başvurup kuruluş veya dönüşüm izni aldılar.

AĞUSTOS 2003 Başlarken Mehmet Korkusuz Tüm Dünyada, toplam tutarı (11) Trilyon Dolar gibi bir büyüklüğe ulaşan fonlara sahip bulunan bireysel emeklilik sistemi, bugünlerde, ülkemizde de kamuoyunun gündeminde biraz daha yoğun biçimde yer almaya başladı. Biraz daha yoğun biçimde yer almaya başladı diyoruz çünkü, bir taraftan mevcut kamu sosyal güvenlik sisteminin içinde bulunduğu olumsuz koşullar ve bu bağlamda sistemin sunduğu hizmetlerden duyulan memnuniyetsizlik diğer taraftan da ülke ekonomisinin içinde bulunduğu sıkıntıları aşabilmesi için ihtiyaç duyduğu uzun vadeli kaynak ihtiyacının, bireysel emeklilik sistemi ile ilgili düzenlemeleri ortaya çıkarması bundan iki yıl öncesine dayanıyor. Hatırlanacağı üzere, TBMM de, 2001 yılı Nisan ayında kabul edilen ve aynı yılın Ekim ayında yürürlüğe giren 4632 sayılı Kanunla, bireysel emeklilik sisteminin yasal dayanağı oluşturuldu ve o tarihten bu yana geçen yaklaşık (2) yıllık süre içinde de, önce, konuyla ilgili kamu otoritesi, anılan kanunla kendisine görev olarak verilen, uygulamanın gerektirdiği düzenlemeleri hazırlayıp yürürlüğe koydu. Temel düzenlemelerin tamamlanmasının hemen ardından da sistemde faaliyet göstermeyi planlayan şirketler, emeklilik şirketi kuruluş izni için Hazine Müsteşarlığı na başvurup kuruluş veya dönüşüm izni aldılar. Bunu, faaliyet ruhsatı alınması aşaması izledi. Bugün geldiğimiz noktada ise, faaliyet izni alan emeklilik şirketlerinin bir kısmı Sermaye Piyasası Kurulu ndan fon kurma izni aldı bir kısmı ise başvurularının sonuçlarını bekliyor. Muhtemel ki, Eylül/2003 ayı, sistemde ilk emeklilik sözleşmelerinin düzenlendiği bir ay olacak. Bireysel Emeklilik Sistemi, mevcut sistemden iki önemli noktada ayrılıyor. Bunlardan ilki, sistemin mevcut sistem gibi zorunlu değil gönüllü olması. Medeni haklarını kullanma ehliyetine sahip her yaştan herkes, sisteme katkı payı ödeyerek, Kanunla öngörülen koşullar altında emeklilik hakkına sahip olabilecek. Diğer önemli nokta ise, sistemde birikecek fonların hangi alanlarda değerlendirileceği konusunda 1

katılımcıların söz haklarının bulunması. Daha açık bir ifade ile, katılımcılar, birikimlerini, diledikleri emeklilik şirketinin diledikleri fonunda değerlendirebilecekler ve bu konuda verdikleri kararları, mevzuatta öngörülen süreler içinde serbestçe değiştirebilecekler. Bireysel emeklilik sisteminin, ilgili Kanununda tamamlayıcısı olduğu belirtilen mevcut sosyal güvenlik sisteminde yapılacak bazı radikal düzenlemelerle, daha açık bir ifade ile, mevcut sistemi düşük primler karşılığı asgari tutarda emekli aylığı garanti eden bir hale dönüştürerek ve daha fazla emeklilik geliri elde etmek isteyenleri de bireysel emeklilik sistemine yönlendirerek, çok daha fazla rağbet göreceğine ve buna bağlı olarak ta işlevini çok daha iyi yerine getirebileceğine inanıyoruz. Bugüne kadar, bireysel emeklilik sistemi birçok yönüyle ele alınıp incelenmiş olsa da uygulamaya başlanması ile birlikte daha birçok hususun katılımcı, emeklilik şirketi, emeklilik fonları gibi sistemin farklı unsurları açısından ele alınıp irdelenmesi gerektiğine inanıyoruz. Bu amaçla da, aylık periyodlarla hazırlayıp sizlere ulaştıracağımız BİREYSEL EMEKLİLİK bültenlerimizle, bu tür hususların ele alınıp irdelendiği bir platform oluşturmayı ve bu kapsamda sistemin işleyişi ile ilgili olarak bundan sonra ortaya çıkabilecek değişiklikler ve gelişmeler ile diğer ülkelerdeki benzer uygulamalar hakkındaki bilgileri düzenli biçimde sizlere iletmeyi hedeflediğimizi, bu vesile ile bildirmek isteriz. EMEKLİLİK YATIRIM FONLARINDAKİ PORTFÖY SINIRLAMALARI Mehmet Kaya Emeklilik yatırım fonu, katılımcılar tarafından ödenen katkı paylarının, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre işletilmesi amacıyla oluşturulan mal varlığıdır. Fonun tüzel kişiliği yoktur. Söz konusu fon, Bireysel Emeklilik Kanunu nda belirtilen amaçlar dışında, hiç bir amaçla kullanılamayacaktır. Fon portföyü, aşağıda belirtilen para ve sermaye piyasası araçları ile işlemlerinden oluşur : Nakit, vadeli ve vadesiz mevduat. Borçlanma senetleri ile hisse senetleri. Kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçları, Repo ve ters repo işlemleri. Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri. Borsa para piyasası işlemleri. Yatırım fonu katılma belgeleri. Kurulca uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçları. Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmeliğe göre, Emeklilik yatırım fonunun yönetiminde, aşağıdaki portföy sınırlamalarına uyulması şarttır. Fon varlıklarının % 10 undan fazlası bir ihraçcının para ve sermaye piyasası araçlarına yatırılamaz. Ayrıca, fonun net varlık değerinin %5 inden fazla yatırım yaptığı ortaklıkların para ve sermaye piyasası araçlarının toplam tutarı fonun net varlık değerinin %40 ını aşamaz. Ancak devlet iç borçlanma senetleri için bu sınırlar dikkate alınmaz. Fon portföyüne borsada işlem gören para ve sermaye piyasası araçlarının alınması esastır. Ancak borsada işlem görmesi koşuluyla, yapılan ilk ihraçlardan da para ve sermaye piyasası aracı alınabilir. Fon, tek başına hiçbir ortaklıkta sermayenin ya da tüm oy haklarının % 5 ine veya daha fazlasına, bir şirketin kurucusu olduğu fonlar ise toplu olarak, hiçbir ortaklıkta sermayenin ya da tüm oy haklarının %20 sinden fazlasına sahip olamaz. Fon varlıklarının en fazla %5 i risk sermayesi yatırım ortaklıkları tarafından ihraç edilen para ve sermaye piyasası araçlarına yatırılabilir. Risk sermayesi yatırım ortaklıklarına yapılacak yatırımlarda, bir önceki bentte belirtilen sınırlamalar dikkate alınmaz. Fon portföyüne, şirketin ve portföy yöneticisinin para ve sermaye piyasası araçları satın alınamaz. Şirketin ve portföy yöneticisinin; - sermayesinin %10 undan fazlasına sahip olan hissedarlarının, - yönetim kurulu başkan ve üyelerinin, - genel müdür ve genel müdür yardımcılarının, ayrı ayrı ya da birlikte sermayesinin %20 sinden fazlasına sahip oldukları ortaklıklar ile şirketin ve portföy yöneticisinin doğrudan ve dolaylı iştiraklerince çıkarılmış para ve sermaye piyasası araçlarının toplamı, fon varlıklarının %20 sini aşamaz. 2

Fon varlıklarının en fazla %20 si bir topluluğun (grubun) para ve sermaye piyasası araçlarına yatırılabilir. Topluluk, hukuksal yönden birbirinden bağımsız olmakla birlikte sermaye, yönetim ve denetim açısından birbirleriyle ilişkili, faaliyet konuları yönünden aynı sektöre bağlı olsun veya olmasın, organizasyon ve finansman konularının bir ana ortaklık çatısı altında tek merkezden koordine edildiği ana ve bağlı ortaklıklar bütününü ifade eder. Fon varlıklarının en fazla %20 si borsa para piyasasında değerlendirilebilir. Fon varlıklarının en fazla %10 u yatırım fonu katılma belgelerine yatırılmak suretiyle değerlendirilebilir. Ancak, her bir yatırım fonuna yapılan yatırım tutarı, fon varlıklarının %2 sini geçemez. Fon varlıklarının en fazla %10 u bankalar nezdinde açtırılacak mevduat hesaplarında değerlendirilebilir. Ancak her bir bankada değerlendirilebilecek tutar fon varlıklarının %2 sini aşamaz. Fonlar, hisse senetlerini satın aldıkları ortaklıkların herhangi bir şekilde yönetimlerine katılma amacı güdemezler ve yönetimde temsil edilemezler. Portföydeki varlıkların değerinin fiyat hareketleri ve rüçhan haklarının kullanılması nedeniyle, fon içtüzüklerinde, izahnamede ve Yönetmelikte belirtilen asgari sınırların altına inmesi veya azami sınırların üzerine çıkması halinde oranın en geç otuz iş günü içinde içtüzükte izahnamede ve Yönetmelikte belirtilen sınırlara getirilmesi zorunludur. Belirtilen süre içinde elden çıkartmanın imkansız olması veya zarar doğuracağının belirlenmesi halinde bu sürenin, Kurul tarafından uzatılması mümkündür. BİREYSEL EMEKLİLİK YATIRIM FONLARINDA KURUMLAR VERGİSİ UYGULAMALARI Fatih Köprü Ülkemizde çalışanların sosyal güvenlikleri, Devlet tarafından işletilen ve denetlenen sosyal güvenlik kurumları vasıtasıyla sağlanmakta iken, gelişmiş ülkelerdekine benzer bir sistem olan bireysel emeklilik sistemine geçiş, ülkemizde de kaçınılmaz bir gereksinim halini almıştır. Bu gereksinimi karşılamak için 2001 yılında çıkarılan Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile sisteme işlerlik sağlamak adına ilk adım atılmış olmaktadır. Günümüzde bireysel emeklilik şirketleri kurulmuş olup, bu şirketlerin katılımcılardan toplayacakları katkı paylarını yatırımlara yönlendirmek amacıyla kuracakları emeklilik yatırım fonları ile ilgili çalışmalar sürdürülmektedir. Emeklilik yatırım fonları, katılımcılar tarafından ödenen katkı paylarının, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre işletilmesi amacıyla oluşturulan mal varlığı olarak tanımlanmaktadır. Kurulacak olan emeklilik fonlarının tüzel kişiliği olmayıp, bu fonlar Bireysel Emeklilik Kanunu nda belirtilen amaçlar dışında, hiç bir amaçla kullanılamayacaktır. Çalışmamızda, 07.10.2001 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, Kurumlar Vergisi ve Gelir Vergisi Kanunlarında, bireysel emeklilik sistemi kapsamında kurulacak olan bireysel emeklilik yatırım fonlarının kazançlarının vergilendirilmesi ile ilgili olarak 4697 sayılı Kanun ile getirilen yenilikler üzerinde durulacak olup, bu fonlara sağlanan vergisel avantajlara değinilecektir. 1. Kurumlar Vergisi Bilindiği üzere, Kurumlar Vergisi Kanunu nun 8. maddesinin 4 numaralı bendi uyarınca, döviz yatırım fonları hariç olmak üzere menkul kıymet yatırım fonlarının portföy işletmeciliğinden elde ettikleri kazançlar kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. Buna göre bir menkul kıymet yatırım fonunun kazancının kurumlar vergisinden istisna olabilmesi için söz konusu yatırım fonunun döviz yatırım fonu olmaması gerekmekte ve istisna sadece yatırım fonunun portföy işletmeciliğinden elde ettiği kazançlara uygulanabilmektedir. Kurumlar Vergisi Kanunu nun sözü geçen maddesine eklenen yeni bir alt bent ile bu kazanç istisnası, bireysel emeklilik yatırım fonlarını da kapsar hale getirilmiştir. Ancak bu istisna bireysel emeklilik yatırım fonları açısından değerlendirildiğinde, diğer menkul kıymet yatırım fonlarında söz konusu olan sınırlamaların bireysel emeklilik fonları için geçerli olmadığı görülmektedir. Başka bir ifade ile bireysel emeklilik yatırım fonları Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik hükümlerinde yer alan sınırlamalara uyması şartı ile döviz yatırım fonu olması durumunda dahi kurumlar vergisi istisnasından yararlanabilmektedir. Ayrıca yukarıda değinildiği gibi diğer menkul kıymet yatırım fonlarının portföy işletmeciliğinden elde ettikleri kazançlar için 3

kurumlar vergisi istisnası öngörülmüşken, Kurumlar Vergisi Kanunu na eklenen alt bentte bireysel emeklilik yatırım fonlarının kazançları ifadesine yer verilerek sadece portföy işletmeciliği kazançları değil yukarıdaki yönetmelik uyarınca gerçekleştirilen tüm faaliyetlerden elde edilen kazançlara istisna getirilmiştir. Yukarıdaki açıklamalarımızdan da anlaşılacağı üzere, sözü geçen yönetmelik çerçevesinde kurulan ve faaliyette bulunan bireysel emeklilik yatırım fonlarının kazançları için Kurumlar Vergisi Kanunu nda yer alan istisna mutlak bir istisna olarak karşımıza çıkmakta ve dolayısıyla herhangi bir şarta bağlı olmaksızın bu fonların elde etmiş oldukları kazançlar üzerinde kurumlar vergisi yükü bulunmamaktadır. 2. Gelir Vergisi Stopajı Menkul kıymet yatırım fonlarının portföylerinde yer alan hisse senetlerinin toplam portföy büyüklüğü içerisindeki oranı, Gelir Vergisi Kanunu nun 94. maddesinin 6/a bendinde yer alan stopajın yapılıp yapılmaması açısından önem arzetmektedir. Buna göre portföyündeki hisse senedi oranı % 25 ten az olan menkul kıymet yatırım fonlarının kurumlar vergisinden istisna tutulan portföy işletmeciliği kazançları üzerinden fon payı hariç % 10 oranında stopaj yapılması gerekmektedir. Söz konusu stopaj oranı, 93/5148 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca portföyündeki hisse senedi oranı % 25 ten fazla olan menkul kıymet yatırım fonları için sıfır (0) olarak belirlenmiştir. Menkul kıymet yatırım fonlarının kurumlar vergisinden istisna edilen portföy işletmeciliği kazançları üzerinden stopaj ödememesi için yukarıda yer verilen portföy sınırlamaları, bireysel emeklilik yatırım fonları için geçerli değildir. Başka bir deyişle, bireysel emeklilik yatırım fonlarının portföyündeki hisse senetlerinin oranı ne olursa olsun kurumlar vergisinden istisna tutulan kazançları üzerinden ayrıca bir stopaj ödeme yükümlülükleri bulunmamaktadır. Bu bağlamda emeklilik yatırım fonlarının her türlü kazancı kurumlar vergisinden istisna edilmekte aynı zamanda da bu kazançlar üzerinden gelir vergisi stopajı yapılmaması sağlanmaktadır. Bu yönüyle emeklilik yatırım fonlarına sağlanan vergisel avantaj mutlak bir kazanç istisnası anlamını taşımakta ve dolayısıyla bu fonların her türlü kazancında vergi yükü 0 olmaktadır. Bununla beraber emeklilik yatırım fonlarının yaptıkları yatırımların bir kısmı (repo ve vadeli mevduat gibi) stopaja tabi bulunmaktadır. Emeklilik yatırım fonlarının yukarıda yer verilen kazanç istisnasından dolayı kurumlar vergisi ve stopaj yükümlülükleri olmadığından, yıl içerisinde stopaja tabi yatırımları üzerinden ödenen vergilerin mahsup veya iadesi mümkün bulunmamaktadır. Bu nedenle emeklilik yatırım fonlarınca yapılan yatırımlardan elde edilen faiz gelirleri üzerinden yıl içerisinde kesinti yolu ile ödenen vergiler bu fonların üzerinde bir yük olarak kalacaktır. BİREYSEL EMEKLİLİK FONLARINDA BAĞIMSIZ DIŞ DENETİM Elçin Öktem, Ernst & Young Bağımsız Denetim Bölümü Bireysel Emeklilik Sisteminde Emeklilik Yatırım Fonlarının kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin esaslar, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından çıkarılan ve 28/2/2002 tarihli ve 24861 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik (Yönetmelik) ile düzenlenmiştir. Yönetmeliğe göre, Emeklilik Fonlarının hesap ve işlemleri üçer aylık ve yıllık dönemler itibari ile bağımsız dış denetime tabidir. Bağımsız dış denetim aşağıdaki hususlara ilişkin bilgileri ve bağımsız denetçi görüşünü kapsayacaktır: 1. Emeklilik Fonu varlıklarının mevzuata uygun olarak saklanıp saklanmadığı: Emeklilik Fonları adına para ve sermaye piyasası araçları Takasbank ve/veya SPK tarafından yetkilendirilen diğer kuruluşlar nezdinde saklanır. Bağımsız denetim, Emeklilik Fonunun para ve sermaye piyasası alım satım işlemlerinin ve bunlara ilişkin sözleşmelerin, Yönetmelik ve 28/3/2001 tarihli ve 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu (Kanun) hükümlerine uygun olarak saklanıp saklanmadığının incelenmesini kapsayacaktır. 2. Emeklilik Fonu iç kontrol sistemi: Yönetmeliğe göre, Emeklilik Fonunun faaliyetlerinin verimliliğinin ve etkinliğinin, finansal ve idari konulara ait bilgilerin güvenirliliğinin ve zamanında elde edilebilirliğinin sağlanması, fon faaliyetlerinin ilgili mevzuata, emeklilik sözleşmesine, fon içtüzüğüne, izahnameye uygun yürütülmesi, hata, hile ve usulsüzlüklerin önlenmesi ve tespiti, muhasebe kayıtlarının doğru ve eksiksiz olması ve finansal bilgilerin doğru ve 4

güvenilir olarak zamanında hazırlanmasını temin etmek amacıyla, Emeklilik Fonu, iç kontrol sistemi kurmakla ve iç kontrol sistemine ilişkin tüm esas ve usulleri yazılı hale getirmekle yükümlüdür. Yönetmeliğin ilgili maddesinde (14. madde), iç kontrol esas ve usullerinin asgari olarak, neleri kapsaması gerektiği belirtilmektedir. Bağımsız denetim, Emeklilik Fonunun iç kontrol sisteminin söz konusu asgari esas ve usulleri içerip içermediğinin incelenmesini kapsayacaktır. 3. Birim pay değerinin mevzuata uygun olarak hesaplanıp hesaplanmadığ: SPK tarafından yayımlanan Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ uyarınca (X/20), söz konusu bağımsız denetim, Emeklilik Fonu portföyünün değerlenmesinin, fonun net varlık değerinin ve birim pay değerinin hesaplanmasının Yönetmelik ve fonun iç tüzük hükümlerine uygun olarak yapılıp yapılmadığının ve fon mali tablolarının mevzuata uygun olarak hazırlanıp hazırlanmadığının incelenmesini kapsayacaktır. Bağımsız denetim raporları, SPK nın X/ 16 sayılı tebliğinin 8-10 numaralı eklerinde yer alan formlara uygun olarak düzenlenecektir. 4. Emeklilik Fonunun yatırım performansına ilişkin olarak kamuya açıklanan bilgilerin mevzuata uygun olup olmadığı: Söz konusu bağımsız denetim görüşü, Emeklilik Fonu performans sunuş raporunun, Emeklilik Fonunun performansının SPK performans sunuş standartlarına ilişkin düzenlemelerine uygun olarak yansıtılıp yansıtılmadığının incelenmesini kapsayacaktır. Şu anki mevzuata göre bu incelemenin bağımsız denetçiler tarafından yapılması öngörülmüştür. Henüz, Emeklilik Fonları için SPK performans sunuş standartları yayınlanmamıştır. Ayrıca, bu incelemenin bağımsız denetçiler tarafından yapılıp yapılmaması ile ilgili olarak bağımsız denetim şirketlerince, Bağımsız Denetim Derneği aracılığı ile SPK nın bu konuya açıklık getirmesi hususunda yazı yazılmasına karar verilmiştir. Yukarıda söz edilen bağımsız denetimler ile ilgili olarak, bağımsız denetim raporu ile emeklilik şirketine ve SPK ya gönderilmesi gereken bağımsız denetim görüşleri örnekleri SPK nın X/20 numaralı Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ in ekinde belirtilmiştir. Dünyada Bireysel Emeklilik Uygulamaları EMEKLİLİK FONLARININ İNGİLTERE DEKİ DURUMU Neşe Heriş Avrupa da birinci, dünyada ise üçüncü sırada yer alan İngiltere sigorta sektöründe, yatırım hesaplarının %20 sinden fazlası borsada değerlenmektedir. Her gün 240 milyon sterlin emeklilik ve hayat sigortası primi ödeyen sektörde, hayat ve emeklilik sigorta dallarından elde edilen net prim geliri 93 milyar sterlini bulmaktadır. Hem İngiltere hem de Avrupa Birliği üyesi diğer ülkelerde faaliyette bulunabilen 808 İngiliz sigorta şirketinden, 600 ü genel sigorta dalında hizmet verirken, 160 ı hayat sigortası ve emeklilik gibi uzun süreli sigorta dallarında, geri kalan 56 şirket ise her iki alanda birden faaliyet göstermektedir. İngiliz emeklilik sistemi genelde fona dayanan bir sistemdir. Emeklilik fonu varlıklarının GSMH'ye oranının en yüksek olduğu 7 ülke arasında üçüncü olan İngiltere, sıralamada yer alan İsviçre, Hollanda, İrlanda, Kanada ve Japonya daki fonlar ile beraber dünya emeklilik fonu mal varlıklarının %94'üne sahip durumdadır. İngiliz Emeklilik Fonlarında, fonun mal varlığı, yatırım fonunu yönetenler tarafından yönlendirilir. Özellikle çalışanlardan kesilen katkı paylarının, şirket tarafından değil de emeklilik fonu yönetiminin insiyatifi ile yatırıma yönlendirilmesi, prim ödeyenler için bir güven sağlamaktadır. Ayrıca, süre sonunda belli bir gelirin elde edilme garantisi de bu güvenilirliği artırmaktadır. Pratikte, fona ödenecek katkı payının sınırı aktüer tarafından belirlenir. Aktüer, ücretinin yüzde kaçı oranında emeklilik sistemine ödeme yapılacağını, dolayısıyla işverenin sisteme katılım payını belirler. Çalışanlar, sisteme katkı payı ödemeden emekli olabilecekleri gibi, ücretlerinin belli bir oranında bir katkı payı ödemek suretiyle de emekli olabilmektedirler. Sistem işvereni, aktüerin uygun gördüğü katkı paylarını ödemekle yükümlü kılmıştır. Fona yapılan prim ödemeleri açısından bakıldığında, İngiltere'de yaş artışıyla birlikte vergi avantajı da artmaktadır: 36 yaş altı için ücretin % 17.5'una kadar yapılan prim ödemeleri yıllık 15.855 Pound'u geçmemek koşuluyla vergi 5

matrahından düşülebilmektedir. İlerleyen yaşla birlikte indirim oranı ve indirime konu olan azami prim tutarları ise şöyledir: Yaş Primin Ücrete Oranı(%20) Prim Üst Sınırı (Pound) 36-45 20 18.120 46-50 25 22.650 51-56 30 27.180 56-60 35 31.170 61-40 36.240 Gerek para alım-satımına dayanan emeklilik sistemlerinde, gerekse kişiye özel sistemlerde emeklilik fonu, bir üyenin tahakkuk etmiş olan haklarını temsil eder. Fonun değeri, katkı paylarına ve yatırımın geri dönmesine göre değişecektir. Örneğin bazı emeklilik sistemlerinin fonun cari bir değeri bulunmamaktadır. Yalnızca bir takım aktüeryel hesaplamalar sonucunda, sistem üyesinin ilgili tarihte başka bir emeklilik sistemine transfer olacağı farz edilerek hesaplanan transfer bedeline eş değerde ve kesinlik arz etmeyen bir nakit değer belirlenebilir. Fona dayanmayan kamusal hizmet sisteminde ise üyelere verilecek kâr payı devlet güvencesinde olduğundan bir fonun varlığından söz etmek mümkün olmamakta, dolayısıyla üye fon değerini öğrenememektedir. Sisteme üye olan bir kişi, fonun değerini öğrenmek istediğinde kendisine, emekli olunduğunda elde edilecek gelir hakkında bir fikir verilebilir ya da üyenin bir başka sisteme transferi söz konusuymuş gibi bir transfer bedeli gösterilebilir. İngiltere de fon varlıkları Türkiye dekinin aksine basiretli yönetim tarzı ile yönetilirler. Yani fon yöneticilerinin yapacakları yatırımlar için bir üst sınır belirlenmemiştir. Genelde fon yöneticileri, tahsil edilen primleri ilk dönemlerde riski ve paralelinde getirisi yüksek olan hisse senetlerine, daha sonraki dönemlerde ise riski az olmakla beraber getirisi sabit olan menkul kıymetlere yönlendirmektedirler. Ancak Türkiye de olduğu gibi istikrarsız bir piyasa yapısına sahip olan ülkelerde, devlet yapılacak yatırımlara bir üst sınır koyarak, fonun varlığını tehlikeye atmasını önleyerek katılımcıyı korumaya çalışmaktadır. İngiltere deki emeklilik fonları mal varlıklarını, 1950 lerdeki ekonomik darboğaz sırasında güvenilirliğini yitirmekle beraber, 1980 ların sonundan itibaren değer kazanan hisse senedi yatırımlarına yönlendirmişlerdir. 1993 senesi itibariyle, İngiliz Emeklilik fonlarının mal varlıklarının %88 inin gayrimenkul, hisse senedi ve mülke yatırıldığı gözlemlenmektedir. Soru & Cevap Emeklilik yatırım fonu portföyü nasıl yönetilecektir? Emeklilik yatırım fonu portföyü, portföy yöneticileri tarafından, Bireysel Emeklilik Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu, emeklilik sözleşmesi, fon iç tüzüğü ve ilgili diğer mevzuatta belirtilen hükümler doğrultusunda yönetilecektir. Emeklilik şirketinin, portföy yönetimi konusunda alacağı hizmetlerin esasları, portföy yöneticileri ile imzalayacağı portföy yönetim sözleşmesi nde gösterilecektir. Portföy yöneticilerinin gerekli özen ve basireti göstermemeleri, SPK nın portföy yöneticiliğine ilişkin kurallarına uymamaları, mali bünyenin zayıfladığının tesbit edilmesi hallerinde, emeklilik şirketi, SPK tarafından uygun görülen, başka portföy yöneticileri ile hizmet sözleşmesi imzalayabilecektir. Emeklilik yatırım fonu portföyü nasıl değerlenecektir? Fon portföyündeki varlıkların değerlemesi her gün itibariyle ve aşağıdaki esaslara göre yapılacaktır. Portföye alınan varlıklar alım fiyatlarıyla kayda geçirilir. Yabancı para cinsinden varlıkların alım fiyatı satın alma günündeki yabancı para cinsinden değerinin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nca belirlenen döviz satış kuru ile çarpılması suretiyle bulunur. Alış tarihinden başlamak üzere portföydeki varlıklardan: - Borsada işlem gören varlıklar değerleme gününde borsada oluşan en son seans ağırlıklı ortalama fiyat ve oranlarla değerlenir. - Değerleme gününde borsada alım satıma konu olmayan hisse senetleri son işlem tarihindeki borsa fiyatıyla, borçlanma senetleri, ters repo ve repolar ile borsa para piyasası işlemleri, son işlem günündeki günlük bileşik faiz oranı esas alınarak değerlenir. - Portföyde yer alan yabancı para birimine dayalı para ve sermaye piyasası araçları, değerleme günü itibariyle oluşan en son fiyatlarının ilgili oldukları yabancı paranın Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru ile çarpılması suretiyle değerlenir. Yatırım fonu katılma belgeleri, değerleme günü itibariyle en son açıklanan fiyatları esas alınarak değerlenir. 6

Portföydeki vadeli mevduat, bileşik faiz oranı kullanılarak hesaplanan faizin anaparaya eklenmesi suretiyle değerlenir. Bunlar dışında kalan para ve sermaye piyasası araçları, fon içtüzüğünde yer alan esaslar çerçevesinde değerlenir. Fon payının değeri nasıl hesaplanacaktır? Fon payları, temsil ettiği değerin tam olarak nakden ödenmesi şartıyla katılımcının bireysel emeklilik hesabına aktarılacaktır. Fonun pay değeri de, net varlık değerinin dolaşımdaki pay sayısına bölünmesi suretiyle elde edilecektir. Burada yer alan bilgiler yalnızca genel bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Ernst & Young bu çalışmayla hukuki, vergisel veya muhasebe ile ilgili bir danışmanlık hizmeti vermemektedir. Okuyucuların, belirli konular için herhangi bir karar vermeden önce profesyonel bir danışmana başvurmaları gerekmektedir. Yer vermemizi istediğiniz konular için lütfen bizimle irtibata geçiniz. Mail adresimiz: bireysel.emeklilik@tr.ey.com Bize ulaşabileceğiniz diğer adresler: www.ey.com www.vergidegundem.com www.insankaynaklari.com 2003 Ernst & Young All Rights Reserved. Ernst & Young is a registered trademark İstanbul Merkez Ofis Büyükdere Caddesi Beytem Plaza Kat: 8 34381 Şişli, İstanbul Tel: 0 212 315 30 00 Fax: 0 212 234 10 67 istanbul.office@tr.ey.com İzmir Ofis : Akdeniz Mahallesi Halk Sig.İş Mrk. Halit Ziya Bulvarı No:74 K:2 35210 Alsancak, İzmir izmir.office@tr.ey.com Ankara Ofis : Reşit Galip Caddesi No:53 D:3-4 06700 Gaziosmanpaşa, Ankara Tel: 0 312 447 21 11 Fax: 0 312 447 27 73 ankara.office@tr.ey.com Bursa Ofis : Kükürtlü Cad. Tan İş Merkezi No: 67 B Blok D:2 16080 Bursa Tel: 0 224 232 00 03 Fax: 0 224 232 23 96 bursa.office@tr.ey.com 7