TÜRK-ALMAN GİRİŞİMCİ KILAVUZU

TÜRK-ALMAN GİRİŞİMCİ KILAVUZU TÜRKISCH-DEUTSCHES HANDBUCH FÜR GRÜNDER UND UNTERNEHMER Gefördert durch:

Künye Impressum KÜNYE IMPRESSUM Yayınlayan Herausgeber: ATİAD e.v. Avrupa Türk İşadamları ve Sanayicileri Derneği Verband türkischer Unternehmer und Industrieller in Europa Yönetim Kurulu Başkanı Vorstandsvorsitzender: Prof. Recep Keskin Konsept ve Koordinasyon Konzeption und Koordination: Ömer Sağlam (V.i.S.d.P.) Redaksiyon Redaktionsteam: Muharrem Açıkgöz, Gülfam Aydın, Dr. Stefan Hibbeler, Dr. Perihan Ügeöz, Ömer Sağlam Tasarım Gestaltung: Abbas Özpınar, Ülkü Gülkaya Fotoğraflar Fotos: ATİAD, İŞTE BİLGİ, Dreamstime, istockphoto, Stock.XCHNG, Goethe Institut, KfW Bankengruppe Baskı Druck: Önel Verlag, Köln 2011 ATİAD e.v. Bu kılavuz Almanya daki küçük ve orta ölçekli Türk İşletmelerine Yönelik Bilgilendirme, Danışma ve Destek Merkezi Projesi (İŞTE BİLGİ) çerçevesinde yayınlanmıştır. İŞTE BİLGİ, Federal Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı ve Avrupa Sosyal İşler Fonu tarafından desteklenmektedir. Herausgegeben im Rahmen des Projektes İŞTE BİLGİ Bundesweiter Informations- und Beratungsdienst für türkische KMU in Deutschland. İŞTE BİLGİ wird umgesetzt mit finanzieller Unterstützung durch das Bundesministerium für Arbeit und Soziales und den Europäischen Sozialfonds. İletişim Kontakt: ATİAD Verband türkischer Unternehmer und Industrieller in Europa e. V Wiesenstr.21 D-40549Düsseldorf Telefon: 0211-50 21 21 Telefax: 0211-50 70 70 E-Mail: info@atiad.org www.istebilgi.de www.atiad.org Önemli Not Wichtiger Hinweis: Bu kitap ATİAD ve İŞTE BİLGİ nin ücretsiz bir hizmetidir, satılamaz! Dieses Buch ist ein kostenfreies Angebot von ATİAD und İŞTE BİLGİ und nicht für kommerzielle Zwecke zulässig.

3

YAYINLAYAN > ATİAD / İŞTE BİLGİ HERAUSGEBER > ATİAD / İŞTE BİLGİ ATİAD: ALMANYA VE AVRUPA DAKİ TÜRKLERİN İŞ DÜNYASINDAKİ ÖNCÜSÜ VE SÖZCÜSÜ VORREITER UND FÜRSPRECHER DER TÜRKEN IN EUROPA IN DER GESCHÄFTSWELT ATİAD, Avrupa daki Türk girişimciliğinin kılavuzu ve simgesi olma hedefi güden, girişimciliğe etkinlik ve saygınlık kazandırmayı ilke edinen insanların bir araya gelerek kurduğu bir oluşumdur. Çağdaş çizgide ilerleyen, politize olmamış bir beraberlik ruhu taşıyan, partilerüstü bir kurumdur. Almanya ve Avrupa daki Türk işdünyasının örgütlenme ve kurumsallaşma sürecinde örnek bir rol oynamakta, yurtdışındaki Türk imajının yücelmesine son derece olumlu katkılarda bulunmaktadır. ATİAD kurulduğu günden bu yana, kapsadığı topluluğu etkin biçimde temsil etmede başarıyla birçok sınavdan geçmiştir. Ortak amaçlarda güçbirliği, girişimcilik ruhu, yetkin temsil etme, eğitimi teşvik ve sosyal angajman ATİAD ın ana bileşkenleridir. Ortak değerlerimiz: > ATİAD, hukukun üstünlüğüne inanan, insan hakları evrensel ilkelerine bağlı, azınlık haklarını gözeten, çağdaş ve demokratik bir dernektir. > ATİAD, belirli bir siyasal görüşe bağlı değildir. Dinin siyasallaştırılmasına karşı olup, inanç ve düşünce özgürlüğüne saygılıdır. > ATİAD, serbest pazar ekonomisine inanan, evrensel iş ahlakına saygılı liberal bir kuruluştur. ATIAD ist ein Verband, der gegründet wurde um Vorbild und Symbol der türkischen Wirtschaft in Europa zu sein. Er vereint Unternehmerpersönlichkeiten, die sich zum Ziel gemacht haben dem Unternehmertum zum Erfolg und Ansehen zu verhelfen. ATIAD ist eine parteiübergreifende Institution und trägt den Geist einer nicht politisierten Gemeinschaft. Er spielt eine wichtige Rolle bei der Organisation der türkischen Geschäftswelt in Deutschland und in Europa, ist ein Vorbild bei der Institutionalisierung und leistet einen äußerst positiven Beitrag zur Hebung des türkischen Ansehens im Ausland. ATIAD hat seit seiner Gründung vielmals die erfolgreiche Vertretung der Gruppe, für die der Verein steht, unter Beweis gestellt. Die wichtigsten Eigenschaften von ATIAD sind das Zusammenwirken für gemeinsame Ziele, Unternehmergeist, wirksame Interessenvertretung, Förderung von Bildung und soziales Engagement. Unsere Grundsätze: > ATİAD glaubt als ein demokratischer Verein an die Prinzipien der Rechtsstaatlichkeit und die Bewahrung der Menschen- und Minderheitenrechte. > ATİAD ist keiner politischen Richtung zugehörig. Gleichzeitig wendet sich ATIAD gegen die Instrumentalisierung der Religion zu politischen Zwecken und steht für die Grund- 4

YAYINLAYAN > ATİAD / İŞTE BİLGİ HERAUSGEBER > ATİAD / İŞTE BİLGİ > ATİAD, global pazarlarda uluslararası entegrasyona inanarak bu alanda çalışır, girişimcileri özendirir ve destekler. > ATİAD, farklı kültürlere saygılı çizgisi ile toplumlar arası uyumun sağlanmasına da katkıda bulunur. ATİAD ın öncelikli faaliyet alanları: > Almanya ve AB üyesi olan diğer ülkelerde yaşayan Türkleri girişimciliğe özendirmek ve nitelikli i adamları ve işkadınları yetiştirmek. > Avrupa daki Türk girişimcilerinin sektörel sorunlarına çözüm üretmek. > Türk-Alman ekonomik ilişkilerinin geliştirilmesine katkıda bulunmak. > Türkiye yi Avrupa Birliği üyeliğine giden süreçte desteklemek. > Almanya daki Türk toplumunun eğitim sorunlarının giderilmesine katkıda bulunarak, genel işsizliğe ve gençler arasındaki işsizliği önlemek. rechte der Glaubens- und Gedankenfreiheit ein. > ATİAD ist eine liberale Vereinigung, die die freie Marktwirtschaft verteidigt und internationale Geschäftsgepflogenheiten befürwortet. > ATİAD glaubt an internationale Integration auf globalen Märkten, fördert und unterstützt das Unternehmertum. > ATİAD versteht kulturelle Vielfalt als Bereicherung und unterstützt die Integration, der in Deutschland und Europa lebenden Türken in die Gesellschaft. Die wichtigsten Handlungs- und Kompetenzfelder des Verbandes sind: > Förderung des Unternehmertums unter der türkischen Bevölkerung in Deutschland und den übrigen EU-Ländern und die Heranbildung von möglichst vielen gut qualifizierten Geschäftsleuten. > Lösungen für die sektoralen Probleme türki - scher Unternehmer in Europa zu entwickeln. > einen Beitrag zur Entwicklung der deutschtürkischen Wirtschaftsbeziehungen zu leisten. > den Beitrittsprozess der Türkei zur EU zu unterstützen. > einen Beitrag zur Erhöhung der Bildungsbeteiligung der türkischen Bevölkerung in Deutschland zu leisten um Arbeitslosigkeit und Jugendarbeitslosigkeit vorzubeugen. 5

YAYINLAYAN > ATİAD / İŞTE BİLGİ HERAUSGEBER > ATİAD / İŞTE BİLGİ 6 İŞTE BİLGİ: ALMANYA DAKİ KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ TÜRK İŞLETMELERİNE YÖNELİK BILGİLENDİRME, DESTEK VE TEŞVİK MERKEZİ Belirtilen faaliyet alanlarımıza etkinlik kazandırmak ve Almanya da yerleşik Türk işletmelerinin büyümesine ve Türk girişimci sayısının artmasına katkıda bulunmak amacıyla toplumsal sorumluluklarının bilincindeki bir işveren örgütlenmesi olarak ATİAD, Avrupa Birliği ve Federal Çalışma Bakanlığı nın desteğini ala rak 2009 yılında bir ilke imza attı ve Almanya daki Türk KOBİ lerine yönelik bir bilgilendirme, destek ve teşvik merkezi olan İŞTE BİLGİ yi kurdu. Bilgi toplumunda yaşayan kişiler olarak, bilginin sürekli ve hızlı bir şekilde her geçen gün yenilendiğine tanık oluyoruz. Bu gelişmeden en çok etkilenen kesim ise hiç şüphesiz iş dünyasıdır: En küçüğünden en büyüğüne kadar tüm işletmelerin güncel bilgilerle donanmış olmaları, bugün bu şirketlerin özellikle rekabet güçlerini arttırabilmeleri ve başarılı olabilmeleri için en önemli koşullardan biri haline gelmiştir. Buradan yola çıkarak, İŞTE BİLGİ öncelikle Almanya daki > Türk işletme sahiplerine, > kendi işini kurmak isteyen girişimcilere, > meslek içi gelişim programlarına katılmak isteyen personele, İŞTE BİLGİ: BUNDES WEITER INFORMATIONS- UND BERATUNGSDIENST FÜR KLEINE UND MITTLERE TÜRKISCHE UNTERNEHMERI/-INNEN Als eine Arbeitgebervereinigung mit sozialem Verantwortungsbewusstsein hat ATIAD mit Unterstützung durch die EU und das Bundesministerium für Arbeit 2009 den ersten bundesweiten Informations- und Beratungsdienst für kleine und mittlere türkische Unternehmen İşte Bilgi gegründet, um auf seinem Arbeitsgebiet größere Wirkung zu entfalten und einen Beitrag zum Wachstum der Betriebe und der Zahl türkischer Unternehmer zu leisten. Als Angehörige einer Informationsgesellschaft werden wir jeden Tag Zeuge, in welcher Geschwindigkeit und Kontinuität sich jeden Tag Informationen verändern. Zweifellos ist die Geschäftswelt der Bereich, der von dieser Entwicklung am stärksten betroffen ist. Vom kleinsten bis zum größten Unternehmen ist heute als eine der wichtigsten Bedingungen für Erfolg und vor allem Erhöhung der Wettbewerbsfähigkeit ihre Ausstattung mit aktuellen Informationen. Von dieser Feststellung ausgehend richtet sich İşte Bilgi an: > türkische Geschäftsinhaber > Personen, die sich selbständig machen wollen > Mitarbeiter, die an Weiterbildungen teilnehmen wollen

YAYINLAYAN > ATİAD / İŞTE BİLGİ HERAUSGEBER > ATİAD / İŞTE BİLGİ > Türkiye de kendi mesleğinde yıllarca çalışmış olmasına rağmen burada kalifiye eleman olarak kabul edilmeyen kimselere hizmet vermektedir. İnsanlarımızın ihtiyaçlarına göre bulundukları şehirlerde, seçkin kuruluşlar tarafından sunulan mesleki eğitim kurslarını, girişimcilik seminerlerini tespit ediyor ve kendilerini buralara yönlendiriyoruz. Bununla kalmayıp, kurs ve seminer masraflarının hangi kurum tarafından karşılanabileceği ve işyeri kurarken yararlanabilcekleri devlet teşvikleri hakkında kapsamlı bir şekilde bilgilendiriyoruz. Bunun için bir taraftan Sanayi ve Ticaret Odaları, Zanaatkarlar Odaları, teşvik programları sunan bankalar (örneğin KfW-Bank) gibi resmi kurumlarla ve diğer taraftan da başarılı yerel Türk işveren dernekleri ile işbirliği yaparak bilgilendirme toplantıları düzenliyoruz. Uzmanlarımız ayrıca, kurmuş olduğumuz ücretsiz telefon hattından hafta içi hergün 9.00-18.00 saatleri arasında başvuranlara danışmanlık hizmeti veriyorlar. > sowie Menschen, die über Jahre in der Türkei in ihrem Beruf gearbeitet haben, hier jedoch nicht als beruflich qualifiziert anerkannt werden. Wir wählen entsprechend der Bedürfnisse unserer Landsleute berufliche Weiterbildungsmaßnahmen und Seminare für Unternehmensgründer in den Städten, in denen sie leben, aus und vermitteln sie dorthin. Darüber hinaus informieren wir umfassend darüber, von welcher Institution Kursgebühren übernommen und welche Förderungen bei der Gründung einer Selbständigkeit in Anspruch genommen werden können. Zu diesem Zwecke führen wir auf der einen Seite in Zusammenarbeit mit Industrie- und Handelkammern sowie Handwerkskammern und Förderbanken wie beispielsweise der KfW und auf der anderen Seite mit erfolgreichen türkischen Arbeitgebervereinigungen Informationsveranstaltungen durch. Durch die von uns eingerichtete kostenlose Hotline stehen unsere Experten an jedem Arbeitstag von 9.00 bis 18.00 Uhr für Beratungen zur Verfügung. 7

İçindekiler Inhalt İÇİNDEKİLER INHALT ATİAD ve İŞTE BİLGİ... İçindekiler... Önsöz ve Selamlamalar ATİAD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Recep Keskin... T.C. Berlin Büyükelçisi Ahmet Acet... Federal Ticaret ve Teknoloji Bakanı Dr. Philipp Rösler... 1. Almanya'da Türk Girişimciliği Türkiye den Almanya ya Göçün 50. Yılı... Kemal Şahin Portresi... Türk Girişimciliği Büyüme Aşamasında... Zeki Şafak Ozan Portresi... Türk-Alman Ekonomik İlişkileri... Bülent Uzuner Portresi... 2. Girişimcilik Kılavuzu Dr. Ahmet Lokurlu Portresi... Gelecek Vadeden Branşlar... Kuruluş Planlaması İş Fikrinden İş Planına... Kurucunun Kişiliği... Bir Şirket Kurmak Mı, Yoksa Var Olan Bir Şirketi Devralmak Mı?... Ticari İmtiyaz (Franchise)... Hülya Haack-Yol Portresi... Şirket Türleri... Üretmek Mi, Satın Almak Mı?... Sermaye İhtiyaç Planı... Müşterilerin ve Pazarın Tanınması... ATİAD und İŞTE BİLGİ... Inhalt... Vorwort und Grußworte ATİAD Vorsitzender Prof. Recep Keskin... Türkischer Botschafter in Berlin Ahmet Acet... Bundesminister für Wirtschaft und Technologie Dr. Philipp Rösler... 1. Türkisches Unternehmertum in Deutschland 50 Jahre türkische Migration in Deutschland... Portrait Kemal Şahin... Türkisches Unterneh mertum im Wachstum... Portrait Zeki Şafak Ozan... Deutsch-Türkische Wirtschaftsbeziehungen... Portrait Bülent Uzuner... 2. Leitfaden Existenzgründung / Existenzsicherung Portrait Dr. Ahmet Lokurlu... Branchen mit Zukunft... Gründungsplanung Von der Geschäftsidee zum Plan... Gründerpersönlichkeit... Gründen oder übernehmen?... Franchising... Portrait Hülya Haack-Yol... Rechtsformen der Unternehmen... Selber machen oder einkaufen?... Kapitalbedarf planen... Kunden und Markt kennen... 4 8 12 16 18 21 22 28 30 40 44 52 55 56 58 66 70 74 78 80 84 92 94 98 8

İçindekiler Inhalt Yer Seçimi... Danışmanlık... Cafer Çarpaz Portresi... Sanayi ve Ticaret Odası ile Esnaf Odası... Kontrol Listesi... Temel İşletme Bilgileri Doğan Gülşen Portresi... Muhasebenin Esasları... Likidite (Nakit) Planı... Sadece Bankalar İçin Değil: Ekonomik Rasyolar... Muhasebe ve Vergi Danışmanlığı... Öz Sermaye... Metehan Şen Portresi... Serbest Çalışanlar ve Şirketler İçin Krediler... Teminatlar ve Kefaletler... Bilanço... İflas ve Yeni Bir Başlangıç... Pazarlama Pazar Durumunun ve Müşteri Profilinin Tespiti... Herold Altuntaş Portresi... Satış Kanallarının Tanımlanması... Reklam... Dr. Süleyman Yüksel Portresi... Marka ve Marka Koruması... Avni Yerli Portresi... Şirket İtibarı... Kontrol Listesi... Vergi Gelir Vergisi... Katma Değer Vergisi... Standortwahl... Beratung... Portrait Cafer Çarpaz... IHK und HWK... Checkliste... Kaufmännisches Grundwissen Portrait Doğan Gülşen... Grundzüge der Buchführung... Liquiditätsplanung... Kennzahlen nicht nur für die Banken... Buchhaltung und Steuerberater... Eigenkapital... Portrait Metehan Şen... Kredite für Unternehmen und Selbständige... Sicherheiten und Bürgschaften... Bilanz... Insolvenz und Neustart... Marketing Marktsituation und Kundenprofile ermitteln... Portrait Herold Altuntaş... Verkaufskanäle definieren... Werben... Portrait Dr. Süleyman Yüksel... Marken und Markenschutz... Portrait Avni Yerli... Ansehen des Unternehmens... Checkliste... Steuern Einkommenssteuer... Mehrwertsteuer und Umsatzsteuer... 102 106 108 110 114 118 120 126 130 134 136 138 142 144 146 149 152 156 158 160 164 166 170 173 176 178 180 9

İçindekiler Inhalt Ücretli Gelir Vergisi, Kilise Vergisi ve Dayanışma Vergisi... Kurumlar Vergisi... Ticari ve Sanayi İşletme Vergisi... Vergiler: Kim Ne Zaman Öder?... Vergide Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar... Sigortalar Serbest Meslek Sahipleri İçin Sosyal Sigorta... Kenan Deniz Portresi... İşçiler İçin Sosyal Sigorta... Kaza Sigortaları ve Meslek Sendikaları... Kontrol Listesi... Mali Mesuliyet ve Mesleki Mali Mesuliyet... Yasal Koruma Sigortası... İş ve İhracat Sigortaları... Meryem Altuntaş Portresi... Sözleşmeler Genel Sözleşme Hukuku... Ticaret ve Satış Sözleşmeleri... Kira Kontratları... Hizmet ve İş Mukaveleleri... İş Akitleri... Sözleşmelerin İfası... Kontrol listesi... İşçi-İşveren İlişkisi Asgari Ücret... Toplu İş Sözleşmeleri... Remzi Kaplan Portresi... Yönetim Tarzları... İş Güvenliği ve Kaza Emniyeti... Paul Schwaiger Portresi... Lohnsteuer, Kirchensteuer und Solidaritätszuschlag... Körperschaftssteuer... Gewerbesteuer... Steuern: Wer zahlt wann?... Was bei der Steuer zu beachten ist... Versicherungen Sozialversicherung des Selbständigen... Portrait Kenan Deniz... Sozialversicherung für Mitarbeiter... Unfallversicherungen und Berufsgenossenschaften... Checkliste... Haftpflicht und Berufshaftpflicht... Rechtschutzversicherung... Geschäfts- und Exportversicherungen... Portrait Meryem Altuntaş... Verträge Allgemeines Vertragsrecht... Handels- und Kaufverträge... Mietverträge... Dienst- und Werkverträge... Arbeitsverträge... Verträge durchsetzen... Checkliste... Arbeitsbeziehungen Mindestlohn... Tarifverträge... Portrait Remzi Kaplan... Führungsstile... Arbeitssicherheit und Unfallschutz... Portrait Paul Schwaiger... 182 183 183 184 186 190 192 194 196 198 200 202 204 208 210 214 218 222 226 229 234 236 238 240 242 246 250 10

İçindekiler Inhalt Çalışanların Seçilmesi... İş İlişkisinin Sonlandırılması... Sendikalar ve İşveren Sendikaları... 3. Mesleki Geliştirme Kılavuzu Eğitim Sisteminin Geçişkenliği... Volkan Kuru Portresi... Almanya daki İkili Eğitim Sistemi... KAUSA - Eğitim Veren İş Yerleri İçin Danışmanlık... Sonradan Okul Diploması Edinme... Yüksek Öğrenim Yeterliliği Olmadan Yüksek Öğrenim... Mesleki Geliştirme İmkanları - Ustalık Eğitimi ve Meslekte İlerleme Eğitimi... Mesleki Deneyimle Resmi Olarak Kabul Edilen Meslek Diploması Dışarıdan Bitirme Sınavı... Eğitim İzni... Türk Eğitim Belgelerinin Tanınması... Okul Diplomaları... Meslek Diploması... Akademik Diploma... Mustafa Baklan Portresi... 4. Teşvikler Kılavuzu Kamusal Teşviklerin Esasları... Önemli Kavramlar... Ayşe Özdemir Portresi... İş Kurma... Şirket Koruma... Mesleki Gelişim... 5. Faydalı Başvuru Adresleri Adresler... Sözcük Listesi... Mitarbeiterauswahl... Beendigung eines Arbeitsverhältnisses... Gewerkschaften und Arbeitgeberverbände... 3. Leitfaden berufliche Qualifizierung Durchlässigkeit des Bildungssystems... Portrait Volkan Kuru... Duales Ausbildungs system in Deutschland... KAUSA - Beratung für Ausbildungsbetriebe... Schulabschluss nachholen... Studieren ohne Abitur... Beruflicher Aufstieg - Meisterausbildung und Weiterbildungen... Mit Berufserfahrung zum anerkannten Berufsabschluss Externenprüfung... Bildungsurlaub... Anerkennung von türkischen Bildungsnachweisen... Schulischer Abschluss... Beruflicher Abschluss... Akademischer Abschluss... Portrait Mustafa Baklan... 4. Leitfaden Förderungen Grundzüge öffentlicher Förderungen... Wichtige Begriffe... Portrait Ayşe Özdemir... Existenzgründung... Existenzsicherung... Berufliche Qualifizierung... 5. Wichtige Adressen und Internetportale Adressen & Kurzbeschreibungen... Glossar... 252 254 258 261 262 264 266 270 272 276 278 280 286 288 292 294 300 303 307 308 314 316 318 343 359 375 376 398 11

Önsöz > ATİAD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Recep Keskin Vorwort > Vorstandsvorsitzender ATIAD e.v. Prof. Recep Keskin Almanya`da yaklaşık üç milyona yakın, bir kısmı Alman vatandaşlığına geçmiş Türk yaşamaktadır. Bu insanlarımızın büyük çoğunluğu zaman zaman tek taraflı olarak kamuoyunda dile getirildiğinin aksine, özellikle iş dünyasında ve çalışma hayatında, yaşadıkları topluma entegre olmayı başarmışlardır. Almanya daki Türk toplumu, işçisi, mühendisi, akademisyeni ve girişimcisi ile son 50 yılda olduğu gibi günümüzde de Almanya nın refah düzeyinin gelişmesine çok önemli katkı sağlamaktadır. Türk kökenli bilim adamları, politikacılar, yazarlar, sanatçılar, yönetmenler, futbolcular ve girişimciler hem Almanya da hem de uluslararası arenada büyük başarılar elde ederek artık yaşadıkları ülkenin bilim, kültür, sanat, spor ve ekonomik hayatının önemli bir parçası haline gelmişlerdir. BAŞARININ SIRRI DOĞRU BİLGİDE SAKLIDIR Türkiye ve Almanya arasında 31 Ekim 1961 de imzalanan İşçi Alımı Anlaşması nın 50. Yılını kutladığımız bu dönemde Almanya daki Türkler in başarılarından bahsedilince ilk akla gelen gurup hiç şüphesiz Türk kökenli girişimcilerdir. Türk girişimciler tarafından kurulan işletmelerin Alman ekonomisine katkısını özetle rakamlarla ifade edecek olursak: 80.000 Türk girişimcisi 380-400 bin çalışanı ile Almanya'da yılda 40 milyar Euro civarında ciro elde etmektedir. Türk girişimcilerin Almanya daki yatırım hacmi 8 milyar Euro ya ulaşmış olup bu ekonomik gücün gelecekte daha da büyümesi beklenmektedir. Önümüzdeki 15 ila 20 yıl içinde girişimci sayısının yaklaşık 130.000 e çıkacağı, bunların 750.000 kişiye istihdam sağlayacağı, yaptıkları cironun 70 milyar Euro ya yükseleceği ve yatırım hacminin 18 milyar Euro civarına ulaşacağı tahmin edilmektedir. Buna paralel olarak Türk- Alman ekonomik ilişkileri de önemli mesafe katetmiştir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi son 10 yıl içerisinde %100 oranında artarak 25 Milyar Euro ya ulaşmıştır. Bu olumlu tablonun oluşmasında Almanya da ki Türk girişimcilerinin katkısı büyüktür. Almanya da, göçmenlerin Alman ekonomisine katkısının genellikle gözardı edildiği bir gerçektir. Son araştırmalara göre, Almanya daki göçmen kökenli girişimci sayısı yaklaşık 667 bindir. Göçmenler tarafından kurulan bu işletmeler 2,5 milyon kişiyi istihdam etmektedir. Bu ülkede Türkler ve diğer göçmenler tarafından kurulan işyerlerinin Alman ekonomisine katkısının gelecekte daha fazla dikkate alınması ve bu girişimcilerin aktif olarak desteklenmesi büyük önem taşımaktadır. ATİAD olarak buradan hareketle 2009 da küçük ve orta ölçekli Türk işletmelerine yönelik alanında tek olan iki dilli Bilgilendirme, Danışmanlık ve Destek Merkezi İŞTE BİLGİ yi kurduk. İşte Bilgi çalışmaları çerçevesinde Almanca ve Türkçe hazırladığımız bu kılavuz ile sizlere, işyeri kurma, geliştirme ve meslek eğitimi ile ilgili tüm önemli konuların tek tek işlendiği, karşılaşabileceğiniz sorulara cevap bulabileceğiniz bir başvuru kaynağı hazırladık. Kılavuz da, alanlarında üstün performans sergileyen ve örnek bir rol üstlenmiş olan değerli ve başarılı Türk girişimcilerinin portrelerine de yer vermeyi önemsedik. 12

Önsöz > ATİAD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Recep Keskin Vorwort > Vorstandsvorsitzender ATIAD e.v. Prof. Recep Keskin Kılavuzumuzun 2. bölümünde finansman kaynağı arayışlarınızda, şirketinizin hedeflerinin belirlenmesinde, önünüze çıkacak engelleri öngörmenizde ve hazırlıklı olmanıza yardımcı olmak için iş planı üzerinde durduk. Bunun yanında girişimcilerimizin esas işi finansal faaliyetler olmasa da, daha bilinçli ve başarılı olmalarını teşvik edecek temel işletme bilgilerine de yer verdik. Bunlar arasında pazarlama, vergiler, sigortalar, sözleşmeler ve işçi-işveren ilişkileri gibi girişimcileri yakından ilgilendiren konuları sayabiliriz. Bir kişinin herhangi bir mesleği icra etmek için gerekli olan bilgi ve becerilere sahip olabilmesi için meslek eğitimi, mesleki geliştirme imkanları, Türk eğitim diploma ve belgelerinin tanıtılması gibi, güncelliğini hiç kaybetmeyen ve kamuoyunda gittikçe daha çok tartışılan bu konuları 3. bölümde ele aldık. Bu kılavuzun 4. bölümününü ise, vatandaşlarımızın eyaletlerin, Federal Hükümetin ve Avrupa Fonları nın sunduğu teşvik, hibe ve danışmanlık hizmetlerinden yeterince faydalanamadıklarını göz önüne alarak, belli başlı teşvik programlarına ayırdık. Rehberimizin 5. ve son bölümünde ise, kendi işinizi kurarken karşılaştığınız sorunlara daha kolay çözüm üretmenize yardımcı olacak faydalı başvuru adreslerine yer verdik. Biz Almanya da ki Türk toplumunun doğru şekilde yönlendirildiğinde ve doğru bilgiyle işe atılmaları durumunda Türkiye ve Almanya ekonomilerine önemli katkılar sağlamaya devam edeceklerine inanıyoruz. İlke olarak Türk toplumunun sadece ekonomide değil, aynı zamanda kamu hizmetlerinde ve her branşta çalışması, toplumsal, siyasal, kültürel ve sosyal alanlarda örgütlenerek toplumda aktif bireyler haline gelmesini destekliyoruz. Kılavuzumuzun Almanya daki Türkler tarafından kurulan ve kurulacak olan işletmelerin bilgi, danışmanlık ve sermaye ihtiyaçlarının karşılanması, kalifiye işgücü ihtiyacının giderilmesi ve girişimlerin desteklenmesi adına katkıda bulunacağını ümit ediyoruz. ATİAD üyeleri ve benimle beraber Yönetim Kurulunda görev yapan tüm arkadaşlarım adına, bu el kitabını yayınlanmasında katkılarını bizden esirgemeyen Federal Almanya Çalışma Bakanlığı na, T.C. Berlin Büyükelçisi Sayın Ahmet Acet e, Alman Ekonomi ve Teknoloji Bakanı Sayın Dr. Philipp Rössler e ve değerli işadamı ve girişimcilerimize, ayrıca bu kitabı hazırlamakta emeği geçen başta İŞTE BİLGİ ekibi olmak üzere tüm uzmanlara teşekkür ederim. Sizlere girişimlerinizde, iş hayatınızda ve meslek eğitiminizde başarılar diler, Türk- Alman Girişimci Kılavuzu nun tüm girişimcilerimize yararlı olmasını temenni ederim. ATİAD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Recep Keskin 13

Önsöz > ATİAD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Recep Keskin Vorwort > Vorstandsvorsitzender ATIAD e.v. Prof. Recep Keskin In Deutschland leben heute über 3 Millionen Menschen mit türkischem Migrationshintergrund. Dieses Jahr wird das 50 jährige Jubiläum des deutsch-türkischen Anwerbeabkommens gefeiert. ERFOLGREICH DURCH WISSEN UND RICHTIGE BERATUNG Die Mehrzahl der türkischstämmigen Migranten und Migrantinnen ist erfolgreich integriert und hat ihren Platz in der deutschen Gesellschaft und in der Wirtschafts- und Arbeitswelt gefunden. Türkischstämmige Künstler und Künstlerinnen, Schriftsteller und Schriftstellerinnen, Schauspieler und Schauspielerinnen, Wissenschaftler und Wissenschaftlerinnen, Unternehmer und Unternehmerinnen, Politiker und Politikerinnen sowie Sportler und Sportlerinnen vertreten die Bundesrepublik sowohl auf nationaler als auch auf internationaler Ebene und überzeugen durch ihre überragenden Erfolge. Sie sind ein fester Bestandteil der deutschen Gesellschaft geworden und leisten einen wichtigen Beitrag zur wirtschaftlichen, kulturellen und gesellschaftlichen Entwicklung. Eine Erfolgstory haben insbesondere die türkischen Unternehmer und Unternehmerinnen geschrieben. Die Zahl der türkischen Betriebe in Deutschland liegt heute bei ca. 80.000 mit über 380.000 Beschäftigten und einem Jahresumsatz von rund 40 Milliarden Euro. Sie bilden aus, schaffen Arbeitsplätze und sind leuchtende Vorbilder. So sind türkischstämmige Unternehmer und Unternehmerinnen zu einem bedeutenden Wirtschaftsfaktor in Deutschland geworden. Nach aktuellen Studien werden zukünftig die Unternehmensgründungen von türkischen Migranten und Migrantinnen zunehmen. Die Prognosen für die kommenden 15-20 Jahre gehen von einem Anstieg auf 130.000 Selbständige aus, die dann 750.000 Arbeitsplätze schaffen werden. Allein aus diesem Grunde ist es von enormer Notwendigkeit, diese weiterhin zu unterstützen und zu fördern. Als Verband türkischer Unternehmer und Industrieller in Europa (ATIAD e.v.) setzen wir genau hier an und haben 2009 mit dem Projekt İŞTE BİLGİ einen bundesweiten Informations- und Beratungsdienst für türkische kleine und mittelständische Unternehmen aufgebaut. Im Rahmen unserer Projektarbeit haben wir für Sie dieses zweisprachige Handbuch verfasst. Es gibt Antworten zu Themen der beruflichen Qualifizierung, Weiterbildung, Berufsausbildung sowie Existenzgründung und sicherung. Ferner finden Sie in diesem Handbuch auch einige Portraits von erfolgreichen Unternehmern und Unternehmerinnen. Das Handbuch ist so strukturiert, dass Sie eine detaillierte Übersicht zu allen wichtigen Themen und Fragen auf Anhieb finden können. Angefangen von den Grundzügen der Buchhaltung über Finanzierungsmöglichkeiten und Fördermittel bis hin zu Gründungsformen und zur Erstellung eines Businessplans. Darüber hinaus finden Sie zahlreiche Informationen zu Weiterbildungsmöglichkeiten und zur Anerkennung von türkischen Bildungsabschlüssen. Unsere Erfahrungen zeigen uns, dass eine passgenaue und zielgruppenspezifische Beratung und Information für eine berufliche Qualifizierung sowie für die Existenzgründung unabdingbar sind. 14

Önsöz > ATİAD Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Recep Keskin Vorwort > Vorstandsvorsitzender ATIAD e.v. Prof. Recep Keskin Wir freuen uns sehr, Ihnen dieses Handbuch zum 50 jährigen deutsch-türkischen Anwerbeabkommen zu überreichen und hoffen, Ihnen mit diesem Wegweiser eine wichtige Unterstützung zur erfolgreichen Unternehmensgründung und -entwicklung sowie zur beruflichen Qualifizierung bieten zu können. Ich bedanke mich im Namen aller ATIAD-Mitglieder und meiner Vorstandskollegen bei allen Beteiligten, die bei der Erstellung dieses Handbuches mitgewirkt haben. In erster Linie gilt mein Dank dem Bundesministerium für Arbeit und Soziales, dem Botschafter der Republik Türkei in Berlin, Herrn Ahmet Acet, dem Bundesminister für Wirtschaft und Technologie, Herrn Dr. Philipp Rösler, sowie allen Unternehmern und Unternehmerinnen, die mit ihren Portraits das Handbuch bereichert haben. Darüber hinaus danke ich herzlich dem İŞTE BİLGİ-Team sowie allen Autoren, die einen wesentlichen Beitrag zum Gelingen des Handbuches geleistet haben. Ich wünsche Ihnen viel Erfolg bei Ihren unternehmerischen Aktivitäten, in Ihrem Arbeitsleben sowie in Ihrer Ausbildung und hoffe, dass das Handbuch Ihnen dabei eine Unterstützung sein wird. Vorstandsvorsitzender ATIAD e.v. Prof. Recep Keskin 15

Selamlama > T.C. Berlin Büyükelçisi Ahmet Acet Grußwort > Botschafter der Republik Türkei in Berlin, Ahmet Acet Türkiye ile Almanya arasındaki ilişkiler her açıdan sıkı bir biçimde iç içe geçmiş olup, ekonomik ve ticari ilişkilerimiz bunun önemli bir veçhesini teşkil etmektedir. Almanya, Türkiye nin en önemli ticaret ortağı konumundadır. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2010 yılında yaklaşık 26 milyar Avro olarak gerçekleşmiştir. Çok sayıda Alman şirketi Türkiye de faaliyette bulunmaktadır ve sayıları yaklaşık 4.300 civarındadır. ALMANYA, TÜRKİYE NİN EN BÜYÜK TİCARET ORTAĞI Almanya da yaşayan ve sayıları milyonları bulan Türk vatandaşları da ortaya koydukları çalışmalar, eğitimleri ve girişimci kabiliyetleriyle bu ülkede ekonomik, sosyal ve kültürel hayata önemli katkılarda bulunmaktadır. Türk vatandaşları tarafından 8 milyar Avro luk yatırımla Almanya da kurulan işletmelerin sayısı 80.000 civarında olup, ciroları yaklaşık 40 milyar Avro dur. Türkler, yaptıkları bu yatırımlarla Almanya da 400.000 kişiye istihdam olanağı sağlamaktadır. Vatandaşlarımız, gösterdikleri bu çabalarla içinde yaşadıkları toplumun esenliği için samimi bir gayret içinde olduklarını göstermektedir. 2011 yılında Türk iş gücünün Almanya ya gelişinin 50. yıldönümü gerçekleşecektir. Bu vesileyle, 30 Ekim 1961 tarihinde imzalanan iş gücü anlaşması çerçevesinde Almanya ya gelen ve bugün ülkenin siyasi, ekonomik ve kültürel hayatını zenginleştirerek bu ülkede yer edinen pek çok insanımızın yarım asırlık öyküleri hatırlanmalı, hem Türklerin hem de Almanların birbirlerine ne kadar çok şey kazandırdıkları gerçeği gözler önüne seril - melidir. Unutulmaması gereken bir şey varsa, o da Almanya nın buradaki Türklere, Türklerin de Almanya ya şükran duyguları beslemekte olduklarıdır. Türkiye ve Almanya arasındaki güçlü bağlar, iş adamlarımız arasındaki ticari ve ekonomik ilişkiler, keza ekonomilerimizin sunduğu büyük potansiyel bizleri birbirimizi daha iyi anlamaya ve birbirimize destek olmaya sevketmelidir. Bu sayede, hem Türk hem de Alman halkları kazanacaktır. Ayrıca, ülkemizi her yıl milyonlarca Almanın ziyaret etmesi ve sayıları on binlerle ifade edilebilecek Alman vatandaşının da Türkiye de sürekli olarak ikameti halklarımızın birbirlerini daha yakından tanıyabilmeleri açısından güzel bir olanak sağlamaktadır. İlişkilerimizin her alanda daha da ileri seviyelere taşınabilmesinde hepimize görevler düşmektedir. ATİAD ın da bu bağlamda önemli bir işlevi bulunmaktadır. Nitekim ATİAD bugüne kadar benim de katıldığım yararlı faaliyetler düzenlemiştir. Göç ün 50. yılında Avrupa Türk İşadamları ve Sanayicileri Derneği tarafından hazırlanan girişimci kılavuzunun bu çerçevede katkı sağlamasını ümit ediyor, başarılar diliyorum. T.C. Berlin Büyükelçisi Ahmet Acet 16

Selamlama > T.C. Berlin Büyükelçisi Ahmet Acet Grußwort > Botschafter der Republik Türkei in Berlin, Ahmet Acet Die Beziehungen zwischen der Türkei und Deutschland sind in jeder Hinsicht eng miteinander verflochten, wobei die Wirtschafts- und Handelsbeziehungen einen wichtigen Aspekt darstellen. Deutschland ist der wichtigste Handelspartner der Türkei. Das Handelsvolumen zwischen beiden Ländern betrug im Jahr 2010 rund 26 Milliarden Euro. Etwa 4.300 deutsche Unternehmen sind in der Türkei tätig. Die Millionen türkischer Bürger in Deutschland leisten durch ihre Arbeit, Bildung und unternehmerischen Fähigkeiten einen wichtigen Beitrag zum wirtschaftlichen, gesellschaftlichen und kulturellen Leben in diesem Land. Die rund 80.000 Unternehmen, die von türkischen Bürgern mit Investitionen in Höhe von rund 8 Milliarden Euro gegründet wurden, erwirtschaften einen Umsatz von knapp 40 Milliarden Euro und bieten 400.000 Menschen einen Arbeitsplatz in Deutschland. Unsere Landsleute zeigen mit ihren Anstrengungen, dass sie sich aufrichtig um das Wohl der Gesellschaft, in der sie leben, bemühen. 2011 ist der 50. Jahrestag der Ankunft türkischer Arbeitskräfte in Deutschland. Aus diesem Anlass sollte der Lebensgeschichten vieler unserer Landsleute in diesem halben Jahrhundert gedacht werden, die im Rahmen des am 30. Oktober 1961 unterzeichneten Anwerbeabkommens nach Deutschland gekommen waren und heute das politische, wirtschaftliche und kulturelle Leben bereichern und sich dadurch in diesem Land etabliert haben. Auch sollte die Tatsache vor Augen geführt werden, wie sehr sich Türken und Deutsche gegenseitig bereichert haben. Wenn es etwas gibt, was nicht vergessen werden sollte, dann ist dies, dass Deutschland den hier lebenden Türken dankbar ist, aber auch dass die Türken Deutschland dankbar sind. DEUTSCHLAND IST DER WICHTIGSTE HANDELS - PARTNER DER TÜRKEI Die intensiven Bande zwischen der Türkei und Deutschland, die Wirtschafts- und Handelsbeziehungen zwischen unseren Geschäftsleuten und auch das große Potenzial unserer beiden Volkswirtschaften sollten zum Anlass genommen werden, dass wir uns besser verstehen und gegenseitig unterstützen. Auf diese Weise wird sowohl das türkische als auch das deutsche Volk gewinnen. Auch stellen die Millionen Deutschen, die jedes Jahr die Türkei bereisen, und die zehntausenden deutschen Staatsbürger, die dauerhaft in der Türkei leben, eine wunderbare Gelegenheit für unsere Völker dar, sich näher kennenzulernen. Uns allen kommt eine Aufgabe dabei zu, unsere Beziehungen in allen Bereichen noch weiter voranzubringen. In diesem Zusammenhang übernimmt auch ATİAD eine wichtige Funktion. Und so hat ATİAD bis heute viele hilfreiche Aktivitäten durchgeführt, an einigen davon habe auch ich teilgenommen. Ich hoffe, dass der im 50. Jahr der Migration vom Verband Türkischer Unternehmer und Industrieller in Europa herausgegebene Unternehmerleitfaden einen Beitrag dazu leisten wird, und wünsche ATİAD auch in der Zukunft viel Erfolg. Botschafter der Republik Türkei in Berlin Ahmet Acet 17

Selamlama > Federal Ekonomi ve Teknoloji Bakanı Dr. Philipp Rösler Grußwort > Bundesminister für Wirtschaft und Technologie Dr. Philipp Rösler Girişimciler Sosyal Piyasa Ekonomimiz için anahtar bir işleve sahiptir. Onlar işyerleri ve yenilikler için adeta birer motordur. Şimdiye kadar bir çok iyi ticari fikir Almanya`da uygulamaya geçiril miş tir - bunların arasında çok sayıda Türk kökenli girişimciye ait iş konsepti de bulunmaktadır. Almanya`da 80.000 den fazla işletmenin sahipleri Türk kökenlidir. Çoğu orta ölçekli işletmeler olan bu girişimler Almanya'da önemli bir ekonomi ve uyum faktörü haline gelmişlerdir. Ekonomik canlanma geçen yıl girişimcilik dinamiğine de yeni bir hız kazandırmıştır. Federal Ekonomi ve Teknoloji Bakanlığı daha fazla insanın girişimci olarak kendi işini kurmasına karar vermesi için Girişimciler Ülkesi Almanya (Gründerland Deutschland) isimli insiyatifi başlatmıştır. Biz Almanya`da girişimcilik kültürünü güçlendirmek, yetenekli işletmecileri teşvik etmek ve yenilikçi girişimcilik fikirlerini hedefe yönelik bir şekilde desteklemek istiyoruz. GİRİŞİMCİLER ANAHTAR BİR İŞLEVE SAHİPTİR İyi bir bilgi ve danışmanlık, başarılı yeni bir iş girişiminin yürümesi için en iyi şartlardır. İyi bir şekilde hazırlanan bir kişi hatalardan kaçınır ve başarı şansını arttırır. Bu nedenle girişimcilere ve serbest çalışmaya ilgi duyan bütün herkese tam isteklerine uygun bilgilendirme, danışmanlık ve teşvik hizmetleri sunuyoruz. Aynı şekilde yeni bir iş kurma ve geliştirmeyle ilgili Almanca-Türkçe el kitapçığı da mevcut bilgi açığını gidermek için önemli bir katkı sağlamaktadır. Bu el kitapçığı potansiyel girişimcilerin yanı sıra, halihazırda faaliyet gösteren işletmeler için de yararlı olabilir. Bu kitapçık birçok pratik bilgiyi içermektedir, örneğin mesleğe hazırlık, odaların danışmanlık merkezleri ve finansman yardımları ile ilgili bilgiler. Ayrıca bu kitapçık Federal Ekonomi ve Teknoloji Bakanlığı`nın sunduğu internet portalı www.existenzgruender.de` ye dikkat çekmektedir. Bu durum, karşılıklı saygının bir göstergesi ve iyi bir işbirliğinin kanıtı olarak görülmelidir. Bu konuda yayıncılara - Küçük ve Orta Ölçekli Türk İşletmeleri İçin Danışmanlık Servisi`ne (Beratungsdienst für türkische klein- und mittelständische Unternehmen) ve Avrupa Türk İşadamları ve Sanayicileri Derneği`ne (Verband türkischer Unternehmer und Industrieller in Europa e. V.) - gösterdikleri çaba için yürekten teşekkür eder, başarılarının devamını dilerim. Bu el kitapçığının büyük bir ilgi uyandıracağın dan eminim. Federal Ekonomi ve Teknoloji Bakanınız Dr. Philipp Rösler 18