AHŞAP ĐŞLERĐNDE KULLANILAN EL ALETLERĐ VE DOĞRAMA MAKĐNALARI Elektrikli El Aletler 1. Matkap Ahşap, metal ve kagir elemanlarda delik delme işlerinde kullanılan elektrikli el aletine matkap denir. Matkapların elektrikli, kablolu, şarjlı ve elektriksiz elle kullanılan çeşitleri vardır. Şekil 1. Matkap Matkap Uçları ve Değişik Kullanım Şekilleri Boya karıştırıcısı boyaların karıştırılmasına yarar. 1
2. El Dekopaj Testeresi Ahşap parçalarda baş kesme, kavisli kesme işlerinde kullanılan elektrikli testereye el dekupaj testeresi denir. Bıçaklarına göre ahşap ve metal kesen dekupajlar olarak iki gruptur. El Dekopaj Testeresi 3. Titreşimli Zımpara Ahşap parçaların yüzeylerinin ince zımparalama işlerinde kullanılan titreşimli el makinesine titreşimli zımpara denir. Bu makinelerde zımpara olarak yaprak ve flex zımpara kullanılmaktadır 2
Şekil 3. Titreşimli Zımpara Titreşimli Zımpara 3
Şekil 4. Eksantrik Zımpara Şekil 5. El Tepsi Testere 4
Şekil 6. El Frezesi Şekil 7. Tank Zımpara 5
Tank Zımpara Şekil 8. El Planya Makinesi 6
El Planya Makinesi Şekil 9. Rende 7
Şekil 10. El Testeresi Ahşap Saplı Testere 8
Kıl Testere Şekil 11. Keser Şekil 12. Çekiç Camcı Çekici Plastik Çekiç 9
Ahşap kerpeteni Şekil 12. Kerpeten Demirci kerpeteni Şekil 13. Törpü ve Eğe 10
Yuvarlak Eğe Kare Eğe Uzun Eğe Oyma Keski Şekil 14. Kesici Kalemler Şekil 16. Tornavida Şekil 15. Tokmak 11
Şekil 17. Gönye Şerit Metre Şekil 18. Đşkence Katlanır Metre Çubuk Metre Şekil 19. Metreler 12
Şekil 20. Testere Lamasına Çapraz Vermek Şekil 21. Testere Dişlerini Bilemek 13
Şekil 22. Zımpara Taşı Makinesinde Tek Yönlü Kama Biçimi Bileme Yapmak Şekil 23. Yağ Taşında Bileme 14
Şekil 24. Rendeyi Çalışma Konumuna Getirmek Şekil 25. Marangoz El Aletleri Đle Yüz Cumba Yapmak 15
Şekil 26. Pala Testere Đle Boy Kesme Şekil 27. Çekme Testere Đle En Kesme 16
Şekil 28. Đskarpela Đle Yüzey Düzeltilmesi Şekil 29. Köşede Düz Bindirme( Perspektif ) 17
Kereste Deposu Boy Kesme Makinesi Daire Testere Şerit Testere Planya Kalınlık Markalama Frez e Deli k Düşe y Delik Zım para Torn a Boya-Cila Montaj Pres Şekil 30. Doğrama Atölyesi Akış Şeması Kalınlık Boya vb. Deposu Kereste Deposu Komple Planya Şerit Testere Tepsi Testere Freze Alet Dolabı Şef Odası Şekil 31. Doğrama Atölyesi Planı 18
Şekil 32. Şerit Testere Makinası Şekil 33. Şerit Testere Makinesinin Kullanılması 19
Şekil 34. Şerit Testere Makinesinin Bakım ve Onarımı Resim 1 Resim 2 Resim 3 Resim 4 Resim 5 Şekil 35. Şerit Testerelere Çapraz Verilmesi 20
Şekil 36. Planya Makinesı Resim 1 Resim 2 Şekil 37. Planya Makinesi Kullanımı Resim 3 21
Resim 1 Resim 2 Resim 3 Resim 4 Şekil 38. Planya Makinesi Bakım ve Onarımı Şekil 39. Daire Testere Makinesi 22
Resim 1 Resim 2 Resim 3 Resim 4 Resim 5 Resim 6 Şekil 41. Daire Testere Makinesinin Kullanımı Resim 1 Resim 2 Resim 3 Resim 4 Şekil 42. Daire Testere Makinesinin Bakımı 23
Şekil 43. Freze Makinesi Resim 1 Resim 2 Şekil 44. Freze Makinesi Kullanımı Resim 3 24
Resim 1 Resim 2 Şekil 45. Freze Makinesi Bakımı Resim 3 Şekil 46. Kalınlık Makinesi 25
Şekil 47. Kalınlık Makinesi Kullanımı Şekil 48. Kalınlık Makinesi Bakım ve Onarımı 26
AHŞAP KAPILAR Öğr. Grv. Mustafa KAVAL KAPI KASASI Kapı Kasa Doğrama Elemanlarını Birleştirme Kapı elemanlarının duvara bağlantısını sağlayan, duvardaki boşluk içinde çerçeve şeklinde yapılan kısma kapı kasası denir. Birleştirme Elemanları a) Ağaç Tutkalı Ahşap kapı doğramalarının köşe ve ara kayıt birleştirmelerinde Resim. 1: Tutkal 27
Birleştirme Elemanları (Devamı) b)çiviler Ahşap kapı köşe ve ara kayıtların birleştirilmesi kullanılır. Standart çap ve boylarına göre isim alırlar. ( Tel çivi, 3 lük,4 lük çivi gibi). c)vidalar Ahşap parçalarının birbirine bağlanmasında Resim 3: Vida kullanılan birleştirme elemanlarıdır. Vida üzerindeki yollar vidaya yol gösterir. Vidalar piyasada grosa adı verilen içinde 144 adet vida bulunan paketler halinde satılmaktadır. Düz başlı vidalar, mercimek başlı vidalar, yuvarlak başlı vidalar, trifon vidalar çeşitleridir (Resim. 3). d)kavelalar Resim 4: Ahşap ve metal kavela Ahşap kapı doğramalarının köşe Resim 5: Kapı kanat ve kasa kesiti 28
Birleştirme Şekilleri Ahşap kapı kasalarında köşe birleştirme işlemleri aşağıdaki şekillerde yapılır Resim 6: Telöre kasa birleşmesi Resim 7: Telöre kasa köşe zıvanası 29
Resim 8: Masif (kalas) köşe birleşimi Resim. 10: Köşede zıvana ek Resim 9: Kasa köşe birleşimi Resim. 11: Köşede hampaylı geçme ek 30
Birleştirme Kuralları a)đşlenmiş kasa doğrama parçaları üzerinde zıvana kalınlıklarını iş resmine göre markalayınız. b) Dişi ve erkek zıvanayı şerit testere makinesinde biçiniz. c) Çerçevenin oturacağı lambaları, pah varsa pahları ( daire testere veya freze makinesin de ) açınız. d) Đşlem parçalarının iç yüzeylerini alıştırınız. e) Đşlem parçalarını birleştirmeden önce tutkallayınız. Resim. 12: Kasa elemanlarının birleşmiş hali Resim. 13: Kapı kasasının duvara gelecek kısmı Dikkat Edilecek Hususlar Parçaların yüz-cumba işlemi yapılmış olmalıdır. Parça kalınlıkları birbirinden farklı olmamalıdır. Parçaların markalaması iş resmindeki ölçülere uygun olmalıdır. Parçaların alıştırma işleminde tutkalın kalınlık yapması nedeniyle 1mmlik çalışma boşluğu bırakılmalıdır. Lamba ve pahların uygulama yönlerine dikkat edilmelidir. Resim 14: Gönyeye bakma Kapı Kasa Çerçeveleri Gönyesinde Sabitleme 31
Çapraz Köşelere Çıta Çatmak Ahşap kapı kasalarının yerine montaj yapılıncaya kadar gönyesinin bozulmasını engellemek için kasa köşelerine ve kasanın alt kısmına 1x1,5 cm kesitli çıtalar çakılır. Montaj ve sıkıştırma işleminden sonra kasalara çakılan çıtalar sökülür. Kasaları Kesin Ölçüsüne Getirme a) Zıvananın orta noktasını, köşegenleri birleştirerek gönye yardımı ile bulunuz. b) Bulduğunuz noktayı çivi ile işaretleyiniz. c) 10 mm uçlu Matkap ile işaretlediğiniz yerden deliniz. d) Delik çapına uygun kavela hazırlayınız. e) Hazırladığınız kavelayı tutkallayarak deliğe çakınız. f) Kavela uçlarını ve zıvana uçlarını el testeresi ile kesiniz. g) Son kez gönye kontrolünüzü yapınız. Birleştirme Yerlerindeki Fazlalıkları Kesme KAPI KANATLARI Kapı Kanat Doğrama Elemanlarını Birleştirme Resim. 24: Seren ile başlık ve kayıt birleşimler 32
Birleştirme Şekilleri Resim. 25: Kapı köşe Resim. 26: Hampaylı camlı kapı üst köşe detayı 33
Resim. 27: Köşe detayı perspektifi Resim. 28: Üst camlı altı kontrplak tablalı kapı orta detayı 34
Resim. 29: Orta detay perspekti fi Birleştirme Kuralları a) Đşlenmiş kanat doğrama parçaları üzerinde zıvana kalınlıklarını iş resmine göre markalayınız. b) Dişi ve erkek zıvanayı şerit testere makinesinde biçiniz. c) Çerçevenin oturacağı lambaları, pah varsa pahları ( daire testere veya freze makinesin de ) açınız. d) Đşlem parçalarının iç yüzeylerini alıştırınız. e) Đşlem parçalarını birleştirmeden önce tutkallayınız. Dikkat Edilecek Hususlar a) Parçaların yüz-cumba işlemi yapılmış olmalıdır. Parça kalınlıkları birbirinden farklı olmamalıdır. b) Parçaların markalaması iş resmindeki ölçülere uygun olmalıdır. c) Parçaların alıştırma işleminde tutkalın kalınlık yapması nedeniyle 1 mmlik çalışma boşluğu bırakılmalıdır. d) Lamba ve pahların uygulama yönlerine dikkat edilmelidir. Kapı Kanat Çerçeveleri Gönyesinde Sabitleme 35
Çapraz Köşelere Çıta Çatmak a) Gönyesine getirilmiş köşelerin tutkallanan yerleri kuruyuncaya kadar sabitlemek için köşelere çıta çakınız. b) Marangoz tezgâhı üzerine işkencelerle sabitleyiniz. Kanatları Kesin Ölçüsüne Getirme a) Zıvananın orta noktasını, köşegenleri birleştirerek gönye yardımı ile bulunuz. b) Bulduğunuz noktayı çivi ile işaretleyiniz. c) 10 mm uçlu matkap ile işaretlediğiniz yerden deliniz. d) Delik çapına uygun kavela hazırlayınız. e) Hazırladığınız kavelayı tutkallayarak deliğe çakınız. f) Kavela uçlarını ve zıvana uçlarını el testeresi ile kesiniz. g) Son kez gönye kontrolünüzü yapınız. Birleştirme Yerlerindeki Fazlalıkları Kesme UYGULAMA EK BĐLGĐ Resim 30: Kanat elemanlarını işe uygun makinelerde hazırlayınız ve uygun köşe birleşim Hazırladığınız tipini seçiniz. parçaların dar ve geniş yüzeylerini kontrol ediniz. (Resim. 30). 36
Lambalı yüzeylerin içe gelmesine dikkat ediniz. (Resim. 31). Resim 31: Köşe zıvana birleştirmelerini yapınız. Resim 33: Köşelerin merkezlerini bulunuz. Yaptığınız zıvana köşe birleşiminde yüzeydeki lambaları kontrol ediniz. Lambalar birbirini takip etmelidir. Zıvana köşegenlerini çizerek merkezlerini bulunuz.. (Resim. 33). 37
Delik delerken matkabın dik olmasına dikkat ediniz (Resim. 34). Resim 34: Merkezleri matkap yardımıyla deliniz Kavelayı yüzeye zarar vermeyecek şekilde çakınız (Resim. 36). Resim 36: Uygun ebattaki kavaleyi tutkallayarak köşe birleşim noktasını 38
Testereyi kanat yüzeyine zarar vermeyec ek şekilde kullanınız (Resim. 37). Resim 37: Kavela fazlalıklarını testere yardımıyla kesiniz Resim. 39: Köşelerin gönyesine bakılır Resim. 40: Kayıtların fazlalıklarını el testeresiyle kesiniz 39
Resim. 41: Orta kayıtlara da uygun geçmeler yapılarak kapı kasası oluşturulur KAPI KANATLARI NIN DOLGUSU Dolgu Elemanlarını Hazırlama Tanımı Kapının iç kısmında kalan ve kasaya tutturulan dolgu çıtası, kilit takozu, kağıt petek (Amerikan ve pres kapılarda kullanılır) Resim 42: Kapı kanat dolgu ve yüzey elemanları 40
Dolgu Elemanlarının Hazırlaması Genellikle ahşap ve ahşap ürünlerinden elde edilen malzemelerden hazırlanır. Resim 43.1: Dolgu Resim 43.2: Dolgu malzemelerinin hazırlanması malzemelerinin Montajı hazırlanması Ölçüsünde hazırlanan dolgu elemanları ahşap kapı kasasına daha önceden gösterilen birleşim yöntemleri kullanılarak montajı yapılır. Yüzey Elemanlarını Hazırlama Tanımı Dolgu elemanları yüzeyine dekoratif görüntü sağlamak amacıyla kullanılan cam, cam çıtası, cam macunu, kontrplak, aplik çıtası gibi kapının dış yüzeyine Resim 44: Dolgu elemanlarının belirtilmesi 41
Yüzey Elemanlarının Hazırlanması Genellikle ahşap ve ahşap ürünlerinden elde edilen malzemelerden hazırlanır (Resim. 45). Montajı Ölçüsünde hazırlanan yüzey elemanları uygun malzemelerle ve kuralına uygun olarak yüzeye yapıştırılarak monte edilir. Resim 45: Yüzey malzemeleri Yüzey Temizliği Yerleştirilen yüzey elemanları uygun zımparalar yardımıyla (el veya makine ile) yüzey temizliği yapılır (Resim. 46 ve 47). Resim 46: Yüzey malzemesinin zımpara makinesi ile temizlenmesi Resim 47: Dolgu malzemesinin zımpara makinesi ile temizlenmesi 42
Kapı Kanat Dolgularını Yapma Uygun kanat dolgu ve yüzey elemanları belirlenerek dolgular meydana getirilir. Resim 48: Kapı kasasına ara kayıtlar için uygun birleşimleri tespit ederek delik yuvaları açınız Resim 49: Kasaya ara kayıtları tutkallayarak işkenceyle sıkınız Resim 50: Yapacağınız kapı modeline göre diğer dolgu malzemelerini ve yüzey elemanlarını belirleyerek kapıyı oluşturunuz Resim 54.1: Amerikan kapı AHŞAP PENCERELER Öğr. Grv. Mustafa KAVAL 43
Birleştirme şekilleri Ahşap pencere kasalarında birleştirme işlemi köşe, ara ve orta kayıtlarda aşağıdaki şekillerde yapılır 44
45
Köşede zıvana ek Köşede hampaylı geçme ek 46
Birleştirme Kuralları Đşlenmiş kasa doğrama parçaları üzerinde zıvana kalınlıkları iş resmine göre markalanır. Dişi ve erkek zıvana şerit testere makinesinde biçilmelidir. Çerçevenin oturacağı lambaları, pah varsa pahları (daire testere veya freze makinesinde) açılmalıdır. Đşlem parçalarının iç yüzeyleri alıştırılmalıdır. Đşlem parçaları birleştirmeden önce tutkallanmalıdır. Dikkat Edilecek Hususlar Parçaların yüz-cumba işlemi yapılmış olmalıdır. Parça kalınlıkları birbirinden farklı olmamalıdır. Parçaların markalanması iş resmindeki ölçülere uygun olmalıdır. 47
Pencere Kasa Çerçeveleri Gönyesinde Sabitleme Gönyeye Bakma Tutkallanmış olan parçaları birleştiriniz. Marangoz gönyesi ile köşeleri gönyesine getirip marangoz tezgahı üzerine işkencelerle sabitleyiniz. Çapraz Köşelere Çıta Çatmak Ahşap pencere kasalarının yerine montaj yapılıncaya kadar gönyesinin bozulmasını engellemek için kasa köşelerine 1x1,5 cm kesitli çıtalar çakılır. Montaj ve sıkıştırma işleminden sonra kasalara çakılan çıtalar sökülür.çıtaya çakılacak çivi tam çakılmamalıdır sökme işlemi kolay olsun diye. Kasaları Kesin Ölçüsüne Getirme PENCERE UYGULAMA FAALĐYETĐ 1.Kasa elemanlarını hazırlayınız.2. Uygun köşe birleştirme ek veya geçmeleri uygulayınız. 3. Köşe birleştirmelerinin alıştırmalarını 4. Tutkallama işleminden sonra uygun birleştirme elemanı ile 48
Pencere kasası Köşelerin gönyesine bakınız. Köşelerin montajda gönyesinin bozulmasını önlemek için çapraz çıta çakınız. PENCERE KANATLARINI ÇATMAK Pencere Kanat Doğrama Elemanlarını Birleştirme Birleştirme Elemanları Pencere kasasında kullanılan birleştirme elemanları kullanılır. Birleştirme Şekilleri Resim 1: Pencere alt köşe zıvanalı birleşimi 49
PERSPEKTĐF Resim 2: Pencere alt köşe zıvanalı birleşimi Resim 3: Pencere ara kayıt bindirme ek birleşimi Resim 5: Pencere alt köşe pahlı zıvana birleşimi Resim 4: Pencere ara kayıt ortada zıvana birleşimi 50
Resim 6: Pencere alt köşe zıvana birleşimi PENCERE UYGULAMA 2. Kanat elemanlarını işe uygun makinelerde hazırlayınız. Köşe zıvana birleştirmelerini yapınız. 51
Köşe birleştirmelerin alıştırmalarını yapınız. Zıvanalı damlalık köşe birleştirmesini yapınız. Köşelerin merkezlerini bulunuz. Kavelaya uygun matkap ucuyla merkezlerden deliniz. Dişi ve erkek zıvana yüzeylerini tutkallayınız. Tutkalladığınız köşe birleşimlerini lamba yönlerine göre birleştiriniz. 52
Deldiğiniz merkezlere kavelayı çakınız. Kavela fazlalıklarını el testeresi ile kesiniz. Kayıtların fazlalıklarını el testeresiyle kesiniz. Köşelerin gönyesine bakınız. 53
Pencere kanadını tamamlayınız. PENCERE KASA VE KANAT AKSESUARLARININ MONTAJI Aksesuar; ahşap doğramacılığında kullanılan menteşe, kol, kilit, sürgü vb. yarı mamul maddelere denir. Aksesuar tamamlayıcı malzemelerdir. Aksesuarların doğrama elemanının işlevini yerine getirebilecek şekilde uygun yerlere takılması işlemine montaj ya da monte deriz. Aksesuar Çeşitleri Doğramacılıkta kullandığımız aksesuarlar hayli çeşitlilik göstermesine rağmen temelde kanadı kasaya bağlayan menteşe, kanadı açıp kapamada rahatlıkla tutmaya yarayan kollar ile kapalı tutmaya yarayan kilitlerden ibarettir. Kanat çalışma yöntemlerine göre bu aksesuarlarda değişiklik olmaktadır. Aşağıda aksesuarlara ait örnekler verilmiştir. 54
Aksesuar Montajı Uygulama 1. Kasa üzerinde menteşe yerlerini markalayınız. 3. Menteşe yuvalarını menteşe açma makinesi veya menteşe açma kalemi ile açınız. 2. Menteşe yuvasını kanadın rahat çalışacağı ölçüde (iç Açtığınız menteşe yuvasına 5. Kasaya takılı Cermen menteşe 7. Kanat üzerinde kilit yerini ( kanatın ortasında olacak şekilde) metre ile ölçerek belirleyiniz. 6. Dişi menteşe yaprağını takarak kanat üzerindeki yerini belirleyiniz. 8. Kanat pencere kolunun yerini ve merkezini gönye yardımıyla ölçüleri 55
9.Kilit merkezini lambaya taşıyınız 11. Yatay delik makinesi ile kilit yuvasını boşaltınız 10.Kilit yuvasını ve lambasını işaretleyiniz. 12. Đskarpela ile ön parçanın geleceği yatağı (kilit lambasını) açınız. Kilidi yuvasına yerleştiriniz. Pencere kolu deliğini markalayıp, 13. Pencere kolunu takarak çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz. Kilidi, yuvasına ağaç vidaları ile sabitleyiniz. 14. Pencere kolunu ağaç vidaları ile yerine sabitleyiniz. 15. Kasada kilit karşılığını yerini tespit edip markalayınız. 56
16. Đskarpela ile kilit karşılığının yatağını açınız. 17. Karşılığı yerine takarak alıştırıp ağaç vidaları ile sabitleyiniz. AHŞAP PENCERE KASA MONTAJI Pencere Kasasını Şakülünde Yerine Alıştırma Ahşap doğrama atölyesinde yapımı tamamlanan pencere, montajı yapılacak pencere boşluğuna denizlik (parebet) boşluğu bırakılacak şekilde yerleştirilir ve kamayla hafifçe sıkıştırılır. (Şekil 1) Şekil: 1: Pencere kasası altında parebet boşluğunun bırakılması 57
AHŞAP PENCERE KASA MONTAJI (Devamı) Pencere doğramalarının düşeylik kontrolü düzeç veya şakul yardımı ile yapılır. Kasanın her iki kenarı yer doğrusuna dik olmalıdır. Pencere kasası duvar kalınlığına göre iç ve dış mesafelerde ayarlanarak kasa kamalarla sıkıştırılır. Kanat takılarak kanadın açılıp kapanması kontrol edilir. Kasayı Sabitleme Düşey ve dikey doğrultuları ile duvar kalınlığına iç ve dıştan istenilen mesafede ayarlanan pencere kasası, duvar içerisinde bulunan ağaç takozlara çivi veya vida ile bağlanır. Günümüz piyasasında kasanın sabitlenmesi işlemi 58
Kasa Kenarı Boşluklarını Doldurma Yerine sabitlenen pencere kasası ile duvar arasında kalan boşluklar, bina sıvası yapılırken doldurulacaktır. Pencere kasasının duvarla olan geçişi pervaz ile yapılacaksa, kasa ile duvar arasında kalan boşlukların poliüretan köpükle tamamen kapatılacak şekilde doldurulması Pervazları Çakma Ahşap pencere kasaları genellikle binalara sıva öncesinde duvar kalınlığı ortalanarak takılır. Bu tür uygulamalarda kasa duvar arasındaki boşluklar sıva harcı ile kapatıldığından pervaz uygulaması yapılmaz. Bazen kasa iç taraftan sıva seviyesiyle yüz beraber takıldığında pervaz uygulaması yapılmasına karşın pek uygulanan kasa montaj şekli değildir. Özel lüks meskenlerde içten ve dıştan geçiş tahtalı pervazlı uygulamalar da yapılmaktadır. Uygulama örneklerini çoğaltmak mümkün. Yalnız bu uygulamalarda detaylar arttıkça işin maliyeti de o denli artmaktadır. 59
Kanadı Takma Pencere kasası yerine monte edildikten sonra kanat menteşesi pim ve karşılığı birbirine denk gelecek şekilde tutulur ve aşağı doğru itilerek menteşe piminin tamamen takılması sağlanır. Kanat kapatılır ve kilitlenir. Açılıp kapatılarak çalışıp çalışmadığı ve kanatın kasaya tamamen 60