometre daima 2 C daha düşük gösterebilir. Tesadüfi Hatalar: Deneyi yapan kişinin bilimsel bir aleti okumaktaki beceri ve yeteneğindeki sınırlar da hatalara ve verim sonuçlarının çok yüksek ya da çok düşük bulunmasına yol açabilir. Bu hatalara tesadüfi hatalar denir.
1-7 Bilimsel Ölçümlerde Belirsizlikler Kesinlik: Ölçülen miktarın tekrarlanabilirlik derecesini gösterir. Yani, miktar birkaç kez ölçüldüğünde sonuçlar arasındaki yakınlığı belirtir. Eğer her bir ölçüm serisi ortalamadan az bir miktar saparsa, bu ölçüm serilerinin kesinliği yüksektir (ya da iyidir). Aksine, ölçümler arasında büyük sapma varsa kesinlik zayıftır (ya da düşüktür). Doğruluk: Ölçüm değerinin kabul edilen ya da gerçek değere ne kadar yakın olduğunu gösterir. Kesinliği yüksek ölçümler her zaman doğru değildir; büyük bir sistematik hata olabilir. Yine de kesinliği yüksek ölçümlerin düşük olanlarınkine göre doğru olma olasılığı daha fazladır.