SÜT VE KARMA DLENME DÖNEMNDE TRANSVERS YÖN SORUNLARI: POSTEROR ÇAPRAZ KAPANI

SÜT VE KARMA DLENME DÖNEMNDE TRANSVERS YÖN SORUNLARI: POSTEROR ÇAPRAZ KAPANI TRANSVERSAL DIMENSION PROBLEMS IN DECIDUOUS AND MIXED DENTITION: POSTERIOR CROSSBITE Defne KEÇK * Tahsin DEMR ** S. Burçak ÇEHREL ** ÖZET Posterior çapraz kapan ortodontide en sk görülen transvers yön anomalilerindendir. Süt ya da karma dilenme döneminde saptanan bu tip bir anomali tedavi edilmediinde uzun dönemde zararl sonuçlar dourmaktadr. Süt ve karma dilenme döneminde karlalan çapraz kapan anomalisi nadiren kendiliinden düzelebildiinden, müdahale edilmezse temporomandibuler eklem ve çineme sisteminde olumsuz etkilere sebep olmaktadr. Bu nedenle zamannda ve doru tedavi posterior çapraz kapann düzelmesinde önemli rol oynar. Bu derlemenin amac, posterior çapraz kapann etiyolojisi ve neden olduu problemleri inceleyerek uygun tedavi yöntemlerini tartmaktr. Anahtar kelimeler: Transvers yön sorunlar, posterior çapraz kapan, süt ve karma dilenme, temporomandibuler eklem, çineme sistemi GR Çocuklarn dilenmesi srasnda karlalan ve dilenmeyi olumsuz yönde etkileyebilecek pek çok faktör karmza çkmaktadr. Bu faktörlerin özellikle süt ve karma dilenme döneminde saptanmas erken müdahale olana salayacandan malokluzyonlarn önlenmesi açsndan da faydal olmaktadr. Süt ve karma denstisyonda kalalan en önemli problemlerden biri de posterior çapraz kapan ile ortaya çkan transvers yön problemleridir. Bu durum büyük çounlukla maksiller arkn daralmasndan kaynaklanmaktadr. 1 Posterior çapraz kapan; kanin, premolar ve molar bölgesinde maksiller dilerin bukkal cusplarnn, mandibuler dilerin bukkal cusplarnn lingual ksm ile temas etmesiyle karakterize bir malokluzyon olarak tanmlanmaktadr. 1 6skeletsel ya da dentoalveoler kaynakl olabilmekte, bir ya da birden fazla dii içerebilmekte ve tek ya da çift tarafl olabilmektedir. Ancak sklkla tek tarafl olarak karmza çkmaktadr. 2 SUMMARY Posterior crossbite is one of the most common transversal problems in orthodontics. Children who present with a posterior crossbite in the primary and mixed dentition may be predisposed to long term detrimental consequences. Since the posterior cross-bites in the pirmary and mixed dentition are relatively common and their causes are numerous as well as their self correction is very rare, they can cause temporomandibular joint disorders and masticatory system problems. Therefore timely and accurate treatment is necessary for this condition. The aim of this review is to evaluate the conditions and the etiology of posterior crossbite and to discuss the preferred treatment modalities. Key words: Transversal dimension problems, posterior crossbite, deciduous and mixed dentition, temporomandibular joint, masticatory system Posterior çapraz kapann balca oluma nedeni; maksiller dental ark geniliindeki azalmadr. Bu azalma; baparmak emme, 3-5 çeitli yutkunma alkanlklar, 3 adenoid dokularda hipertrofi veya üst solunum yollarnda alerjiye bal olarak gelien obstrüksiyon 6-10 ve az solunumu 3-5 sebebiyle oluabildii gibi, atipik dil basnc, dentofasiyal bölgeyi etkileyen postural kuvvet, süt dilerinin erken kayb ya da persistans ve maksillada genetik olarak belirlenmi yetersizlikten de kaynaklanabilmektedir. 11-13 Posterior çapraz kapann bir türü olan fonksiyonel posterior çapraz kapan ise tek tarafl posterior çapraz kapann %67-%79 unu oluturan; sentrik ilikiden maksimum interdijitasyona geçerken mandibulann fonksiyonel kaymasna neden olan dental interferenslerin oluturduu bir malokluzyon durumudur. 12-15 Çalmalar; özellikle mandibulann laterale kaymas ile birlikte çapraz kapan durumunun, kraniomandibuler bozukluklarn olumasnda önemli bir role sahip olduunu göstermitir. 15,16 * Bakent Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Ortodonti Anabilim Dal, ANKARA. ** Bakent Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Pedodonti Anabilim Dal, ANKARA. 50

Çapraz kapan tarafndaki mandibuler kondil glenoid fossa içerisinde daha superior ve posterior yönde, dier taraftaki kondil ise glenoid fossadan uzaklaacak ekilde antrerior ve inferior yönde yer deitirmektedir. 15,16 Bu malokluzyonun tipik bulgusu; az kapal pozisyonda iken; mandibulann dental orta hatta kayma yaratacak ekilde laterale kaymas; az açldnda ise bu kaymann ortadan kalkmas ve dental orta hatlarn çakmasdr. Bu vakalarda mandibulada morfolojik bir asimetri deil, yalnzca pozisyonel bir asimetri mevcuttur. 15-17 Etyoloji ve Diagnoz Alt ve üst çene arklar arasndaki transvers yön sorunlar iskeletsel, dental ya da ikisinin kombinasyonu olarak karmza çkabililirler. Etyoloji Süt ve karma dilenme dönemindeki transvers yön sorunlar mandibulann anterior ve laterale doru kaymasna neden olacak ekilde okluzal interferenslere bal olarak oluabildii gibi, dudak-damak yar ve ba boyun bölgesindeki herhangi bir malformasyon, tek tarafl kondil hipoplazisi ya da hiperplazisi, juvenil romatiod artirit, neonatal intubasyon ya da damak bölgesine uzun süreli bas, uzun süreli yalanc emzik ve biberon kullanm, anormal emme alkanlklar, az solunumu, tonik kas aktivitesindeki azalma ve travmaya bal olarak oluan skar dokusu gibi nedenlerle de ortaya çkabilir. 18 Çene geliimi ve di sralanmas yumuak doku ve alkanlklardan etkilenir. Büyüme süreci içerisinde dilin konumu ve büyüklüü, az solunumu, uzun süreli yalanc emzik kullanm, ve çene postürü alkanlklar posterior çapraz kapan geliimine neden olur. 19 Çalmalar, 2 yandan uzun süreli yalanc emzik kullanmnn maksiller darla sebep olduunu göstermitir. 5,20-24 Emme alkanlklarnn, maksiller ark üzerindeki daraltc etkisinin gün içerisindeki skl ile beraber yllar içersindeki devamllktan da etkilendii belirlenmitir. 5,20 Az sürekli açk olacak ekilde konumlanan çene postürü alkanlklarnn transvers maksiller büyümeyi engelledii de gösterilmitir. 25-27 Purcell 28 süt dentisyonunda ya da karma dentisyonda fonksiyonel posterior çapraz kapan tedavisi ile elde edilen maksiller geniletmenin daimi dentisyona da tandn belirtmitir. Posterior çapraz kapana neden olan faktörler arasnda az solunumu, dil itme veya parmak emme gibi alkanlklar mevcuttur. Dil, maksiller premolar ve molar dilere bukkale doru kuvvet iletirken; yanaklar ise maksiller posterior dilere lingual yönde kuvvet uygulamaktadr. Zt yönlerdeki bu iki kuvvet bir denge içerisinde olmazsa çapraz kapan oluabilmektedir. Posterior çapraz kapan durumunda dil aada konumlanm olduu için yanak basncn dengeleyemeyeceinden maksiller arkta daralma meydana gelir. Fonksiyonel posterior çapraz kapan nadiren kendiliinden düzeldiinden, tedavi edilmeyen çapraz kapanlarn dentisyonda ark boyu kaybndan iskeletsel asimetriye kadar birçok probleme neden olduu bir gerçektir. Çounlukla adenoid ve tonsillere bal olarak oluan solunum yolu obstrüksiyonuna az solunumu da elik eder ve ba postüründe de deiiklik meydana gelir. Bu durum, posterior çapraz kapan oluumuna yol açar. 25-27 Troelstrup ve Möller 29 maksiller ve mandibuler ark genilikleri arasndaki uyumsuzluun, mandibulann nöromuskuler rehberliini, santral sinir sisteminden kaynaklanarak periodontal membran ve alveol kemiin posteriorundaki mekanoreseptörlerdeki feedback e bal olarak etkileyebileceini ileri sürmülerdir. Fonksiyonel posterior çapraz kapanta mandibulann laterale deviasyonuna neden olan forced guidance yani zorlayc rehberliin her zaman zannedildii gibi mandibulann interferens yaratan dilerden kaynaklanan mekaniksel zorlayc displasman anlamna gelmediini, mandibulann istirahat pozisyonuna geçiinde dental orta hattn kaymasna sebep olan bir nöromuskuler rehberliin olduunu ileri sürmülerdir. Bu nedenle mandibulann kapan yolunda intermaksiller di temasndan önce de deviasyon olabilmektedir. 29 Diagnoz Hastadan alnan anamnezde alkanlklar, ve önceden geçirilmi travma hikayesi olup olmad belirlenmelidir. Klinik muayene srasnda ise palatal kaidenin derinlii ve molar dilerdeki anormal aksiyel eilim, çapraz kapann iskeletsel ya da dental olduu konusunda bilgi vermektedir. Çapraz kapann iskeletsel olup olmad ise posteroanterior 18 ve submentoverteks 30 sefalometrik radyograflarla, ayn zamanda temporomandibuler eklem radyograflaryla da tespit edilebilmektedir. 31 51

Ben-Bassat ve arkadalarna 14 göre, posterior çapraz kapan elimine edilse bile; her zaman orta hat kaymas düzelmeyebilmektedir. Aratrmaclar, fonksiyonel posterior çapraz kapan olan çocuklarn büyük çounluunda sentrik okluzyonda Snf II subdivizyon ilikisi olduunu, bu ilikinin istirahat pozisyonunda gözlenmediini bildirmilerdir. Snf II subdivizyon ilikisi gösteren vakalarda posterior çapraz kapann eliminasyonunun antero-posterior iliki bozukluunu düzeltecei beklense de vakalarn büyük çounluunda bu düzelmenin gözlenemediini savunmulardr. Ayrca çapraz kapan baaryla tedavi edilmi vakalarn büyük çounluunda retansiyon periodundan sonra dahi relaps gözlendiini bildirmilerdir. 32 O Bryn ve arkadalar 33 tek tarafl posterior çapraz kapan olan hastalarda, çenenin kapanma hareketi srasnda mandibuler kondilin çapraz kapan tarafnda posterior, superior ve laterale hareket ederken, dier tarafta anterior, inferior ve mediale doru hareket ettiini bildirmilerdir. Bu nedenle iskeletsel olarak Snf I özellikler gösteren bireylerde bile çapraz kapan tarafnda Snf II, dier tarafta ise Snf III eilimli bir dental iliki ortaya çktn belirtmilerdir. Hesse ve arkadalar 16 fonksiyonel posterior çapraz kapan olan bireylerde u özelliklere dikkati çekmilerdir: 1. Çapraz kapan olmayan tarafta kondil glenoid fossa içerisinde daha önde ve aada konumlanmtr. 2. Molar ve kanin dilerin ilikisi çapraz kapan olmayan tarafta Snf II, çapraz kapan tarafnda ise Snf I e yakndr ve alt dental orta hat çapraz kapan tarafna doru kaymtr. 3. Maksiller geniletme sonras dental orta hat kaymas düzeltildiinde daha simetrik, okluzal ve kondiler bir iliki ortaya çkmaktadr. 4. Bu simetri çapraz kapan olmayan tarafta kondilin daha geriye ve yukar hareketi; çapraz kapan olan tarafta ise kondilin, daha öne ve aa hareketi ile salanmaktadr. 5. Maksiller geniletmeyle beraber mandibuler intermolar genilikte de bir miktar art belirlenmektedir. Çi3neme fonksiyonu ve temporomandibuler eklem Özellikle posterior çapraz kapan olan çocuklarda oklüzal interferensler çok daha belirgindir. Mandibuladaki bu postural asimetri intercuspal pozisyon ile sentrik iliki arasnda bir uyumsuzlua neden olmaktadr. Bu uyumsuzluk çineme kaslar ile temporomandibuler eklemde fiziksel bir gerilime sebep olabilmektedir. 34 Posterior çapraz kapan olan vakalarda asimetrik postural kas aktivitesi de görülebilmektedir. 6stirahat pozisyonunda; çineme yutkunma, srma ve konuma gibi çeitli fonksiyonlar srasnda çineme kaslarnda çapraz kapan taraf ile çapraz kapan olmayan taraf arasndaki kas aktiviteleri arasnda uyumsuzluk belirlenmitir. 29,35 Yaplan çalmalar fonksiyonel posterior çapraz kapan ile dejeneratif temporomandibuler eklem hastalklar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki olduunu göstermitir. 35,36 Fonksiyonel posterior çapraz kapan olan çocuklarn çineme paternlerinde büyük oranda düzensizlik belirlenmitir. 37,38 Çineme, yutkunma, açma, kapama gibi farkl fizyolojik hareketler ile lateral, protruziv, maksimum açma gibi fonksiyonel çene hareketleri, normal okluzyonlu bireylere göre farkllk göstermektedir. 39-42 Mandibulann açma, kapama, lateral ve protruziv hareketleri ya da çineme hareketleri srasnda oluan temporomandibuler eklem sesleri intraartiküler patolojik deiikliklere iaret etmektedir. 43-45 Popping, clicking, cracking ve crepitus olarak tanmlanan sesler farkl patolojileri göstermektedir. 46,47 Ancak bu sesler klinik olarak yeterli bir diagnostik kant oluturacak derecede hassas ölçülememektedir. Elektrovibratografi temporomandibuler eklemdeki titreimlerin daha güvenilir bir ekilde kaydedilmesi ve deerlendirilmesini mümkün klmaktadr. 48,49 Myers ve arkadalar 15 posterior çapraz kapan olan çocuklarda temporomandibuler eklemde hem vertikal hem de horizontal mesafelerin çapraz kapan tarafnda dier tarafa kyasla önemli ölçüde ksa olduunu göstermilerdir. Çapraz kapan düzeltiminin kondillerin çift tarafl olarak simetrisini salayacan bildirmilerdir. Çift tarafl kondil asimetrisi erikinlerde de temporomandibuler eklem bozukluklarna sebep olmaktadr. Nöromuskuler paternin kazanlm mandibuler pozisyona adaptasyonu, asimetrik 52

mandibula büyümesine, fasiyal asimetriye ve kalc distorsiyonla beraber iddetli iskeletsel çapraz kapana sebep olduunu savunmulardr. Fonksiyonel posterior çapraz kapann tans konur konmaz tedavi edilmesi önerilmektedir. 17,50-55 Tedavi edilmezse temporomandibuler eklemin geliim ve fonksiyonu olumsuz etkilenebilmektedir. Kapan srasnda mandibulann laterale kaymasnn temporomandibuler eklemin form ve fonksiyon arasndaki dengeyi bozaca gösterilmitir. 51 Haralabakis ve Loufty 56 ve Troelstrup ve Moller 29 posterior çapraz kapan olan hastalardan aldklar elektromiyografi kaytlarnda mandibulann istirahat konumunda asimetrik kas aktivitesi gösterdiini rapor etmilerdir. Disk pozisyonunun ve morfolojisinin tamamen klinik muayeneye güvenerek belirlenmesi hatal olabilmektedir. Bu nedenle klinik muayenede elde edilen bilgiler, elektrovibratografi ve çeitli görüntüleme yöntemleri ile beraber deerlendirilerek doru bir karara varlabilmektedir. 57-59 TME sesleri, çineme kaslarndaki bir fonksiyon bozukluununda habercisi olabilmektedir. Keeling ve arkadalar 60 tek tarafl posterior çapraz kapan olan vakalarda çineme paterninin çeitlilik gösterdiini ve kapatma hareketi srasnda geni bir lateral deviasyon olutuunu bildirmilerdir. Ben-Bassat ve arkadalar 14 fonksiyonel posterior çapraz kapan olan 29 hastada yaptklar elektrovibratografik bir çalmada hastalarn çounluunda ters çineme paterni (reverse chewing pattern) olduunu ortaya koymulardr. Ayn zamanda MR görüntüleme yöntemleri ile de çapraz kapan olan çocuklarda çapraz kapan olmayan çocuklara göre daha fazla redüksiyonlu ve redüksiyonsuz TME displasman görüldüü de bildirilmitir. Tedavi alternatifleri Posterior çapraz kapan nadiren kendiliinden düzelmektedir. Bu nedenle süt ve karma dentisyonunda posterior çapraz kapana yönelik çeili tedavi yöntemleri gelitirilmitir. Öncelikli olarak alkanla bal olarak gelien posterior çapraz kapann tedavisinde, bu alkanln düzeltilmesi ilk hedeftir. Alkanlk giderilmeden yaplacak her türlü tedavi baarszlkla sonuçlanacaktr. 61 Di interferenslerine bal olarak oluan posterior çapraz kapann tedavisinde di interferenslerinin ortadan kaldrlmas ve hastann fonksiyonel posterior çapraz kapan durumundan kurtarlmas bir tedavi seçeneidir. Ancak bu tedavi yöntemi yalnzca çok hafif fonksiyonel posterior çapraz kapan problemlerinde etkili olmaktadr. 62 Resim 1. Hareketli geniletme apareyine örnek bir olgu göstermektedir Resim 1a. Cephe fotoraf Resim 1b. Maksiller görüntü Resim 1c. Gülümseme srasnda orta hatta görülen sapma Resim 1d. Az içi sa taraf Resim 1e. Tek tarafl çapraz kapann önden az içi görüntüsü Resim 1f. Az içi sol taraf (çapraz kapan taraf) Resim 1g. Hareketli ekspansiyon apareyinin azdaki görüntüsü Resim 1h. Mandibuler görüntü Resim 1i. Aktive edilmeyen ve okluzyonu yükselten aparey ile orta hattaki düzelme Maksiller darla bal olarak gelien posterior çapraz kapann tedavisinde hareketli ya da sabit olarak gelitirilen apareyler yardmyla maksillann geniletilmesi söz konusudur. Özellikle süt dentisyonunda, vidas 5 günde bir tur çevrilerek maksillada geniletme hedefleyen, geniletme vidal aparey ile karma dentisyonunda ise darln iddetine bal olarak hareketli, ya da quad helix veya hyrax apareyleri gibi sabit geniletme apareyleri ile maksiller arkn geniletilmesi mümkün olmaktadr. 63-67 Hareketli geniletme apareyleri dilerin eilme hareketi ile maksiller geniletmeyi salarken, sabit geniletme apareyleri ile maksiller sütürün ayrlmas ile maksillada iskeletsel olarak transvers yönde genileme salamak mümkün olmaktadr. Hzl maksiller geniletme (rapid palatal ekspansiyon) apareyleri sayesinde, midpalatal 53

sütürün geniletilmesi ile ayn zamanda nazal havayolu daralmas olan hastalarda da havayolu genilemesi salanmaktadr. 64,66-69 Süt ve erken karma densityondaki hastalarda kooperasyona bal olmadan devaml kuvvet iletebilen quad-helix ya da W arch gibi sabit geniletme apareyleriyle de baarl sonuçlar elde edilebilmektedir. 61,67,69-74 Resim 1 de 6 yanda, süt dentisyonunda, posterior çapraz kapan bulunan, mandibuler orta hatt sola kaym bir hastann, tedavi öncesi ve tedavi srasndaki görüntüleri sunulmaktadr (Resim 1a-i). Bu vakada lateral sefalometrik ve posteroanterior sefalometrik inceleme sonucunda mezofasiyal bir yüz tipi olduu ve maksiller darlktan kaynaklanan bir çapraz kapan durumunun olutuu belirlenmi ve tedavi seçenei olarak hareketli geniletme apareyinin uygulanmas tercih edilmitir. ölçümlerde mezofasiyal bir büyüme yönü gösteren ve iskeletsel maksiller darl bulunan hastann çift tarafl olarak maksiller geniletme ile tedavi edilmesi kararlatrlmtr. Karma dentisyonda olan bu hastada maksiller geniletme için quad-helix apareyi iskeletsel ve dental olarak geniletme salayacandan tercih edilmitir Resim 3 te bu hastann tedavi sonrasnda çapraz kapannn düzelmi olduu görülmektedir (Resim 3a-g). Resim 3. Quad-helix apareyi ile tedavi edilen olgunun geniletme sonras fororaflarn göstermektedir Resim 3a. Cephe fotoraf Resim 3b. Maksiller görüntü Resim 3c. Gülümseme fotoraf Resim 3d. Az içi sa taraf görüntüsü Resim 3e. Az içi ön taraf görüntüsü (maksiller ve mandibuler orta hatlardaki uyum) Resim 3f. Az içi sol taraf görüntüsü Resim 3g. Mandibuler görüntü Resim 2. Quad-helix apareyi ile tedavi edilen bir olgunun balangç ve tedavi srasndaki fororaflarn göstermektedir Resim 2a. Cephe fotoraf Resim 2b. Maksiller görüntü Resim 2c. Gülümseme srasnda orta hatta görülen sapma Resim 2d. Az içi sa taraf görüntüsü (çapraz kapan taraf) Resim 2e. Tek tarafl çapraz kapann önden az içi görüntüsü Resim 2f. Az içi sol taraf görüntüsü Resim 2g. Quad-helix apareyinin azdaki görüntüsü Resim 2h. Mandibuler görüntü Resim 2 de 9 yanda karma dentisyonda, posterior çapraz kapan olan, alt orta hattnda saa doru kayklk bulunan hastann tedavi öncesi ve tedavi srasndaki görüntüleri sunulmaktadr (Resim 2a-h). 6ncelenen lateral ve postero-anterior sefalometrik Maksiller darla bal iskeletsel çapraz kapan bulunan bu tip hastalarn tedavi yöntemi çift tarafl maksiller geniletmedir. SONUÇ Süt ve karma dentisyonda görülen posterior çapraz kapan nadiren kendiliinden düzledii için, tehis edildii anda tedavi edilmesi gerekmektedir. Küçük yata karlald zaman tedavisi hem kolay hem de stabil olmaktadr. Tedavi edilmeyen bireylerde ilerde oluabilecek fonksiyon bozukluklar, temporomandibuler eklem problemleri, çineme sistemindeki dengesizlikler gibi fonksiyonel bozukluklar ve fasiyal asimetri gibi estetik bozukluklar 54

meydana getirebilmesi nedeniyle erken tehis ve tedavi önem kazanmaktadr. KAYNAKLAR 1. Ferrario VF, Garattini G, Colombo A, Filippi V, Pozzoli S, Sforza C. Quantitative effects of a nickel-titanium palatal expander on skeletal and dental structures in the primary and mixed dentition: A preliminary study. Eur J Orthod 2003; 25: 401-10. 2. Björk A, Krebs A, Solow B. A method for epidemiological registration of malocclusion. Acta Odontol Scand 1964; 22: 27-41. 3. Melsen B, Stensgaard K, Pedersen J. Sucking habits and their influence on swallowing pattern and prevalence of malocclusion. Eur J Orthod 1979; 1: 271-80. 4. Thilander B, Wahlund S, Lennartson B. The effect of early interceptive treatment in children with posterior cross-bite. Eur J Orthod 1984; 6: 25-34. 5. Lindner A, Modéer T. Relation between sucking habits and dental characteristics in preschool children with unilateral crossbite. Scand J Dental Res 1989; 98: 278-83. 6. Linder Aronson S. Adenoids. Their effect on mode of breathing and nasal airflow and their relationship to characteristics of the facial skeleton and the dentition. Acta Oto-Laryng 1970, suppl: 265. 7. Bresolin D, Shapiro PA, Shapiro GG, Chapko MK, Dassel S. Mouth breathing in allergic children: Its relationship to dentofacial development. Am J Orthod 1983; 83: 334-40. 8. Bresolin D, Shapiro PA, Shapiro GG, Chapko MK, Dassel S. Mouth breathing in allergic children: Its relationship to dentofacial development. Am J Orthod 1983; 83: 334-40. 9. Behfelt K, Linder Aronson S, McWilliam J, Neander P, Laage- Hellman J. Dentition in children with enlarged tonsils compared to control children. Eur J Orthod 1989; 11: 416-29. 10. Hannuksela A. The effect of atopy on the dentition. Eur J Orthod 1983; 5: 279-85. 11. Behfelt K, Linder Aronson S, McWilliam J, Neander P, Laage- Hellman J. Dentition in children with enlarged tonsils compared to control children. Eur J Orthod 1989; 11: 416-29. 12. Kutin G, Hawes RR. Posterior crossbites in the deciduous and mixed dentitions. Am J Orthod 1969; 56: 491-504. 13. Thilander B, Myrberg N. The prevalence of malocclusion in Swedish schoolchildren. Scand J Dent Res 1973; 81: 12-20. 14. Ben-Bassat Y, Avinoam Y, Brin I, Freeman J, Ehrlich Y. Functional and morphological occlusal aspects in children treated for unilateral posterior crossbite. Eur J Orthod 1993; 15: 57-63. 15. Myers DR, Barenie JT, Bell RA, Williamson EH. Condylar position in children with functional posterior crossbites: Before and after crossbite correction. Ped Dent 1980; 2: 190-4. 16. Hesse KL, Artun J, Joondeph DR, Kennedy DB. Changes in condylar position and occlusion associated with maxillary expansion for correction of functional unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 1997; 111: 410-8. 17. Pinto AS, Buschang PH, Throckmorton GS, Chen P. Morphological and positional asymmetries of young children with functional unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 2001; 120: 513-20. 18. Ngan P, Fields H. Orthodontic diagnosis and treatment planning in the primary dentition. J Dent Child 1995; 62: 25-33. 19. Ninou S, Stephens C. The early treatment of posterior crossbites: A review of continuing controversies. Dental Update 1994; 420-6. 20. Modéer T, Odenrick L, Lindner A. Sucking habits and their relation to posterior crossbite in 4-year old children. Scand J Dent Res 1982; 90: 323-8. 21. Warren JJ, Bishara SE. Duration of nutritive and nonnutritive sucking behaviors and their effects on the dental arches in the primary dentition. Am J Orthod Dentofac Orthop 2002; 121: 347-56. 22. Warren JJ, Bishara SE, Steinbock KL, Yonezu T, Nowack AJ. Effects of oral habits duration on dental characteristics in the primary dentition. J Am Dent Assoc 2001; 132: 1685-93. 23. Adair SM, Milano M, Lorenzo I, Russel C. Effects of current and former pacifier use on the dentition of 24- to 59-month-old children. Ped Dent 1995; 17: 437-44. 24. Bowden BD. The effects of digital and dummy sucking on arch widths, overbite and overjet: A longitudinal study. Australian Dent J 1966; 11: 396-404. 25. Löfstrand-Tiedeström B, Thilander B, Alqvist Rastad J, Jakobson O, Hultcrantz E. Breathing obstruction in relation to craniofacial and dental arch morphology in 4-year old children. Eur J Orthod 1999; 21: 323-32. 26. Cheng MC, Enlow DH, Papisdero M, Broadbent BHJ, Oyen O, Sabat M. Developmental effects of impaired breathing in the face of the growing child. Angle Orthod 1988; 58: 309-20. 27. Solow B, Ovesen J, Würtzen Nielsen P, Wildschiodtz G, Tallgren A. Head posture in obstructive sleep apnea. Eur J Orthod 1993; 15: 107-14. 28. Purcell PD. Effectiveness of posterior cross-bite correction during the mixed dentition. J Pedodont 1985; 9: 302-11. 29. Troelstrup B, Møller E. Electromyography of the temporalis and masseter muscles in children with unilateral crossbite. Scand J Dent Res 1970; 78: 425-30. 30. Berger H. Problems and promises of basillar view cephalograms. Angle Orthod 1961; 31: 237-45. 31. Cohlmia JT, Ghosh J, Sinha PK, Nanda RS, Currier GF. Tomographic assessment of temporomandibular joints in patients with malocclusion. Angle Orthod 1996; 66: 27-35. 55

32. Mew J. Relapse following maxillary expansion. A study of 25 consecutive cases. Am J Orthod 1983; 33: 56-61. 33. O`Bryn BL, Sadowsky C, Schneider B, Be Gole. An evaluation of mandibular asymmetry in adults with unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 1995; 107: 394-400. 34. Møller E, Bakke M. Malocclusion morphogique et fonctionelle. Ortodontie Francaise 1986; 57: 447-500. 35. Sonnesen L, Bakke M, Solow B. Malocclusion traits and symptoms and signs of temporomandibular disorders in children with severe malocclusion. Eur J Orthod 1998; 20: 543-59. 36. Pullinger AG, Seligman DA, Gornbein JA. A multiple regression analysis of the risk and relative odds of temporomandibular disorders as a function of common occlusal features. J Dent Res 1993; 72: 968-79. 37. Ahlgren J. Pattern of chewing and malocclusion of teeth. A clinical study. Acta Odontol Scand 1967; 25: 3-13. 38. Bakke M, Michler L, Han K, Møller E. Clinical significance of isometric bite force versus electrical activity in temporal and masseter muscles. Scand J Dent Res 1989; 97: 339-51. 39. Bishara SE, Burkey PS, Kharouf JG. Dental and facial asymmetries: A review. Angle Orthod 1994; 64: 89-98. 40. Hamerling K, Naeije C, Myrberg N. Mandibular function in children with a lateral forced bite. Eur J Orthod 1991; 13: 35-42. 41. Alarcon JA, Martin C, Palma JC. Effect of unilateral posterior crossbite on the electromyography activity of human masticatory muscles. Am J Orthod Dentofac Orthop 2000; 118: 328-34. 42. Martin C, Alarcon JA, Palma JC. Kinesiographic study of the mandible in young patients with unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 2000; 118: 541-8. 43. Dolwick MF, Katzberg RW, Helms CA. Internal derrangements of the temporomandibular joint: Fact or fiction? J Prosthet Dent 1983; 49: 415-8. 44. Farrar WB. Characteristics of the condylar path in lateral derrangement of the temporomandibular joint. J Prosthet Dent 1978; 39: 319-23. 45. Kopp S. Clinical findings in temporomandibular joint osteoarthrosis. Scand J Dent Res 1977; 85: 434-43. 46. Eriksson L, Westesson PL, Rohlin M. Temporomandibular joint sounds in patients with disc displacement. Int J Oral Surg 1985; 14: 428-36. 47. Ciancaglini R, Sorinim D, De Cicco L, Brodoloni F. Digital phonoarthrometry of temporomandibular joint sounds. A preliminary report. J Oral Rehab 1987; 14: 385-92. 48. Ishigaki S, Bessette RW, Maruyama T. Vibration of the temporomandibular joints with normal radiographic imagings. Comparison between asymptomatic volunteers and symptomatic patients. J Craniomand Pract 1993; 11: 89-94. 49. Ishigaki S, Bessette RW, Maruyama T. Vibration analysis of the temporomandibular joints with degenerative joint disease. J Craniomand Pract 1993; 11: 276-83. 50. Kissling E. Occlusal interferences in the primary dentition. J Dent Child 1981; 48: 181-91. 51. Vadiakas GP, Roberts MW. Primary posterior crossbite. Diagnosis and treatment. J Clin Ped Dent 1991; 16: 1-4. 52. Nerder PH, Bakke M, Solow B. The functional shift of the mandible in unilateral posterior crossbite and the adaptation of the temporomandibular joint: A pilot study. Eur J Orthod 1999; 21: 155-66. 53. Throckmorton GS, Buschang PH, Hayasaki H, Pinto AS. Changes in the masticatory cycle following treatment of posterior unilateral crossbite in children. Am J Orthod Dentofac Orthop 2001; 120: 521-9. 54. Tsarapatsani P, Tullberg M, Lindner A, Huggare J. Long-term follow-up of early treatment of unilateral forced posterior crossbite. Orofacial status. Acta Odontol Scand 1999; 57: 97-104. 55. Lam PH, Sadowsky C, Omerza F. Mandibular asymmetry and condylar position in children with unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 1999; 115: 569-75. 56. Haralabakis V, Loufty S. An electromyographic analysis of a series of fifty treated posterior crossbites. Trans Eur Orthod Soc 1964: 206-20. 57. Wabeke KB, Hansson TL, Hoogstraten J. Temporomandibular joint clicking: A literature overview. J Craniomand Disord Facial Oral Pain 1989; 3: 163-73. 58. Rinchuse DJ, Abraham J, Medund L. Temporomandibular joint sounds. Are they a common finding or are they indicator of pathosis/dysfunction? Am J Orthod Dentofac Orthop 1990; 98: 512-5. 59. Widmer CG. Temporomandibular joint sounds. A critique of techniques for recording and analysis. J Craniomandib Disord Facial Oral Pain 1989; 3: 213-7. 60. Keeling SD, Gibbs CH, Lupkiewicz SM, King GJ, Jacobson AP. Analysis of repeated measure multicycle unilateral mastication in children. Am J Orthod Dentofac Orthop 1991; 99: 402-8. 61. Kantomaa T. Correction of unilateral crossbite in the deciduous dentititon. Eur J Orthod 1986; 8: 80-3. 62. Fields HW. Treatment of moderate nonskeletal problems in preadolescent children. In: Proffit WR (ed.) Contemporary Orthodontics. St Louis: Mosby; 2000. p. 435-41. 63. Moussa H, Fahmy M, Mandour M, Abdolazm S. Effects of rapid maxillary expansion on the skeleton-dental configuration in mouth breathers due to adenoid hyperthrophy. Eur J Orthod 1990; 12: 497. 64. Hartgernik D, Vig P, Abbot D. Effect of rapid maxillary expansion on nasal airway resistance. Am J Orthod Dentofac Orthop 1987; 92: 381-9. 56

65. Bishara SE, Staley RN. Maxillary expansion: Clinical implications. Am J Orthod Dentofac Orthop 1987; 91: 2-14. 66. Hershey HG, Stewart BL, Warren DW. Changes in nasal airway resistance associated with rapid maxillary expansion. Am J Orthod 1976; 69: 274-84. 67. De Boer M, Steenks M. Functional unilateral posterior crossbite. Orthodontic and functional aspects. J Oral Rehabil 1997; 24: 614-23. 68. Da Silva Filho OG, Boas MCV, Capelozza L. Rapid maxillary expansion in the primary and mixed dentititon. A cephalometric evaluation. Am J Orthod Dentofac Orthop 1991; 100: 171-81. 69. Ingervall B, Gollner P, Gebauer U, Frohlich K. A clinical inverstigation of the correction of unilateral first molar crossbite with a transpalatal arch. Am J Orthod Dentofac Orthop 1995; 107: 418-25. 70. Granath L, Petersson SO. A modified palatal arch for treatment of unilateral cross-bite in the primary dentition. Eur J Orthod 1994; 16: 35-40. 71. Harberson VA, Myers DR. Midpalatal suture opening during functional posterior cross-bite correction. Am J Orthod 1978; 74: 310-3. 73. Chaconas S, de Alba y Levy J. Orthopedic and orthodontic applications of the quad-helix appliance. Am J Orthod 1977; 72: 122-81. 74. Schroder U, Schroder I. Early treatment of unilateral posterior crossbite in children with bilaterally contracted maxillae. Eur J Orthod 1984; 6: 65-9. YazCDma Adresi: Dr. Defne KEÇ6K Bakent Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Ortodonti Anabilim Dal 06490 Bahçelievler / ANKARA Tel: 0 312 2151336 Faks: 0 312 2152962 E-posta: dkecik@baskent.edu.tr 72. Bell RA, Le Compte RJ. The effects of maxillary expansion using a quad helix appliance during the deciduous and mixed dentitions. Am J Orthod 1981; 79: 152-61. 57