Sanal ünyada arlmak: Üniversie ve Inerne Harald Schmidbauer*, Mehme Gençer**, Can Burak Çilingir**,. Sinan Tunalığlu** * İsanbul Bilgi Üniversiesi İşleme Bölümü harald@bilgi.edu.r ** İsanbul Bilgi Üniversiesi Bilgisayar Bilimleri Bölümü {mgencer,cbcilingir,vs}@bilgi.edu.r 1 Şuba 2007 Öze Inerne sadece bilim insanlarının uzakaki bilgilere ve kişilere erişmesini klaylaşırmakla kalmaz, bunun yanısıra uzakakilerin nlara ve akademik kurumun bilimsel üreimine klay erişimini de sağlamakla bilim camiasına enegrasynu iki yönlü larak ekilemiş lur. Bu çalışmada Türkiye üniversielerinin Inerne ramındaki görünürlük seviyelerine ilişkin daha önce yapığımız bir niceliksel araşırma genişleilmeke ve buna ek larak bulguların akademik bilişim sraejilerinin gelişirilmesi bağlamındaki snuçları arışılmakadır. Araşırma snuçları üniversielerin İnerne arama mrlarında daha görünür lmasında yayın sayısı kadar bilişim hizmelerinin uluslararası sandarlara uygunluğu, vakıf veya devle üniversiesi lması, büyük kenlerde knuşlanmış lması, ve kendi bilgi işlem birimleri lması üründen fakörlerin de ekili lduğu ancak üniversienin yaşı ve büyüklüğünün ekili lmadığını raya kymakadır. 1 Giriş Akademi ve Inerne ünyası karşılıklı bir fayda ilişkisi içerisindedir. Bir yandan akademi Inerne i mümkün kılan eknik alyapıyı besler ve içerik sağlarken, Inerne de uzak yerelleri birbirine bağlayarak çeşili bilgiye hızlı erişim sunuyr. Bilginin gigide sayısallaşması ile bir yandan e-eğiim prgramları, sayısal küüphaneler, açık erişim ders maeryalleri, yayınlar ve nline akademik arışma ramları gibi yeni luşumlar raya çıkarken, bir yandan da İnerne bilim insanları arasındaki geleneksel bilgi alışverişinin sn derece hızlanmasını ve klaylaşmasını sağlayarak bilimsel faaliyei gigide daha ssyal kılmaka. Inerne bir yönde akademiye böylesine bir ljisik desek sağlarken, diğer yönde akademik kuruluşu nasıl erfi eirir? iğer bir deyişle, akademik kuruluşun Inerne eki görünürlüğü hangi fakörlere bağlıdır? Bu sruların cevaplarını aradığımız analiik bir çalışmanın raprunu XI. Türkiye de Inerne Knferansı nda sunmuşuk[1]. Çalışma göseriyr ki, üniversienin akademik akiviesi, Inerne alyapı çalışmalarında göserdiği inisiyaif ve Üniversie ipi (vakıf ya da devle üniversiesi ikileminde) Inerne eki görünürlüğü ekileyen önemli fakörler iken, mdelimiz çerçevesinde üniversie nin yaşı ve eğiim akiviesi bir önem arzememekedir. Özgür yazılım kullanımı ve cğrafi ekenler mdellenememekle birlike, çalışmamızdaki bulgular ve benzeri çalışmalar[3] bu fakörün de bilişim imkanlarına lumlu ekileri ve uygulama seçeneklerini arırması dlayımıyla Inerneeki görünürlüğü ekilediğine işare emekedir. 1
Çalışmanın ilk bölümünde, yeni bir eken larak Sandarlara Uyumluluk ile beraber önceki çalışmamızda kullanmış lduğumuz fakörlerin yeniden değerlendirmesini sunuyruz. Ardından mdel bağlamında değerlendirmeye dahil edilen fakörleri sunarak, çalışmanın sınırları ve alernaif yaklaşımları arışıyruz. Araşırma yöneminin anlaıldığı ve bulguların özelendiği bölümlerin ardından sn bölümde sraejik önem afeiğimiz bazı hususları görüşlerinize sunuyruz. 2 Görünürlüğü Ekileyen Fakörler 2.1 Hedef eğişken: Görünürlük Bir kuruluşun Inerne üzerindeki görünürlüğünü ölçmek çeşili nedenlerle zr bir işir. Öncelikle, Inerne in merkezi ve hiyerarşik bir yapısı lmaması nedeniyle böyle hazır bir bilgi mevcu değildir. Öe yandan herhangi bir veri derleme yönemi spekülaif ya da en azından nesnel lmayacakır. Faka, neicede, böyle bir bilgiye labildiğince nesnel bir şekilde ulaşmamız gerekmekedir. Çalışmamızda, bir Web siesinin Inerne eki görünürlüğünü, Ggle arama mrunun web siesine dair kaç arama snucu döndürdüğü ile perasynalize eik. Ggle arama mrunu ercih ememizdeki en önemli neden ise, Ggle ın günümüzde en yaygın kullanıcı abanına sahip arama mru lmasıdır. 2.2 Açıklayıcı eğişkenler ve Operasynalizasyn Gelenek bir plulukaki zamanla yerleşen alışkanlıklar ve praiklerdir. Bunlar iş ve karar süreçlerinde önemli rl ynamakadır. Yerleşik uygulamaların Inerne deki görünürlüğü ekileyip ekilemediğini es edebilmek için üniversienin yaş verisini kullanmakayız. Genel Yapı üniversienin vakıf ya da devle kuruluşu lması ikilemine bağlı larak perasynalize edilmiş bir ekendir. İki kuruluş ipinin Inerne eki görünürlüğün üzerinde farklı ekilerde bulunduğu hipezinden yla çıkarak esimizi gerçekleşiriyruz. Akademik Akivie akademik kuruluşun iki önemli akiviesinden birisidir. Yğun akademik akivienin Inerne eki görünürlüğü lumlu yönde ekilediği görüşüyle, mdelimizde bu ekeni üniversie bünyesinde 2005 yılı içerisinde yapılmış lan aıflı yayınların sayısıyla[4] emsil ediyruz. Eğiim Akiviesi akademik kuruluşun diğer önemli akiviesidir ve bunu üniversienin akademisyen ve öğrenci sayılarıyla perasynalize ediyruz. İleişim Teknljileri Bağlamında Alyapı Çalışmaları ilk ahlilde Inerne eki görünürlüğü ekileyen bir fakördür. Bunun mdel bağlamında nasıl bir örünü sergilediğini görebilmek için, üniversienin ers alan adı srgulamasının kendi veri merkezine çözünüp çözünmediği bilgisini kullanıyruz. Çözündüğü durumlarda, üniversienin kendi veri merkezini kendisinin yöneiği varsayımında bulunuyruz. Özgür Yazılım Kullanımı esnekliği arırıcı, maliye düşürücü, birlike işlerlik bağlamında imkân sağlayıcı bir eknlji kullanımını mümkün kılmakadır. Bu bakımdan, Inerne e görünürlüğü ekilemesi lasıdır. Üniversielerin web sunucularında kullanılan işleim sisemiyle emsil eilmişir. Cğrafi Ekenler demgrafik çıkarım yapmada kullandığımız bir eken larak, mdelimizde yerini alıyr. Operasynalizasyn, üniversienin ana 2
kampüsünün knuşlandığı şehir larak gerçekleşirilmekedir. Sandarlara Uyumluluk birlike işlerlik esasının emeli, aynı zamanda gelişiricilerin kullandıkları eknlji knusunda yekinliğinin bir ölçüü larak mdelimize eklenmişir. Bu eken, üniversie web sielerinin ana sayfalarında kilbay başına düşen W3 Knsrsiyum ğrulama Servisi haa sayısı ile emsil edilmekedir. 3 eri Sei ve Medlji Al bölüm 2.2 de adlandırılan ekenlerden yla çıkarak luşurduğumuz veri seimiz aşağıdaki değişkenlerden luşmakadır ve bu verilere ilişkin öze grafik bilgileri Şekil 1 de sunulmakadır: 1. Ggle ahmini arama snuç sayısı: ggle.arama.snuc.sayısı 2. Üniversienin yaşı: yaş 3. evle ya da vakıf üniversiesi ikilemine bağlı larak kuruluş ipi: uni.ipi 4. 2005 Aıf ve yayın sayıları: yayın.sayısı 5. Üniversienin ögrenci ve akademisen sayıları: öğrenci.sayısı, akademisyen.sayısı 6. Ters alan adı srgulamasının üniversienin kendi veri merkezine çözünüp çözünmediği bilgisi: ers.alan.kaydı 7. Web sunucusunda (ya da bu sunucuya erişim sağlayan vekil sunucusunda) kullanılan işleim sieminin özgür yazılım lup lmadığı bilgisi: is.ipi 8. Üniversienin ana kampüsünün knuşlandığı şehir: şehir 9. Kilbay başına W3 Knsrsiyum ğrulama Servisi haa sayısı: w3.haa.sayısı/kb Medlji larak iki emel yönem kullanıyruz: (1) regresyn analizi, (2) saçılım grafikleri üzerinden çıkarımlar. Regresyn analizi üm veriler ile farklı kmbinasynlar luşurularak gerçekleşirilmişir. Saçılım grafikleri ise, regresyn analizinda anlamsız çıkan ekenleri ya da analizin yakalayamadığı örünüleri görsel larak raya kymakadır. 4 Bulgular ve eğerlendirme enenen çeşili regresyn mdellerinin içerisinde en anlamlı ve güçlü mdel şöyledir: (Sandar haalar paranezler içerisinde verilmişir) lg(ggle.arama.snuc.sayısı) = 5.015 + 0.857 lg(yayın.sayısı) (0.605) (0.111) + 0.633 ers.alan.kaydı (0.271) + 0.890 uni.ipi(akıf) (0.359) + 0.130 w3.haa.sayısı/kb (0.057) Muliple R-Squared: 0.5696, Adjused R-squared: 0.5443, F-saisic: 22.5 n 4 and 68 F, p-value: 7.242e-12 Görüldüğü gibi, Inerne e görünürlüğü ekileyen ekenler yayın.sayısı, ers.alan.kaydı, uni.ype (akıf lduğu durumlar) ve w3.haa.sayısı/kbır. enenen mdellerde, ilginçir ki, gelenek, eğiim akiviesi, özgür yazılım bağlamında sunucu ipi ve şehir Inerne e görünürlüğü açıklama yönünde anlamlı snuç vermemişlerdir. Anlamlı ekenleri eker eker ele alacak lursak, en güçlü ve anlamlı ekinin akademik akivieden kaynaklandığını görmekeyiz. Üniversielerin kendi Inerne alyapılarını yönemedeki girişimleri ve knvensiynlara bağlı kalmaları Inerne e görünürlüğü arırmakadır. ikkai çeken 3
bir bulgu da, vakıf üniversielerinin, diğer kşullar sabi kalmak kaydıyla, devle üniversielerinden daha fazla görünür lduklarıdır (Bkz: Şekil 2). Sn larak, üniversienin sandarlara uyumlu bir uygulama sergilememesi durumunda, Inerne eki görünürlüğün lumsuz ekilendiğini söyleyebiliriz. Inerne eki görünürlük ve akademik akivienin nasıl ekileşiği, vakıf/devle üniversiesi ikilemi verisi ve regresyn çizgisiyle beraber Şekil 2 de sunulmakadır. Bu şekilde görüldüğü üzere, vakıf ve devle üniversieleri ayrı ayrı regresyn analizine abi uulduklarında önemli bir fark raya çıkmakadır. Bu farkın sebepleri arışılmalıdır: akıf üniversieleri Inerne i daha mı iyi anlamakadırlar? Inerne eknljilerini kullanmaka daha mı beceriliklidirler? evle üniversielerine kıyasla eknljiye ayrılan daha yüksek büçeler, Inerne eknljilerinden daha yğun bir şekilde faydalanmayı mı mümkün kılmakadır? akıf üniversieleri, eknik alanda insan kaynakları bakımından devle üniversielerinden ayrışmaka mıdır? Yksa, genellikle hakla ilişkiler sraejilerinde Inerne e verilen önemin faydalarını mı görmekedirler? Mdelde belki de veriseindeki eksik gözlemlerin ekisinden dlayı yer almayan özgür yazılım kullanımı, Şekil 3 e bakıldığında önemli bir örünü sergilemekedir. Ticari yazılımlar yğunlukla görünürlük ve akademik akivie başarımının düşük lduğu bölgelerde (grafiğin sl al bölgesi) görünmekedir. Özgür yazılım ise bu başarımın yüksek lduğu alanlarda daha çk göze çarpmakadırlar. Buraya düşülmesi gereken önemli n ise, eksik gözlemlerin çğunda web sunucularının Apache eikei göndermeleridir. Ama, pek sık raslanmasa da icari işleim sisemleri üzerinde de Apache yazılımı kurulabileceğinden, bu veriyi hem mdel kurarken hem de grafiklerde göz ardı emekeyiz. Sn larak, belki de vakıf/devle ikilemine bağlı larak, Şekil 4 e bakıldığında şehir bilgisi de bir örünü sergilemekedir. Görünürlük ve akademik akivie başarımının düşük lduğu bölgelerde İsanbul hakimiyei gözlemlenirken, başarımın yüksek lduğu bölgelerde Ankara Üniversielerinin yğunluğu dikkai çekmekedir. 5 Tarışma: Nasıl Bir Bilişim Sraejisi? Üniversielerin kendi dışındaki bilim camiası ile enegrasynu şüphesiz ki uzun vadede bilimsel faaliyein arışı ve yaraıcılığı açısından önemlidir[2]. Bu snuçlara ulaşmada bilişim alyapısının gelişirilmesinin önemi yaygın larak kabul edilmekedir. Ancak bu ve benzeri araşırmalar göseriyr ki bilişim alyapısı harcamaları yapısal ercihlere bağlı larak sn derece değişken geri dönüş değerine sahip lmakadır. Bu snuçlar gözönüne alınarak bilişim alyapısı harcamalarında izlenecek sraejiye ilişkin bazı çıkarımlar yapılabilir: (1) dnanım ve hizmelerin dğrudan saın alınması kadar bilişim birimlerinin ve yeilerinin kurum içinde luşması önemlidir. Başlangıç maliyelerine rağmen bu yaklaşım üniversieyi ihiyacı lan eknljiyi bünyesindeki birim ve bireylerin aleplerine en uygun şekilde üreme ve uyarlamasına yarar. (2) Genel geçer ercihlerden ziyade kurumsal ihiyaca ve uzun vadede sürekliliğe sahip eknljiler ercih edilmelidir. Örneğin web sayfaları haalarına dair veriler rend araçlarla hazırlanan sayfaların uluslararası sandarlara aykırı ve dlayısıyla lumsuz ekiye sahip labileceğini göseriyr. e (3) özgür ve açık kaynak yazılımları kullanma knusundaki inisiyaifler 1. ve 2. maddede ifade edilen knuların yanısıra üniversielerin bilgi işlem birimlerini özgün ihiyaçlara uygun eknljik çözümleri üreebilen bir psizyna yönelme ve uygulama ercihlerini genişleme anlamında karlı bir yaırım lacakır. 4
6 Snuç Üniversielerin İnerne ramındaki görünürlüklerinde yayın sayıları kadar bilişim eknljisi ercihleri de ekili labilmekedir. Buna ilaveen genel larak vakıf üniversielerinin kendilerini İnerne ramında görünür kılmada devle üniversielerine ranla daha ekin ldukları görülmekedir. Bilişim alyapısının bu görünürlükeki ekisi eknljik ercihlere bağlı larak alyapıya sarfedilen kaynakların snuçlara ekisindeki değişkenliği gösermekedir. Genel larak eknlji ihiyaçlarını saın alma yerine bünyesi içerisinde üremeyi ercih eden üniversielerin görünürlüğünün daha yüksek lduğu raya çıkmakadır. Ayrıca eknljiye hakimiyei yüksek ve İnerne e açığı malzemeleri uluslararası sandarlara uygun hazırlayan kurumlar da daha avanajlı lmakadır. Kaynaklar [1] Harald Schmidbauer Can Burak Çilingir ehbi Sinan Tunalığlu. Türkiye deki Üniversieleri İnerne e daha görünür kılan fakörler. XI. Türkiye de Inerne Knferansı, 2006, Ankara, Türkiye. [2] Manuel Casells. Ağ Tplumunun Yükselişi. İsanbul Bilgi Üniversiesi Yayınları, İsanbul, 2005. [3] Mehme Gençer. Akademik bilişim alyapısında esneklik: Bilgisayar ve enfrmaik bölümlerinde ecrübeler. In Akademik Bilişim Bildiriler Kiabı, 2006. [4] Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi. Web f science aıf İndeksleri yayın sayıları. hp://arama.ulakbim.gv.r/ws/. 5
Lg(Tahmini Ggle Snuc Sayisi) Universienin Yayin/Aif Sayisi 0 5 10 15 0 10 20 30 40 4 6 8 10 12 14 Universienin Ogrenci Sayisi lg.ggle.esimaed.search.resul.size 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 Universienin Akademisyen Sayisi Yayin/Aif Sayisi 0 5 10 15 20 25 30 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 Anasayfadaki Tplam Haa Sayisi Ogrenci Sayisi 0 5 10 15 20 25 0 1000 2000 3000 4000 5000 KB Basina usen Haa Sayisi Akademisyen Sayisi 0 10 20 30 0 10 20 30 40 50 60 0 100 200 300 400 Universienin Yasi Haa Sayisi 0 2 4 6 8 10 12 14 KB Basina Haa Sayisi 0 5 10 15 20 25 30 0 20 40 60 80 100 Şekil 1: eri sei öze grafik bilgileri 6
1 2 3 4 5 6 7 6 8 10 12 Inernee Grunurluk ve Akademik Akivie lg(yayin sayisi) lg(arama snuclari) Regresyn Mdel Cizgisi akif Regresyn Mdel Cizgisi evle Regresyn Mdel Cizgisi akif universiesi evle universiesi Şekil 2: Inerne e görünürlük, Akademik akivie, Kuruluş Tipi 1 2 3 4 5 6 7 6 8 10 12 Web sunucusu isleim sisemi ve arama snuclari yayinlar lg(yayin sayisi) lg(arama snuclari) Ozgur Yazilim Ticari Yazilim Eksik Gzlem Şekil 3: Inerne e görünürlük, Akademik akivie ve İşleim Sisemi Tipi 7
Sehir ekisi lg(arama snuclari) 6 8 10 12 K.MARAS MALATYA ESKISEHIR IZMIR IZMIR KAYSERI AANA GAZIANTEP BALIKESIR ICEL ANTALYA AYIN AN BURSA KKTC TRABZON ISPARTA KOCAELI CANAKKALE ZONGULAK BOLU ENIZLI KONYA IZMIR EIRNE SAMSUN GEBZESIAS ERZURUM IYARBAKIR MANISA KUTAHYA NIGE ELAZIG AFYON SANLIURFA ESKISEHIR MUGLA TOKAT HATAY KIRIKKALE SAKARYA KARS KKTC IZMIR 1 2 3 4 5 6 7 lg(yayin sayisi) Şekil 4: Inerne e görünürlük, Akademik akivie ve Şehir ekisi 8