Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 4 Sayı: 17 Volume: 4 Issue: 17 Bahar 2011 Spring 2011 BA, KAFA, SER KELMELERNN E ANLAMLILII VE BA KELMESNE DVANÜ LUGAT'T-TÜRK MERKEZL BR YAKLAIM AN APPROACH TO - THE WORD BA (HEAD) AND SYNONYMOUSNESS OF THE WORDS BA, KAFA, SER - IN DIVANÜ LUGAT'T- TÜRK lhan UÇAR Özet Türkçe nin en eski kelimelerinden biri olan ba, Eski Türkçe döneminden günümüze kadar Türkçe nin bütün lehçelerinde ve ivelerinde kullanılmaktadır. Arapça kafa, Farsça ser kelimeleri, ba kelimesinin e anlamlısı olarak Türkçede kullanılmaktadır. Ancak bu kelimelerin sürekli olarak birbirlerinin yerine kullanılması mümkün olmamaktadır. Bazı lehçelerde ve aızlardaki ba/bas farklılıı Türkçenin ses özellikleriyle balantılıdır. Bazı bitki adları organ adlarıyla türetilmitir. Ba kelimesi kullanılarak türetilen birçok bitki adı olmasına ramen kafa ve ser kelimeleriyle türetilen bitki adları pek bulunmamaktadır. Divanü Lugati't-Türk te ba kelimesi birçok örnekte kullanılmıtır. Bu örneklerdeki anlam genilii günümüzdeki anlam geniliiyle paraleldir. Anahtar Kelimeler: Ba, Kafa, Ser, E Anlam, Divanü Lugati't-Türk. Abstract The word ba, which is one oldest word in Turkish, have been used in all dialects and accents of Turkish from Old Turkish period to nowadays. Arabic kafa and Persian ser words have been used as synonym of the word ba in Turkish. However, it is not possible to use these words instead of one another. Ba, bas differences in some dialects and accents is related sound specialities of Turkish Language. Some of the plant names derived from organ names. Despite there are many plant names derived from the word ba. There aren t many plant names derived from the words kafa and ser. The word ba have been used in many example sentences in Divanü Lugati't-Türk. Extension of meaning in these sentences is parallel to today s extension of meaning. Dr., Sakarya Üniversitesi Rektörlük Türk Dili Bölümü Okutmanı.
- 187 - Key Words: Head and Its Synonyms, Synonym, Divanü Lugati't-Türk 1. Giri Türkçe Sözlük te sözler arasında anlam birlii olması durumu olarak açıklanan e anlam ve anlamları aynı veya birbirine çok yakın olan (kelimeler), anlamda, müradif, müteradif, sinonim olarak açıklanan e anlamlı kavram karılıkları, dillerin canlı kalmasını salayan unsurlardır. Türkçe ba kelimesi, Arapça kafa kelimesi ve Farsça ser kelimesi kaynaklarda birbirlerinin e anlamlısı olarak gösterilmektedir. Diller arasında kelime alıverii dil kullanıcılarının bilgiyi alma veya bilgiyi verme ihtiyaçlarından kaynaklanır. Türkçe de deiik dönemlerde ihtiyaçları dorultusunda dier dillerden bazı kelimeler almı, dier dillere bazı kelimeler göndermitir. Eski Türkçe döneminden günümüze birçok Türkçe kelime hem Türkçede hem de dier dillerde yaatılmıtır. Türkçenin en eski kelimelerinden biri de ba kelimesidir (Ata, 2000:87). Bu kelime Orhun kitabelerinde ba, doruk, tepe anlamlarında kullanılmaktadır: t(a)m(a)g ıduk b(a)da süñ(ü)d(ü)m(i)z / (Onlarla) Tamag kutsal tepesinde savatık (Tekin, 2008:37-38); yüz[(i)ñe] b(a)ıña bir t[(e)gm(e)di.] / (ama) yüzüne (ve) baına bir ( ok bile) demedi (Tekin, 2008: 32-33). Clausen de yüzie baıa bir t[egmedi] örneini vermektedir (Clausen, 1972:375). Uygur metinlerinde de ba kelimesi ba, bakan, uç, sınır anlamlarında kullanılmaktadır: ötrü tegin baın töitip. / o zaman prens baını eip. (Hamilton, 1998:20). Türkçenin lehçe ve ivelerinde ba kelimesi Türkiye Türkçesindeki anlamlarıyla kullanılmaktadır. Kelimenin ba ekli Türkiye Türkçesi, Azeri, Bakurt, Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar, Türkmen ve Uygur Türkçelerinde yaamaktadır (TLS). Türkçenin bazı ivelerinde (Kazak Türkçesi) ve aızlarında (Tunceli Azı) kelimenin bas olarak yaaması Eski Türkçenin s / karıtlıından kaynaklanmaktadır. Eski Türkçedeki s / karıtlıını, A. Batmanov un tespit ettii gibi bir s ve aız farklılıı olarak kabul etmek ve bazı çada Türk lehçeleri ile Türkiye Türkçesi aızlarında görülen benzer ekilleri de bu s ve aızlarının devamı olarak deerlendirmek daha doru olacaktır. Zira yakın boumlanmalı bu iki ünsüz arasında böyle bir aız farklılıının doması kabul edilebilir bir fonetik olaydır (Buran, 2007:126). Ba kelimesi fonetik deimelerle Türkçenin bütün varyasyonlarında kullanılmaktadır. Bu kelimenin yanında Arapça kafa kelimesi, KE den balayarak EAT, Çaatayca ve Ouz grubu lehçelerinde; Farsça kelle kelimesi ise Özbek, Uygur, Türkmen ve Türkiye Türkçesinde kullanılmaktadır. Genel Türkçede li bir kelimenin Çuvaçada l olması gerekiyorken ba kelimesi pu biçiminde kullanılmaktadır. S. Çaatay, bu durumunun teklik 3. kii iyelik eki +e eklenmesiyle pul+e > pue > pu deiimleriyle olutuunu düünmektedir (Doan, 2005:146). Talat Tekin, Altay dilleri Teorisi nin temel direklerinden olan r//z ve l// ses denkliklerinden hareketle ba kelimesindeki // foneminin daha eski bir /l/ foneminden geldiini köken bilim açısından ifade ederek balıq kelimesiyle balantısını kurmaktadır (Tekin, 2003:71). Ba kelimesi Eski Türkçeden günümüze birçok eserde kullanılmı ve bu kelimeyle çok sayıda deyim ve atasözü yapılmıtır. Türkçenin en eski kelimelerinden
- 188 - olan ba, dünya dillerinin birçouna da Türkçedeki anlamlarıyla birlikte gönderilmitir. Çincede ba, bakan ; Arapçada ba, bakan, reis, önde gelen ; Farsçada ba, bakan, üst makam ; Urducada ba, lider, önder, Rusçada kafa, kelle ; Ermenicede bakan, reis, hayvan baı, kelle ; Macarcada ba aa ; Romencede bakan, amir ; Bulgarcada birinci, ilk, yönetici, bakan ; Sırp-Hırvatçada ba, bakan, öncü, geminin ön tarafı ; Arnavutçada bakan, müdür ; Yunancada ba, bakan, yönetici anlamlarında kullanılmaktadır. Çıban anlamındaki ba kelimesinin ise Bulgarcada ve Arnavutçada kullanımı vardır (Karaaaç, 2008: 84-85). Anadolu aızlarında çıban, yara anlamının yanında, reis; iyi, güzel, ölçüde tartının üzerine çıkan anlamları da vardır (Gülensoy, 2007:118). 2. Ba, kafa, ser kelimelerinin e anlamlılıı: E anlamlı kelimelerin bir kısmı, aynı dil içerisindeki söyleyi zenginliinden kaynaklanırken, bir kısmı da diller arası kelime alıveriinden kaynaklanmaktadır. Dier dillerden alınan e anlamlı kelimelerin bazıları da kavramlardaki küçük farkları ortaya koymaktadır. Dilimize alınan e anlamlı kelimelerin dile yerlemesinden sonra, kullanım sıklıı açısından, e anlamlı kelimeler arası tercih sorunları ortaya çıkmaktadır (Uçar, 2010:38). Türkçede ba, kafa, ser kelimeleri e anlamlı olarak birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Türk Dil Kurumu ve Dokuz Eylül Üniversitesi Dil Bilimi Bölümünün ortaklaa hazırladıı E ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüü nde ba kelimesinin e ve yakın anlamlıları sarrafiye / esas / temel / balangıç / ser / kafa / çıban olarak gösterilmektedir (EYAKS). Bu sözlükte kafa kelimesi için ise ser / bellek / zihin / zekâ / zihniyet kelimeleri e ve yakın anlam olarak gösterilmektedir (EYAKS). Ser kelimesi için de kafa / ba / reis / bakan / limonluk kelimeleri e ve yakın anlam olarak verilmektedir. E ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüü nde ba, kafa, ser kelimelerinin e ve yakın anlamlısı olarak kelle kelimesi gösterilmezken, kelle kelimesinin e ve yakın anlamlısı olarak ba, kafa kelimeleri gösterilmektedir (EYAKS). Güncel Türkçe Sözlük te ise kelle kelimesinin anlam geniliinde teklifsiz konumada ba, kafa karılıı verilmektedir (GTS). Deyimi oluturan kelimelerin yerleri deitirilemez. Bir dildeki deyim baka dile kelime kelime aktarılamaz. "Baı çekmek" öncü, lider anlamında bir deyimdir. "Ba" ile "kafa" kelimeleri e anlamlıdır. Ancak bu deyimde "ba" kelimesi "kafa" kelimesiyle deitirildiinde, baı çekmek deyimiyle ilgisi olmayan, farklı bir deyim ortaya çıkar: "Kafayı çekmek." Bu yeni deyimin eski deyimle hiçbir anlam balantısı yoktur. Ba kelimesinin bir insan organı anlamının haricinde dier anlamlarda kullanılması dier dillerde de söz konusudur. Bala ilgili deyimler arasında baın asıl anlamı dıında birçok farklı anlamlarını içeren deyimler bulunmaktadır. Ba; "düünce", "karar" gibi soyut anlamlarda kullanılabildii gibi hem Türkçede hem de Korecede "balangıç" anlamında kullanılmaktadır (Türközü, Ferendeci 2004:96). Ba kelimesiyle oluturulmu birçok yer adı da vardır. Birçok yer adında geçen ba a, corafi anlamda genellikle kaynak, suyun çıktıı yer gibi anlamlar verilmise de bir ırmaın bir baka ırmakla birleme noktası olabilecei de gözden uzak tutulmamalıdır (Aydın, 2008:203). Eski Anadolu Türkçesi dönemi tıp eserlerinde de ba kelimesi farklı anlamlarıyla kullanılmıtır. Bu dönemde kafa kelimesi ba kelimesinin e anlamlısı olarak bazı eserlerde geçerken; kafa kelimesinin dorudan kafatası anlamında
- 189 - kullanımı da vardır: Amma bilgil kim bau kafası iki pare kemükdür ve çee iki pare kemükdür (Uçar, 2009:150). Kafatası karılıı olarak Tuhfe-i Mübarizi de ba çanaı, (Erdaı, 2000:108), Miftahü'n-Nur ve Hazainü's-Sürur da ba çenakı (ahin, 1994:221), Hulasa-i Tıbb ın Kütahya nüshasında ba çomcesi (Külcü, 2009:50) olarak da kullanılmıtır. Ayrıca yara anlamındaki ba ın sözlüklerde farklı madde baına taınmasıyla paralel olarak ba baı / yara baı (Erdaı, 2000:200) eklinde bir kullanım Tuhfe-i Mübarizi de karımıza çıkmaktadır. Celâlüddin Hızır Paa nın Müntahab-ı ifâ sında; irvanlı Mahmud un Kemâliyye sinde; bn-i erif in Yadigar ında; Sabuncuolu erefeddin in, Cerrahiyyetü l-haniye, Mücerrebnâme ve Terceme-i Akrabâdîn-i Harezmâhî adlı eserlerinde ba kelimesinin e anlamlısı veya kafatası anlamında kafa kelimesinin kullanımına rastlanmamıtır. 2.1. Güncel Türkçe Sözlük te ba, kafa, ser kelimelerinin anlamları: Türkçe ba kelimesine Güncel Türkçe Sözlük on dört, Arapça kafa kelimesine altı, Farsça ser kelimesine ise iki anlam vermektedir. Bu kelimelerin e anlam farklılıını göstermek açısından Güncel Türkçe Sözlük teki anlamlandırmalar önem taımaktadır. Her üç kelimenin de anlamlandırmasında birbirlerine gönderme yapılmasına ramen anlam genilii açısından farklılıklar göstermektedir. 2.1.1. Güncel Türkçe Sözlük te ba kelimesinin anlamları: nsan ve hayvanlarda beyin, göz, kulak, burun, aız vb. organları kapsayan, vücudun üst veya önünde bulunan bölüm, kafa, ser. Bir topluluu yöneten kimse. Balangıç. Temel, esas. Arazide en yüksek nokta. Bir eyin genellikle toparlakça ucu. Bir eyin uçlarından biri. Kasaplık hayvanlarda ve bazı yiyeceklerde adet. Sarraflık hakkı. Bir eyin yakını veya çevresi. "Önem veya yönetim bakımından ileride olan, en önemli, en üstün" anlamlarında birleik kelimeler yapan bir söz. Gürete pehlivanların ayrıldıkları be derecenin en yüksei:"baa güremek." denizcilik Deniz teknelerinde ön taraf. eskimi Çıban 2.1.2. Güncel Türkçe Sözlük te kafa kelimesinin anlamları: nsan baı, ser. Hayvanlarda genellikle aız, göz, burun, kulak vb. organların bulunduu vücudun en ön bölümü. Çocuk oyunlarında kullanılan zıpzıp taının veya cevizin büyük boyu.
- 190 - Mekanik bir bütünün parçası. mecaz Kavrama ve anlama yetenei, zekâ, zihin, bellek mecaz Görü ve inançların etkisi altında beliren düünme ve yargılama yolu, zihniyet. 2.1.3. Güncel Türkçe Sözlük te Ser kelimesinin anlamları: Ba, kafa. Bakan, reis. 2.2. Güncel Türkçe Sözlük te ba, kafa, ser kelimeleriyle kurulu atasözü, deyim ve birleik fiiller: Ba, kafa ser kelimeleriyle kurulu birçok atasözü, deyim ve birleik fiil bulunmaktadır. 2.2.1 Güncel Türkçe Sözlük te ba kelimesiyle ilgili atasözü, deyim ve birleik fiiller: (biriyle) baa çıkmak (bir eyle) baa baa gelen (dert) çıkmak çekilir baa gelmek baa gelmeyince ba aır gerek, kulak baa güremek bilinmez saır ba arıtmak baa vermek ba balamak ba bulmak ba çevirtmek ba dille tartılır ba döndürmek ba edebilmek ba edememek ba emek ba eldeyken ba etmek ba gelmek ba göstermek ba göz etmek ba göz olmak baı arımak baı balanmak baı belada olmak baı belaya girmek (veya uramak) baı çatlamak baı dara dümek baı daralmak baı darda kalmak baı derde girmek baı dönmek baı göe ermek (veya demek) baı ho olmamak baı için baı kazan gibi olmak baım gözüm üstüne baımla beraber baına balta kesilmek (veya olmak) baına bela açmak baına bela almak baına bela olmak (veya kesilmek) baına bir hâl gelmek (birinin) baına çalmak baına çalsın! baına çıkarmak baına çıkmak baına çorap örmek baına dert açmak baına dert olmak baına devlet (veya (veya kesilmek) talih) kuu konmak baına dikilmek baına dikmek baına dolamak baına dünyanın belasını sarmak (birinin) baına (birinin) baına baına gaile açmak baına geçirmek ekimek geçmek (bir eyin) baına geçmek baına gelen bamakçıdır (bir yerin veya bir iin) baına gelmek (birinin) baına gelmek baına (...) gelmek baına güne geçmek baına i açmak baına i çıkarmak baına i çıkmak (birinin) baına kâhya baına kakmak (veya (birinin) baına kesilmek kakınç etmek) kalmak baına kan çıkmak baına karalar (bir iin veya eyin) balamak baına oturmak baı nâra yanmak baına sarmak baına taç etmek baına ta dümek baına vur, azından (veya yamak) lokmasını al baına vurmak baına yıkmak baın baı, baın da baı var (bir eyin) baında beklemek (veya durmak)
(birinin) baında deirmen çevirmek baından atmak baında kavak yeli (veya yelleri) esmek baından büyük ilere girimek (veya kalkımak) 191 baından almak baından geçmek baından aaı kaynar sular dökülmek (bir iin veya eyin) baından kalkmak baından korkmak baından savmak (bir yerin) baında olmak baında paralansın baında torbası eksik baını acemi berbere teslim eden, pamuunu cebinden baını arıtmak baını alıp gitmek eksik etmez baını atelere yakmak baını balamak baını beklemek baını belaya sokmak baını bir yere baını bir yere balamak sokmak baını bo bırakmak baını çatmak baını çıkarmak baını derde sokmak baını dik tutmak baını dinlemek baını döndürmek baını duman almak baını ezmek baını gözünü yarmak baını istemek baını kaımaya baını kaldırmamak baını koltuunun (veya kaıyacak) (veya kaldıramamak) altına almak vakti olmamak baını kurtarmak baının altında baının altından çıkmak baını nâra yakmak baının çaresine bakmak baını ortaya koymak baını vermek baının derdine dümek baını tatan taa vurmak baını yakmak (birinin) baının etini yemek baını toplamak (birinin) baını yemek baının gözünün sadakası baını uçurmak baı sa olsuna gitmek baı sıkılmak (veya sıkımak) baı sıkıya gelmek baı taa demek baı tutmak baı üstünde yeri baı yastık yüzü baı yastıa dümek olmak görmemek baı yerine gelmek baı zapt olunmamak ba kesmek ba kes, ya kesme ba kıç olmak ba kıç vurmak ba kırılır (veya yarılır) fes (veya börk) içinde, kol ba komak ba koymak kırılır yen (veya kürk) içinde ba nereye giderse ba ol da istersen ba olan bo olmaz ayak da oraya gider soan baı ol ba olmak ba salıı, dünya varlıı ba sallamak batan amak batan çıkarmak batan çıkmak batan kara etmek batan kara gitmek bata taımak bata (veya baında) (gemi) ba bulunmak (veya tutamamak olmak) (bir yere) ba tutmak ba üstünde tutmak ba üstünde yeri var ba vermek ba (veya baı) ba (veya baını) çekmek alamamak ba yakmak ba yapmak ba yastıı ba derdini bilmez ba yemek...-nın baında
gelmek (veya yer almak) 2.2.2 Güncel Türkçe Sözlük te kafa kelimesiyle ilgili atasözü, deyim ve birleik fiiller: kafa atmak (biriyle) kafa bulmak kafa cilalamak kafa eskitmek kafa göz yarmak kafa kafaya vermek kafa kalmamak kafa patlatmak kafa sallamak kafası almamak (veya sarmamak) kafası bir dünya kafası bozulmak kafası bulanmak kafası dolmak kafası dönmek kafası dumanlanmak kafası durmak kafası düzelmek kafası ile oynamak kafası ilemek (veya çalımak) kafası karımak (veya kafası kazan (gibi) allak bullak olmak) olmak kafası kızmak kafasına dank etmek kafasına estii gibi kafasına geçirmek kafasına girmek kafasına girmemek kafasına göre kafasına koymak kafasına sımamak kafasına söz girmemek kafasına uymak kafasına vura vura kafasına vur, ekmeini elinden al kafasına vurmak kafasından çıkarmak kafasında imek kafasından geçirmek (veya atmak) çakmak kafasında tutmak kafasını ezmek kafasını iletmek kafasını kaldırmak kafasını kaldırmamak kafasını kaıyacak vakti olmamak kafasını kırmak kafasını kullanmak kafasını kurcalamak kafasının bir tahtası kafasının dikine kafasının kontaı eksik (veya noksan) kafasının etini yemek gitmek atmak (olmak) kafasını sarmak (veya açmak) kafasını sokmak 192 kafasını tatan taa çarpmak (veya vurmak) kafasını toplamak kafasını tütsülemek kafasını uçurmak kafasını vurmak kafası sarmamak kafası sersem sepet kafası (veya kafasına) kafası yerinde kafası imek (olmak) takılmak olmamak kafa (veya kafasını) kafa (veya kafasını) kafası yerine gelmek kafa tutmak dinlendirmek karıtırmak kafa (veya kafayı kafa (veya kafasını) kafa (veya kafasını) kafa (veya kafayı) veya kafasını) iirmek ütülemek çekmek dinlemek (bir eyi) kafaya kafaya almak kafaya çıkmak kafa yapmak takmak kafayı (bir yere) vurmak kafayı bulandırmak kafayı bulmak kafayı çalıtırmak (veya iletmek) kafayı deitirmek kafayı tütsülemek (veya dumanlamak) kafayı üütmek kafayı yemek kafa yok! kafa yormak 2.2.3. Güncel Türkçe Sözlük te ser kelimesiyle ilgili atasözü, deyim ve birleik fiiller: serde... var, ser verip sır vermemek, ne yârden geçilir ne serden, eflake ser çekmek.
2.3. Güncel Türkçe Sözlük te ba, kafa, ser kelimeleriyle oluturulmu birleik sözler: Ba, kafa ser kelimeleriyle oluturulmu birçok birleik söz bulunmaktadır. 2.3.1. Güncel Türkçe Sözlük te ba kelimesiyle oluturulmu birleik sözler: baaaç baaırlık baarısı ba arısı 193 baakortçu baaktör baaktris baaltı ba altı baantrenör baasistan ba aaı babakan ba ba ba baa babayan babayi ba belası ba bezi ba bıçaı ba bodoslaması babu baçavu badanıman badekorcu badelege badenetçi badenetmen badizgici badoktor ba döndürücü ba dönmesi badümenci ba dümeni baeczacı baefendi baeksper baeser baeski bafiyat bagardiyan bagarson bagedikli bahakem ba halatı ba havlusu bahekim bahemire bahostes baimam bakafiye bakahraman bakaldırı bakaldırmak bakarakter bakâtip bakatsayı bakemancı bakent bakesit bakei bakilise bakii bakomutan bakonakçı bakonsolos baköe bakumandan balahana bamabeyinci bamakale bamal bamekân bamisafir bamuallim bamubassır bamuharrir bamurakıp bamüdür bamüezzin bamüfetti bamühendis bamürettip bamüsevvit bamüavir bamüzakereci banokta baoda baoyuncu baöretmen baörtü ba örtüsü bapapaz baparmak bapehlivan bapiskopos barahip barejisör barol basalıı basavcı baspiker baehir bataban batabip ba tacı batanımaz bateknisyen baucu ba ucu bauzman baülke baüstü baüstüne bavekâlet bavekil bavezir bavurdurmak bavurmak bavuru bavurulmak bayapıt bayardımcı bayargıcı ba yastıı bayaver bayazar bayazı bayazman bayemek bayıldız bayönetmen
194 bayukarı baa ba baı açık baı balı baıbo baıbozuk baı bütün baı dertte baı devletli baı dik baı dimdik baı dinç baı dumanlı baı havada baı kabak baı kalabalık baı önünde baı yerde baı yukarıda baı yumuak baına buyruk batan savma akba alaba altınba baltaba büyükba deliba demirba elmaba erba iriba kancaba karaba Kızılba kocaba küçükba sallaba sıkma ba tokmakba topba üst ba ya ba yeilba astsubay baçavu astsubay kıdemli baçavu adam baı adımbaı asesbaı açıbaı atbaı aybaı ay baı bacabaı barbaı bezirgânbaı binbaı borazancıbaı böcekbaı bölükbaı çarkçıbaı çeribaı çeme baı çenicibaı çıbanbaı dabaı da baı dakika baı dersbaı dört baı mamur düüncübaı elebaı eekbaı hafta baı hahambaı hamalbaı hekimbaı humbaracıbaı ırgatbaı ibaı kamçıbaı kayabaı kervanbaı kırkyılın baı kocabaı koçbaı kolbaı koltukbaı köprübaı Köprübaı köebaı kumbaı kubaı kuçubaı kuyruklu yıldız baı liste baı madde baı masabaı mehterbaı meme baı mimarbaı müneccimbaı obabaı ocakbaı odabaı omuz baı onbaı oymakbaı ön yüzbaı ördekbaı pazarbaı pınar baı saat baı sarbanbaı satır baı sekbanbaı semazenbaı sofra baı söz baı subaı ahincibaı tepebaı Tepebaı ustabaı yanı baı yârenbaı yılanbaı yılbaı yiitbaı yüzbaı canla bala bir baına adam baına balı baına çocuk baına kadın baına kendi baına kız baına kii baına parça baına tek baına yalnız baına aklı baında masabaında yanı baında ibaında eitim
195 2.3.2. Güncel Türkçe Sözlük te kafa kelimesiyle oluturulmu birleik sözler: kafa çıkıı kafa dengi kafa sesi kafa içisi kafa kâıdı kafa koçanı kafakol kafatası kafası bo kafası bulutlu kafası çatlak kafası dumanlı kafası iyi kafası kıyak kafası kontak kafası küflü kafası örümcekli kafası tembel kalın kafa kurukafa kuru kafa ta kafa 2.3.3. Güncel Türkçe Sözlük te ser kelimesiyle oluturulmu birleik sözler: serasker serazat serdengeçti serdümen serencam serhat serlevha sermaye sermest sermestane sermuharrir sermürettip serpu sersefil sertabip seryaver 3. Ba, kafa, ser kelimeleriyle oluturulmu bitki adları: Türkçede kullanılan bitki adlarının büyük bir kısmının Türkçe kökenli olması dil zenginliimiz bakımından önem taımaktadır. Türkçede bitki adlarının çokluu, ülkemizin çok zengin bitki türlerine sahip oluundan kaynaklanmaktadır. Herhangi bir bitkinin Anadolu nun farklı yörelerinde farklı adlarla adlandırılması olgusu ise, Türkçede özellikle yerel aızlarda, bitki türlerinin sayısından kat kat fazla bitki adlarının bulunması sonucunu dourmutur. Bu adlandırmalardaki çeitli benzetme ve badatırmalar ilgi çekicidir (Önler, 2004:1). Eski Anadolu Türkçesinden günümüze bazı bitki adları organ adları kullanılarak oluturulmutur. Bitkilerin adlandırmaları bazen ot, aaç, çiçek, diken, kök gibi kelimelerin yardımıyla yapılırken bazen de anlam kayması (deimesi) yoluyla yapılmıtır. Anlam deimesiyle yapılan bu adlandırmaların hayvan ve organ adlarıyla yapılmı olanlarının da sayısı oldukça fazladır: sıırdili, itmemesi, meryemeli (Küçüker, 2010:402). 3.1. Ba kelimesiyle oluturulmu bitki adları: Aba baı Adi altınbaak Akba Dalarda yetiip dalıların yedii hıyar gibi dikenli bir ot; yer mürveri (DLT IV). Yaban çiçei (TYÇ). Papatya (TTAS); karnabahar (TTAS); tane tutmamı ekin baaı, bir çeit beyaz buday bk. akbuday (TTAS); ekine tane tutturmayan bir bitki hastalıı (TTAS); nce ve sık yapraklı, beyaz çiçekli bir yabani ot, ayvadana (TTAS); Bir yıllık ve otsu bir bitkidir. Boyar madde olarak
196 kullanılır. (TBAS). Akbalı Alaba Altınba Altınbaak Altuni köeli kırkba Balbaı Civanperçemi (TBAS). Bot. Turpgillerden, algama benzeyen bir bitki (GTS); Yaprakları lahanaya benzeyen, kökü algamdan daha büyük olan ve yemei yapılan bir çeit bitki (TTAS). Genellikle Ege bölgesinde yetien, yuvarlak, kalınca kabuklu güzel bir kavun türü (GTS); 1. Kabuu sarı benekli, çok tatlı bir çeit kavun. 2. Sarı, kalın kabuklu bir çeit lezzetli üzüm. 3. Süpürge yapılan, mavi çiçekli bir ot (TTAS); Da çayı (TBAS); Altınbaı denilen bir ot (LME). Ölmez çiçek (TBAS). Yaban çiçei (TYÇ). Da çayı (TBAS). Baak 1. Arpa, buday, yulaf vb. ekinlerin tanelerini taıyan kılçıklı baı. 2. hlk. Tarlalarda, balarda dökülmü veya tek tük kalmı olan ürün (GTS); tahıl ve meyveleri devirdikten sonra geriye kalan döküntüler (TTAS); darı baaı (LME). Baakçık Baçık Balâhana Balı ot Baak Cavurbaı Çilba Dikenbaı Dokuzbalı Eik balı kangal Engerekbaımsı emzikotu Garabakekik Garabaot Çiçeklerde baaı oluturan çiçek demeti veya topluluu (GTS). Çiçeklerin erkek organlarında çiçek tozunu taıyan torbacık, haefe (GTS); Sapsız çiçeklerin etlenmi bir ana eksen üzerinde sık ve çok sayıda yerleerek oluturdukları rasemöz çiçek durumu (BTS). Yaprakları sıkı, yuvarlak balı lahana (GTS). Ekinler arasında biten yabanî ot (TTAS). Tahıl ve meyveleri devirdikten sonra geriye kalan döküntüler (TTAS); 1. Baak: Buday baaı. 2. Balanmı buday demeti. 3. Tomurcuk. 4. Asmalardaki küçük salkımlar (TTAS). Mükülüm (TBAS). Yavan (TBAS). Topuz (TBAS). Ak çöpleme (TBAS). Yaban çiçei (TYÇ). Yaban çiçei (TYÇ). Eflatun çiçekli adaçayına benzer bir tür kekik (MAS). Mor çiçekli, kara tohumlu, ho kokulu, yaı çıkarılıp sancıya karı içilen bir ot (MAS).
197 Gökba Göl karabaı Gâvurbaı Kadıbaı Karaba Karabalı Kelba Keibaı Kırkba otu Tarlalarda yetien, mavi çiçekli bir çeit bitki, peygamber çiçei (TTAS); Peygamber çiçei. (TBAS); Yaban çiçei (TYÇ). Yaban çiçei (TYÇ). Mükülüm (TBAS). Lale (TTAS). Ballıbabagillerden, çiçekleri mavi veya meneke renginde baakçıklar durumunda olan güzel kokulu bir bitki (GTS); 1.bk. karabaak-1. 2. Pancar. 3. Bir cins ot. 4. Mısırlarda olan bir mantar (TTAS); kıa dayanıklı sert buday (TTAS); Karaba otu, keiotu (TBA). Karaba otu, keiotu (ATBT). Süsen (TBAS). Mükülüm (TBAS). 10-80 cm yükseklikte, yumrulu, çok yıllık, sarı çiçekli ve otsu bir bitkidir. Bk. Çatlak otu. E anl. Arslanayaı. Arslankulaı, Patlangaç (TBAS); Yaban çiçei (TYÇ). Kocaba Dou Anadolu'da, yol ve tarla kenarlarında yetien, 30-150 santimetre yüksekliinde, iki yıllık otsu bir bitki (Onopordon acanthium). 4. hlk. Pancar, eker pancarı (GTS); 1. Pancar, eker pancarı. 2. Turp. 3. Lahana (TTAS). Kocabaı Kuzubaı Morba Salkım baak Topba Yılanbaı (ilanbaı) Gengel (TBAS); mavi renkli çiçei ve nohut büyüklüünde tohumu olan bir buçuk metre boyundaki dikenli bir ot (LME). Kuzu kinii (TBAS); Geni yapraklı, kalın köklü yenilen bir bitki (TTAS). Da sümbülü (TBAS); Mükülüm (TBAS). Tek veya birleik baakların salkım eklinde oluturduu bitki (GTS). Bot. Anadolu'da özellikle Tokat yöresinde yetitirilen açık renkli, orta boy yapraklı ve tatlı içimli bir tür tütün. (GTS); Salep. (TBAS). Bir çeit sarmaık yemii (LME). 3.2. Kafa ve ser kelimeleriyle oluturulmu bitki adları: Ba, kafa, ser kelimeleri e anlamlı kelimeler olmasına ramen bitki adlandırmalarında genellikle Türkçe ba kelimesi tercih edilmitir. Kafa kelimesi kullanılarak türetilen bitki adına toskafa kavunu: adam otu (TBAS) örnei vardır. 4. Divanü Lugati't-Türk te ba kelimesinin kullanımı ve anlam genilii: Divanü Lugati't-Türk te ba kelimesi aırlıklı olarak, insan ve
hayvanlarda beyin, göz, kulak, burun, aız vb. organları kapsayan, vücudun üst veya önünde bulunan bölüm anlamında kullanılmıtır. Bu anlamdan baka; bir eyin genellikle toparlakça ucu, herhangi bir nesnenin uç kısmı; balangıç; arazide en yüksek nokta, yüksekte olan taraf; ileride olan, en önemli, en üstün; arpa, buday, yulaf vb. ekinlerin tanelerini taıyan kılçıklı bölümü ve yara, çıban anlamlarında da kullanılmıtır. 4.1. Divanü Lugati't-Türk te insan ve hayvanlarda beyin, göz, kulak, burun, aız vb. organları kapsayan, vücudun üst veya önünde bulunan bölüm anlamında ba: Öküz adhakı bolınça, buzaı baı bolsa yg / Öküz ayaı olacaına buzaı baı olmak daha iyidir (DLT I, 2006:59). Erik erini yalı, ermegü baı kanlı / Çalıanın dudaı yalı, erinenin baı kanlı (DLT I, 2006:70). Ütrük ötün ogrılayu yüzge bakar / Hileci alçak kimse hırsız gibi yüze bakar Elkin taup bermi aı bara kakar / Misafiri kovarak vermi olduu yemei baına kakar (DLT I, 2006:102). Öpkem kelip ogradım / Öfkem geldi uradım Arslan layu kökredim / Arslan gibi kükredim Alplar baın togradım / Yiitlerin baını doradım Emdi meni kim tutar / imdi beni kim tutar (DLT I, 2006:125). 198 Ol baı ütti / O baın saçlarını yaktı, üttü (DLT I, 2006:171). Koy baı ütüldi / Koyunun baındaki kıllar ütüldü (DLT I, 2006:193) Er baın orpattı / Adam baını ürpertti, saçını daıttı (DLT I, 2006:259). Anı baı arıdı / Onun baı arıdı (DLT I, 2006:273). Bir toyın baı arısa kamu toyın baı arımaz / (Müslüman olmayan) bir din ulusunun baı arırsa bütün din ulularının baı arımaz (DLT I, 2006:274 / (DLT III, 2006:169)). Anı baı isirgendi / Onun baı isiriklendi (DLT I, 2006:290). Tangut süsin üikledi / Tankut askerini üümüken vurdu Kii ıın elikledi / O kiilerin iiyle alay etti Erin atın belikledi / Askerlerini, atlarını armaan kıldı Bulun bolıp baı tıgdı / Tutsak olup ba edi (DLT I, 2006:307). Taz baı ıjmaklandı / Kelin baı bozuldu, kellii arttı (DLT I, 2006:313). Tatsız Türk bolmas, basız börk bolmas / Acemsiz Türk, basız börk olmaz (DLT I, 2006:349). Telim balar yuwaldımat / Birçok balar yuvarlandı Yaı andın yawaldımat / Düman ondan yavaladı Küçü anı keweldimet / Kuvveti gevedi Kılıç kınka küçün sıdı / Kılıç kına gücün sıdı (DLT I, 2006:397). Abang kolsam udhu barıp /Eer isteseydim ardısıra varıp Tutar erdim süsin tarıp / Askerini daıtarak onu tutardım Bulun kılıp baı yarıp / Tutsak edip baını yarardım
Bulu barça manga yıdı / Nesi varsa kurtulmak içim önüme yıdı (DLT I, 2006:399). Eyek ayur baım bolsa sundurida suw içgeymen / Eek, baım esen olsa denizden su içerim, der (DLT I, 2006:492). 199 Itım tutup kudhı çaldı / Köpeim onu tutup yere çaldı Anı tüsin kıra yoldı / Onun tüyünü büsbütün yoldu Baın alıp kudhı saldı / Baını koparıp aaıya saldı Bouz alıp tükel bodu / Boazını yakalayıp tamamen bodu (DLT II, 2006:24). Olar ikki bara kakıdı / Onlar birbirlerinin baına vurutular (DLT II, 2006:105). Bara kakıldı / Baa kakıldı (DLT II, 2006:135). Er baın tamka süsündi / Adam baını duvara vurur göründü (DLT II, 2006:152). Uragut baın sukındı / Kadın baını yıkadı (DLT II, 2006:153). Er baı tazardı / Adamın baı kelleti (DLT II, 2006:178). Ol anı baa kakturdı / O, onun baına kakturdı (DLT II, 2006:191). Anı tonı baıa sarmaldı / Onun elbisesi baına toplandı, dolandı (DLT II, 2006:233). Anı baıa ta kırçaldı / Onun baına ta dedi (DLT II, 2006:234). Tatsız Türk bolmas, basız börk bolmas / Tatsız Türk, basız börk olmaz (DLT II, 2006:281). Anı bara kaktı / O, onun baına hafifçe vurdu (DLT II, 2006:293). Basmıl süsin komıttı / Basmıl askerini coturdu Barça kelip yumıttı / Hepsi gelip toplandı Arslan taba emitti / Arslan tarafına yöneldi Korkup baı tezginür / Korkup baı döner (DLT II, 2006:312). Er baın tüngitti / Adam baını edi (DLT II, 2006:326). Yanat kılıç banı üze kakkıl yara / Kılıcı onun baı üstünde parlat; ona kak, yarala Bıçlıp anı boynı takı kalkan tura / Onun boynunu ve tura kalkanını da biçerek (DLT II, 2006:356). Yunt baın yularlap / At baını yularlayarak, balayarak ye (DLT III, 2006:9). Tapu ta yarar, ta baı yarar / Hizmet taı yarar, ta baı yarar (DLT III, 2006:58). Uragut baın yoldı / Kadın baını kurtardı (DLT III, 2006:64). Korkmı kiige koy baı ko görünür / Korkmu adama koyun baı çift görünür (DLT III, 2006:126). Ba / ba (DLT III, 2006:151). Söbi ba / Yuvarlak olmayan uzun ve sivri olan ba, kafa ((DLT III, 2006:217).
200 Eren ıdhıp söke turdı / Adamlar gönderip diz üstü oturdu Baı boynın söke turdı / Baına boynuna sömekte devam ederdi Ufut bolup büke turdı / Utanarak büküldü Udhu kama tiben tigdi / Beni kovalama diye ba edi (DLT III, 2006:230-231). 4.2. Divanü Lugati't-Türk te bir eyin genellikle toparlakça ucu, herhangi bir nesnenin uç kısmı anlamında ba : Iwrık baı kazlayu / brik baı kaz gibi Sarak tolu közleyü / Sürahi dolu göz gibi Sakınç kudhı kizleyü / Çukura (kuyuya) gizleyerek Tün kün bile sewnelim / Gece gündüz sevinelim (DLT I, 2006:100). Börini ortak, kuzgunu yıaç baında / Kurdunki ortak, kuzgununki aaç baında (DLT I, 2006:439). 4.3. Divanü Lugati't-Türk te balangıç anlamında ba : Erdem baı tıl / Edebin baı dil (DLT I, 2006:107, 336 / DLT III, 2006:133). 4.4. Divanü Lugati't-Türk te arazide en yüksek nokta, yüksekte olan taraf anlamında ba : Ögreyüki mında ok / Gerçekten âdeti böyledir Munda adhın tegde ok / Bundan baka ortaya çıkan sebep de vardır Atsa ajun urap ok / Dünya ok atsa Talar baı kertilür / Daların baı kertilür (DLT I, 2006:160). Kaklar kamu kölerdi / Kuru yerler hep gölerdi Talar baı ilerdi / Da baları göründü Ajun tını yılırdı / Göze iliti, dünyanın soluu ılıdı Tütü çeçek çerkeür / Türlü çiçekler sıralandı (DLT I, 2006:179). Edgülügni suw adakında kemi baında tile / yilii su ayaına at, baında ara (DLT II, 2006:112). ba : Art baı talurdı / Da baında tipi koptu (DLT II, 2006:179). Kaklar kamu kölerdi / Kuru yerler büsbütün gölerdi Talar baı ilerdi / Da baları göründü, göze iliti Ajun tını yılırdı / Dünyanın soluu ısındı Tütü çeçek çerkeür / Türlü çiçek sıralandı (DLT II, 2006:283). 4.5. Divanü Lugati't-Türk te ileride olan, en önemli, en üstün anlamında Yaını aıklasa baka çıkar / Düman aaı görülürse baa çıkar (DLT I, 2006:305). 4.6. Divanü Lugati't-Türk te arpa, buday, yulaf vb. ekinlerin tanelerini taıyan kılçıklı bölümü anlamında ba : Konak baı sedhregi yg / Çavdar baının seyrei iyidir (DLT I, 2006:384). 4.7. Divanü Lugati't-Türk te yara anlamında ba : Ba alıktı / Yara azdı bozuldu (DLT I, 2006:191). Baı anı alıktı / Onun yarası azdı
201 Kanı yozup turuktı / Kanı çok akıp durdu Balı bolup tagıktı / Yaralanıp daa çıktı Emdi anı kim tutar / imdi ona kim yetiir (DLT I, 2006:191). Yıglap udhu artadım / Arkasından alayarak bozuldum Bagrım baım kartadım / Barımın yarasını detim Kaçmı kutu irtedim / Kaçan saadeti aradım Yamur küni kan saçar / Gözüm yamur gibi kan saçar (DLT I, 2006:272). Ba titik titti / Yara çok acıdı (DLT I, 2006:386). Ot baı pütürdi / laç, em yarayı saalttı (DLT II, 2006:72). Ba tersindi / Yara azdı (DLT II, 2006:240). Ba tuttı / Yara zonkladı (DLT II, 2006:291). Ba bütti / Yara kapandı (DLT II, 2006:294). Ba yinetti / Yara saaldı, yenildi (DLT II, 2006:317). Bu ba ol eligi ıka buulan / Bu, daima kanı akan bir yaradır (DLT III, 2006:53). Er baka yakı yakdı / Adam yaraya yakı yaktı (DLT III, 2006:62). Yüknüp mana imledi / Boyun eip bana iaret etti Közüm yaın yamladı / Gözüm yaını sildi Bagrım baın emledi / Barımın yarasını saalttı Elkin bolup ol keçer / Konuk olup geçti (DLT III, 2006:84-85). Ol baka yakı yakturdı / O yaraya yakı yapıtırttı (DLT III, 2006:96). Köni barır keyiknin közinde adhın baı yok / Düz giden geyiin gözünden baka yarası yok (DLT III, 2006:151). Ba bütsedi / Yara iyilemeye baladı (DLT III, 2006:283). Ol baın tüknedi / O, yarasını daladı (DLT III, 2006:301). Anı yetip sünüledi / Ona yetiip süngüledi Baın yandru yanıladı / Yine yarasını yeniledi Eren bayup müniledi / Adamlar zenginleip nimet buldular Anın alpın kara bogdı / Onun yiitlerini kırarak bodu (DLT III, 2006:406). 5. Sonuç ve Deerlendirme Ba kelimesi Eski Türkçe döneminden günümüze kadar Türkçenin bütün lehçelerinde ve ivelerinde kullanılan en eski kelimelerinden biridir. Türkçede ba kelimesinin e anlamlısı olarak kafa ve ser kelimeleri kullanılmakla birlikte özellikle deyimler ve atasözlerinde e anlamlılık yarı e anlamlılıa dönümektedir. Deyimlerde kelime deiiklii anlam deiikliine yol açtıı için e anlamlı da olsa ba, kafa, ser kelimeleri birbirlerinin yerine kullanılamamaktadır. Deyimi oluturan kelimelerin yerleri deitirilemez. Bir dildeki deyim baka dile kelime kelime aktarılamaz. "Baı çekmek" öncü, lider anlamında bir deyimdir. "Ba" ile "kafa" kelimeleri e anlamlıdır. Ancak bu deyimde "ba" kelimesi "kafa" kelimesiyle deitirildiinde, baı çekmek deyimiyle ilgisi olmayan, farklı bir
deyim ortaya çıkar: "Kafayı çekmek." Bu yeni deyimin eski deyimle hiçbir anlam balantısı yoktur. Eski Anadolu Türkçesi dönemi tıp eserlerinde de ba kelimesi farklı anlamlarıyla kullanılmıtır. Bu dönemde kafa kelimesi ba kelimesinin e anlamlısı olarak eserlerde geçerken; kafa kelimesinin dorudan kafatası anlamında kullanımı da vardır. Hulasa-i Tıbb da baın kafası eklindeki kullanımı ba ve kafa kelimelerinin anlam farklılıı açısından fikir vermektedir. Ayrıca, kafatası karılıı olarak Tuhfe-i Mübarizi de ba çanaı, Miftahü'n-Nur ve Hazainü's-Sürur da ba çenakı, Hulasa-i Tıbb Kütahya nüshasında ba çomcesi olarak da kullanılmıtır. Tuhfe-i Mübarizi de yara anlamındaki ba ın sözlüklerde farklı madde baına taınmasıyla paralel olarak ba baı / yara baı eklinde bir kullanımı ba ın ikinci anlamını kuvvetlendirmektedir. Celâlüddin Hızır Paa nın Müntahab-ı ifâ sında; irvanlı Mahmud un Kemaliyye sinde; bn-i erif in Yadigar ında; Sabuncuolu erefeddin in, Cerrahiyyetü l-haniye, Mücerrebnâme ve Terceme-i Akrabâdîn-i Harezmâhî adlı eserlerinde ba kelimesinin e anlamlısı veya kafatası anlamında kafa kelimesinin kullanılmaması yazarlarımızın Türkçe kelime tercihlerini göstermesi açısından önem taımaktadır. Bitki adlarının bir kısmı organ adlarından yararlanılarak yapılmıtır. Bitki adlarında tespit ettiimiz 39 dokuz tane ba kelimesi kullanılarak yapılan kelime olmasına ramen kafa ve ser kelimeleri kullanılarak oluturulmu bitki adları pek bulunmamaktadır. Eski Türkçeden günümüze bazı kelimelerde görülen anlam daralması ba kelimesinde görülmemi; bu kelime anlam bütünlüünü koruyarak günümüze kadar gelmitir. Divanü Lugati't-Türk te de ba kelimesinin kullanımı ve anlam genilii günümüzdeki anlamlarıyla balantılıdır. nsan ve hayvanlarda beyin, göz, kulak, burun, aız vb. organları kapsayan, vücudun üst veya önünde bulunan bölüm; bir eyin genellikle toparlakça ucu, herhangi bir nesnenin uç kısmı; balangıç; arazide en yüksek nokta, yüksekte olan taraf, ileride olan, en önemli, en üstün; arpa, buday, yulaf vb. ekinlerin tanelerini taıyan kılçıklı bölümü ve yara anlamlarında ba Divanü Lugati't-Türk te de kullanılmıtır. Ba, kafa, ser kelimelerinin birbirlerinin yerine kullanılması birçok ifadede, özellikle deyimlerde, anlam farklılıı ortaya çıkarmaktadır. Bu kelimelerin e anlamlı olarak kullanılmasında yazarların tercihi ba kelimesinden yana olmutur. 202 KAYNAKÇA ATA, Aysu (2000). Derleme Sözlüü nde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler, Türkoloji Dergisi, C.XIII, S.1, Ankara: Dil ve Edebiyat Aratırmaları Dernei Yayınları No:3, s. 67-99. ATALAY, Besim (2006A). Divanü Lugat-it-Türk, C.1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (DLT I) ATALAY, Besim (2006B). Divanü Lugat-it-Türk, C.2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (DLT II) ATALAY, Besim (2006C). Divanü Lugat-it-Türk, C.3, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (DLT III) ATALAY, Besim (2006D). Divanü Lugat-it-Türk, C.4, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (DLT IV) AYDIN Erhan (2008). ine Usu Yazıtında Hayvan Adlarıyla Kurulmu Yer Adları Üzerine ncelemeler, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/1. BAYTOP, Turhan (1994). Türkçe Bitki Adları Sözlüü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TBAS) BURAN Ahmet (2007). Türkçede Ve Türkiye Türkçesi Aızlarında s/ Meselesi, Turkish Studies / Türkoloji Aratırmaları Volume 2/2. CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford University. DOAN, Levent (2005), Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir nceleme Ana ve Ara Temel Kelimeler, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 1.
203 ERDA I, Binnur (2000), Tuhfe-i Mübârizî - nceleme, Metin, Sözlük- Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamı Doktora Tezi. GÜLENSOY, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüü 2 Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. HAMLTON, James Russel (1998). yi ve Kötü Prens Öyküsü, Çeviren: Vedat Köken, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. KAROL Sevinç, SULUDERE Zekiye, AYVALI Cevat (2010). Biyoloji Terimleri Sözlüü (5.tıpkıbasım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (BTS) KARAAAÇ, Günay (2008). Türkçe Verintiler Sözlüü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. KÜÇÜKER, Paki (2010). Lügat-i Mükilât-ı Eczâ da Türkçe Bitki Adları, Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, Volume 3 / 11. KÜLCÜ Melek (2009). Cerrah Mes ud Hulasa (Dil Özellikleri Metin Dizin), Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Edebiyatı Anabilim Dalı. MURAD, Sibel (2009). Lügat-ı Mükilât-ı Eczâ Dervi Siyâhî Lârendevî (Giri-nceleme-Metin Dizinler), Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sosyal Bilimler Enstitüsü. (LME) (ÖNLER, Zafer (1990). XIV. ve XV. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Botanik Terimleri, Journal of Turkish Studies, Türklük Bilgisi Aratırmaları, Fahir z Armaanı I, Volume 14. ATBT) ÖNLER, Zafer (2004). XIV.-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları, stanbul: Kebikeç Yayınları. (TBA) AHN Mehmet Ünal (1994). Mü'min bin Mukbil Miftahü'n-Nur ve Hazainü's-Sürur (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini), Malatya: nönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamı Doktora Tezi. TEKN, Erdoan (2005). Türkiye'nin En Güzel Yaban Çiçekleri - The Most Beautiful Wild Flowers of Turkey, stanbul: Türkiye Bankası Kültür Yayınları. (TYÇ) TEKN, Talat (2003). Altayistik Makaleler 1, Haz: Emine Yılmaz-Nurettin Demir, Ankara: Grafiker Yayınları. TEKN, Talat (2008). Orhon Yazıtları, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları. TOT, Gülseren (2004). Mersin Azı Sözlüü, stanbul: Türk Dilleri Aratırmaları Dizisi. (MAS) TÜRKÖZÜ S. Göksel, FERENDEC S.Yeim (2004). Türkçe ve Korecedeki "Ba(Kafa)" ve Bata Bulunan Organ Adlarıyla lgili Deyimlerin ncelenmesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi Dergisi, 44, s.93-109. UÇAR, lhan. (2009). Hâzâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb, Yayımlanmamı Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. UÇAR lhan (2010). Türkçede E Anlamlılık ve Eski Anadolu Türkçesi Tıp Yazmalarında E Anlamlı Kelime Kullanımı, Zeitschrift für die Welt der Türken, ZfWT Vol. 2, No. 1. GENEL A KAYNAKLARI E ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüü, http://tdk.org.tr/esveyakin/sonuc.aspx (Eriim Tarihi: 28.2.2011). (EYAKS) Güncel Türkçe Sözlük, http://tdk.org.tr/tr/genel/sozbul.aspx?f6e10f8892433cffaaf6aa849816b2ef4376734bed947cde&kelime= (Eriim Tarihi: 28.2.2011). (GTS) Türkiye Türkçesi Aızlar Sözlüü, http://tdkterim.gov.tr/ttas/ (Eriim Tarihi: 28.2.2011). (TTAS) FLZOK, Rıza. Greimas a Göre En Küçük Anlam Birimleri: Çekirdek Semler (sémes nucléaires) ve Sınıf Semleri (classémes)http://www.ege-edebiyat.org/wp/wp-content/uploads/en-k%c3%bc%c3%a7%c3%bck- Anlaml%C4%B1-Birimler.pdf (Eriim Tarihi: 28.2.2011). Türk Lehçeleri Sözlüü http://www.tdk.org.tr/lehceler/default.aspx (Eriim Tarihi: 28.2.2011). (TLS)