T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TUTA ABSOLUTA YA KARŞI TOPRAKTAN UYGULANAN BAZI PESTİSİTLERİN ETKİNLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Mehmet MANAVOĞLU Danışman Prof. Dr. İsmail KARACA YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ISPARTA - 2018
2018 [Mehmet MANAVOĞLU]
TEZ ONAYI Mehmet MANAVOĞLU tarafından hazırlanan "Tuta absoluta ya Karşı Topraktan Uygulanan Bazı Pestisitlerin Etkinliklerinin Belirlenmesi" adlı tez çalışması aşağıdaki jüri üyeleri önünde Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak başarı ile savunulmuştur. Danışman Prof. Dr. İsmail KARACA... Süleyman Demirel Üniversitesi Jüri Üyesi Doç. Dr. Ali Kemal BİRGÜCÜ... Süleyman Demirel Üniversitesi Jüri Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Özlem GÜVEN... Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Enstitü Müdürü Prof. Dr. Yasin TUNCER...
TAAHHÜTNAME Bu tezin akademik ve etik kurallara uygun olarak yazıldığını ve kullanılan tüm literatür bilgilerinin referans gösterilerek tezde yer aldığını beyan ederim. Mehmet MANAVOĞLU ii
İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... i ÖZET... ii ABSTRACT... iii TEŞEKKÜR... iv ŞEKİLLER DİZİNİ... v ÇİZELGELER DİZİNİ... vi SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... vii 1. GİRİŞ... 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ... 4 3. MATERYAL VE METOT... 9 3.1. Materyal... 9 3.2. Yöntem... 11 3.2.1. Bitki üretimi... 12 3.2.2. Tuta absoluta üretimi... 13 3.2.3. Denemelerin kurulması... 13 3.2.4. Denemelerin değerlendirilmesi... 14 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA... 15 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 21 KAYNAKLAR... 22 ÖZGEÇMİŞ... 27 i
ÖZET Yüksek Lisans Tezi TUTA ABSOLUTA YA KARŞI TOPRAKTAN UYGULANAN BAZI PESTİSİTLERİN ETKİNLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Mehmet MANAVOĞLU Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. İsmail KARACA Dünya üzerinde yüksek üretimi yapılan sebzelerin modern yetiştiriciliği 19. yy.'da başlamıştır. Bu üretim içerisinde büyük paya sahip olan sebze domatestir. Ülkemizde ve dünyada yoğun şekilde üretimi yapılan domates bitkilerini tehdit eden çok sayıda hastalık ve zararlı yer almaktadır. Bu zararlılardan birisi olan Domates Güvesi, Tuta absoluta (Meyrick, 1917) (Lepidoptera: Gelechiidae), domates bitkilerinin yapraklarını iki epidermisi arasında, sürgünlerde ve meyvede beslenerek ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bu çalışmada, bazı pestisitlerin Akdeniz Bölgesi nde seralarda ve açık alanlarda ekonomik zarara neden olan T. absoluta ya karşı klasik uygulamaların dışında topraktan uygulama denemeleri yürütülmüştür. Uygulanan pestisitlerin özellikle böceğin davranışı, beslenmesi, yaşamları üzerindeki etkilerinin yanında uygulanan alanda zararlıya karşı kültür bitkisinin koruma süresi araştırılmıştır. Çalışma boyunca elde edilen domates fideleri, içerisinde 1:1 oranında torf toprak karışımı bulunan 2 litrelik saksılara dikilmiştir. Deneme için uygun döneme geldikten sonra uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Bitki üretimleri, zararlı böcek üretimi ve denemelerin tamamı, Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Biyolojik Mücadele Araştırma ve Uygulama Laboratuvar ında bulunan, 25±1 C sıcaklık, %65±5 nisbi nem ve 16:8 saat ışıklandırma (Aydınlık:Karanlık) koşullarına sahip iklim kabinlerinde gerçekleştirilmiştir. Ayrıca bu çalışmada değişik etkili maddelere sahip ticari ilaçlar (Altacor 35WG, Durivo 300SC ve Tunga) kullanılmıştır. İlaçlar arasında etkililik açısından fark olup olmadığının kıyaslaması için SPSS programı kullanılmış, ortaya çıkabilecek istatistiki farklılıklar ise Tukey çoklu karşılaştırma testi ile belirlenmiştir. Denemelerden elde edilen sonuçlar karşılaştırıldığında Altacor 35WG ve Durivo 300SC isimli kimyasalların topraktan uygulandığında Tuta absoluta ya karşı etkili olduğu söylenmektedir. Anahtar Kelimeler: Altacor, Domates güvesi, Durivo, Tunga, Tuta absoluta 2018, 27 sayfa ii
ABSTRACT M.Sc. Thesis DETERMINATION OF EFFECTS OF SOME SOIL-APPLIED PESTICIDES ON TUTA ABSOLUTA Mehmet MANAVOĞLU Süleyman Demirel University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Plant Protection Supervisor: Prof. Dr. İsmail KARACA Modern cultivating of vegetables which has important producing has started 19th century. In this producing, tomato is one of the most important one. So many diseases and insects are threatening the tomato in Turkey and World. One of these insect Tuta absoluta (Meyrick, 1917) (Lepidoptera: Gelechiidae), is making economical loses by feeding itself between two epidermis of leaves, shoots and fruits. In this study, in case of classical treatments against Tomato Borer (Tuta absoluta), soil application trials has settled. Checked the effect of pesticides against insect behavior, feeding and lives and also protection time for cultivation plant. Growing tomato plants has putted in to a 2 liter pot which is 1 to 1 peat-soil rates. Applications started when the plant reaches optimum level. Production of plants, insects and all parts of the trials has done in climate control rooms which has 25±1 C temperature, 65±5% relative moisture and 16:8 hours lightning (Light:Dark) conditions and located in Süleyman Demirel University, Agriculture Faculty, Plant Protection Department, Biological Control, Research and Application Center. Also in this research different active ingredient pesticides were used (Altacor 35 WG, Durivo 300 SC, and Tunga). To check the differences between the pesticides SPSS program were used and for the different statistical results Tukey test has used. When you check out the results Altacor 35 WG and Durivo 300 SC were effective against Tuta absoluta by drip irrigation. Keywords: Altacor, Tomato leafminer, Durivo, Tunga, Tuta absoluta 2018, 27 pages iii
TEŞEKKÜR Bu araştırma için beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile aşmamda yardımcı olan değerli Danışman Hocam Prof. Dr. İsmail KARACA ya teşekkürlerimi sunarım. Literatür araştırmalarımda ve laboratuvar çalışmalarımda yardımlarını esirgemeyen arkadaşım Dr. Ali KAYAHAN a teşekkür ederim. Tezimin imalat aşamasındaki desteklerinden dolayı ADAMA Turkey şirketine teşekkür ederim. Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan annem, babam ve kardeşime sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. Mehmet MANAVOĞLU ISPARTA, 2018 iv
ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 3.1. Domates güvesi Tuta absoluta... 10 Şekil 3.2. Denemelerde kullanılan pestisitler... 11 Şekil 3.3. Denemelerde kullanılan saksı, küvet ve stereomikroskop... 11 Şekil 3.4. Denemelerde kullanılan iklim odası... 12 Şekil 3.5. Denemelerin gerçekleştirildiği kabin içerisindeki raflar ve uygulamalar... 14 v
ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 3.1. Denemelerde kullanılmış olan bitki koruma ürünleri ve özellikleri... 10 Çizelge 4.1. Deneme kurulduktan sonraki 10. günde yapılan sayımlara göre elde edilen yumurta, canlı ve ölü larva, galeri sayıları... 16 Çizelge 4.2. Deneme kurulduktan sonraki 20. günde yapılan sayımlara göre elde edilen yumurta, canlı ve ölü larva, galeri sayıları... 17 Çizelge 4.3. Deneme kurulduktan sonraki 30. günde yapılan sayılara göre elde edilen yumurta, canlı ve ölü larva, galeri sayıları... 18 Çizelge 4.4. Yapılan sayımların tümüne göre elde edilen yumurta, canlı ve ölü larva, galeri sayıları... 19 vi
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ % Yüzde ± artı-eksi C Derece Santigrat CTPR Chlorantranilipirole da Dekar FAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü KKGM Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü L. Linnaeus LC (Lethal Concentration) Öldürücü Doz LD50 Popülasyonun %50 sini öldüren doz l Litre mg Miligram ml Mililitre MS Microsoft RR Dayanıklılık oranı SC Suspension Concentrate (Süspansiyon Konsantre) SPSS Statistical Package for the Social Sciences TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu WG Wettable Granül (Islanabilir Granül) vii
1. GİRİŞ Sebzeler, dünya üzerinde önemli derecede üretimi olan bir besin grubudur. Bu grubun modern yetiştiriciliği 19. yüzyılda başlamıştır (Karabüyük, 2011). FAO (2012) verilerine göre dünyada 57.2 milyon hektar alanda 1.1 milyar ton yaş sebze üretimi yapılmıştır. Dünyada ve ülkemizde önemli derecede üretim potansiyeline sahip olan domates patatesten sonra en önemli sebze konumundadır. İlk defa Meksikalılar tarafından kültüre alınan domates daha sonra Amerika, Avrupa ve diğer ülkelere yayılmıştır (KKGM, 2011). Türkiye nin hemen hemen tüm bölgelerinde yetiştiriciliği yapılan domates, gerek taze tüketim gerekse ketçap, salça ve domates suyu şeklinde de değerlendirilmektedir. Son yıllarda yapılan üretimlere bakıldığında, dünyada 4.8 milyon hektar alanda 162 milyon ton domates üretimi yapılmaktadır. Ülkemiz ise yaklaşık 11.8 milyon ton üretim ile Çin, ABD ve Hindistan dan sonra 4. sırada gelmektedir (FAO, 2014; TÜİK, 2014). Ülkemizde açık ve örtü altına alınmış alanlarda yetiştiriciliği yapılan domatesin en fazla üretimi Akdeniz Bölgesi nde (3.7 milyon ton), ikinci Ege Bölgesi nde (1.3 milyon ton), üçüncü Karadeniz Bölgesi nde (984 bin ton), dördüncü olarak da Marmara Bölgesi nde (912 bin ton) yapılmaktadır (TÜİK, 2014). Ülkemizde ve dünyada yapılan bu yoğun üretimi ekonomik olarak tehdit eden çok sayıda hastalık ve zararlı yer almaktadır. Çalışmamızın konusu olan Tuta absoluta (Meyrick, 1917) (Lepidoptera: Gelechiidae) önemli bir domates zararlısıdır (EPPO, 2005). Anavatanı Güney Amerika olan ve dünyada ilk kez 1917 yılında Peru da tespit edilen domates güvesi, daha sonra 1964 yılında Arjantin de görülürken; ülkemizde ise 2009 yılında İzmir in Urla ilçesinde gözlenmiştir (Kılıç, 2010). Domates bitkilerinin yapraklarının iki epidermisi arasında, sürgünlerde ve meyvede beslenerek büyük zarar yapan T. absoluta, üretim yapılan alanlara kısa sürede yayılmaktadır (Harizanova vd., 2009; Roditakis vd., 2010; Bloem ve Spaltenstein, 2011; Karabüyük, 2011; Karut vd., 2011; Loni vd., 2011; Tatlı ve Göçmen, 2011; Ünlü, 2012; Balzan ve Moonen, 2012; Öztemiz, 2012; Cuthbertson vd., 2013; Portakaldalı vd., 2013; Bayram vd., 2014). Tuta absoluta nın domatesten başka konukçuları da vardır. Patlıcan, 1
patates, tütün, yabani tütün, fasulye, kaz üzümü, kurt üzümü, it üzümü ve tarla sarmaşığı bunlardan bazılarıdır (Arnó ve Gabarra, 2010; Öztemiz, 2012; Ünlü 2012; Ögür vd., 2014). Domates bitkisinin tüm organlarında beslenebilen bu zararlı, %100 e varan oranda ürün kaybına neden olabilmektedir. Çok kısa sürede uzun mesafelere yayılabilen T. absoluta nın, son yıllarda domateste meyve kalitesini bozarak verim kayıplarına ve pazar değerinin düşmesine neden olduğu görülmüştür (Roditakis vd., 2010; Seplyarsky vd., 2010). Domatesin önemli bir zararlısı olan T. absoluta, 2010 yılı domates mevsiminde fiyatların artma sebeplerinden biri olmuştur. Dünya üzerinde yapılan çalışmalara bakıldığında insektisitlerin yapraktan uygulanması Güney Amerika'da zarara neden olan lepidopterlerin yönetimi için önemli olduğu görülmektedir. Karışık bitki üretimi yapılan alanlarda zararlı organizmalara karşı yapraktan insektisit uygulamaları (özellikle klorlu hidrokarbonlar, organofosfatlar, karbamatlar ve pretroidler) zararlılar üzerinde direnç gelişimine ve onlarla mücadelede tutarsızlığa yol açmaktadır (Sparks, 1981; Brown vd., 1998; Temple vd., 2006; Jacobson vd., 2009; Lai ve Su, 2011a). Diamide grubu insektisitler 2008 de piyasaya girmiştir (U.S. Environmental Protection Agency [EPA], 2008). Bu grubun etki mekanizması ryanodine reseptör modülatör olarak sınıflandırılmıştır (Insecticide Resistance Action Committee [IRAC], 2015). Bu insektisit grubunda iki temsilci yer almaktadır. Bunlar bir antranilik diamide olan Clorantraniliprole (Prevathon, DuPont Crop Protection, Newark, DE) ve bir pthalic asit diamide olan Flubendiamide'dir (Belt, Bayer CropScience, Raleigh, NC) (Lahm vd., 2009). Chlorantraniliprole ksilemlerde yukarı doğru taşınan bir insektisit grubudur (Lahm vd., 2007). Bunlar genellikle brassica ve diğer sebzelerin olduğu karışık üretimlerde tohum ya da topraktan sulama yoluyla uygulanmaktadır (Lahm vd.,. 2007; Kuhar vd., 2008; Palumbo, 2008; Ghidiu vd., 2009; Schuster vd., 2009; Cameron vd., 2015). Yapılan bu uygulamalarla insektisitler köklerle alınır ve lepidopterlerin ve yapraklar üzerinde zararlı olan diğer organizmaların 2
kontrolünde etkilidir (Lahm vd., 2007; Cameron vd., 2015). Bu etkili maddenin aksine Flubendiamide sadece yapraktan uygulamalar için sınıflandırılmıştır ve sistemik bir kimyasal olarak bilinmemektedir. Ayrıca Chlorantraniliprole ile benzer olarak diğer insektisitlerle karşılaştırıldığında daha yüksek kalıntı etkinliğine sahiptir (Hardke vd., 2011). Bu çalışmada, bazı pestisitlerin Akdeniz Bölgesi nde seralarda ve açık alanlarda ekonomik zarara neden olan Domates Güvesi (Tuta absoluta Meyrick (Lepidoptera: Gelechiidae)) ne karşı klasik uygulamaların dışında topraktan uygulama denemeleri yürütülmüştür. Uygulanan pestisitlerin zararlı böceğin domates bitki üzerindeki zarar miktarına ve zararlının popülasyon düzeyi üzerine etkinliği yanında etkinlik süresinin belirlenmesi ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Yapılan bu çalışma ile özellikle seraların yoğun olduğu bölgelerde üreticilerin en büyük problemlerinden olan domates güvesi için daha uzun süre etkili mücadele yönteminin detayları ve sonuçları ile bu zararlıyla mücadelede yeni bir aşama kazanılmaya çalışılmıştır. 3
2. KAYNAK ÖZETLERİ Türkiye de domates yetiştiriciliğine 1900'lu yıllarda Akdeniz Bölgesi nde Adana ve çevresinde başlanmış ve kısa zaman içerisinde tüm Akdeniz Bölgesine yayılmış, Antalya İli ve çevresinde önemli bir potansiyele ulaşmıştır. Antalya domates üretiminde başı çeken ilimizdir. Antalya ilinin bulunduğu konum nedeniyle iklim ve çevre faktörlerinin yetiştiricilik için uygun olması, ulaştırma olanaklarının hızla gelişmesi, ihracat koşullarının iyiye gitmesi, şehrin sebze üretiminde öne çıkmasının en önemli nedenleridir (Tatlı, 2011). Tuta absoluta larvaları domates bitkisinin kök hariç tüm kısımlarında ve her döneminde zarar verebilmektedir. Yumurtadan çıkan larva meyve, yaprak, sap ve gövdeye girerek beslenmeye başlar. Larva domatesin yapraklarında iki epidermis arasında galeriler açarak beslenir. Larvanın yaprakta açtığı galeriler geniş olup şeffaf boşluklar şeklinde kendini belli eder, bu galeriler daha sonra nekrotikleşip kahverengiye dönüşerek bitkinin tamamen kurumasına sebep olabilir. Daha çok olgunlaşmamış domates meyvelerini tercih eden zararlının meyvede açtığı galerilere sekonder mikroorganizmaların da yerleşmesiyle çürümeler meydana gelmekte dolayısıyla meyvenin pazar değeri oldukça düşmektedir. Zararlı yoğun popülasyonlarda ve kurak koşullarda domateste %50-100 ürün kayıplarına yol açabilmektedir (Anonim, 2011). Siqueira vd. (2000), Brezilya da T. absoluta nın cartap etkili maddesine karşı dayanıklılık geliştirmesinin enzimlerle bir ilgisinin olup olmadığını anlamak için çalışma yapmışlardır. Çalışmada 7 farklı bölgeden zararlı popülasyonları kullanmış ve uygulamalarda cartap etkili maddesi tek başına ve 10 sinerjist ile kullanıldığında bazı enzimleri durdurduğu gözlenmiştir. Sonuçta çalışmada kullanılan bütün popülasyonlarda %2.3 ile 21.9 arasında değişen miktarlarda dayanıklılık geliştiği bildirilmiştir. Torres vd. (2001), Domates güvesinin ergin öncesi dönemlerinin bitki içerisindeki dağılımını araştırmışlardır. Zararlının yumurta bırakma, birinci ve dördüncü dönem larva zararı ile pupa olma yerlerini incelemişlerdir. Zararlının yumurtasını domates bitkisinin çiçeklenme döneminde üst kısmındaki 4
yaprakların altına, meyve gelişmesinin öncesinde ve sonrasında ise bitkinin üstorta kısımlarındaki yaprakların üst ve alt kısmına bıraktıklarını, larvaların bitkinin üst ve orta kısımlarında bulunduğunu ve pupa olma yerlerinin yaprak, toprak ve bitki gövdesi olarak sıralandığını tespit etmişlerdir. Lietti vd. (2005), yaptıkları çalışmalarında laboratuvardan bir, seradan iki farklı domates çeşidinden elde edilen T. absoluta larvalarının kimyasal mücadelesinde kullanılan üç insektisitin (Abamectin, Deltamethrin ve Methamidophos) etkilerini araştırmışlardır. Çalışmadaki insektisitler, aseton içinde çözülerek iki günlük 4. dönem larvaların abdomenlerinin orta-dorsal kısmına topikal olarak uygulanmıştır. Elde edilen verilere göre LD50 değerleri tahmin edilmiş ve her insektisit için Dayanıklılık Oranı (RR) hesaplanmıştır. Seradan elde edilen popülasyonların dayanıklılık değerlerinin Deltamethrin için >%68.38, Abamectin için %2.48-3.49 arasında ve Methamidophos için %0.79-0.86 arasında bulunduğu saptanmıştır. Urbaneja vd. (2009), İspanya da 2006 yılında Domates güvesinin ortaya çıktığını, belirterek zararlının yumurta ve larva dönemlerine karşı, iki yerli predatör olan Macrolophus pygmaeus ve Nesidiocoris tenuis (Hemiptera: Miridae) için av uygunluğunu laboratuvar şartlarında incelemişlerdir. Araştırıcılar, her iki predatörün de birinci dönem larvayı tercih etmesine rağmen, zararlının yumurta ve larvaları ile beslendiğini saptamışlardır. Çalışma sonucunda, her iki predatörün bu zararlıya karşı adapte olduğu, domates bitkilerinde biyolojik mücadele etmeni olarak değerlendirilebileceği gösterilmiştir. Kılıç (2010), yaptığı çalışmasında İzmir in Urla ilçesinde domates bitkisinin toprak üstü kısımlarında lepidopter larvalarını saptamıştır. Tuta absoluta olarak tespit edilen zararlı larvası bitki üzerinde lekeli yaprak galerileri ve meyve üzerinde yüzeysel atık oluşturduğunu gözlemlemiştir. Türkiye'de zararlı ilk kez bu çalışmayla kaydedilmiştir. 5
Doğanlar vd. (2011), yaptıkları çalışmalarında T. absoluta ya karşı savaşımda önerilen Chlorantranilipirole (CTPR) + Abamectin ile bazı çevreye zararı olmayan ilaçların (Bacillus thuringiensis var. kurstaki, Thiodicarb) etkilerini araştırmışlardır. Kurdukları denemelerden ilkini bakanlık standart yöntemine göre hazırlarlarken; ikincisinde uygulamadan 15 gün sonraki bulaşık yaprak ve meyve oranını belirlemişlerdir. Elde ettikleri verilere göre denemelerin ilk kısmında bulaşıklık oranını B. thuringiensis var. kurstaki parsellerinde %4.46, Thiodicarb ta %8.13 olarak belirlemişlerdir. Denemelerin ikinci kısmında ise bitki başına düşen larva sayısını B. thuringiensis var. kurstaki parselinde 0.12, Cryomazine de 0.28, Diflubenzuron da 0.34 ve CTPR+Abamectin de 0.17 adet olarak belirlemişlerdir. Bulaşıklık oranını ise B. thuringiensis var. kurstaki parselinde %15, Cryomazine de %24.42, Diflubenzuron da %25.97, CTPR+Abamectin de ise %4.94 olarak belirlemişlerdir. Silva vd. (2011), yaptıkları çalışmada T. absoluta nın 7 farklı tarla popülasyonunda, 10 insektisite karşı direnç durumu incelenmiştir. Elde edilen verilere göre zararlının, Bifenthrin ve Permethrine karşı düşük direnç gösterdiği saptanırken; Abamectin, Spinosad, Bacillus thuringiensis, Deltamethrin ve Triazophos karışımına karşı direnç göstermediği belirlenmiştir. Ayrıca zararlının Indoxacarb a 27.5 kat direnç oluşturduğu, Diflubenzuron, Triflumuron ve Teflubenzuron'a da 222.3 kat direnç oluşturduğu saptanmıştır. Balzan ve Moonen (2012), yaptıkları çalışmalarında Tuscany (İtalya) de açık alanda yetiştiriciliği yapılan domateslerde zarar yapan T. absoluta ile mücadele stratejileri üzerinde araştırmalar yürütmüşlerdir. Bu çalışmada iki farklı deneme alanında feromon tuzaklar kullanılarak T. absoluta nın ergin bireylerinin popülasyon dalgalanması izlenmiştir. Birinci alanda geleneksel olarak yetiştiriciliği yapılan sekiz farklı domates alanı tercih edilirken; ikinci grup ise organik yetiştiricilik yapılan dört alandan seçilmiştir. Elde edilen verilere göre geç sezonda dikilen ve ağustos sonu eylül başında hasat edilen domateslerde zararın daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Bunun yanında hem geleneksel hem de organik yetiştiricilik yapılan alanlarda ikinci yılda meyvelerdeki zararın daha az olduğu saptanmıştır. Bütün bu verilerden yola çıkılarak zararlı ile mücadelede üreticiler tarafından biyolojik ve kimyasal stratejilerin gözden geçirilmesine karar verilmiştir. 6
Dağlı vd. (2012), Türkiye de yapılan bir çalışmada laboratuvar denemelerinde 7 farklı insektisitin T. absoluta üzerine etkisini araştırmıştır. Larva üzerinde öldürücü konsantrasyon (LC) değerini ve beslenme aktivitesini belirlemek için 1-3 günlük larvalar bulunan domates yapraklarını farklı insektisit konsantrasyonlarına daldırmıştır. Spinosad, Chlorantraniliprole ve Abamectin ya da Indoxacarb uygulamalarında sırasıyla tavsiye edilen 120 mg, 50.4 mg ve 60 mg dozlarında uygulandığında popülasyonlarda minimum beslenme ya da hiç beslenmeme sonucunda %100 ölüm meydana geldiğini gözlemlemiştir. Bu insektisitler için genellikle LC99 değerini benzer ve tavsiye edilen tarla dozundan daha düşük bulmuştur. Sonuçta bu insektisitlerin pupa olma durumunu ve yetişkin bireyin ortaya çıkışını etkilediğini dolayısıyla daha sonra yapılacak çalışmalarda bu insektisitlerin araştırılmasını önermektedirler. Zuhal (2012), yaptığı çalışmada Konya nın Çumra ilçesinde domates seralarında T. absoluta nın popülasyon değişimi, bulaşıklık oranı ve mücadelesinde kitle yakalama (Mass Trapping) tekniğini kullanmak amacıyla 2011-2012 sera mevsimi süresince denemeler gerçekleştirmiştir. Çalışma sonucunda, araştırmanın yürütüldüğü tüm seralarda zararlının varlığı tespit edilmiştir. Zararlının domates seralarında yoğun bir şekilde bulunup, bitkilerinin yaprak ve meyvelerinde zarar oluşturduğu, domates üretim mevsiminde 3-4 tepe noktası meydana getirdiği saptanmıştır. Kitle yakalamada kullanılan Ferolite tuzaklarının eşey feromonlarına göre istatistiki olarak daha etkili olduğu belirlenmiştir. Domates güvesinin Çumra ilçesinde bulunan üç serada feromon tuzaklarında yakalanan ergin sayısı en fazla sırasıyla 640, 626 ve 154 adet/hafta olarak bulunmuştur. Ferolite tuzaklarında 1 ve 2 nolu seralarda yakalanan ergin sayısı ise sırasıyla 1250 ve 1525 adet/hafta olarak tespit edilmiştir. Domates bitkisinin yapraklarında belirlenen bulaşıklık oranı en fazla sırasıyla %71, %80 ve %25; domates meyvelerindeki bulaşıklık oranı en fazla sırasıyla %23, %25 ve %5 olarak kaydedilmiştir. Cuthbertson vd. (2013), Birleşik Krallık ta yaptıkları çalışmalarında seralarda T. absoluta nın popülasyon gelişmesini izlemişlerdir. Elde edilen verilere 7
bakıldığında araştırma alanında bulunan zararlının gelişmesinin ana hatlarının belirlendiği görülmektedir. Araştırıcıların elde ettikleri sonuçlara göre T. absoluta nın gelişimi için en uygun sıcaklık aralığının 19-23 C olduğu görülmüştür. Sıcaklık artışına bağlı olarak da gelişme süresinin azaldığı tespit edilmiştir. Yapılan bu çalışmada Birleşik Krallık ın bahçelerinde zararlının popülasyonu tartışılmıştır. Bunun sonucunda T. absoluta nın sera koşullarında oldukça önemli bir zararlı olduğu belirlenmiştir. Zararlıya ait popülasyon gelişim özelliklerinin bilinmesi entegre mücadele programlarında T. absoluta ile mücadelede oldukça önem arz etmektedir. Birgücü vd. (2014), Biyo- ve sentetik insektisitlerin T. absoluta ya etkinlikleri üzerine yaptığı bir çalışmada Chlorantraniliprole+abamectin uygulanmış larvalarda canlı birey sayısı uygulama sonrası 1. günde 0,5 olduğunu bilidirmişlerdir. Kontrol grubunda uygulama sonrası 1., 3., 5. ve 7. günlerdeki canlı birey sayıları 4,83, 4,17, 2,83 ve 2,83 olarak belirlenmiştir. Kontrol larvalarında ortalama ağırlık giderek azaldığını belirtmişlerdir. Ayrıca bu grupta ki larvaların pupa ve ergin olma oranları %56,67 ve %50,00 olarak belirtilmiştir. Gelişme gerileme oranları chlorantraniliprole+abamectin uygulanmış larvalarda 0,97, emamectin benzoate uygulanmış larvalarda 0,82, spinosad uygulanmış larvalarda 0,89 ve B. thuringiensis uygulanmış larvalarda 0,65 olarak bulunmuştur. Erdoğan ve Babaroğlu (2014), yaptıkları çalışmalarında 25±1ºC sıcaklık, %65±5 orantılı nem ve 16:8 aydınlık:karanlık iklimlendirme koşullarına sahip iklim odasında T. absoluta nın yaşam çizelgesini tespit etmişlerdir. Elde ettikleri verilere göre yumurta açılma süresi 4.10, toplam larva dönemi gelişme süresi 10.97 ve pupa dönemi gelişme süresi 9.53 gün olarak belirlenmiştir. Ayrıca bir dişinin bıraktığı toplam yumurta sayısının 141.16 adet olduğu saptanırken; preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri sırasıyla 1.28, 7.88 ve 5.52 gün olarak hesaplanmıştır. Diğer yaşam çizelgesi parametreleri olan kalıtsal üreme yeteneği (rm) nin 0.132 dişi/dişi/gün, artış oran sınırının, λ=1.141 birey/dişi/gün, net üreme gücü (R0) nün, 42.01 dişi/dişi/döl, ortalama döl süresinin (T0) de 28.25 gün olduğu belirlenmiştir. 8
Yalçın vd. (2015), yapmış oldukları çalışmada Domates güvesinin insektisitlere karşı direnç durumunun araştırılması, hangi enzimlerin direnç durumundan sorumlu olduğunun belirlenmesi ve elde edilen sonuçlara göre hangi sinerjist maddelerin direncin oluşmasını engellediğini belirlemişlerdir. Elde edilen sonuçlara göre Aydın popülasyonunda Indoxacarb, Metaflumizone, Spinosad ve Chlorantraniliprole'un LC50 değeri Urla popülasyonuna göre yüksek bulunmuştur. Urla popülasyonunda ise Azadirachtin'in LC50 değeri Aydın popülasyonuna göre yüksek bulunmuştur. Tosun (2014), yaptığı çalışmasında T. absoluta nın Savarona domates çeşidinin yaprakları üzerindeki gelişme sürelerini, ölüm oranlarını ve farklı çiftleşme sürelerine bağlı olarak yaşam çizelgelerini belirlemiştir. Elde ettiği sonuçlara göre larva dönemlerinin toplam gelişme süresini 12.30 gün, pupa dönemini 5.38 gün olarak hesaplamıştır. Bunun yanında zararlıların üç farklı sürede çiftleştirilmesi sonucunda elde edilen kalıtsal üreme yeteneğinin (rm), ortalama döl süresinin (T0) ve net üreme gücünün (R0) farklı olduğu gözlenmiştir. Sonuçlara göre bu değerlerin sırasıyla birinci gruptakiler için 0.23 dişi/dişi/gün, 30.09 gün, 8.84 dişi/dişi/döl, ikinci gruptakiler için 0.24 dişi/dişi/gün, 28.99 gün, 10.69 dişi/dişi/döl ve üçüncü gruptakiler için 0.24 dişi/dişi/gün, 29.04 gün, 10.24 dişi/dişi/döl olduğu saptanmıştır. 9
3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal Çalışmanın ana materyalini domates (Solanum lycopersicum L.) (var. Alsancak F1) bitkisi, domates bitkisinin ana zararlısı olan Domates güvesi, Tuta absoluta (Şekil 3.1) ve bu zararlıya karşı denemesi yapılmış üç farklı pestisit (Çizelge 3.1; Şekil 3.2) oluşturmuştur. Şekil 3.1. Domates güvesi Tuta absoluta (http://www.russellipmagriculture.com/portfolio/tuta-absoluta-tomato-leaf-miner). Çizelge 3.1. Denemelerde kullanılmış olan bitki koruma ürünleri ve özellikleri* Firma Ticari İsim Etkili Madde Doz Uygulama Şekli Du Pont Altacor 35 WG Chlorantraniliprole 10 g/100 l su Topraktan Du Pont Altacor 35 WG Chlorantraniliprole 10 g/100 l su Üstten Syngenta Durivo 300 SC Chlorantraniliprole+ Thiometoxam 80 ml/da Topraktan Sumi Agro Tunga Flubendiamide 30 ml/100 l su Topraktan *Altacor 35 WG ticari isimli pestisitin denemede kullanılan dozu 23 g/da şeklindedir. Tunga ticari isimli pestisitin denemede kullanılan dozu ise 60 g/da olarak alınmıştır. 10
Şekil 3.2. Denemelerde kullanılan pestisitler. Bunlara ek olarak domates fidelerinin içerisine dikilmiş olduğu 2 litrelik plastik saksılar, 10x30x40 boyutlarında plastik küvetler, sayımların yapılması için Leica EZ4 marka stereomikroskop kullanılmıştır (Şekil 3.3). Şekil 3.3. Denemelerde kullanılan saksı, küvet ve stereomikroskop. 3.2. Yöntem Bitki üretimleri, zararlı böceğin üretimi ve denemelerin tamamı Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Biyolojik Mücadele Araştırma ve Uygulama Laboratuvarında bulunan, 25±1 C sıcaklık, %65±5 nisbi nem ve 16:8 saat ışıklandırma (Aydınlık:Karanlık) koşullarına sahip iklim kabinlerinde gerçekleştirilmiştir (Şekil 3.4). 11
Şekil 3.4. Denemelerde kullanılan iklim odası. 3. 2. 1. Bitki üretimi Zararlının konukçusu olarak kullanılan domates bitkisi, ticari üretim yapan firmalardan temin edilen fidelerin içerisinde 1:1 oranında steril toprak ve torf karışımı bulunan saksılara şaşırtılması ve daha sonra da gerekli bakımları ve sulama işlemlerinin yapılması ile temin edilmiştir. Çalışma süresince kullanılan kimyasallar dışında herhangi bir kimyasal uygulaması yapılmamıştır. Saksılara aktarılan bitkiler 8 yapraklı döneme geldiklerinde denemeler gerçekleştirilmiştir. Herbir uygulama için 45 er adet domates bitkisi üretimi yapılmıştır. 3. 2. 2. Tuta absoluta üretimi Tuta absoluta nın larva ve ergin bireyleri, Antalya daki domates üretimi yapılan seralardan 2014 yılı sezonunda toplanmış ve plastik kaplar içerisinde Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Biyolojik Mücadele 12
Araştırma ve Uygulama Laboratuvarı na getirilmiş ve temiz domates bitkileri üzerine bulaştırılarak üretimi sağlanmıştır. Yapılan denemelerde kullanılan zararlılar buradaki kitle üretiminden sağlanmıştır. Bunun yanında zararlının popülasyonunu artırmak ve deneme boyunca kitle üretimini devam ettirmek için üretim yapılan iklim kabinine haftalık olarak bitki takviyesi yapılmıştır. 3.2.3. Denemelerin Kurulması Denemelerde kullanılan 15 adet domates bitkileri 8 yapraklı döneme geldiklerinde, Çizelge 1 de gösterilen ilaçların uygulaması iki farklı şekilde yapılmıştır. İlk yöntemde 3 farklı kimyasal (Altacor 35 WG, Durivo 300 SC, Tunga) topraktan uygulanırken; Altacor 35 WG isimli ilacın topraktan denenmesinin yanında üstten de püskürtme şeklinde uygulanması yapılmıştır. Bu kimsayasal uygulşalamalarının karşılaştırılabilmesi amacıyla kontrol uygulaması olarak normal sulama suyu uygulanmış 15 adet domates bitkisi de kullanılmıştır. İlaç uygulaması yapılan domates bitkileri, uygulanan ilacı bünyelerine alması için iki gün süre ile içerisinde herhangi zararlı bulundurmayan 25±1 C sıcaklık, %65±5 nem ve 16:8 saat ışıklandırma (Aydınlık:Karanlık) koşullarına sahip iklim kabinlerinde bekletilmiştir. İki gün süre ile temiz iklim kabininde bekletilen ve uygulamaları yapılmış domates bitkileri, bu süre sonunda hali hazırda kitle üretimi yapılan T. absoluta nın olduğu iklim kabinine alınmıştır. Uygulamaların yapıldığı domates bitkilerinin yanına zararlı ile bulaşık domates bitkileri konulmuş ve domates güvesinin ilaçlı bitkilere tesadüfi bulaşması sağlanmıştır. Bu işlem her bir uygulama için aynı iklim kabini içinde fakat ayrı ayrı raflarda gerçekleştirilmiştir (Şekil 3.5). 13
Şekil 3.5. Denemelerin gerçekleştirildiği kabin içerisindeki raflar ve uygulamalar. Domates güvesi ile bulaşık iklim kabininde tutulan ve uygulaması yapılan bitkiler 10 ar gün aralıklarla örneklenmiştir. Bu amaçla üretim odasında tutulan saksılardan her birinden 2-3 adet bileşik yaprak tesadüfi örnekleme yöntemine göre alınmıştır ve mikroskop altında zararlının canlı ve ölü larvaları yanında bıraktığı yumurtaları ve yaptığı galeriler sayılmıştır. Söz konusu sayımlar 3 kez olacak şekilde uygulamalar sonrasındaki 10., 20. ve 30. günlerde yapılmıştır. Bu şekilde firmalar tarafından önerilen ve üreticilerce pratikte kök bölgesine uygulanan ilaçların T. absoluta ya karşı mücadelede ne derecede etkili oldukları, etki süreleri ve bu etkinin yüzdesi belirlenmeye çalışılmıştır. 3.2.4. Denemelerin değerlendirilmesi İlaçlar arasında etkililik açısından fark olup olmadığının kıyaslaması için SPSS programı kullanılmış, ortaya çıkabilecek istatistiki farklılıklar ise Tukey çoklu karşılaştırma testi ile belirlenmiştir. Analizlerin yapılmasında SPSS (Ver. 17) paket programından yararlanılmıştır. 14
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Deneme kurulduktan sonraki 10. günde yapılan sayım sonuçlarına göre T. absoluta nın farklı uygulamalardaki domates bitkilerinin yaprakları üzerine yumurta bırakma miktarlarının uygulamalara göre değişiklik gösterdiği saptanmıştır. Elde edilen verilere göre Tunga ve Durivo uygulamalarında elde edilen yumurta sayılarının ve Altacor (Topraktan) ve Kontrol uygulamalarında elde edilen yumurta sayılarının kendi aralarında benzer olduğu gözlenirken (p>0.05); bu iki grubun arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu görülmüştür (p<0.05). Yapılan hesaplamalara göre en fazla bırakılan yumurtanın Altacor (Topraktan) ve Kontrol uygulamalarında olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.1). Sayımın 10. gününde elde edilen verilere göre farklı uygulamalarda Durivo uygulamasında canlı larvalara rastlanmazken; en yüksek canlı larva kontrol uygulanmasında görülmüştür. Bunlara ek olarak Altacor (Topraktan), Durivo uygulamalarında elde edilen canlı larva sayıları kontrole göre farklı bulunmuştur (p<0.05). Aynı sayım sonucunda elde edilen verilere göre en yüksek ölü larva sayısının Altacor (Topraktan) uygulamasında olduğu görülürken; Durivo uygulamasında ölü larvaya rastlanmamıştır. Bu durumun Durivo ilacının yumurta açılımını etkilemiş olabileceğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu nedenle ölü larva sayısı bakımından Durivo uygulaması ile kontrol arasında benzerlik gösterirken (p>0.05); bu iki uygulamanın Altacor (Topraktan) uygulamasından farklı olduğu görülmüştür (p<0.05) (Çizelge 4.1). Altacor (Topraktan) ve Durivo uygulamalarında 10. günde yapılan sayım sonucuna göre galeriye rastlanmazken; en yüksek galeri sayısı Tunga uygulamasında gözlenmiştir. Ayrıca Tunga uygulamasında elde edilen galeri sayıları ile diğer uygulamalardaki galeri sayıları arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu görülmektedir (p<0.05) (Çizelge 4.1). 15
Çizelge 4.1. Deneme kurulduktan sonraki 10. günde yapılan sayımlara göre elde edilen yumurta, canlı ve ölü larva, galeri sayıları N Yumurta Canlı Ölü Galeri Tunga (Topraktan) 15 0.60±0.254 b 1.13±0.256 abc 0.73±0.182 ab 5.93±0.643 a Altacor (Topraktan) 15 4.40±1.370 a 0.07±0.067 bc 1.87±0.631 a 0.00±0.000 c Durivo (Topraktan) 15 0.67±0.667 b 0.00±0.000 c 0.00±0.000 b 0.00±0.000 c Altacor (Üstten) 15 2.60±0.584 ab 1.20±0.416 ab 0.93±0.358 ab 3.60±0.786 b Kontrol 15 4.27±0.679 a 1.93±0.463 a 0.67±0.667 b 2.60±0.576 b (Aynı sütundaki farklı harfler istatistiksel açıdan bir farkın olduğunu göstermektedir, p<0.05). Deneme kurulduktan sonraki 20. günde yapılan sayım sonuçlarına göre Tuta absoluta nın farklı uygulamalardaki domates bitkilerinin yaprakları üzerine yumurta bırakma miktarlarının uygulamalara göre değişiklik gösterdiği saptanmıştır. En fazla yumurta Altacor (Topraktan) uygulanmasında görülürken; bu uygulamanın istatistiksel olarak diğer uygulamalardan farklı olduğu tespit edilmiştir (p<0.05) (Çizelge 4.2). Altacor (Topraktan) uygulamasında 20. günde yapılan sayım sonucunda elde edilen verilere göre farklı uygulamalarda canlı larvalara rastlanmazken; en yüksek canlı larva sayısı, kontrol uygulanmasında görülmüştür. Bunlara ek olarak Kontrol uygulamasında elde edilen verilerin diğer uygulamalara göre aralarında istatistiksel bir farkın olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Aynı sayım sonucunda elde edilen verilere göre en yüksek ölü larva sayısının Altacor (Topraktan) uygulamasında olduğu görülürken; en düşük ölü larva sayısının kontrol uygulamasında saptanmıştır. Bunun yanında Altacor (Topraktan) uygulamasının diğer uygulamalardan istatistiksel olarak farklı olduğu görülmüştür (p<0.05) (Çizelge 4.2). 20. günde yapılan analiz sonuçlarına göre en yüksek galeri sayısına kontrol uygulamasında rastlanırken; en düşük galeri sayısının ise Altacor (Topraktan) ve Durivo uygulamalarında olduğu görülmüştür. Bu iki uygulamada elde edilen 16
verilerin istatistiksel olarak diğer uygulamalardan farklı olduğu saptanmıştır (p<0.05) (Çizelge 4.2). Çizelge 4.2. Deneme kurulduktan sonraki 20. günde yapılan sayımlara göre elde edilen yumurta, canlı ve ölü larva, galeri sayıları N Yumurta Canlı Ölü Galeri Tunga (Topraktan) 15 1.33±0.347 b 0.40±0.163 bc 5.80±0.927 b 9.40±1.080 b Altacor (Topraktan) 15 3.87±0.716 a 0.00±0.000 c 10.47±1.18 a 1.27±0.345 c Durivo (Topraktan) 15 1.33±0.523 b 0.13±0.133 bc 4.07±0.651 bc 2.73±0.358 c Altacor (Üstten) 15 1.60±0.600 b 1.93±0.539 b 5.00±0.822 bc 12.2±1.230 b Kontrol 15 0.80±0.341 b 8.73±0.913 a 2.20±0.393 c 17.3±1.240 a (Aynı sütundaki farklı harfler istatistiksel açıdan bir farkın olduğunu göstermektedir, p<0.05) Son sayım olan 30. gün sonundaki sayım sonuçlarına göre Tuta absoluta nın farklı uygulamalardaki domates bitkilerinin yaprakları üzerine yumurta bırakma miktarlarının uygulamalara göre çok az değişiklik gösterdiği saptanırken; aralarında istatistiksel bir farkın olmadığı görülmüştür (p>0.05) (Çizelge 4.3). 30. günde yapılan sayım sonuçlarına göre Altacor (Topraktan) ve Durivo uygulamalarında canlı larvalara rastlanmazken; en yüksek canlı larvaya kontrol uygulanmasında rastlanmıştır. Ayrıca ilk dört uygulama kendi aralarında istatistiksel benzerlik gösterirken (p>0.05); bu uygulamaların kontrole göre farklı olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Elde edilen verilere göre en fazla ölü larvanın olduğu uygulama Durivo uygulaması iken; en düşük ölü larva sayısının Altacor (Üstten) uygulamasında olduğu saptanmıştır. Ayrıca Durivo uygulamasında elde edilen verilerin istatistiksel olarak diğer uygulamalardan farklı olduğu görülmüştür (p<0.05) (Çizelge 4.3). 20. günde yapılan analiz sonuçlarına göre en yüksek galeri sayısına kontrol ve Altacor (Üstten) uygulamalarında rastlanırken; en düşük galeri sayısının ise Altacor (Topraktan) ve Durivo uygulamalarında olduğu görülmüştür. Bu iki 17
uygulamada elde edilen verilerin istatistiksel olarak diğer uygulamalardan farklı olduğu saptanmıştır (p<0.05) (Çizelge 4.3). Çizelge 4.3. Deneme kurulduktan sonraki 30. günde yapılan sayımlara göre elde edilen yumurta, canlı ve ölü larva, galeri sayıları N Yumurta Canlı Ölü Galeri Tunga (Topraktan) 15 1.33±0.374 a 0.27±0.153 b 4.73±0.808 b 8.53±0.506 b Altacor (Topraktan) 15 1.53±0.350 a 0.00±0.000 b 3.60±0.646 bc 2.73±0.771 c Durivo (Topraktan) 15 0.47±0.336 a 0.00±0.000 b 10.33±1.38 a 1.53±0.336 c Altacor (Üstten) 15 1.13±0.467 a 1.60±0.388 b 1.20±0.296 c 13.33±1.71 a Kontrol 15 1.80±0.341 a 11.93±0.81 a 1.87±0.363 bc 17.47±1.29 a (Aynı sütundaki farklı harfler istatistiksel açıdan bir farkın olduğunu göstermektedir, p<0.05) Çizelge 4.3 de görüldüğü gibi en çok yumurtanın kontrol grubu bitkilere bırakıldığı ve farklı uygulamaların yapıldığı bitki gruplarına bırakılan yumurta sayısında farklılıklar olduğu belirlenmiştir. T. absoluta en fazla yumurtayı Altacor (Topraktan) uygulamasındaki domates bitkileri üzerine bırakırken; en az yumurtayı Durivo uygulamasındaki domates bitkileri üzerine bırakmıştır. Yapılan analizlere göre en fazla yumurtayı Altacor (Topraktan) uygulamasındaki domates bitkileri üzerine bırakmasına rağmen; uygulama sonundaki analizlere göre en az galeri, en az canlı larva ve en fazla ölüm bu uygulamada görülmüştür. Benzer şekilde Durivo uygulamasında bırakılan yumurta sayısı Altacor (Topraktan) uygulamasına göre farklı olmasına rağmen (p<0.05); canlı, ölü larva sayıları ve galeri sayıları arasında istatistiksel bir benzerlik olduğu görülmektedir (p>0.05). Bunun yanında elde edilen verilere göre olması beklendiği gibi en yüksek canlı larva ve galeri sayısı, en düşük ölü larva sayısı kontrol uygulamasında saptanmıştır. Burada elde edilen verilerin de diğer uygulamalardan istatistiksel olarak farklı olduğu görülmektedir (p<0.05) (Çizelge 4.4). 18
Çizelge 4.4. Yapılan sayımların tümüne göre elde edilen yumurta, canlı ve ölü larva, galeri sayıları N Yumurta Canlı Ölü Galeri Tunga (Topraktan) 45 1.09±0.193 bc 0.60±0.125 bc 3.76±0.521 ab 7.96±0.493 b Altacor (Topraktan) 45 3.27±0.549 a 0.02±0.022 c 5.31±0.740 a 1.33±0.323 c Durivo (Topraktan) 45 0.82±0.230 c 0.04±0.044 c 4.80±0.811 a 1.42±0.232 c Altacor (Üstten) 45 1.78±0.325 bc 1.58±0.259 b 2.38±0.416 bc 9.71±0.983 ab Kontrol 45 2.29±0.349 ab 7.53±0.759 a 1.38±0.225 c 12.47±1.22 a (Aynı sütundaki farklı harfler istatistiksel açıdan bir farkın olduğunu göstermektedir, p<0.05) Doğanlar vd. (2011), yaptıkları çalışmalarında Tuta absoluta ya karşı savaşımda önerilen Chlorantranilipirole (CTPR) + Abamectin ile bazı çevreye zararı olmayan ilaçların (Bacillus thuringiensis var. kurstaki, Thiodicarb) etkilerini araştırmışlardır. Kurdukları denemelerden ilkini bakanlık standart yöntemine göre hazırlarlarken; ikincisinde uygulamadan 15 gün sonraki bulaşık yaprak ve meyve oranını belirlemişlerdir. Elde ettikleri verilere göre denemelerin ilk kısmında bulaşıklık oranını B. thuringiensis var. kurstaki parsellerinde %4.46, Thiodicarb ta %8.13 olarak belirlemişlerdir. Denemelerin ikinci kısmında ise bitki başına düşen larva sayısını B. thuringiensis var. kurstaki parselinde 0.12, Cryomazine de 0.28, Diflubenzuron da 0.34 ve CTPR+Abamectin de 0.17 adet olarak belirlemişlerdir. Bulaşıklık oranını ise B. thuringiensis var. kurstaki parselinde %15, Cryomazine de %24.42, Diflubenzuron da %25.97, CTPR+Abamectin de ise %4.94 olarak belirlemişlerdir. Elde ettikleri verilere göre araştırıcılar T. absoluta mücadelesinde CTPR+Abamectin in en etkili ilaç olarak gözlendiğini, bundan sonra etkili olanın ise B. thuringiensis var. kurstaki olduğunu belirtmişlerdir. Yürüttüğümüz çalışmada da literatürle bir benzerlik olduğu görülmektedir. Lai ve Su (2011b), yaptıkları çalışmalarında Cholorantraniliprole un Spodoptera exigua ya karşı letal ve subletal etkilerini belirlemeye çalışmışlardır. Elde ettikleri sonuçlara göre 72. saat sonunda LC50 değerini 12.747 mg l -1 olarak belirlenmiştir. Bunun yanında bahsi geçen etkili maddenin zararlının yumurta açılma oranını kontrole göre azalttığını belirlemişlerdir. Yaptığımız çalışmada da yumurtaların açılmasına rağmen yaşayan larva ve galeri sayısının oldukça düşük olduğu görülmüştür. 19
Dünyada yapılan çalışmalarda Chlorantraniliprole aktif maddesinin zararlı lepidopterlere karşı kökten verildiğinde iyi etki gösterdiği bildirilmiştir (Lahm vd., 2007; Kuhar vd., 2008, Palumbo, 2008; Ghidiu vd., 2009; 2012; Schuster vd., 2009). Ghidiu vd. (2009), yaptıkları çalışmalarında bir sezon boyunca Ostrinia nubialis (Hubner)'in mücadelesinde dipten sulama yoluyla iki kez uygulanan chlorantraniliprole'in, yapraktan dokuz kez yapılan uygulama kadar etkili olduğunu belirtmişlerdir. Son yıllarda yapılan çalışmalara bakıldığında yapraktan yapılan chlorantraniliprole uygulamasının sistemik etkinliğinin uygulama zamanında bitkinin boyuna ve hangi aşamada olduğuna bağlı olduğu bildirilmiştir (Pedersen, 2004). Chlorantraniliprole aktif maddesi bitkilerde ksilem boyunca hareket eder ve onlar tarafından taşınmaktadır. Bu sayede topraktan verilen aktif maddenin bitkide yukarılara doğru taşındığı görülmekte ve zararlılara karşı etkili olduğu bilinmektedir (Lahm vd., 2007). Adams vd. (2016), yaptıkları çalışmalarında soya fasulyesinde zarar yapan mısır kurdunun ve diğer zararlı lepidopterlerin mücadelesinde chlorantraniliprole aktif maddesinin flubendiamide aktif maddesinden sistemik etki açısından daha üstün olduğunu belirtmişlerdir. 20
5. SONUÇ VE ÖNERİLER Yapılan bu çalışmada domates bitkisi üzerinde büyük oranda ekonomik zarara neden olan Tuta absoluta Meyrick (Lepidoptera: Gelechiidae) ya karşı kimyasalların (Tunga, Altacor 35WG, Durivo 300SC) etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Burada bahsi geçen üç kimyasal topraktan uygulanırken; Altacor 35 WG isimli ilacın topraktan uygulamasının yanında üstten de püskürtme şeklinde uygulanması yapılmıştır. Uygulama yapıldıktan sonraki toplam sayımlardan elde edilen sonuçlara göre topraktan uygulanan Altacor ve Durivo uygulamalarında canlı larva ve galeri sayılarının oldukça düşük, ölü larva sayılarının ise yüksek olduğu görülmektedir. Zararlının bu bitkileri tercih etmemesine bu kimyasalların topraktan uygulanmasının neden olduğu düşünülmektedir. Ancak Altacor isimli kimyasal, üreticilerin tercih ettiği gibi üstten püskürtme yöntemiyle uygulandığında, canlı larva ve galeri sayılarının üstteki iki uygulamaya göre yüksek olduğu görülürken; ölü larvaların sayılarının ise düşük olduğu tespit edilmiştir. Buna göre topraktan uygulanan kimyasalların daha etkili olduğu belirlenmiştir. Tunga isimli kimyasalın ise topraktan uygulanan diğer iki kimyasal kadar etkili olmadığı, elde edilen verilerin üstten uygulaması yapılan Altacor isimli kimyasaldan elde edilen sonuçlara yakın olduğu saptanmıştır. Elde edilen bütün sonuçlar karşılaştırıldığında, Altacor ve Durivo isimli kimyasalların topraktan uygulandığında T. absoluta ya karşı etkili olduğu söylemek mümkündür. Değişik bölgelerde domates üretimi yapan üreticilere de bu topraktan uygulama yönteminin başarılı olabilme potansiyelinin olduğu belirtilebilir. Bunun yanın da tarım ilaçlarının topraktan uygulamasının zararlılara karşı direnç gelişimini hızlandırabilme riski olduğu göz ardı edilmemelidir. Söz konusu yöntemler üzerine arazi koşullarında daha ileri çalışmalar yapılmasında fayda olduğu öngörülmektedir. 21
KAYNAKLAR Abbott, W.S., 1925. A method of computing the effectiveness of an insecticide, Journal of Economic Entomology, 18: 265-267. Adams, A., Gore, J., Catchot, A., Musser, F., Cook, D., Krishnan, N., Irby, T., 2016. Residual and Systemic Efficacy Chlorantraniliprole and Flubendiamide Against Corn Earworm (Lepidoptera: Noctuidae) in Soybean. Journal of Economic Entomology, 109(6), 2411 2417. Anonim, 2011. Zirai Mücadele Teknik Talimatı: Domates Güvesi Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara. Arnó, J., Gabarra, R., 2010. Controlling Tuta absoluta, a new invasive pest in Europe. Training in Integrated Pest Management-Number 5, Project number: 031499. Balzan, M.V., Moonen, A.C., 2012. Management strategies for the control of Tuta absoluta (Lepidoptera: Gelechiidae) damage in open-field cultivations of processing tomato in Tuscany (Italy). Bulletin OEPP/EPPO Bulletin, 42(2), 217-225. Bayram, Y., Bektaş, Ö., Büyük, M., Bayram, N., Duman, M., Mutlu, Ç., 2014. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde domates güvesi [(Tuta absoluta Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae)] ve doğal düşmanlarının sürveyi. Türkiye Biyolojik Mücadele Dergisi, 5(2), 99-110. Birgücü, A.K., Bayındır, A., Çelikpençe, Y., Karaca, İ., 2014. Growth inhibitory effects of bio- and synthetic insecticides on Tuta absoluta (Meyrick, 1917) (Lepidoptera: Gelechiidae). Turkish Journal of Entomology, 38(4), 389-400. Bloem, S., Spaltenstein, E., 2011. New Pest Response Guidelines Tomato Leafminer (Tuta absoluta). Emergency and Domestic Programs, 176 p, United States. Brown, T.M., Bryson, P.K., Brickle, D.D., Pimprale, S., Arnette, F., Roof, M.E., Walker, J.T., Sullivan, M.J., 1998. Pyrethroid resistant Helicoverpa zea and transgenic cotton in South Carolina. Crop Prot. 17: 441 445. Cameron, R.A., Williams, C.J., Portillo, H.E., Marcon, P.C., Teixeira, L.A., 2015. Systemic application of chlorantraniliprole to cabbage transplants for control of foliar-feeding lepidopteran pests. Crop Prot. 67: 13 19. Cuthbertson, A.G.S., Mathers, J.J., Blackburn, L.F., Korycinska, A., Luo, W., Jacobson, R.J., Northing, P., 2013. Population development of Tuta 22
absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae) under simulated UK glasshouse conditions. Insects, 4, 185-197. Dağlı, F., İkten, C., Sert, E., Bölücek, E., 2012. Susceptibility of tomato borer, Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera:Gelechiidae) populations from Turkey to 7 different insecticides in laboratory bioassay. European and Mediterranean Plant Protection Organisation Bulletin, 42(2), 305-311. Doğanlar, M., Yıldırım, A.E. ve Yiğit, A., 2011. Sera domateslerinde zararlı Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae) mücadelesinde çevre dostu bazı ilaçların etkileri, 54. Türkiye IV. Bitki Koruma Kongresi (28-30 Haziran 2011, Kahramanmaraş) Bildirileri, 496 s. EPPO, 2005. European and Mediterranean Plant Protection Organization data sheets on quarantine pests. OEPP/EPPO Bulletin, 35, 434-435. Erdoğan, P., Babaroğlu, N.E., 2014. Life table of the tomato leaf miner, Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae). Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University, 31(2), 80-89. Environmental Protection Agency (EPA), 2008. Pesticide fact sheet, Chlorantraniliprole.http://www3.epa.gov/pesticides/chem_search/reg_ actions/registration/fs_pc-090100_01-apr-08.pdf) (accessed January 2016). FAO, 2014. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Erişim Tarihi: 20.12.2015, http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx Ghidiu, G.M., Ward, D.L., Rogers, G.S., 2009. Control of European corn borer in bell peppers with chlorantraniliprole applied through a drip irrigation system. Int. J. Veg. Sci. 15: 193 201. Ghidiu, G.M., Kuhar, T., Palumbo, J., Schuster, D., 2012. Drip chemigation of insecticides as a pest management tool in vegetable production. J.Integr. Pest Manage. 3: E1 E5. Hardke, J.T., Temple, J.H., Leonard, B.R., Jackson, R.E., 2011. Laboratory toxicity and field efficacy of selected insecticides against fall armyworm (Lepidoptera: Noctuidae). Fla. Entomol. 94: 272 278. Harizanova, V., Stoeva, A., Mohamedova, M., 2009. Tomato leaf miner, Tuta absoluta (Meyrick, 1917) (Lepidoptera: Gelechiidae) - first record in Bulgaria. Agricultural Science and Technology, 1(3), 95-98. Insecticide Resistance Action Committee (IRAC), 2015. IRAC mode of action classification scheme. Version 8.0 [Online]. (http://www.iraconline.org/documents/moa-classification/) (accessed January 2016). 23
Jacobson, A., Foster, R., Krupke, C., Hutchison, W., Pittendrigh, B., Weinzierl, R., 2009. Resistance to pyrethroids insecticides in Helicoverpa zea (Lepidoptera: Noctuidae) in Indiana and Illinois. J. Econ. Entomol. 102: 2289 2295. Karabüyük, F., 2011. Doğu Akdeniz Bölgesi Sebze Alanlarında Domates Yaprak Galeri Güvesi Tuta absoluta (Meyrick, 1917) nın Popülasyon Gelişmesi, Yayılışı, Konukçuları ile Parazitoit ve Predatörlerinin Saptanması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Adana, 48 s. Karut, K., Kazak, C., Döker, İ., Ulusoy, M.R., 2011. Mersin ili domates seralarında domates yaprak galeri güvesi Tuta absoluta (Meyrick, 1917) (Lepidoptera: Gelechiidae) nın yaygınlığı ve zarar durumu. Türkiye Entomoloji Dergisi, 35(2), 339-347. Kılıç, T., 2010. First record of Tuta absoluta in Turkey. Phytoparasitica, 38 (3): 243-244. KKGM, 2011. Domates Hastalık ve Zararlıları ile Mücadele. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı ve Karantina Daire Başkanlığı, 68 s, Ankara. Kuhar, T.P., Doughty, H., Hitchner, E., Cassell, M., 2008. Evaluation of insecticide treatments for the control of lepidopteran pests in bell peppers in Virginia, 2007. Arthropod Manage. Tests 33: E7. Lahm, G.P., Cordova, D., Barry, J.D., 2009. New and selective ryanodine receptor activators for insect control. Biorg. Med. Chem. 17: 4127 4133. Lahm, G.P., Stevenson, T.M., Selby, T.P., Freudenberger, J.H., Cordova, D., Flexner, L., Bellin, C.A., Dubas, C.M., Smith, B.K., Hughes, K.A.. 2007. Rynaxypyr: a new insecticidal anthranilic diamide that acts as a potent and selective ryanodine receptor activator. Biorg. Med. Chem. Lett. 17:6274 6279. Lai, T., Su, J., 2011a. Assessment of resistance risk in Spodoptera exigua (Hubner) (Lepidoptera: Noctuidae) to chlorantraniliprole. Pest Manage. Sci. 67: 1468 1472. Lai, T. and Su, J., 2011b. Effects of chlorantraniliprole on development and reproduction of beet armyworm, Spodoptera exigua (Hübner). Journal Pest Science, 84, 381-386. Lietti, M.M.M., Botto, E. and Alzogaray, R.A., 2005. Insecticide resistance in Argentine populations of Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae). Neotropical Entomology, 34 (1): 113-119. Loni, A., Rossi, E., van Achterberg, K., 2011. First report of Agathis fuscipennis in Europe as parasitoid of the tomato leafminer Tuta absoluta. Bulletin of Insectology, 64(1), 115-117. 24