Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi 1 7. M i l l î E ğ i t i m Ş û r a s ı Gündem Maddeleriyle Đlgili Öneriler Ankara 2006 Yayın No: 1 Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi 1
Sunuş 17. Millî Eğitim Şûrası gündemi hakkındaki önerilerimizi konularla yakından ilgili sivil toplum örgütü olarak komisyon çalışmalarına üye sıfatıyla katılarak arz etmek istedik. Bu isteğimizi zamanında Şûra Genel Sekreterliğine ilettiğimizde Mevzuat müsait değil. cevabını aldık. Bizde şûranın hazırlık dokümanlarını da inceleyerek, bu öneri kitapçığını hazırladık. Şûranın komisyon çalışmalarında yararlı olacağını ümit ve temenni ettiğimiz bu kitapçığı derneğimiz adına hazırlayan komisyona, kitapçığın çoğaltılmasında emeği geçen dostlarıma minnet ve şükranlarımı sunar, 17. Millî Eğitim Şûrasının milletimize ve devletimize hayırlar getirmesini dilerim. Saygılarımla. Sami NOGAY Genel Başkan 2 Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi
GĐRĐŞ Teknolojinin hızla geliştiği günümüz şartlarında, Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarımızın ülke ihtiyaçlarını karşılayacak boyutta olduğunu düşünmek mümkün değildir. Çünkü gerek program ve mevzuat yönünden, gerekse ders kitapları ve teşkilatlanma yönünden okullarımız sanayinin çok gerisinde kalmıştır. Cumhuriyetimizin ilk yıllarında meslek okulları sanayiye rehberlik edecek durumda iken bugün sanayinin rehberliğine muhtaç vaziyettedir. Buna en bariz örnek; Çankaya Köşkünün kalorifer tesisatının yapımı sırasında çalışan ustalara rehberlik ettikleri için Atatürk'ün Ankara Yapı Usta Okulu (Yapı Meslek Lisesi) yönetici, öğretmen ve öğrencilerine teşekkür mesajını gösterebiliriz. Ülkemizde yıllardır eğitim kurumlarımıza zarar veren kişilere değil de, o kişilerin çalıştığı kurumlara ceza verilmektedir. Kaza yapan otomobilin şoförüne değil de otomobile ceza vermek ne kadar yanlış ise, suçlu kişilere değil de kurumlara ceza vermek de o kadar yanlıştır. Geçen 60 yıl boyunca suçlulara değil de kurumlara ceza vererek eğitimimize verdiğimiz zararları bir hatırlayalım. 1950'Ii yıllarda köy enstitüleri, işlendiği belirtilen birtakım suçlardan dolayı kapatılmış, böylece ceza kuruma verilmiş, suçlu olduğu belirtilen kişiler de öğretmen okullarında göreve devam etmişlerdir. 1970'Ii yıllarda Yüksek Öğretmen Okulları aynı gerekçelerle kapatılmış, suçlu olduğu belirtilen kişiler başka okullarda görevlerine devam etmişlerdir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Sonuç olarak, bu kurumların yerine yenilerinin yapılamaması, esas suçluların serbestçe dolaşıp faaliyetlerine devam etmesi ve diğer faktörler yüzünden eğitimimiz çok büyük zarara uğramıştır. Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi 3
Bundan birkaç yıl önce ise öğretmen yetiştiren kurumlarımızın yetersizliği yüzünden binlerce ziraat mühendisini sınıf öğretmeni yaptık. Đleri Avrupa ülkelerinin tamamında temel eğitim kesintili olarak verilirken, ülkemizde1998 den bu yana mesleki eğitimi çökerten 8 yıllık kesintisiz temel eğitim uygulanmaktadır. Hiç kimse temel eğitim 8 yıl olmasın demiyor, hatta 11 yıl olsun. Ama ileri batı ülkeleri nasıl uyguluyorsa bizde öyle yapalım. Şimdi 8 yıllık kesintisiz temel eğitim hangi ülkelerde uygulandığını hatırlayalım. Kesintisiz zorunlu eğitim 298 ülke içinde sadece 20'sinde uygulanıyor. Bunlar da; EI Salvador, Seyşel Adaları, Ruand, Kenya, Bolize, Şili, Bolivya, Afganistan, Yemen, Arnavutluk, Polonya, Bulgaristan, Virjin Adaları, Dominik Cumhuriyeti, Solomon Adaları, Portoriko gibi geri kalmış ülkelerdir. (UNESCO verilerine göre) Ülkemizde 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim uygulamasından sonra gençlerimizin mesleğe yönlendirilmesi 15 yaşından sonraya kaldığından çıraklık eğitimine yeterli öğrenci bulunamamakta ve sanayide çalışacak eleman açığı her yıl artmaktadır. TABLO: 1 Mesleki Eğitim Merkezlerinde Yönlendirmenin 10 11 Yaşında Yapıldığı Yıllar ile 14-15 Yaşında Yapıldığı Yıllardaki Sayısal Durumu Öğretim Yılı Merkez Sayısı Öğretmen Sayısı Eğitime alınan Kursiyer Sayısı 1996-1997 318 4089 232108 1997-1998 320 4464 249772 2004-2005 300 4793 183200 KAYNAK: 16. ve 17. Şûraların Hazırlık Dokümanlarından Faydalanarak Hazırlanmıştır. 4 Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi
TABLO: 2 Sekiz Yıllık Kesintisiz Eğitim Uygulamasından Önceki ve Sonraki Çıraklık Eğitimi Verileri ÖĞRETĐM YILI EĞĐTĐM YOLUYLA KALFALIK BELGESĐ ALANLAR (Türkiye Geneli) EĞĐTĐM YOLUYLA USTALIK BELGESĐ ALANLAR (Türkiye Geneli) 1997 1998 25.915 8.160 1998 1999 26.517 9.287 2003 2004 10.450 7.120 KAYNAK: MEB Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı verilerinden faydalanarak hazırlandı. Esas konumuza girmeden önce önemli gördüğümüz şu hususu açıklamalıyı görev sayıyoruz. Meslek lisesi deyince nedense basının ve birtakım yetkililerin aklına ĐMAM HATĐP LĐSELERĐ geliyor dünyanın hiçbir yerinde böyle bir çarpık anlayış yoktur. Şu hususu açıkça ifade etmeliyiz. Đmam Hatip Liseleri kesinlikle MESLEK LĐSESĐ DEĞĐLDĐR. Bu okulların meslek lisesi olabilmesi için mezunlarının DĐN GÖREVLĐSĐ OLARAK atanmadığı zaman okulda öğrendiği bilgilere dayanarak özel sektörde iş bulabilmesi veya kendisi iş yeri açabilmesi gerekir. Bildiğimiz ülkelerde ve bizim ülkemizde ĐMAM HATĐP LĐSESĐ mezunlarının çalışabileceği ÖZEL CAMĐ var mı? Yüce dinimiz Đslamiyet e ve camilerimize ticari gözle bakabilir miyiz? Bu sorunun cevabı kesinlikle hayırdır. Meslek ve Teknik lise mezunları ise devlet kapısında iş bulamadığı zaman, kendi mesleği ile ilgili hem özel sektörde iş bulur, hem de kendisi özel iş yeri açabilir. Öyle ise ĐMAM HATĐP LĐSELERĐNE neden meslek lisesi gözüyle bakıldığını düşünelim. Türkiye mizde 2005 2006 öğretim yılı verilerine göre liseye giden 3.258.254 gencimiz bulunmaktadır. Bu gençlerin 1.182.637 kişisi meslek lisesi öğrencisidir. Bu öğrencilerin içinde ĐMAM HATĐP LĐSESĐ öğrencisi 70.000 civarındadır. Liseli gençlerimizin üçte birini oluşturan meslek liseli gençlerimizi aileleriyle birlikte düşündüğümüzde milyonlarca insanımızın yapılan yanlışlıklarla mağdur olduğunu Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi 5
görürüz. Bu durumda birileri meslek liselerinin önünü kesmek için ĐMAM HATĐP LĐSELERĐNĐN arkasına gizlenerek aklındaki çarpık planı uygulamaktadır. Açıkça ifade ediyoruz! ĐMAM HATĐP LĐSELERĐNE meslek lisesi denmesinin ana sebebi MESLEK LĐSELERĐNĐ çökertmek için uygulanan planın kolaylaştırılması içindir. Çünkü bir tarafta binlerle ifade edilen öğrenci kitlesi, bir tarafta milyonlarla ifade edilen öğrenci kitlesi vardır. Ayrıca şunu da ifade edelim. Liselerimiz arasında ĐMAM HATĐP LĐSELERĐNĐN ağırlığı % 3 tür. Bu rakam mevcudunun en kalabalık olduğu yıllarda ise % 4 tü. 1. TÜRK MĐLLÎ EĞĐTĐM SĐSTEMĐNDE KADEMELER ARASINDA GEÇĐŞLER, YÖNLENDĐRME VE SINAV SĐSTEMĐ Sorunlar 1) 24 Haziran 4 Temmuz 1974 te yapılan IX. Millî Eğitim Şurasından sonra Türk Millî Eğitim Sisteminde kademeler arasında geçişler ve yönlendirme sorunluda olsa yapılabilmekte idi. Sorunların çözümünü aramız gerekirken eğitim sistemimizdeki kuruma ceza verme hastalığımız gereği 1998 den sonra yönlendirmeyi 11 yaşından 14 15 yaşına çıkardık. Tablo: 1 ve 2 den anlaşılacağı gibi böylece çıraklık eğitimi veren Mesleki Eğitim Merkezlerimizin kan kaybetmesini sağladık. Avrupa Birliği ülkelerinin büyük bir bölümünde yönlendirme 10 11 yaşında başlamaktadır.(tablo:3) 2) Yönlendirme 1998 den sonra 14 15 yaşında yapılması meslek liselerine olan rağbeti azaltmıştır. Tablo: 4 te görüleceği gibi 1997 1998 öğretim yılında orta öğretime giden öğrencileri % 42 si meslek liselerine giderken 2005 2006 öğretim yılında bu oran % 36,3 e düşmüştür. 3) Yönlendirmeye yönelik dersler meslekleri tanıtıcı nitelikte olacağı yerde, mesleği öğretici nitelikte programlar içermektedir. Örneğin Đş-Teknik derslerinde motor sarmak, duvar 6 Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi
yapmak, kaynak yapmak gibi o yaştaki öğrenciye ağır gelecek konular bulunmaktadır. TABLO: 3 Üç Ayrı Avrupa Ülkesindeki ve Ülkemizdeki Yönlendirme Çalışmalarının Karşılaştırılması Ülke Yönetim Şekli Zorunlu Eğitim Süresi Zorunlu Eğitim Yaş Kümesi ALMANYA Yerel 12 yıl 6-18 FRANSA Merkezi 10 yıl 6-16 Yönlendirmenin Başladığı Yaş ve Sınıflar 11.Yaş (5, 6 sınıflar yönlendirme sınıfları) 11-12 yaş (5, 6. sınıflarda yönlendirme sınıfları) ĐNGĐLTERE Merkezi 11 yıl 5-16 11 yaş (5.sınıf) Yönlendirme Kuruluşları - Ortaöğretim kurumları - Eğitimsel yönlendirme servisleri - Merkezi Eyalet Ofisleri - Bölgesel Yönetim Ofisleri - Yerel Yönlendirme Ofisleri - Üniversiteler - Ortaöğretim kurumları - Bilgi sağlama ve yönlendirme servisi - Özel Sektör Kuruluşları - Üniversiteler - Ortaöğretim kurumları - Kariyer Servisleri - Özel Sektör Kuruluşları - Bağımsız Okulların Kariyer Organizasyonları - Merkez Rehberlik ve Gençlere Đş Bulma Kurumu TÜRKĐYE Merkezi 8 yıl 7-14 14 yaş (8.sınıf 2.yarı) KAYNAK: Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 148, Yıl: 2000 - Ortaöğretim kurumları - Okul Rehberlik Hizmetleri - Dershaneler 4) 1980 öncesi meslek lisesi mezunları üniversite sınavlarında kendi bölümleriyle ilgili fakülte ve yüksek okullara, kendi gördükleri derslerden sınava girerlerdi. Fakülte ve yüksek okullarda meslek lisesi mezunlarına kontenjanlar ayrılır, kayıt olurken ayrılan kontenjanlar dikkate alınırdı. Sonraları genel lise konularından yani hiç görmediği konulardan sınava alınmaya başlanmış, şimdi ise kendi bölümleri ile ilgili mühendislik fakültelerine bile alınmamaktadır. Üniversite sınavlarında tam bir sınav adaletsizliği hâkimdir. Şöyle ki: Türkiye'de üniversite sınavları yapılıyor sınavlarda yüz otuz beş çeşit Endüstri Meslek Lisesi, kırk yedi çeşit Kız Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi 7
Meslek Lisesi, yirmi iki çeşit Ticaret Meslek Lisesi olmak üzere iki yüz çeşitten fazla lise programı uygulanmaktadır. Ama iki çeşit lise programına göre sınav yapılmaktadır. Đki yüz den fazla lise programı yok sayılmaktadır. Yani bu okullarda okuyan öğrencilerimiz görmediği konulardan sınav olmaktadır. Çarpıklığın bir değişik şekli de, ülkemizde yedi bin dört yüz civarında lise vardır. Bunun dört bin sekiz yüzden fazlasını meslek liseleri oluşturmaktadır. Bu her yıl meslek liselerin de okuyan yaklaşık bir milyondan fazla kişi üniversite sınavlarında mağdurdur. TABLO: 4 Üniversite Sınavlarındaki Sınav Adaletsizliğinden Önceki ve Sonraki Yıllarda Mesleki ve Teknik Liselerin Öğrenci Durumu Öğretim yılı Lise Türü Öğrenci Sayısı % Okul Sayısı % 1997 1998 Genel Lise 1.313.892 58 2.555 43 Mesleki Teknik Lise 949.504 42 3.369 57 Toplam 2363396 100 5.924 100 2005 2006 Genel Lise 2.075.517 63,7 3.406 45.8 Mesleki Teknik Lise 1.182.637 36,3 4.029 54.2 Toplam 3.258.254 100 7.435 100 KAYNAK: 1997 1998 ve 2005 2006 MEB verilerinden hesaplanmıştır. 5) Eğitim Sistemimizde yönlendirmenin önünde engeller bulunmaktadır. Bu engellerin en önemlisi meslek liselerine hem üniversite kapılarının hem de özel sektörde çalışma şartlarının kapalı olması, velilerin çocuklarını meslek lisesine göndermesini engellemektedir. Konuyu biraz açarsak; 8 Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi
a) Meslek Lisesi mezunlarına iş yeri açma imkânı verilmediği için kendi meslekleriyle ilgili işyeri açamamaktadır. Bu durum işsizliğin artmasına sebep olmaktadır. Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü bir genelge ile iş yeri açma belgesi verilmesi yönünde işlem yapmış ise de genelge dört yıl sonrasına aittir. Mevcudu kapsamamaktadır. Ayrıca kanun genelge ile değiştirilemez. b) Yukarıda belirtilen sınav adaletsizliği yönlendirmenin önündeki en büyük engellerden biridir. c) Yukarıda belirtildiği gibi Meslek liselerinin sorunları ile Đmam Hatip Liselerinin sorunları karıştırılmakta, tüm liseler arasındaki ağırlığı % 3 ü geçmeyen ve meslek liseleriyle hiçbir ilgisi olmayan Đmam Hatip Liseleri bahane edilip Türkiye nin yarısını ilgilendiren meslek liseleri çökertilmektedir. Bu durum yönlendirmenin önündeki engeller arasındadır. Öneriler 1) Türk Millî Eğitim Sisteminde kademeler arasında geçişler ve yönlendirmenin önündeki engeller kaldırılmalıdır. Meslek liseleri cazip hale getirilmelidir. 2) Yönlendirme Avrupa ülkelerinde olduğu gibi 11 12 yaşında başlamalıdır. 3) Yönlendirme denilince çıraklık eğitimi yapan Mesleki Eğitim Merkezleri de akla gelmelidir. Bu merkezler sanayiye usta yetiştiren kurumlardır. Şûra çalışmalarında bu hususun olmaması dikkat çekicidir. Mesleki Eğitim Merkezlerine yönlendirme 11 12 yaşlarında yapılmalı bu merkezler öğrencisizlikten mutlaka kurtarılmalıdır. 4) Sistemdeki sınav adaletsizliği giderilmeli, sınavlar yeteneğe dayalı hale getirilmelidir. 5) Okullarımızda yeterli miktarda Rehberlik ve yönlendirme merkezleri kurulmalıdır. Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi 9
2. KÜRESELLEŞME VE AB SÜRECĐNDE TÜRK EĞĐTĐM SĐSTEMĐ Sorunlar 1) Küreselleşme kavramının ülkemiz şartlarına göre tanımlanmamış olması bu konuda yapılacak çalışmalara engel teşkil etmektedir. 2) AB ülkelerinin eğitim sistemlerinin eğitimcilerimiz ve uygulayıcılarımız tarafından yeterince bilinmemesi yapılan çalışmaların randımanını düşürmektedir. 3) Son yıllarda ileri Avrupa ülkeleriyle yapılan projeler yeterince değerlendirilemediğinden, bu projelerin eğitime katkısı asgari düzeyde kalmıştır. 4) Yaşam boyu eğitimle yakından ilgisi olan Halk Eğitim Merkezleri ile Mesleki Eğitim Merkezlerine olan ilgi azlığından ve eğitim sonu alınan belgelerin yeterince değerlendirilememesinden kaynaklanan sorunlar vardır. 5) AB sürecinde Türk Milli Eğitim Sistemi: Đngiltere, Almanya ve Fransa gibi ileri Avrupa ülkelerinin eğitim sistemleri incelenerek yeniden yapılandırılmaması eğitimde tıkanıklığa sebep olmaktadır. 6) AB fonlarıyla oluşturulan bazı projelerde ortak ülke, nüfusu bir vilayetimiz büyüklüğünde olan ülkelerden ziyade Avrupa nın büyük devletlerinden seçilmemesi, sistem farkının fazlalığından dolayı eğitime fayda yerine zarar vermektedir. Öneriler 1) Küreselleşme kavramının ülkemiz şartlarına göre mutlaka tanımlanmalıdır. 2) AB ülkelerinin eğitim sistemleri eğitimcilerimiz ve uygulayıcılarımız tarafından mutlaka en iyi şekilde öğrenilmelidir. Bu yapılan çalışmaların randımanını artıracaktır. 3) Avrupa ülkeleriyle yapılan projeler iyi değerlendirilmeli, bu projelerin eğitime katkısı azami düzeye çıkarılmalıdır. 10 Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi
4) Yaşam boyu eğitimle yakından ilgisi olan Halk Eğitim Merkezleri ile Mesleki Eğitim Merkezlerinden yaşam boyu eğitim için azami derecede faydalanılmalı, alınacak belgelerin değerlendirilmesi için ilgili mevzuatta değişiklikler yapılmalıdır. 5) AB sürecinde Türk Milli Eğitim Sistemi: Đngiltere, Almanya ve Fransa gibi ileri Avrupa ülkelerinin eğitim sistemleri incelenerek yeniden yapılandırılmalıdır. 6) AB fonlarıyla oluşturulan projelerde ortak ülke, nüfusu bir vilayetimiz büyüklüğünde olan ülkelerden ziyade Avrupa nın büyük devletlerinden seçilmelidir. Meslekî ve Teknik Eğitim Derneği Genel Merkezi 11