1 SİNDİRİM SİSTEMİ Yediğimiz gıda maddelerinin hücrelerimizde kullanılacak şekle getirilmesini sağlayan sistemdir. Vücudumuzun ihtiyacı olan enerji gıdalardan sağlanır. İşte sindirim sistemi büyük besin maddelerini öğüterek hücrelerin kullanımına hazır hale getirir. Sindirim sistemi genel olarak bir kanal şeklindedir. Daha doğrusu bir kanal ve yardımcı bezlerden oluşur. Yaklaşık olarak 8-10 m uzunluğundadır. Ağızda başlar anüste sonlanır. Sırasıyla şu kısımlardan oluşur: - Ağız - Yutak - Yemek borusu - mide - İnce bağırsaklar - Kalın balın bağırsaklar - Anüs Yardımcı bezler ise şunlardır: - Tükürük bezleri - Karaciğer - Pankreas Sindirim işlemi 4 aşamadan meydana gelir;1 - çiğneme ve yutma, 2-sindirim,3 -emilim,4 atılım AĞIZ Besinlerin vücuda alındığı yer, sindirim burada başlar. Besinler burada daha ufak hale getirilir ve yutağa yönlendirilir. Burada bulunan dil önemlidir. Ağız döşemesini tamamen doldurur. Çizgili kaslardan meydana gelmiştir. Hareketli bir organdır. Tat almada, çiğnemede, yutmada, konuşmada rol oynar. Dilde 2 grup kas vardır. İç kaslar dilin kendine ait kaslarıdır. Dilin kıvrılmasını yuvarlaklaşmasını, kıvrılmasını sağlar. Dış kaslar ise dili komşu kemik yapılara bağlayan kaslardır. Yani dili bağlayan kaslardır. Dilin ön-arka, aşağı-yukarı hareketini sağlarlar. Bunlar içinde musculus genioglossus kası dilin geriye kaçmasını engeller. Bilindiği gibi normalde bir kas tonusumuz vardır. Ancak herhangi bir sebeple bilinç kaybı oluştuğunda bu kas tonusumuz kaybolur. Aynı şekilde bu dil kasımız da gevşer. Genellikle sırt üstü yatar konumdaki bilinç kaybı olan hasta ve yaralılarda bu yüzden dil geriye doğru kaçarak boğaz girişini kapar ve yaralı soluk alamaz.
2 YUTAK (pharynx) Huni şeklinde bir yapıdır. Yaklaşık 12 cm dir. 6. Boyun omuru hizasında yemek borusu ile devam eder. Yutağın ön kısmında burun boşluğu, ağız boşluğu ve gırtlak bulunur. Genel olarak yutak hem sindirimde hem de solunumda görevli bir organdır. YEMEK BORUSU ( özafagus) Yaklaşık 25-30 cm uzunluğunda kastan oluşan bir borudur. Boyun parçası, boyunda trakea arkasındadır. Göğüs parçası, göğüs boşluğunda, kalp ve trakea arkasındadır. Karın parçası ise diaphragmayı geçerek midede sonlanır. Özafagusun; 1/3 üst kısmı çizgili kas, 1/3 orta kısmı çizgili + düz kas, 1/3 alt kısmı ise düz kastan oluşmuştur. Mideye giriş kısmında bir sfinkter mekanizması vardır. Bu sayede mide içeriği özafagusa normalde geçemez. Ancak kusmalarda bu kısım açılır ve mide içeriği yukarı çıkarak yemek borusundan pharynxe, oradan da trakeaya kaçabilir. MİDE Kas yapısında bir organdır (DÜZ KAS). Besinler depo edilir ve daha ufak parçalara ayrılır. Diaphragma altında, karın boşluğunun sol üst kısmında yer alır. İNCE BAĞIRSAKLAR Mide ve kalın bağırsaklar arasındadır. Yaklaşık 5-6 m uzunluğundadır. Karaciğer ve pankreas buna açılır. Sindirim işlevi ve içindeki materyalin iletimi işlevi görür. KALIN BAĞIRSAKLAR 120-150 cm uzunluğundadır. Sindirim kanalının artık son kısmıdır. Bağırsaklar boyunca ilerleyen ve artık posalaşmış materyalin içerisinden su buradan emilir. Ayrıca sindirilememiş besinler de yine buradan atılır, anüs ile sonlanır. PANCREAS Karın arka duvarındadır, yağ, karbonhidrat ve proteinleri sindirecek enzimler burada üretilir ve ince bağırsağın duedonum kısmına boşaltılır. Ayrıca insülin ve pancreatik polipeptit hormonları da salgılar. Yani salgı bezidir. KARACİĞER Karın boşluğu sağ üst kısımdadır. Yaklaşık olarak 1,5 kg ağırlığında olup hassas bir organdır. Travmalarda yırtılabilir. Karaciğer vücudun en büyük ve karmaşık organlarından biridir.
3 SİNİR SİSTEMİ Saçlarımızdan ayak parmağımıza kadar vücudumuzdaki her sistemin, organların, hücrelerin düzgün bir biçimde çalışmasını sağlayan bir sistemdir. Son derece karmaşık ve çok hızlı çalışan bir sistemdir. İç ya da dış uyarılar sinirler aracılığı ile beyine ulaştırılır, yorumlanır ve hedef organlara cevap olarak uyarılar impuls şeklinde yollanır. Genel olarak sinir sistemi santral (merkezi) ve periferik (uç) sinir sistemi olarak 2 ye ayrılır. santral sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Beyin vücudun ana komuta merkezidir. Omurilik ise genel olarak iletim ve refleks cevap oluşumunda görevlidir. SİNİR HÜCRESİ ( nöron) Sinir sisteminde bulunan özelleşmiş hücrelerdir. Yıldıza benzer şekillidirler. periferik sinir sistemi ise kranial ve sipinal sinirlerden oluşur. Çevreden aldıkları uyarıları merkeze götürür yine merkezden aldıkları cevabi da çevreye götürür. Periferik sinir sistemi 2 ye ayrılır: 1- somatik sinir sistemi: dış çevreyle irtibatlı vücut yapılarından gelen duyuları alır ve götürür. 2- visceral sinir sistemi: düz kasların, bezlerin, kan damarlarının çalışmasını sağlar. Görevleri; 1- uyarıyı alma 2- uyarıyı iletme
4 Son derece karmaşık yapıda hücrelerdir. MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ (santral sinir sist) Periferik sinir sistemi aracılığı ile vücut dışından ve içinde tüm uyarıları alır. Yine bu sistem aracılığı ile emirleri iletir. Merkezi sinir sistemi içindeki organlar tamamen kafa boşluğu ve omurga kanalı içinde yer alır. Merkezi sinir sistemi beyin ve omuriliktir. Beyin; cerebrum, beyincik (cerebellum) ve beyin sapı (truncus encephalicus) kısımlarından oluşur.
5 OMURİLİK Silindir şeklinde bir sütundur. Omurga kanalı içinde yer alır. Atlasın üst kenarı (1. Boyun omuru) ile 2. Bel omuru arasında uzanır. Yukarıda da beyin sapıyla devam eder. Omurilikten spinal sinirleri oluşturan kökler çıkar. Omurilik segmental bir yapıdadır. her segmentten 1 çift spinal sinir çıkar. Omuriliğin görevleri: 1- beyin ile periferik sinirler arası bağlantıyı sağlamak 2- otonom sinirlere merkezlik etmek 3- refleks olayları oluşturmak Yaralanma sonucunda eğer omurga zarar gördü ise içinden geçen omuriliğin de zarar görmesi muhtemeldir. Zarar nerede ise o bölgeden çıkan sinirler zarar görür. Ayrıca eğer omurilik ciddi şekilde zarar gördü ise ve ileti kesilirse travma yerinin altında kalan tüm bölge felç olur. BEYİN SAPI A- BULBUS: Beyin sapının en alt kısmıdır. Omuriliğin devamı şeklinde başlar. Bulbus inen motor yolların çapraz yaptığı yerdir. Yani ; Sağ beyin küresi vücudun sol yarısını, sol beyin yarım küresi vücudun sağ yarısını kontrol eder. Yine bulbusda reticüler formasyon denen yapıyı oluşturan hücreler bulunur. Burası bilinç halini sağlar. Ayrıca kardiak merkez, vasomotor merkez( kan basıncını düzenler), respiratuar merkez (solunumu düzenler ) ve refleks merkez ( kusma, yutma, öksürme ) gibi pek çok hayati merkez beyin sapında bulunur.
6 B- PONS: Cerebrum, cerbellum ve beyin sapı arasında bağlantıyı sağlar. Solunum merkezi bulunur. Kafa alt arka kısmına alınan darbe ve travmalar tüm bu hayati fonksiyonları etkileyebilir. C- MEZENSEFALON: En kısa beyin sapı parçasıdır. Pons ile diensefalon arası bağlantıyı oluşturur. İşitme ve görme ile ilgili refleksler bulunur. ARA BEYİN (DİENSEFALON): Mesensefalon ile serebrum arasındaki beyin parçası. 2 kısımdan oluşur: a- talamus: koku duyusu hariç tüm duyuların uğradığı merkezdir b- hipotalamus: vücut iç dengesini düzenler. Sıvı dengesi, ısı dengesi, açlık, tokluk, emosyonel duyular, alınan duyunun ağrılı mı, hoşnut mu olduğu gibi.. otonom sinir sisteminin kontrol merkezidir. BEYİNCİK Hareketlerin düzenli yapılmasını, postür, denge, istemli hareketler, kas tonusu ayarı gibi görevleri vardır. BEYİN 2 yarım küreden (hemisfer) meydana gelir. Her bir yarım küre kafa boşluğu içinde önden arkaya uzanır. Hemisferlerin ince dış tabakasını gri cevher denen serebral korteks meydana getirir. Serebral korteks girinti çıkıntılar oluşturarak yüzey alanını genişletir. Burada yaklaşık 10-15 milyar nöron bulunur. Serebral korteks beyinin en önemli bölümüdür. Motor aktivitelerin kontrol edilmesi, duyuların yorumlanması, konuşma, anlama, matematik, zeka fonksiyonları, resim, müzik, öğrenme, hafıza gibi pek çok olay serebral korteks te olur.
7 DUYU ORGANLARI Genel olarak duyularımız 5 tanedir: Görme, işitme, tat, koku, dokunma. Ayrıca açlık, tokluk, denge, ısı, basınç gibi iç duyularımız da vardır. GÖZ dışa açılan pencere. Çok hassas bir optik yapıdır. Alınan görüntüleri göz siniri vasıtasıyla beyine iletir. Görmeyi sağlayan reseptör hücreler retina tabakasında bulunur (koni ve basiller) Koni: renkli görme Basil: karanlıkta görmeyi sağlar. Pupillaya (göz bebeğine) bakarak yaralı ya da hastanın beyin fonksiyonları hakkında net bilgi sahibi olabiliriz. Bildiğimiz gibi göz bebeğimiz fazla ışıkta daralır ( ışığın zararlarından göz içini korumak için), loş ışıkta ise genişler ( az ışıkta görmeyi sağlamak için) Eğer ki kazazedenin göz bebeklerinde bir anormallik ya da dengesizlik var ise ciddi kafa travmasından emin olabiliriz. Ölüm halinde de göz bebekleri en geniş halini alır. Göz beynimize açılan penceredir. KULAK İşitme ve denge organıdır. 3 kısımdan oluşur: iç- orta- dış kulak. BURUN Koku ile ilgili reseptörler bulunur DERİ Vücudumuzun tek başına en ağır ve büyük organıdır. Toplam ağırlığı vücut ağırlığının yaklaşık % 16 sına tekabül eder. Vücudumuzun koruyucu zırhıdır. Yaralanmalara ve hastalıklara karşı vücudumuzu korur. İç ısımızı korumamızı sağlar, su kaybını önler, fazla suyun atımını sağlar, D vitamini üretir, ayrıca da bir duyu organıdır. En büyük duyu organıdır.
8 2 tabakadan meydana gelir. a- dıştaki tabaka: epidermis. b- içteki tabaka: dermiş. Epidermis derinin en üst katıdır. Melanin pipmenti burada bulunur. Bu renk pigmentidir. Bunlar güneşten gelen ultraviole ışınlara karşı deriyi korur. Yine D vitamini bu hücreler vasıtasıyla oluşturulur. Epidermiste kan damarları bulunmaz. El ayası ve ayak tabanı kalınlığı en çok olan bölgelerdir. Epidermisin altında dermis tabakası bulunur. Burası kan, lenf ve sinir ağı yönünden çok zengindir. Dermişin altında yağ dokusu ve onun da altında artık kaslar bulunur. Kaynaklar: İLK YARDIM Ders Kitabi Afyon Kocatepe Ün. Editör: Prof. Dr. Osman Nuri Dilek 2003 Anatomi: Yrd. Doç. Dr. Ahmet Songur Yrd. Doç. Dr. Murat Yağmurcu